
645
BẢOTỒNGIÁTRỊĐỒSỨKÝKIỂUTHỜINGUYỄN
TẠIHUẾTHÔNGQUASỐHÓA
LêBáCang
,LêNguyễnNgânThư
Email:lebacang@gmail.com
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:29/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:15/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:24/10/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.918
Tómtắt:ĐồsứkýkiểuthờiNguyễntạiHuếhayđồsứmenlamHuếlàmộtdisảnvăn
hóaquantrọngcủaViệtNam,nổibậtvớikỹthuậtmenđộcđáo,hoavăntinhxảovàgiátrị
lịchsử-vănhóasâusắc.Trảiquathờigian,sốlượngcủađồsứkýkiểudầnmaimộtcùng
vớiquátrìnhbảotồngặpnhiềukhókhăndođặctrưngcủachấtliệucùngcácnguyênnhân
chủquanvàkháchquankhác.Trướcbốicảnhđó,bàiviếtnàytậptrungvàoviệcsốhóaĐồ
sứkýkiểuthờiNguyễntạiHuếthôngquacôngnghệsố,vớimụctiêuvừabảotồngiátrị
truyềnthốngvừatạocơhộiphổbiếndisảnđếncôngchúngrộngrãi.Nghiêncứuhướngđến
việcứngdụngcácphươngphápsốhóa,xâydựngcơsởdữliệusốnhằmmôphỏngchínhxác
hìnhdạng,màusắc,hoavăncủacácsảnphẩmgốm.Phươngphápnghiêncứukếthợpgiữa
khảocứutàiliệulịchsử,đođạchiệnvậttrựctiếpvàápdụngcôngnghệsốđểphụcdựngmô
hìnhnhằmhỗtrợcôngtácgiáodục,trưngbàyvàquảngbádisản,đồngthờiđềxuấtcácgiải
phápkếthợpgiữakiếnthứctruyềnthốngvàcôngnghệhiệnđạinhằmduytrìvàpháttriển
giátrịlịchsử,vănhóa,mỹthuậtcủađồsứkýkiểuthờiNguyễntạiHuếmộtcáchbềnvững
chocácthếhệtươnglai.
Từkhóa:bảotồn,đồsứkýkiểuthờiNguyễn,giátrị,Huế,sốhóa
1
TrườngĐạihọcNghệthuật,ĐạihọcHuế
I.Đặtvấnđề
Trongkhotàngdisảnvănhóacung
đìnhViệtNam,đồsứkýkiểuthờiNguyễn
chiếmmộtvịtríđặcbiệt-khôngchỉbởi
giátrịthẩmmỹmàcònvềchiềusâuvăn
hóa,lịchsửmàtừngmóncổvậtnàylưu
giữ.Mỗimónđồsứkýkiểuđềulànhân
chứngcủamộtthờikỳlịchsửđặcbiệt,là
sảnphẩm“kếttinh”đượctriềuđìnhnhà
Nguyễnđặthàngtrựctiếpvớicáclògốm
danhtiếngcủaTrungHoahoặcđượcsản
xuấttrongnướctheonhữngtiêuchuẩnvề
kỹ thuật và mỹ thuật vô cùng khắt khe.
Cácđồsứnàykhôngchỉđơnthuầnlàvật
dụng sinh hoạt trong cung đình mà còn
đóngnhiềuvaitròphongphú,chẳnghạn
nhưtrongthờcúngcungđình,banthưởng

646
choquanlạihaysửdụngtrongcácnghi
lễtrọngđại.Chínhvìvậy,mỗimónđồsứ
kýkiểuđềuchứađựngmột“câuchuyện”
riêng, góp phần ghi nhận những biến
chuyểntrongđờisống,chínhtrị,vănhóa
vàxãhộicủatriềuNguyễn.Việcnghiên
cứuvàbảotồncáchiệnvậtnàykhôngchỉ
nhằmgìngiữmộtphầndisảnvậtchấtmà
cònlàcáchđểphụcdựng,hiểurõhơnbối
cảnhlịchsửcũngnhưgópphầnkhaithác
vềthếgiớiquancủathếhệchaôngxưa.
