397
VẮC XIN
VÀ TIÊM CHỦNG
Mục tiêu:
1.
Trình
bày đưc
các
vắc-xin
đưc sử dụng
và lịch tiêm chủng.
2.
Cập nhật đưc những vấn đề mới trong tiêm chủng.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khẳng định: tiêm vắc-xin là phương pháp bảo
vệ hiệu quả, giúp nhân loại tránh được các bệnh truyền nhiễm. Tình trạng miễn dịch
mà cơ thể có được sau khi sử dụng vắc-xin là kết quả của sự đáp ứng miễn dịch đối
với các thành phần kháng nguyên có trong vắc-xin. Đến nay đã có gần 30 bệnh truyền
nhiễm có vắc xin phòng bệnh và khoảng 190 quốc gia và vùng lãnh thổ đã đưa văc xin
vào sử dụng phổ cập cho người dân và tiêm chủng thực sự có vai trò rất lớn đối với
toàn xã hội.
Ở Việt Nam, tiêm chủng mở rộng được triển khai thí điểm từ năm 1981 và
được mở rộng dần hàng năm. Năm 1985, chương trình tiêm chủng mở rộng được đẩy
mạnh và triển khai trên phạm vi cả nước với 6 loại vắc xin. Đến nay, chương trình
được triển khai ở 100% xã/phường với tổng số 12 loại vắc xin. Chương trình tiêm
chủng mở rộng đã đem lại hiệu quả góp phần thay đổi mô hình bệnh tật ở Việt Nam
(tỷ lệ mắc bệnh truyền nhiễm giảm liên tục trong nhiều năm), nhưng trong vài năm
gần đây, một số bệnh dịch đã bùng phát trở lại, đặc biệt là dịch Sởi do việc tiêm vắc-
xin chưa được triển khai tốt ở một số địa phương.
Mặc dù Bộ Y tế đã có rất nhiều văn bản liên quan đến tiêm chủng, tuy nhiên
vẫn còn tình trạng cán bộ y tế chưa hiểu biết kỹ lưỡng, đầy đủ về vắc-xin (một số địa
phương tỷ lệ tiêm vắc xin viêm gan B sơ sinh chỉ đạt 30-50%); một số sự cố do tiêm
chủng vẫn chưa được xử lí kịp thời, gây ra hậu quả nghiêm trọng.
1. VẮC-XIN VÀ LỊCH TIÊM CHỦNG
1.1. Các yếu tố cần chú ý khi sử dụng vắc-xin
1.1.1 Tính kháng nguyên của vắc-xin
Vắc-xin là chế phẩm có tính kháng nguyên dùng để tạo miễn dịch đặc hiệu chủ
động, nhằm tăng sức đề kháng của cơ thể đối với một hoặc một số tác nhân gây bệnh
cụ thể. Kháng nguyên là những vật lạ, có khả năng kích thích cơ thể sản xuất kháng
thể để nhận biết và vô hiệu hóa các tác nhân lạ, chẳng hạn như các vi khuẩn hoặc
virus.
Như vậy, về bản chất, vắc xin là một chất lạ đối với cơ thể, do vậy khi tiêm
chủng, phản ứng sau tiêm xuất hiện là lẽ đương nhiên, do cơ thể phản ứng với vật lạ.
Đồng thời, xắc-xin không trực tiếp tiêu diệt tác nhân gây bệnh mà nó phải thông qua
quá trình tạo ra kháng thể hay còn gọi là quá trình đáp ứng miễn dịch đặc hiệu. Tính
“đặc hiệu” được hiểu là “kháng nguyên nào thì kháng thể đó”.
Quá trình đáp ứng miễn dịch đặc hiệu đòi hỏi phải có 1 khoảng thời gian nhất
định. Đây chính là cơ sở để đưa ra nguyên tắc “tiêm đúng lịch và tiêm trước vụ dịch”
trong tiêm chủng. Quá trình đáp ứng miễn dịch đặc hiệu có 3 giai đoạn:
(1) Nhận diện những vật được coi là “lạ” đối với cơ thể, bao gồm:
