TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 7(68).2013
32
VAI TRÒ ĐỊNH MỨC LAO ĐỘNG ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP
THE ROLE OF LABOUR TECHNICAL NORMS FOR ENTERPRISES
Nguyễn Thị Thu Hà
Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng
Email: nguyenthithuhaktdn@gmail.com
TÓM TẮT
Trong bối cảnh của nền kinh tế thị trường hiện nay, để tồn tại và phát triển các doanh nghiệp đều phải tìm
hướng đi có hiệu quả nhất cho mình. Một trong những phương pháp quản lý và điều chỉnh hoạt động của doanh
nghiệp đạt hiệu quả tối ưu là tổ chức lao động khoa học. Trong đó, cơ sở của tổ chức lao động khoa học là định
mức kỹ thuật lao động. Mục tiêu của bài viết nhằm trình bày và phân tích khái niệm, tầm quan trọng của định
mức lao động, các phương pháp tính toán định mức lao động của doanh nghiệp hiện nay, và đưa ra một số kiến
nghị để doanh nghiệp có thể làm tốt phương pháp định mức kỹ thuật lao động, góp phần vào thành công của
doanh nghiệp, cụ thể tăng năng suất người lao động, giảm chi phí sản xuất, đồng thời tăng lợi nhuận.
Từ khóa: bước công việc; định mức lao động; lao động; mức; phương pháp
ABSTRACT
In the context of the current market economy, for the purpose of survival and development, enterprises
must find the most efficient path for themselves. One of the best methods in managing and manipulating business
operation is the scientific organization of labour, of which the basis is labour technical norms. The main aims of
this paper are to present and analyze the concept and the importance of labour technical norms, methods for
calculating them. Then some recommendations are put forward for enterprises to well conduct these methods in
order to make contributions to the enterprises’ success, specifically to increase employees’ productivity, reduce
production costs, and increase profitability as well.
Key words: working step; labor norms; employee; level; method
1. Đặt vấn đề
Trong bối cảnh của nền kinh tế thị trường
hiện nay, các doanh nghiệp hoạt động tích cực
trong xu thế cạnh tranh bình đẳng, hợp tác cùng
có lợi. Để tồn tại và phát triển các doanh nghiệp
đều phải tìm hướng đi có hiệu quả nhất cho
mình. Một trong những phương pháp quản lý và
điều chỉnh hoạt động của doanh nghiệp đạt hiệu
quả tối ưu là tổ chức lao động khoa học. Trong
đó, cơ sở của tổ chức lao động khoa học là định
mức kỹ thuật lao động. Định mức kỹ thuật lao
động có vai trò quan trọng trong trả công lao
động, tăng năng suất lao động và hạ giá thành
sản phẩm, là cơ sở của lập kế hoạch. Mục tiêu
của bài viết nhằm phân tích khái niệm, tầm quan
trọng của định mức lao động, so sánh các phương
pháp tính định mức lao động của doanh nghiệp
hiện nay, và đưa ra một số kiến nghị để có thể
làm tốt phương pháp định mức kỹ thuật lao động,
góp phần vào thành công của các doanh nghiệp.
2. Khái niệm, tầm quan trọng của định mức
lao động đối với các doanh nghiệp
Theo nghĩa rộng, "Định mức lao động là
một công tác, một công việc, là lĩnh vực hoạt
động thực tiễn về xây dựng tất cả quá trình lao
động, là quá trình dự tính, tổ chức, thực hiện
những biện pháp về mặt tổ chức cũng như kỹ
thuật để thực hiện các công việc có năng suất lao
động cao trên cơ sở đó xác định mức tiêu hao để
thực hiện công việc” (Đệ, 2001: 30). Nói cách
khác, định mức kỹ thuật lao động nghiên cứu hao
phí lao động với định mức xác định trên cơ sở
khoa học và các mức lao động cho các công việc
trong quá trình sản xuất, đồng thời tìm ra các biện
pháp nhằm sử dụng hợp lý lao động đảm bảo nâng
cao năng suất lao động. Cũng theo Đệ (2001),
theo nghĩa hẹp, “Định mức lao động là việc xác
định các mức cho tất cả các loại công việc”.