Khitiếpxúcvớicácđồsứkýkiểu,
một trong những điểm quan trọng của
chúnglàgiátrịnghệthuậtvàtinhthầnmà
cáchoavăn,họatiếttrangtrítrênđồsứký
kiểu thờiNguyễn manglại, tiêubiểucó
thểkểđếnnhữnghìnhảnhnhư“tứlinh”,
“tứquý”cùngvớicácđiểntích,điểncố
kèmvớithơvăncổ,haymộtvàihìnhvẽ
“bátbửu”độcđáo;nhữngyếutốđóđều
đượcthểhiệnvớikỹthuậttinhxảovềmàu
sắc,chấtliệuvàkỹnăngchếtácthủcông
củanghệnhân.Cáchọatiếtnàykhôngchỉ
nhằmphụcvụnhucầuvềcáiđẹpvậtchất
màcònẩnchứanhiềulớpýnghĩavềtư
tưởngNhogiáo,PhậtgiáohayĐạogiáo,
cũngnhưnhữnggiátrịtinhthầncủangười
Việtxưa.Quatừngđườngnéttrangtrí,ta
cóthểcảmnhậnđượcthếgiớiquan,nhân
sinhquanvàmỹhọcđặctrưngcủatầng
lớp trí thức và hoàng gia triều Nguyễn.
Đâychínhlàmộtphầndisảnvôcùngquý
giá,cầnđượcgìngiữvàtruyềnlạichothế
hệsau.
Mộtđiểmnổibậtkháccủađồsứký
kiểu thời Nguyễn chính là sự hiện diện
củaphongcáchnghệthuậtmangđậmbản
sắcViệtNam,dùchịuảnhhưởngkhông
nhỏtừkỹthuậtvàthẩmmỹTrungHoa.
Điềunàythểhiệnrõquacácđềtàitrang
trí,cáchbốcụchìnhảnhvàcảnhữngnội
dung văn tự chữ Nôm được ghi lại trên
từngmónđồ,làmnênmộtdiệnmạoriêng
biệt,phản ánhtinh thầndântộc vàkhát
vọng khẳng định bản sắc văn hóa độc
lập,tựchủtrongbốicảnhđấtnướcđang
chuyển mình mạnh mẽ vào thời kỳ cận
đại. Đâycũnglàminh chứngsốngđộng
chosựpháttriểncủathẩmmỹngườiViệt
xưa,đồngthờikhẳngđịnhnănglựcsáng
tạovàtiếpbiếnvănhóađầylinhhoạtcủa
dântộcta.
Tuynhiêntừcáinhìnhiệnthựccho
thấy,cácgiátrịlịchsửvànghệthuậttolớn
ấyđangđứngtrướcnhiềunguycơ.Đồsứ
kýkiểulàloạicóvậtliệudễbịtácđộng
bởiđiềukiệnmôitrường,thờigian,dẫn
đến một số hiện vật nay bị rơi vào tình
trạngthấtlạc,hưhạikhôngthểphụchồi.
Nhiềuhiệnvậtquýgiáhiệnnayđãbịlưu
lạc và biến dạng, không còn giữ được
nguyêntrạngbanđầu.Trongbốicảnhđó,
việcứngdụngcôngnghệsốvàocôngtác
bảotồn,phụcdựngvàphổbiếnthôngtin
vềđồsứkýkiểulàmộthướngđimang
tínhlưutrữcaovàhiệuquả.Thôngqua
sốhóa,chúngtakhôngchỉlưugiữđược
hìnhảnh,thôngtinvàcấutrúccủatừng
hiệnvật,màcòntạođượcnhiềuđiềukiện
đểtiếpcận,nghiêncứuvàgiớithiệurộng
rãigiátrịcủađồsứkýkiểuđếnvớicộng
đồng,đặcbiệtlàthếhệtrẻ.
