Ứng dụng Đạo Đức Kinh trong soạn thảo hợp đồng
Sẽ không có một hợp đồng hoàn hảo cho mọi giao dịch
vì mỗi hợp đồng là một sản phẩm độc nhất cho một giao
dịch duy nhất. Vậy đâu là cơ sở xác định hợp đồng nào
là phù hợp cho một giao dịch? Trải qua mấy ngàn năm,
giá trị về nhiều mặt của Đạo Đức Kinh đã được khẳng
định, nhưng Đạo Đức Kinh và việc soạn thảo hợp đồng
có liên quan gì với nhau? Câu trả lời là "có".
Từ Đạo Đức Kinh...
Đạo Đức Kinh là cuốn sách
kinh cơ bản của đạo giáo,
gồm hai phần: Đạo Kinh và
Đức Kinh.
Là một tác phẩm triết học
độc đáo, Đạo Đức Kinh
không chỉ bàn về bản thể
của triết học, mà còn đề cập
những vấn đề nhân sinh, xã
hội, chính trị... một cách
sâu sắc. Đạo Đức Kinh đề
cao sự thâm trầm, hư tĩnh.
Trong quan hệ với cái động - cái “hữu”, cái tĩnh - cái “vô”
được coi là gốc và được đề cao hơn. Vô và hữu làm nền
cho nhau, nương theo nhau để cho thấy sự kỳ diệu, khéo
léo của Đạo.
Quan hệ giữa vô và hữu được hình tượng hóa đặc sắc qua
ví dụ: “Ba mươi nan hoa cùng quy vào một cái bánh xe,
nhưng chính nhờ khoảng trống trong cái bánh mà xe mới
dùng được.
Nhồi đất sét để làm chén bát, nhưng chính nhờ cái khoảng
trống ở trong mà chén bát mới dùng được. Cửa cái, cửa sổ
trong nhà, chính nhờ có khoảng trống mới dùng được.
Ta tưởng cái “hữu” (bánh xe, chén bát, nhà) có lợi cho ta,
nhưng thực ra cái “vô” mới làm cho cái “hữu” có ích”.
Một ví dụ tưởng chừng như vô lý, ngược đời mà lại vô
cùng thâm thúy, sâu sắc, khiến người đọc giật mình rồi gật
đầu tán thưởng.
Đến hợp đồng - những dự liệu của “có” và “không”
Hợp đồng là sự thống nhất ý chí của các bên liên quan,
vạch ra mong muốn mà các bên mưu cầu. Hợp đồng nêu
lên những dự liệu (sự vật, sự kiện, thời điểm, số liệu, mong
muốn...) xác định hoặc có thể xác định được - tức là cái
"có".
Dự liệu càng chính xác và chi tiết thì hợp đồng càng rõ
ràng, chặt chẽ. Ví dụ, căn nhà trong hợp đồng mua bán nhà
phải là một căn nhà cụ thể, với diện tích, vị trí cụ thể, thuộc
quyền sở hữu của bên bán xác định.
Nhưng chỉ dựa vào những dự liệu xác định thì chưa đủ để
có một hợp đồng hoàn hảo. Vì hợp đồng là dự liệu của hôm
nay để thực hiện vào ngày mai, mà không ai biết chắc ngày
mai sẽ như thế nào và có đúng như dự liệu hôm nay không.
Trong khi đó, tất cả những dự liệu trong hợp đồng đều liên
quan mật thiết với nhau và làm thành một mạng lưới mà
thiếu bất cứ dự liệu nào, mạng lưới ấy sẽ bị đứt rời và trở
nên vô nghĩa. Chính lúc này, vai trò của cái "không" những
dự liệu khi cái "có" không xảy ra - được thể hiện rõ nét.