Thời gian hao phí để hoàn thành một công
việc phụ thuộc vào nhiều yếu tố: người lao động,
nguyên vật liệu, công cụ lao động và tổ chức lao
động. Nghiên cứu đầy đủ các yếu tố trên nhằm
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 7(68).2013
33
xác định mức tiêu hao thời gian cần thiết để hoàn
thành công việc (sản xuất sản phẩm) là nhiệm vụ
của định mức kỹ thuật lao động trong doanh
nghiệp. Bên cạnh đó, để xây dựng được định mức
lao động, doanh nghiệp cần phải thự hiện đầy đủ
4 bước: Nghiên cứu điều kiện vật chất kỹ thuật
nơi sản xuất, đề ra và đưa vào sản xuất những
biện pháp tổ chức kỹ thuật, xây dựng mức và đưa
mức vào sản xuất, quản lý và điều chỉnh mức.
Về khía cạnh tầm quan trọng của định mức
lao động, nó là căn cứ trả công lao động bởi vì
tiền lương của người lao động gắn liền với kết
quả sản xuất, số lượng sản phẩm của từng người.
Ngoài ra, định mức lao động còn là biện pháp
hữu hiệu để tăng năng suất và hạ giá thành sản
phẩm. Cụ thể, công tác xây dựng và áp dụng định
mức lao động vào sản xuất là quá trình nghiên
cứu tính toán, giải quyết yêu cầu kỹ thuật của nơi
làm việc, sắp xếp nơi làm việc và bảo đảm sức
khỏe cho người lao động. Là điều kiện thuận lợi
để người lao động sử dụng hợp lý các thiết bị
máy móc vật tư kỹ thuật và thời gian lao động
nhằm áp dụng các kinh nghiệm và phương pháp
lao động tiên tiến để tăng năng suất, tăng hiệu quả
lao động và sản phẩm cho xã hội, đồng thời tiết
kiệm lao động sống và lao động vật hoá làm cho
lượng tiêu hao trong mỗi đơn vị sản phẩm giảm,
nghĩa là làm giảm giá thành sản phẩm của doanh
nghiệp. Cuối cùng, định mức lao động với sự thể
hiện cả về số lượng và chất lượng lao động gắn
với điều kiện tổ chức kỹ thuật cụ thể là cơ sở cho
doanh nghiệp lập kế hoạch về lao động, năng
suất, và tiền lương (Bộ môn Kinh tế phát triển,
2009).
3. Các phương pháp định mức kỹ thuật lao
động
Chất lượng của “mức” phụ thuộc rất lớn
vào phương pháp định mức lao động. Thực tế,
trong công tác định mức lao động doanh nghiệp
thường áp dụng nhiều phương pháp để xây dựng
mức lao động, có thể phân thành hai nhóm chủ
yếu: phương pháp tổng hợp và phương pháp
phân tích (Đệ, 2001 và Nghĩa, 2006).
Nhóm phương pháp tổng hợp bao gồm
các phương pháp xây dựng mức lao động không
dựa trên cơ sở nghiên cứu phân tích các bộ phận
của bước công việc và điều kiện tổ chức kỹ thuật
hoàn thành nó. Thời gian hao phí được quy định
tổng hợp cho toàn bộ bước công việc.
Nhóm phương pháp này có 3 phương pháp
chính: phương pháp thống kê, phương pháp kinh
nghiệm, phương pháp dân chủ bình nghị. Cụ thể,
phương pháp thống kê là phương pháp xây dựng
mức lao động dựa vào tài liệu thống kê về thời
gian hao phí để hoàn thành bước công việc hay
năng suất lao động ở thời kì trước. Phương pháp
kinh nghiệm là phương pháp xây dựng mức lao
động dựa vào kinh nghiệm tích lũy được của cán
bộ định mức, đốc công hoặc nhân viên kỹ thuật.
Phương pháp dân chủ bình nghị là phương pháp
xây dựng mức lao động dựa vào mức dự kiến của
cán bộ định mức bằng thống kê hay kinh nghiệm
và sự thảo luận, bình nghị của công nhân mà quy
định. Trong thực tế doanh nghiệp thường kết hợp
phương pháp thống kê và kinh nghiệm gọi chung
là phương pháp định mức lao động theo thống kê
kinh nghiệm nhằm định mức cho một bước công
việc dựa vào số liệu thời gian và năng suất hao
phí của công nhân hoàn thành công việc đó, kết
hợp với kinh nghiệm của cán bộ quản lý, nhân
viên kỹ thuật, công nhân.
Ưu điểm của nhóm phương pháp tổng hợp
là phản ánh được tình hình sản xuất, cách tính
đơn giản, tốn ít công sức, có thể xây dựng được
hàng loạt mức lao động trong một thời gian
ngắn. Tuy nhiên, nhóm phương pháp này cũng
bộc lộ khá nhiều nhược điểm, đó là: không phân
tích bước công việc, không đánh giá đúng hao
phí thời gian làm việc của công nhân nên không
khuyến khích họ lao động, và không khai thác
được khả năng tiềm tàng trong sản xuất.