II.Cơsởlýthuyết
Việcbảotồndisảnvănhóanóichung
vàhiệnvậtđồsứkýkiểuthờiNguyễnnói
riêng không chỉ là nhiệm vụ của các tổ
chứcquảnlýdisảnmàcònlàmộtlĩnhvực
nghiêncứuđangành,đòihỏisựkếthợp
giữacácphươngpháptruyềnthốngvàcác
côngnghệhiệnđại.Vềmặtlýthuyết,bảo
tồnvănhóađượcxemlàmộtquátrìnhcó
hệthốngnhằmgìngiữ,phụchồivàtruyền
tảicácgiátrịvậtthểvàphivậtthểcủadi
sảnđếncácthếhệsau.Trongđó,phương

647
phápsốhóa(digitization)đangngàycàng
khẳng định vai trò quan trọng như một
côngcụhỗtrợđắclựcchocôngtáclưu
trữ,nghiêncứu,phụcdựngvàphổbiếndi
sản.Vềcơbản,sốhóadisảnvănhóalà
việcchuyểnđổicácthôngtintừđịnhdạng
vậtlýsangđịnhdạngkỹthuậtsố,baogồm
hìnhảnh2D,môhình3D,cơsởdữliệu
vănbản,âmthanhvàvideonhằmphụcvụ
cho mục đích bảo tồn, giáo dụcvà phát
huygiátrịdisản.
Lý thuyết về di sản văn hóa cũng
chỉrarằng,mỗihiệnvậtkhôngchỉmang
giátrịvậtchấtmàcònẩnchứathôngtin
vềlịchsử,vănhóa,xãhộivànghệthuật
của một thời kỳ nhất định. Do đó, việc
bảotồnkhôngchỉdừnglạiởviệcgiữgìn
hìnhdạngvậtlýcủahiệnvậtmàcòncần
phảibảolưuđượcýnghĩavàcâuchuyện
đằngsaunó.Đốivớiđồsứkýkiểuthời
Nguyễn,cáclýthuyếtvềbiểutượnghọc,
mỹhọctruyềnthốngvàbảnsắcvănhóa
dân tộc là nềntảng quan trọng để phân
tíchvàdiễngiảigiá trịcủacáchọatiết,
hoavăn,cấutrúctạohìnhvàmụcđíchsử
dụngcủatừngmónđồ.
Trongbốicảnhchuyểnđổisốhiện
nay,lýthuyếtvềứngdụngcôngnghệsố
trong bảo tồn di sản được tiếp cận theo
hướngtíchhợp:sửdụngkỹthuậtsốnhư
một phương tiện hỗ trợ nghiên cứu (kỹ
thuật scan 3D, chụp ảnh siêu phân giải,
môphỏngthựctếảo),bảoquảnlâudài(cơ
sởdữliệusố,lưutrữđámmây)vàphát
huy giá trị (xây dựng bảo tàng số, triển
lãmảo,họcliệumở).Cơsởlýthuyếtnày
giúpđịnhhướngchocáchoạtđộngthực
tiễntrongviệcbảotồnđồsứkýkiểuthời
NguyễntạiHuế,đặcbiệtlàtrongviệcsố
hóa một cách toàn diện nhưng vẫn đảm
bảotínhchínhxác,khoahọcvàtôntrọng
giátrịnguyênbảncủadisản.
III.Phươngphápnghiêncứu
Trong quá trình thực hiện nghiên
cứuvềbảotồngiátrịđồsứkýkiểuthời
NguyễntạiHuếthôngquasốhóa,đềtàisử
dụngphươngpháptiếpcậnliênngành,kết
hợpgiữacáclĩnhvựclịchsử,mỹthuật,
bảotànghọcvàcôngnghệthôngtinnhằm
đạtđượccáinhìntoàndiệnvàkhoahọc.