Chuyện gì sẽ xảy ra khi người bán nhà không phải là chủ
nhà thực sự, mà chỉ là người đứng tên giùm? Nếu yếu tố
tiền đề này (bên bán phải là chủ sở hữu tài sản) đã sai, thì
tất cả những dự liệu khác, như: giá bán, thanh toán, việc
công chứng hợp đồng... cũng sẽ sai và không thể thực hiện
được.
Lúc này cần một cam kết từ bên bán khẳng định bên bán
không phải là người đứng tên giùm cũng như chấp nhận bồi
thường nếu bên bán vi phạm cam kết này.
Có lẽ đến đây chúng ta đã phần nào hiểu được giá trị của
những cái "không" trong hợp đồng. Việc liệt kê những cái
"có" mới chỉ giải quyết được một vế, tức là làm cho hợp
đồng rõ ràng, còn vế còn lại là làm cho hợp đồng đầy đủ thì
cần những cái Vô.
Tranh chấp thường không phát sinh từ những gì đã ghi
trong hợp đồng, mà chủ yếu từ những điều khoản Không
được dự liệu khi ký kết.
Hợp đồng mua bán ngoại thương mà không xác định luật
áp dụng thì chắc chắn hai bên sẽ cãi nhau không ngừng, bởi
một vấn đề sẽ được nhìn nhận khác nhau trong luật pháp
các nước khác nhau và từ đó, quyền lợi của các bên cũng
rất khác nhau.
Cách hợp lý nhất khi soạn thảo hợp đồng là liệt kê đầy đủ
những cái có, rồi dựa vào mỗi cái có đó mà đưa ra nhiều dự
liệu khi cái có đó không xảy ra. Hợp đồng sẽ hoàn hảo khi
là kết quả của sự kết hợp hài hòa giữa những cái có và
không như thế.
Thông thường, khi soạn hợp đồng người ta thường dựa vào
kinh nghiệm của người soạn thảo. Kinh nghiệm là quan
trọng nhưng nếu dựa vào kinh nghiệm quá nhiều, bạn sẽ
không thể nào vượt qua tư duy hiện tại của mình.
Thế nên, tạm thời xếp kinh nghiệm sang một bên (vì đôi
khi kinh nghiệm là sự lặp đi lặp lại sai lầm nhưng không
nhận ra) để đầu óc được trống rỗng khi soạn hợp đồng. Bạn
hoàn toàn có thể vạch ra vô số dự liệu, dù những dự liệu ấy
ít xảy ra nhất, hoặc buồn cười nhất.
Một điểm khác cần lưu ý là không nên dựa hoàn toàn vào
hợp đồng mẫu vì hợp đồng mẫu có thể đúng với các giao
dịch trước kia nhưng không còn phù hợp với những giao
dịch hiện tại. Và cũng chỉ nên sử dụng hợp đồng mẫu trong
trường hợp thực sự cần thiết.
Hợp đồng tiên liệu chuyện tương lai, vì vậy, phải luôn để
những dung sai hợp lý cho các bên khi thực hiện hợp đồng
cũng như dự phòng những bất ngờ (điều khoản bất khả
kháng), hoặc những khó khăn trong tương lai (điều khoản
hoàn cảnh khó khăn).
Theo thông lệ, để loại bớt những rủi ro từ việc không dự
liệu hết các sự kiện trong hiện tại hay tương lai, các hợp
đồng thường đưa vào những điều khoản tuyên bố và cam
kết như những “cái túi” ràng buộc các bên đối với các sự
kiện mà các bên không có đủ nguồn lực để kiểm tra.
Một hợp đồng hoàn hảo không phải là dài hay ngắn, đơn
giản hay phức tạp, mà là hợp đồng mà sau khi ký kết, các
bên thực hiện và hoàn thành nó một cách tự nhiên như
không hề có hợp đồng. Khi đó, hợp đồng đã tự nó chuyển
tải được toàn bộ mong muốn của các bên khi ký kết - đó là
tiêu chí cao nhất của hợp đồng hoàn hảo.
