Vai trò công nghiệp nông thôn trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn

VAI TRÒ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN TRONG QUÁ TRÌNH<br /> CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN<br /> LÊ VĂN SƠN<br /> Trường Đại học Kinh tế - Đại học Huế<br /> Tóm tắt: Công nghiệp nông thôn là một bộ phận quan trọng cấu thành kinh<br /> tế nông thôn. Phát triển công nghiệp nông thôn được xem là yếu tố cơ bản<br /> nhằm thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn. Sự phát<br /> triển của nó tác động mạnh mẽ đến tiến trình phát triển kinh tế xã hội ở khu<br /> vực nông thôn.<br /> <br /> 1. MỞ ĐẦU<br /> Công nghiệp nông thôn là bộ phận quan trọng của kinh tế nông thôn. Phát triển công<br /> nghiệp nông thôn được xem là chìa khóa của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa<br /> nông nghiệp nông thôn, đặc biệt là đối với các nước đang phát triển như Việt Nam. Sự<br /> phát triển của nó tác động sâu sắc đến quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế xã hội ở<br /> nông thôn theo hướng bền vững, là bước đệm mang tính chất quá độ làm tiền đề cho<br /> phát triển đại công nghiệp.<br /> 2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 2.1 Quan niệm về công nghiệp nông thôn<br /> Công nghiệp nông thôn là một khái niệm khá mới mẻ được các nhà nghiên cứu chú ý<br /> trong những năm gần đây. Tùy theo mục đích nghiên cứu mà các tác giả tiếp cận khái<br /> niệm này trên những bình diện khác nhau như kinh tế lãnh thổ, kinh tế ngành, kinh tế tổ<br /> chức, kinh tế xã hội hoặc kinh tế cộng đồng làng xóm. Mỗi cách tiếp cận chỉ nhấn mạnh<br /> và làm rõ một khía cạnh của công nghiệp nông thôn mà không xét nó với tư cách là một<br /> bộ phận cấu thành kinh tế công nghiệp phân bố ở nông thôn và có quan hệ tác động qua<br /> lại một cách chặt chẽ với quá trình phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội nông thôn. [1]<br /> Theo cách tiếp cận của kinh tế học chính trị thì công nghiệp nông thôn là một bộ phận<br /> của công nghiệp cả nước được phân bố ở nông thôn bao gồm các cơ sở sản xuất công<br /> nghiệp với quy mô vừa và nhỏ là chủ yếu, cùng với các ngành tiểu thủ công nghiệp<br /> thuộc nhiều thành phần kinh tế, nhiều hình thức tổ chức sản xuất khác nhau gắn bó chặt<br /> chẽ với sự phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn do chính quyền địa phương quản lý về<br /> mặt nhà nước.[6]<br /> Với khái niệm này, công nghiệp nông thôn được hiểu là một bộ phận của ngành công<br /> nghiệp phân bố ở địa bàn nông thôn, phân biệt với công nghiệp thành thị. Công nghiệp<br /> nông thôn phân bố ở nông thôn không phải chỉ đứng chân ở nông thôn mà còn phải có<br /> quan hệ chặt chẽ với quá trình phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn thông qua các yếu tố<br /> đầu vào của quá trình sản xuất cũng như đầu ra cho thị trường sản phẩm.<br /> Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859-1612, Số 01(13)/2010: tr. 80-84<br /> <br /> VAI TRÒ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA…<br /> <br /> 81<br /> <br /> Về ngành nghề, công nghiệp nông thôn bao gồm các cơ sở sản xuất công nghiệp phục<br /> vụ sản xuất nông nghiệp và đời sống cư dân ở nông thôn như các ngành sản xuất, sửa<br /> chữa nông cụ, chế biến nông sản, sản xuất hàng gia dụng, sản xuất vật liệu xây dựng…<br /> ở nông thôn.<br /> Xét về sở hữu và hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh, các cơ sở công nghiệp nông<br /> thôn tồn tại trong nhiều thành phần kinh tế với các hình thức tổ chức sản xuất mà chủ<br /> yếu là hộ gia đình, hợp tác xã, doanh nghiệp tư nhân hay công ty trách nhiệm hữu hạn.