Phươngphápnghiêncứutưliệuđượcsử
dụngđểthuthập,phântíchcáctàiliệuthứ
cấp cóliênquanđến đồsứ kýkiểuthời
Nguyễn,baogồmcácvănbảnlịchsử,thư
tịchcổ,báocáonghiêncứu,sáchchuyên
khảo,cũngnhưcácquychuẩnkỹthuậtsố
hóadisảndocáctổchứcnhưUNESCO,
ICOM, IFLA ban hành. Bên cạnh đó,
nhómnghiêncứucũngthamkhảocácbáo
cáohiệntrạngquảnlývàbảotồnhiệnvật
tạimộtsốbảotàng,ditíchvănhóaởHuế
nhưBảotàngđồsứkýkiểuthờiNguyễn,
BảotàngCổvậtCungđìnhHuế.
Đề tài áp dụng phương pháp khảo
sátthựctếtrênkhoảng100hiệnvậtđang
đượctrưngbàyđểtiếnhànhghinhậntrực
tiếphiệntrạngbảoquản,trưngbàyvàsố
hóađồsứkýkiểuđanglưugiữtạicácbảo
tàngvàditíchnêutrên.Quátrìnhkhảosát
đượcthựchiệnqua việcchụpảnh, quay
video,ghichúhiệntrạng,đồngthờiphỏng
vấncánbộbảotàng,chuyêngiagốmsứ,
cán bộ kỹ thuật số hóa nhằm thu thập
thôngtinđịnhtínhvềquytrình,kỹthuật
vànhữngkhókhăntrongcôngtácbảotồn
hiệnvật.
Phương pháp phân tích nội dung
hìnhảnhvàhọatiếttrêncáchiệnvậtđồ
sứkýkiểucũnggópphầntrongcôngtác
nghiêncứukếthợpvớiviệcgiảimãbiểu
tượng,đốichiếuvănbảnvàsosánhvới
cácmẫuvậttrongvàngoàinướcnhằmxác
địnhgiátrịthẩmmỹ,vănhóa,vàýnghĩa
biểutrưngcủatừngmónđồ.Cuốicùng,

648
phương pháp đánh giá công nghệ được
triểnkhaiđểxemxéttínhkhảthivàhiệu
quả của các giải pháp số hóa hiện đang
đượcápdụng,baogồmkỹthuậtchụpảnh
hiệnvật,tạohìnhvẽ2D,lưutrữđámmây
vànhiềuphươngphápliênquan.Việckết
hợpcácphươngphápnàykhôngchỉgiúp
mô tả hiện trạng một cách khách quan,
toàndiện,màcòntạonềntảngkhoahọc
để đềxuấtcác giảiphápứngdụngcông
nghệsốvàobảotồnvàpháthuygiátrịđồ
sứkýkiểuthờiNguyễntạiHuếmộtcách
bềnvữngvàhiệuquả.
IV.Kếtquảnghiêncứuvàthảoluận
4.1.Đồsứkýkiểu
Đồ sứ ký kiểu là loại hình cổ vật
bằng sứđượcsửdụng rộngrãi trongxã
hộixưa, theonhưđịnh nghĩatrong sách
ĐồsứkýkiểuthờiNguyễnlà“đượcdùng
để chỉ những đồ sứdongườiViệtNam,
gồmcảvua,quanvàthươngdân,đặtlàm
tạicáclògốmsứTrungHoatrongkhoảng
thờigiantừnửasauthếkỷXVIIđếnđầu
thế kỷ XX, với những yêu cầu riêng về
kiểudáng,màusắc,hoavăntrangtrí,thơ
văn minh họa và hiệu đề” (Sơn, 2008,
tr.19)vớitêngọiđồsứmenlamHuế.Đồ
sứkýkiểucònđượcbiếtđếnvớicáitên
gọibằng tiếng Pháp bleus de Huế(Sơn,
2008,tr.19),đượcnhắcđếntrongnhững
tạpchítiếngPháptừnhữngnămcuốithập
kỉ1900,thếkỉXX(Chochod,1909,tr.532)
vàtrongBulletindesAmisduVieuxHué
(Những người bạn cố đô Huế) chú dẫn:
“NgườitađãgặpởHuếnhữngđồsứnhư
đĩa,chén,đĩalóttách,táchtrà...đượcchế
tạotừchâuÂuvớilớpmentrắng,rồiđem
đếnAnnamvàđượctrangtríthêmcáchoa
vănmàubởicácnghệnhântronghoàng
cung và ghi thêm dưới đáy những hiệu
đề thuộc triều MinhMạng” (Dumoutier,
1914,tr.47-51).