Để khắc phục những nhược điểm trên,
nhóm phương pháp phân tích ra đời, gồm 3
phương pháp: phương pháp phân tích tính toán,
phương pháp phân tích khảo sát, phân tích so
sánh điển hình. Đối với phương pháp phân tích
tính toán (hay còn gọi là phương pháp định mức
kỹ thuật thời gian theo tiêu chuẩn) là phương
pháp định mức kỹ thuật lao động dựa trên cơ sở
phân tích kết cấu bước công việc, các nhân tố
ảnh hưởng đến hao phí thời gian, các chứng từ
kỹ thuật và tiêu chuẩn các loại thời gian để tính
mức hao phí thời gian cho cả bước công việc.
Phương pháp này phù hợp với doanh nghiệp sản
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 7(68).2013
34
xuất hàng loạt với số lượng lớn và sản xuất
nhiều. Ưu điểm của nó là định mức xây dựng
nhanh chóng, chính xác nhưng đòi hỏi phải có
đầy đủ các tiêu chuẩn kỹ thuật, các chứng từ kỹ
thuật, cán bộ quản lý am hiểu kỹ thuật, nghiệp
vụ và điều kiện sản xuất tương đối ổn định.
Phương pháp phân tích khảo sát (hay còn
gọi là phương pháp điều tra phân tích là phương
pháp định mức kỹ thuật lao động dựa trên cơ sở
phân tích kết cấu bước công việc, các nhân tố ảnh
hưởng tới thời gian của công nhân ở ngay tại nơi
làm việc để tính ra mức lao động cho cả bước
công việc. Về cơ bản, hai bước đầu trong phương
pháp này giống phương pháp phân tích tính toán
nơi làm việc. Tuy nhiên, điểm khác biệt của
phương pháp này đó là cần chọn lựa kỹ những
công nhân nắm vững kỹ thuật, có trình độ lành
nghề, thái độ lao động tốt, năng suất lao động ổn
định làm mẫu cho cán bộ định mức khảo sát thời
gian hao phí tại nơi làm việc bằng cách chụp ảnh
và bấm giờ. Căn cứ vào tài liệu khảo sát, cán bộ
định mức sẽ tính được thời gian tác nghiệp toàn
ca. Phương pháp này được áp dụng trong các
doanh nghiệp sản xuất hàng loạt với khối lượng
lớn. Ưu điểm của phương pháp này chính là số
liệu thu thập được chính xác, tổng kết được
những kinh nghiệm sản xuất tiên tiến của công
nhân, đồng thời cung cấp được tài liệu để cải tiến
tổ chức lao động và xây dựng các loại tiêu chuẩn
định mức kỹ thuật lao động đứng đắn. Tuy nhiên,
để sử dụng phương pháp này hiệu quả, đòi hỏi
cần nhiều thời gian để khảo sát, tính toán, đồng
thời cũng cần một đội ngũ cán bộ định mức am
hiểu kỹ thuật nghiệp vụ, trực tiếp tham gia khảo
sát tại nơi làm việc của công nhân.
Cuối cùng, trong sản xuất hàng loạt nhỏ
và đơn chiếc, việc sản xuất không ổn định, quy
trình công nghệ không chi tiết nên không có đủ
tài liệu để định mức kỹ thuật lao động bằng
phương pháp phân tích tính toán. Mặt khác, sản
xuất luôn thay đổi, sự lặp lại của công việc
không nhiều khiến không đủ thời gian để định
mức kỹ thuật lao động bằng phương pháp phân
tích khảo sát. Muốn có mức lao động để kịp thời
đưa vào sản xuất ngay, doanh nghiệp sử dụng
phương pháp so sánh điển hình. Phương pháp so
sánh điển hình là phương pháp định mức lao
động bằng cách so sánh với mức của bước công
việc điển hình. Tuy nhiên, nhược điểm của
phương pháp này là việc tính toán, xây dựng
bước công việc điển hình khá phức tạp, không
thật chính xác, sai số trong các bước tính toán là
rất nhiều, dẫn đến sai số trong kết quả thời gian
hao phí cho toàn bộ bước công việc sẽ rất lớn.