<br /> Xét về quy mô, các cơ sở công nghiệp nông thôn chủ yếu có quy mô vừa và nhỏ, lượng<br /> vốn và lao động ít, năng suất lao động thấp.<br /> Về mặt quản lý nhà nước, các cơ sở công nghiệp nông thôn chịu sự quản lý trực tiếp của<br /> chính quyền địa phương, cụ thể ở đây là cấp quận, huyện, xã vì công nghiệp nông thôn<br /> gắn bó rất chặt chẽ với sự phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn.<br /> Với khái niệm trên, các cơ sở công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp có các đặc điểm sau<br /> thuộc phạm trù công nghiệp nông thôn:<br /> - Thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn từ tính thuần nông sang cơ cấu<br /> kinh tế nông - công - dịch vụ, tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ tăng lên.<br /> - Tạo ra nhiều việc làm mới cho người dân, tăng thu nhập và nâng cao đời sống cư<br /> dân nông thôn.<br /> - Thu hút lao động từ nông nghiệp sang các ngành công nghiệp, dịch vụ, phân công<br /> lại lao động trên địa bàn nông thôn.<br /> - Thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn theo hướng hiện đại, văn minh.<br /> - Phát triển phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế xã hội địa phương và ngành<br /> công nghiệp của cả nước.<br /> Như vậy, công nghiệp nông thôn là một khái niệm mang tính lịch sử gắn liền với sự<br /> phát triển của kinh tế nông thôn. Do đó, phát triển công nghiệp nông thôn là một nội<br /> dung quan trọng của công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn.<br /> 2.2. Vai trò của công nghiệp nông thôn<br /> Công nghiệp nông thôn là bộ phận kinh tế gắn bó chặt với kinh tế nông thôn cũng như<br /> với toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Sự phát triển của nó thúc đẩy quá trình chuyển dịch<br /> cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn nói riêng và sự phát triển kinh tế xã hội ở nông<br /> thôn nói chung.<br /> Thứ nhất, thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn<br /> Kinh tế nông thôn là một khu vực của nền kinh tế gắn liền với địa bàn nông thôn. Nó là<br /> một phức hợp những nhân tố cấu thành của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất<br /> trong nông - lâm - ngư nghiệp, cùng với các ngành tiểu - thủ công nghiệp, công nghiệp<br /> chế biến và phục vụ nông nghiệp, các ngành thương nghiệp và dịch vụ... tất cả có quan<br /> <br /> 82<br /> <br /> LÊ VĂN SƠN<br /> <br /> hệ hữu cơ với nhau trong cơ cấu kinh tế vùng và lãnh thổ và trong toàn bộ nền kinh tế<br /> quốc dân.<br /> Kinh tế nông thôn có nội dung rất rộng, bao gồm nhiều ngành nghề sản xuất, nhiều<br /> thành phần kinh tế ở các quy mô khác nhau, trong đó chủ yếu là quy mô vừa và nhỏ. Tất<br /> cả các nhân tố đó có quan hệ và tác động qua lại lẫn nhau trong quá trình phát triển.<br /> Sự phát triển của công nghiệp nông thôn tạo ra nhiều ngành nghề sản xuất vật chất phi<br /> nông nghiệp góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiệu quả, tăng tỷ trọng<br /> công nghiệp trong tổng thể kinh tế nông thôn. Sự phát triển của công nghiệp nông thôn<br /> sẽ khôi phục và phát triển nhiều nghề thủ công truyền thống đồng thời tạo ra nhiều<br /> ngành nghề mới đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu sản xuất và sinh hoạt ở nông thôn.<br /> Sự phát triển đa dạng của ngành nghề ở nông thôn sẽ tạo tiền đề cho sự phát triển ngành<br /> dịch vụ ở nông thôn. Sự phát triển của công nghiệp nông thôn sẽ cung cấp nông cụ,<br /> nâng cao năng suất lao động sản xuất nông nghiệp, đồng thời giúp cho quá trình thu<br /> hoạch, bảo quản, chế biến nông sản tốt hơn, nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp.