Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Văn hóa ứng xử của người Mạ ở khu vực Vườn quốc gia Cát Tiên hiện nay

Người Mạ, một trong 53 dân tộc thiểu số tại Việt Nam, có nền văn hóa ứng xử gắn bó mật thiết với môi trường tự nhiên và xã hội đặc thù. Tuy nhiên, sự ra đời của Vườn Quốc gia Cát Tiên vào năm 1992 đã tạo ra những thay đổi sâu sắc về không gian cư trú và sinh kế, kéo theo tác động lớn đến văn hóa ứng xử của họ trong vùng lõi và vùng đệm. Mặc dù văn hóa ứng xử của người Mạ có tiềm năng lớn trong quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường, nhưng vẫn thiếu các nghiên cứu toàn diện về vấn đề này sau khi Vườn Quốc gia được thành lập.

Giới nghiên cứu, giảng dạy về văn hóa học, dân tộc học, xã hội học; các nhà hoạch định chính sách về phát triển văn hóa, bảo tồn di sản, ổn định sinh kế cho cộng đồng dân tộc thiểu số; các cơ quan quản lý Vườn Quốc gia và các tổ chức phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số tại Việt Nam.

Luận án này tập trung nghiên cứu văn hóa ứng xử của người Mạ tại khu vực Vườn Quốc gia Cát Tiên, nhằm làm sáng tỏ đặc trưng văn hóa này, nhận diện các tri thức truyền thống còn giá trị và phân tích sự biến đổi của chúng trong bối cảnh hiện đại. Mục đích chính là cung cấp tư liệu thực tiễn cho giới nghiên cứu, giảng dạy và luận cứ khoa học cho quá trình hoạch định chính sách về phát triển văn hóa, bảo tồn di sản, cũng như ổn định sinh kế cho cộng đồng dân tộc thiểu số trong các khu bảo tồn thiên nhiên. Để đạt được mục tiêu này, luận án thực hiện các nhiệm vụ như hệ thống hóa các công trình nghiên cứu liên quan, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về văn hóa ứng xử, khảo sát và phân tích thực trạng văn hóa ứng xử của người Mạ trong mối quan hệ với môi trường tự nhiên và xã hội, xác định các yếu tố ảnh hưởng, dự báo xu hướng biến đổi và đề xuất khuyến nghị chính sách. Phạm vi nghiên cứu bao gồm ứng xử với môi trường tự nhiên (đất, nước, rừng) và xã hội (gia đình, cộng đồng, dòng họ, nghi lễ chu kỳ đời người) tại xã Tà Lài (Đồng Nai) và xã Đồng Nai Thượng (Lâm Đồng), từ năm 1992 đến nay. Luận án có ý nghĩa lý luận quan trọng trong việc hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề về văn hóa ứng xử, biến đổi văn hóa của cộng đồng dân tộc thiểu số trước tác động của hoạt động khai thác và bảo tồn Vườn Quốc gia Cát Tiên. Về mặt thực tiễn, nghiên cứu này làm sáng tỏ thực trạng văn hóa ứng xử của người Mạ, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao nhận thức cộng đồng trong bảo tồn giá trị văn hóa và bảo vệ môi trường, tài nguyên thiên nhiên. Kết quả nghiên cứu cũng có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu về văn hóa học, dân tộc học, xã hội học, cũng như trong việc xây dựng các đề án, dự án, chương trình phát triển kinh tế - xã hội cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và các Vườn Quốc gia tại Việt Nam.