Vùng sông nước trông mưa
Phạm Thanh Thôi
(TBKTSG) - Qua mùa nắng gắt, những cơn mưa đầu mùa vừa đem lại được
chút ít nước ngọt quý giá cho người dân đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL),
những người tuy sống ở vùng sông nước nhưng quanh năm cứ mong ngóng
những cơn mưa...
Có rất nhiều lý do để họ mong mùa mưa đến. Người chờ mưa để ruộng đồng có
nước. Người trông mưa để đánh bắt cá tôm. Người cầu mưa để nước đổ về rửa đi
sự ô nhiễm do sản xuất và sinh hoạt gây ra… Và, không ít người mong mưa đến
để cho ao, hồ hay mấy cái lu chứa nước dưới mái hiên nhà được đầy tràn…
Đến các huyện, xã bị nhiễm mặn, nhiễm phèn ở ĐBSCL, nơi đồng thời bị các hoạt
động sản xuất gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước, mới hiểu được nỗi lòng của
người dân mong trời cho những cơn mưa.
Ở thập niên trước, nhiều người dân ấp Danh Coi, xã Đông Hưng B, huyện An
Minh (Kiên Giang) vẫn thường sử dụng nước uống và sinh hoạt chủ yếu từ sông
và kênh rạch. Vùng này trước đây, người dân cho rằng mùa nào cũng có nước ngọt
từ rừng U Minh theo sông rạch chảy ra. Nước qua nhiều tầng lá cây khô trong
rừng nên khi ra sông có màu nhưng không có mùi. Nước ấy uống không cần đun
sôi cũng rất ngon và an toàn. Người dân sử dụng nguồn nước ấy nấu cơm hay kho
cá để lâu vài ngày cũng không sợ hôi thiu. Tuy đây là vùng đất có phèn và bị
nhiễm mặn, nhưng nước để ăn uống và tắm giặt chưa bao giờ là vấn đề mà người
dân phải lo nghĩ.
Nhưng đó là chuyện trước đây. Mấy năm gần đây, nước để ăn uống và sinh hoạt
đã trở thành chuyện lo lắng hàng ngày. Nhiều bờ bao được xây đắp đã giữ nước ở
lại trong rừng. Đặc biệt, nhiều vùng thuộc các huyện xã ven biển, sự nhiễm mặn
và phèn ngày càng ăn sâu vào các dòng sông, kênh rạch và ruộng đồng. Nhiều
cánh đồng được biến thành vuông ao, hút bùn đổ ra sông rạch để nuôi tôm cá. Rất
nhiều loại thuốc trừ sâu, bệnh trong quá trình nuôi trồng chỉ có một chỗ thoát là
hòa vào dòng nước của sông, rạch!
Bây giờ, ở người dân hình thành những phản xạ mới, việc sử dụng tiết kiệm nước
mưa đang dần ăn sâu vào tâm thức, thể hiện qua đời sống sinh hoạt hằng ngày của
người dân. Nước vo gạo nấu cơm để dành để rửa chén, rửa rau hay thịt, cá. Nước
sau khi rửa rau, rửa cá tiếp tục được dùng để tưới cây hay nấu thức ăn cho heo. Tại
các gia đình có trẻ nhỏ, nước tắm rửa của trẻ cũng được để dành cho người lớn
tắm…
Như nhiều nơi khác, bây giờ, các hộ gia đình ở ấp Danh Coi phải tích góp tiền để
khoan giếng. Nhiều giếng đã được khoan sâu hàng chục mét vẫn bịnhiễm phèn và
có mùi, nên thường chỉ dùng được cho việc tắm giặt là chính. Là người nông dân
sống ở vùng sông nước, nhưng không ít hộ gia đình đang phải mua từng thùng
nước ngọt từ các ghe xuồng của thương lái rao bán mỗi ngày.
Từ thực tế của việc thiếu nước ngọt, nước sạch, nhiều người dân sống tại các xã
vùng ven biển và gần các con sông ở ĐBSCL luôn mong ông trời mưa, cho nguồn
nước sạch. Với rất nhiều gia đình nghèo, đó là nguồn nước sạch miễn phí, giúp họ
giảm bớt một khoản chi phí đáng kể trong cuộc sống. Nhiều hộ dân có khả năng
thì mua những năm, mười cái lu đặt quanh nhà để trữ nước mưa. Nhưng cũng có
những gia đình dùng bịch nhựa chứa nước mưa rồi cất dưới ao, hồ, khi cần lại kéo
lên dùng (như ở xã An Ngãi Tây, An Hòa Tây thuộc huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre).
Gần đây, một số gia đình có tiền đã xây quanh nhà những cái bể, cái hồ bằng gạch
với xi măng. Những cái bể hay hồ này có thể chứa từ 5-10 mét khối nước mưa để
dự trữ cho việc ăn uống, sinh hoạt. Có những hộ không có tiền mua lu hoặc xây hồ
xi măng thì làm theo cách cũ là đào đất quanh nhà làm ao trữ nước. Muốn nước
trong hơn, người dân dùng tấm nhựa trải lót dưới đáy ao. Nơi nào đất ao bị phèn
nhiều thì dùng vôi và phèn chua để làm trong nước và lóng phèn rồi xài nước tiết
kiệm quanh năm…
Tùy vào điều kiện kinh tế và số lượng người trong gia đình, mỗi hộ dân tại những
nơi này tìm cách trữ nước mưa theo nhiều kiểu khác nhau. Có điều, đời sống hằng
ngày của người nông dân vốn “chân lấm tay bùn” thì cần có nhiều nước tắm giặt
hơn. Thế nhưng khả năng trữ nước mưa thường chỉ đủ dùng cho việc ăn uống.
Trên thực tế, vẫn còn nhiều người buộc phải sử dụng nước từ sông, rạch, kênh,
mương để rửa thực phẩm hay tắm giặt, cứnhư thể họ chưa biết tác hại của nguồn
nước ô nhiễm đối với sức khỏe và mạng sống như thế nào - Một cách dùng nước
mà như nhiều du khách đến từ bên ngoài những cộng đồng dân cư này chỉ biết
diễn tảmột cách chung chung là “nếp sống của người miền Tây!”.