[2]<br /> Sự phát triển của công nghiệp nông thôn sẽ giúp nông dân chuyển đổi cơ cấu cây trồng,<br /> vật nuôi theo hướng chuyên môn hoá, thực hiện thâm canh tăng năng suất lao động và<br /> nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội.<br /> Thứ hai, góp phần thực hiện quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp,<br /> nông thôn<br /> Trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn hiện<br /> nay, phát triển công nghiệp nông thôn là nội dung quan trọng đặc biệt vì nó làm biến đổi<br /> cơ bản cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng đa dạng hoá ngành nghề nhằm khai thác có<br /> hiệu quả các nguồn lực sẵn có ở nông thôn như tài nguyên đất đai, khoáng sản, các vùng<br /> nguyên liệu, nguồn vốn, nguồn lao động và kỹ thuật công nghệ, kinh nghiệm sản xuất<br /> của nhân dân.<br /> Nông thôn là vùng lãnh thổ rộng lớn, có nhiều tài nguyên như khoáng sản, đất đai do đó<br /> việc sử dụng máy móc khai thác các nguồn tài nguyên sẽ hiệu quả hơn và bảo vệ môi<br /> trường sinh thái. Sự tồn tại các cơ sở công nghiệp chế biến nông sản sẽ nâng cao hiệu<br /> quả kinh tế của các vùng nguyên liệu tập trung, tăng cường tính bền vững của các khu<br /> chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản. Mặt khác, trong bối cảnh diện tích đất nông nghiệp có<br /> xu hướng giảm dần thì phát triển công nghiệp nông thôn sẽ huy động và sử dụng hiệu<br /> quả nguồn vốn nhàn rỗi ở nông thôn vào các ngành sản xuất phi nông nghiệp, sử dụng<br /> lao động dôi dư từ lĩnh vực sản xuất nông nghiệp chuyển sang.<br /> Sự phát triển của công nghiệp nông thôn sẽ tác động nhanh đến quá trình đô thị hoá tại<br /> chỗ, tạo việc làm cho nhân dân ngay tại địa bàn nông thôn. Sự phát triển đó tạo ra quá<br /> trình phân công lại lao động tại chỗ hiệu quả hơn, lúc đó nông dân có thể “ly nông bất<br /> ly hương” đồng thời giảm sức ép di dân đến các đô thị lớn. [4]<br /> Khi các cơ sở công nghiệp nông thôn phát triển sẽ tăng nhanh thu nhập của nông thôn.<br /> Sự phát triển của các ngành nghề và làng nghề tạo điều kiện cho đội ngũ thợ thủ công<br /> <br /> VAI TRÒ CÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA…<br /> <br /> 83<br /> <br /> và các nghệ nhân phát huy khả năng tay nghề và tạo thu nhập cho họ. Bên cạnh đó, các<br /> cơ sở công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp có thể thu hút thêm lao động của các hộ<br /> thuần nông vừa học nghề vừa làm thêm để tăng thu nhập, từng bước chuyển dịch cơ cấu<br /> lao động tại nông thôn theo hướng hiệu quả hơn.<br /> Thứ ba, tạo điều kiện vật chất cho sự phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội ở nông thôn<br /> Một yếu tố quan trọng của công nghiệp nông thôn là các làng nghề. Các làng nghề là<br /> nơi tập trung nhiều thợ thủ công lành nghề, có kinh nghiệm sản xuất có thể tạo ra nhiều<br /> loại sản phẩm phục vụ cho nhu cầu đa dạng của sản xuất và đời sống. Các làng nghề đã<br /> góp phần tạo việc làm, thu nhập thường xuyên cho người lao động. Hiện nay, ở nước ta<br /> có khoảng 2.790 làng nghề với 53 nhóm nghề, gần 12 triệu lao động tham gia với mức<br /> thu nhập bình quân từ 1.000.000 đến 1.500.000 đồng/tháng. [5]<br /> Có thể nói công nghiệp nông thôn mà trung tâm của nó là các làng nghề truyền thống đã<br /> tạo nên sự lan toả trong quá trình phát triển, đa dạng hoá ngành nghề trong công nghiệp<br /> nông thôn. Các làng nghề không những tạo ra nhiều việc làm, tăng thu nhập cho người<br /> dân mà còn bảo tồn được nét văn hoá truyền thống của dân tộc thể hiện trong từng sản<br /> phẩm thủ công mỹ nghệ qua bàn tay tài hoa của nghệ nhân. [6]<br /> Thứ tư, hạn chế chênh lệch