Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2024. ISBN: 978-604-82-8175-5
362
VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO THỜI KỲ LÝ - TRẦN
VỚI NỀN CHÍNH TRỊ ĐẠI VIỆT
Đào Thu Hiền
Trường Đại học Thủy lợi, email: daothuhien@tlu.edu.vn
1. GIỚI THIỆU CHUNG
Phật giáo là một trong những tôn giáo có
số lượng tín đồ lớn nhất trên thế giới và là
một trong sáu tôn giáo lớn ở Việt Nam. So
với các tôn giáo khác, Phật giáo du nhập, gắn
bó và ăn sâu vào đời sống tinh thần người
Việt từ rất sớm, ngày càng trở thành một
phần không thể thiếu trong văn hóa Việt. Trải
qua các giai đoạn biến thiên của lịch sử, Phật
giáo có những tác động không nhỏ tới nhiều
mặt trong sự phát triển cộng đồng người Việt.
Ở Việt Nam, Phật giáo có sự nhập thế “hòa
quang đồng trần”, phát huy được vai trò quan
trọng và có những chứng nghiệm rõ ràng ở
thời kỳ nhất định, tiêu biểu như thời kỳ hưng
thịnh của đạo Phật vào triều đại nhà Lý -
Trần, góp phần xây dựng quốc gia xã tắc hòa
bình, dân sinh ấm no, hạnh phúc, hài hòa
trong lòng dân tộc. Trong giới hạn nhất định
của bài viết, tác giả tập trung làm rõ vai trò
của Phật giáo đối với nền chính trị Đại Việt
thời kỳ Lý - Trần, để từ đó hiểu được những
đóng góp đáng trân trọng của tôn giáo này
trong lịch sử tư tưởng dân tộc.
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu dựa trên cơ sở nguyên tắc
phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện
chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Đồng
thời, tác giả vận dụng một số phương pháp
nghiên cứu cụ thể: phương pháp hệ thống hóa
thông tin từ tài liệu, phương pháp phân tích
và tổng hợp và phương pháp so sánh đối
chiếu nhằm làm nổi bật sự ảnh hưởng của
Phật giáo với nền chính trị Đại Việt thời Lý -
Trần so với các triều đại phong kiến khác.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Một số đặc trưng của nền chính trị
Đại Việt thời kỳ Lý - Trần và vị trí của
Phật giáo trong đời sống tinh thần người
Việt thời kỳ này
Trải qua hơn nghìn năm Bắc thuộc và thêm
thời kỳ tranh giành quyền lực giữa các phe
phái cát cứ đầu thế kỷ X, đất nước được độc
lập và thống nhất, triều đại Ngô, Đinh, Tiền Lê
đã ưu tiên lựa chọn thiết chế chính trị cứng rắn,
dùng đường lối “áp chế” bằng quân sự và sự hà
khắc của luật pháp để giữ ổn định chính trị,
khẳng định vương quyền, củng cố nền độc lập
và xây dựng nhà nước trung ương tập quyền.
Đến thời kỳ nhà Lý - Trần, chế độ trung ương
tập quyền đã khá ổn định và xây dựng được
những thiết chế tương đối hoàn bị. Nền chính
trị triều đại Lý - Trần nổi bật với đặc trưng là
nền chính trị thân dân; thể chế nhà nước quân
chủ tập quyền thân dân, mối quan hệ giữa vua
và quan, giai cấp thống trị và nhân dân khá
thân thiện, gần gũi. Chính sách pháp luật thời
kỳ này cũng rất nhân văn, thể hiện trong bộ
luật Hình thư (thời Lý); Quốc triều thông chế,
Quốc triều hình luật (thời Trần).
Triều đại Lý - Trần đã lựa chọn và dựa vào
nền tảng tư tưởng Phật giáo và muốn rũ bỏ sự
ảnh hưởng khắc nghiệt của Nho giáo qua suốt
thời kỳ dài, bởi tính dung hòa với văn hóa bản
địa lâu đời, thấm đượm tinh thần nhân văn sâu
sắc. Bản thân Phật giáo không có mục đích tự
thân là làm chính trị. Mục đích cao cả nhất của
Phật giáo là giải thoát chúng sinh, không phân
biệt đẳng cấp, giới tính. Mặc dù có khuynh
hướng quan niệm đạo Phật là xuất thế không
nên can dự vào chính sự, nhưng quan điểm phổ
biến vẫn là ủng hộ đạo Phật chân chính nhập