Chủyếuchúngtanhậnbiếtcácloại
đồsứkýkiểuthờiNguyễnquanhữngđặc
trưng “ký kiểu” có trên chínhđặc điểm
vậtlýcủachúng,thôngquacáchọatiết,
hoavăn,niênhiệucácthờivuađượcđặt
làmriêng,cóchủđề,phongcáchriêngcủa
ViệtNamchứkhôngbịảnhhưởngnhiều
từTrungHoa,nơicácthứcnàyđượcsản
xuất;hầuhếtchúngtathấycácdấuhiệu
rõnéttừhìnhảnhnúiHảiVân,chợThuận
Hóa,chùaThiênMụ,…haychữNômvà
thơcachữNômđượctrìnhbàytrênloại
hìnhnày,cùngvớithơvănchữHánnhưng
tácgiảngườiViệtnhưvuaThiệuTrị,vua
TựĐức.
Đồ sứ ký kiểu thời Nguyễn mang
đậmnéttinhhoavănhóacungđìnhHuế
với kiểu dáng phong phú và thanh nhã.
Cácloạihìnhphổbiếnnhưbát,đĩa,chén,
tách,bình,lưhương,hộp…đượcchếtác
bằngkỹthuậtgốmsứTrungHoavàthẩm
mỹ Việt Nam. Không chỉ phục vụ sinh
hoạtvànghilễ,kiểudángcủachúngcòn
phảnánhsựtrangtrọng,uynghivàtinh
thần thanh lịch,trang nhã đặctrưngcủa
triềuNguyễn.Vềtrangtrí,đồsứkýkiểu
nổibật vớimenlam trênnền trắng,bên
cạnhđócòncómennhiềumàu(ngũthái,
tamthái)rựcrỡ,sangtrọng.Hoavănchủ
đạocóthểthấynhưhiệuđề,phongcảnh,
trangtríhoalá,bátbửuhaytứlinh,tứquý,
haycảnhânvậtvàthơ(Sơn,2008,tr.83-
113).Đốivớitừngthờikì,họatiết,đềtài
củađồsứkýcũngthayđổitùytheotừng
phongcáchkhácnhau.
4.2.Thực trạng bảo tồn đồ sứ ký
kiểuthờiNguyễntạiHuế
Qua quá trình khảo sát, phân tích
và đối chiếu tư liệu, nghiên cứu đã thu
đượcnhiềukếtquảquantrọnggópphần
làmsángtỏgiátrịcủađồsứkýkiểuthời
Nguyễncũngnhưtiềmnăngvàtháchthức

649
trong việcứngdụngsốhóa vàobảotồn
loạihìnhdisảnnàytạiHuế.Trướchết,kết
quảkhảosátthựcđịatạicácbảotàngtại
Huếchothấysốlượngđồsứkýkiểucòn
lạikháphongphú,đượcphânbốchủyếu
tạiBảotàngCổvậtCungđìnhHuế(03Lê
Trực,PhườngPhúXuân,Huế,Thànhphố
Huế),mộtphầnlưugiữtạiBảotàngđồsứ
kýkiểuthờiNguyễn(114MaiThúcLoan,
PhườngPhú Xuân,Thànhphố Huế) với
gần80hiệnvậtđượctrưngbày,bêncạnh
đólàsốbêntrongHoàngthànhHuếvàcác
khuvựctrongquầnthểcố đô.Cáchiện
vậtđaphầnởtrongtìnhtrạngbảoquảnổn
định,tuynhiênkhôngíttrườnghợpbịảnh
hưởngbởithờitiết,môitrườnghoặcthiếu
hệthốngtrưngbàyđạtchuẩn.Vềcơbản,
chấtliệusứlàloạicóđộbềncaonhưng
vẫndễbịnứtnẻ,rơivỡdocáctácđộng
ngoạinhậpnhưchịulựcnặngđènénlên,
bịrơitừđộcaohoặcdoquátrìnhchếtác
không đạt chuẩn cũng như do thời gian
khiếnchấtliệukhôngcòntốtnhưtrước.