trong phát triển giữa nông thôn và thành thị<br /> Mặc dù dân số của khu vực nông thôn chiếm đến 70% dân số cả nước, song năng lực<br /> sản xuất ở khu vực này còn rất hạn chế, chỉ tạo ra khoảng 30% giá trị trong GDP. Do<br /> đó, phát triển công nghiệp nông thôn là tạo sự công bằng trong cơ hội phát triển của<br /> nông thôn so với thành thị. Đồng thời nó còn phát huy có hiệu quả các nguồn lực tại<br /> chỗ, tạo việc làm, thu nhập góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân<br /> dân khu vực nông thôn, giảm dần sự chênh lệch quá xa giữa nông thôn và thành thị.<br /> Thứ năm, làm tiền đề cho sự phát triển của đại công nghiệp<br /> Khi nghiên cứu quá trình phát triển công nghiệp ở các nước trên thế giới theo mô hình<br /> công nghiệp hóa cổ điển ở Anh, K.Marx đã chỉ ra con đường phát triển của nó là: từ các<br /> cơ sở thủ công riêng lẻ đến tập trung thành công trường thủ công, công trường thủ công<br /> phát triển sẽ sinh ra đại công nghiệp cơ khí. Công nghiệp nông thôn ở một số nước đang<br /> phát triển cũng phát triển theo xu hướng đó.<br /> Ở Việt Nam, công nghiệp nông thôn phát triển sẽ làm vùng đệm, gia công cho các cơ sở<br /> công nghiệp lớn, trở thành nhóm công nghiệp phụ trợ cho đại công nghiệp hoặc bản<br /> thân nó sẽ thành đại công nghiệp. Sự phát triển của công nghiệp nông thôn là bước quá<br /> độ chuyển từ nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế công nghiệp và dịch vụ [3].<br /> 3. KẾT LUẬN<br /> Công nghiệp nông thôn có vai trò rất quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế xã hội<br /> nông thôn. Phát triển công nghiệp nông thôn là một yêu cầu bức thiết hiện nay nhằm<br /> góp phần đẩy nhanh và nâng cao hiệu quả tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông<br /> thôn. Sự phát triển của nó sẽ thúc đẩy nhanh sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn<br /> <br /> 84<br /> <br /> LÊ VĂN SƠN<br /> <br /> theo hướng công nghiệp hóa góp phần giải quyết một số vấn đề kinh tế xã hội ở nông<br /> thôn, nâng cao hiệu quả tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn cũng như<br /> quá trình xây dựng nông thôn mới giàu có, văn minh, hiện đại.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]<br /> [2]<br /> [3]<br /> [4]<br /> [5]<br /> [6]<br /> <br /> Đặng Ngọc Dinh (1997). Vấn đề phát triển công nghiệp nông thôn ở nước ta. NXB<br /> Chính trị quốc gia, Hà Nội.<br /> Nguyễn Mạnh Dũng (2004). Phát triển ngành nghề ở nông thôn. NXB Nông nghiệp,<br /> Hà Nội.<br /> Kenichi Ohno, Nguyễn Văn Thường (2005). Hoàn thiện chiến lược phát triển công<br /> nghiệp Việt Nam. NXB Lý luận chính trị, Hà Nội.<br /> Đỗ tiến Sâm (1994). Xí nghiệp hương trấn ở nông thôn Trung Quốc, quá trình hình<br /> thành và phát triển. NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.<br /> Lê Văn Sơn (2009). Bảo tồn và phát triển làng nghề ở tỉnh Thừa Thiên Huế hiện nay.<br /> Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam trong tiến trình<br /> đổi mới”. Đại học quốc gia Hà Nội.<br /> Lê Văn Sơn (2009). Phát triển công nghiệp nông thôn tỉnh Thừa Thiên Huế. Luận<br /> văn Thạc sĩ kinh tế, Hà Nội.<br /> <br /> Title: THE ROLE OF RURAL INDUSTRY IN THE PROCESS OF INDUSTRIALIZATION<br /> AND MODERNIZATION IN AGRICULTURE AND RURAL AREAS<br /> Abstract: Rural industry is an important component of rural economic. Developing rural<br /> industry is considered as key factor for improving rural industrialization. It impacts on socioeconomic development in the rural areas.<br /> <br /> ThS. LÊ VĂN SƠN<br /> Trường Đại học Kinh tế - Đại học Huế.<br /> ĐT: 0914.146690. Email: levanson.hce@gmail.com.<br /> <br />