4. Một số kiến nghị cho các doanh nghiệp để
có thể làm tốt phương pháp định mức kỹ
thuật lao động
Định mức lao động đóng vai trò quan
trọng trong quản lý khoa học, đòi hỏi cán bộ
định mức phải có trình độ vững vàng, có kiến
thức, có quan hệ trực tiếp tới quyền lợi người
lao động. Vì vậy muốn làm tốt công tác định
mức phải làm cho mọi người thấy rõ đây là yêu
cầu quan trọng trong tổ chức lao động khoa học.
Cụ thể, muốn làm tốt công tác định mức
thì công nhân phải phấn đấu tăng năng suất lao
động vì nó có tác dụng hoàn thiện định mức một
cách tốt nhất. Với cán bộ làm công tác định mức
thì công tác quản lý lao động là cơ sở tổ chức
lao động hợp lí, xây dựng các kế hoạch sản xuất
kinh doanh, tác hợp và đánh giá đầy đủ khả năng
sản xuất của công nhân.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần ưu tiên xây
dựng đội ngũ những người làm công tác định
mức. Đó là những người am hiểu về kỹ thuật sản
xuất, được đào tạo về lĩnh vực lao động. Số lượng
và trình độ nghiệp vụ của cán bộ định mức tùy
thuộc yêu cầu của công tác quản lý và cụ thể là
công tác định mức lao động ở doanh nghiệp.
Ngoài ra, để giúp cho việc nghiên cứu,
xây dựng định mức lao động hiệu quả, cần sự
tham gia của cả giám đốc và cán bộ định mức,
trong đó cán bộ định mức là người thực hiện,
xây dựng định mức lao động, giúp cho giám đốc
xét duyệt mức lao động mới chính xác.
Tuy nhiên, để làm tốt công tác định mức,
cần lưu ý một số điểm như sau:
Thứ nhất, cần phải hiểu rõ, nhận thức
được thế nào là định mức các phương pháp tiến
hành, cách thức tiến hành… nó cũng đồng nghĩa
với việc không chỉ cán bộ định mức trang bị
những kiến thức này, mà công nhân cũng nên
trang bị kiến thức.
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG - SỐ 7(68).2013
35
Thứ hai, phương pháp định mức kỹ thuật
lao động tính đến những điều kiện tổ chức kỹ
thuật nhất định của từng doanh nghiệp. Do đó,
doanh nghiệp cần tạo ra điều kiện sản xuất
tương đối ổn định. Để làm được điều này, cần tổ
chức lao động khoa học hợp lí, bao gồm các nội
dung của tổ chức lao động làm việc, đào tạo bồi
dưỡng nâng cao tay nghề cho người lao động,
phân công hiệp tác lao động.
Thứ ba, mỗi phương pháp có những ưu,
nhược điểm, trình tự tiến hành khác nhau. Vì
vậy, phải chú ý sự phù hợp của từng phương
pháp với từng loại hình sản xuất kinh doanh
tương ứng.
Thứ tư, riêng với phương pháp phân tích
tính toán phải cung cấp đầy đủ các tài liệu để
xây dựng được mức hao phí thời gian, mức sản
lượng chính xác. Phương pháp phân tích khảo
sát cần bấm giờ, chụp ảnh và tính toán các thời
gian của các bước công việc một cách chính
xác.
5. Kết luận
Tóm lại, bài viết đã trình bày và phân tích
rõ khái niệm định mức kỹ thuật lao động, tầm
quan trọng của nó, các phương pháp tính toán.
Có thể nhận thấy, bất kì doanh nghiệp nào muốn
sản xuất có hiệu quả không chỉ dừng ở việc đầu
tư cho công nghệ máy móc thiết bị, nguồn nhân
lực, và tài lực mà còn phải tổ chức lao động
khoa học hợp lí, trong đó công tác định mức là
cực kì quan trọng. Làm tốt công tác định mức
lao động cũng coi như doanh nghiệp đã làm tốt
công tác đánh giá lao động hiệu quả, công tác
tạo động lực trong lao động, công tác tối đa hoá
lợi nhuận do bố trí lao động hợp lí, hạ giá thành,
giảm chi phí tiền lương và chi phí sản xuất.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Bộ môn Kinh tế phát triển (2009), Chuyên đề Bảo hộ lao động, Khoa Kinh tế, Trường Đại học
Kinh tế, Đại học Đà Nẵng.
[2] Đỗ Minh Nghĩa (2006), Bài giảng tập huấn cán bộ Bảo hộ lao động, Trưởng ban Bảo hộ lao
động, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam.
[3] Phan Đình Đệ (2001), Khoa học kỹ thuật bảo hộ lao động, Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật, Hà
Nội.
(BBT nhận bài: 11/06/2013, phản biện xong: 28/06/2013)