Điềunàydẫnđếnsựthiếuhụtvàthấtlạc
củaloạihìnhnày.Ngoàinhữngsốđãbị
thấtlạc,hưhạitrongchiếntranhvàbịảnh
hưởngbởithờigianthìnhữngđồvậtđược
bảoquảntạiđâyđềuvẫngiữđượcdángvẻ
vàtinhthầnbanđầucủachúng.
TạiHuế,côngchúngthườngđược
tiếpcậnvớiđồsứkýkiểuthôngquacác
bảo tàng, nơibảo tồn cáchiện vật này.
TạiFestivalHuế2018,Bảotàngcổ vật
cungđìnhHuếđãkhaitrươngtriểnlãm
“Đồ sứ ký kiểu thời Lê - Trịnh, chúa
Nguyễn và thời Nguyễn” (25/04/2018)
(Nhung,2018),nơitrưngbàyvôsốcác
bộsưutậpđồkýkiểucủaViệtNamtrong
khoảng 300 nămlịch sử, đồng thờicho
thấyhiệntrạngbảotồnloạihìnhnàyvẫn
đang được tiếp tục bởi cả các cá nhân
cùngvớichínhquyềnđịaphương,chính
quyềnquốcgianhằmduytrì,pháttriển
vănhóa-lịchsửđặcsắc,nguyêntrạng,
toàndiệnvàtoànvẹn.
Vềmặtnghệthuậtvànộidung,đồ
sứkýkiểuthờiNguyễnthểhiệnrõnétđặc
trưngcủamỹthuậtcungđình,vớiphong
cáchtrangtrímangđậmdấuấnViệtNam.
Các đồ án như long phụng, hoa sen, tứ
quý,cùnghệthốngvăntựHánNômđược
bốtríhợplý,tinhxảo,chothấytrìnhđộ
thẩmmỹvàtưduythẩmmỹcao.Nhiều
hiện vậtmang dấutích cánhân hóacủa
cácvịvuaNguyễnnhưMinhMạng,Thiệu
Trị,TựĐức,gópphầnxácđịnhniênđại,
chứcnăngvàgiátrịlịchsửcủatừngmón
đồ.Nhữngđặcđiểmnàykhôngchỉcóý
nghĩa vềmặtnghiên cứu mà cònlàmột
trongnhữngcơsởquantrọngđểxâydựng
hệ thống cơsở dữ liệu sốhóa mộtcách
chínhxácvàkhoahọc.
Trong quá trìnhđánh giá việcứng
dụngsốhóavàobảotồn,nghiêncứughi
nhậnmộtsốnỗlựcbướcđầuđãvàđang
đượctriểnkhaitạiHuế.Mộtsốbảotàng
đãtiếnhànhchụpảnh2D,sốhóacơbản
hồsơhiệnvật,tạomãQRphụcvụtrưng
bàytươngtác.Tuynhiên,côngnghệcao
hơn như quét 3D, tạo mô hình số, thực
tếảo(VR/AR),haylưutrữvàkhaithác
dữliệutrênnềntảngsốhiệnvẫncònhạn
chế,chủyếudothiếukinhphí,nhânlực
chuyên môn và quy chuẩn kỹ thuật phù
hợp.Điềunàykhiếnviệctiếpcận,nghiên
cứuvàgiáodụcdisảnchưathựcsựhiệu
quảvàbềnvững.
4.3.Giảiphápsốhóađốivớiđồsứ
kýkiểuthờiNguyễntạiHuế
Trong bối cảnh sự phát triển của
khoahọccôngnghệ,hiệntrạngcủađồsứ
kýthờiNguyễnđãvàđangđượcbảotồn
vàghinhậnthôngquanhữngphươngthức
phổbiếnnhưscan,chụpảnh,tạodựngvật
ba chiều,…hoặc các phương thức mang

