82
HỎI ĐÁP FOLKLORE


XxữR6 QÑñZ1ĐRB Đội ĐHRG
®*“ HỎI, ĐÁP. VỀ
lÌm huá Điân giam
4Ð; đao là bộ phận văn học dân gian xuất hiện rất sớm và lưu truyền tương đối rộng rãi. Không al trong chúng ta lúc còn bé lại không thuộc một vài bài hát đồng dao và chơi một số trò chơi trẻ em. Mặc dù vậy, chưa có một công trình nghiên cứu Folklore nào tìm hiểu đồng dao một cách chuyên sâu và hoàn chỉnh. Vì vậy, xung quanh khái niệm đồng dao còn tồn tại nhiều quan niệm khác nhau và đồng dao vẫn là vấn đề mang tính thời sự, các tác giả văn học dân gian chưa đi đến ý kiến thống nhất.
Công trình nghiên cứu và sưu tầm đồng dao sớm nhất là của học giả Nguyễn Văn Vĩnh?', Tuy nhiên, trong bài viết của mình, Nguyễn Văn Vĩnh không dùng thuật ngữ "đồng dao" mà gọi là "trẻ con hát, trẻ con chơi". Theo ông, những "câu hát trẻ con" bao gồm những câu "vừa hát vừa chơi", "sau là đến những câu hát không phải có cuộc chơi" và "thứ ba nữa là đến những câu tu trẻ ngủ". Các nhà nghiên cứu đồng đao sau này đều có sử dụng tư liệu từ công trình sưu tập đồng dao của Nguyễn Văn Vĩnh. Như vậy, những tác phẩm văn học dân gian được trẻ em truyền miệng, được trẻ em hát, trẻ em chơi và được dùng để ru trẻ ngủ đều được học giả Nguyễn Văn Vĩnh xếp vào chung một loại tác phẩm.
Dương Quảng Hàm trong cuốn "Việt Nam văn học sử yếu" cho hay, đồng dao là "các bài hát của trẻ con" với cái
KBá1 RIỆm Đô®6 ĐñôØ
nghĩa của từ dao là "bài hát không có chương khúc". Như vậy, tác giả này không xác định rõ đồng dao thuộc thể loại văn học đân gian nào và gồm những loại tác phẩm nào. Doãn Quốc S1, trong lời mở đầu tập "Ca dao nhi đồng", xác định "đồng dao là ca dao nhi đồng"), Tuy nhiên, trong quá trình phân loại đồng dao, tác giả lại chia chúng thành nhiều lĩnh vực, thuộc diện rộng: những bài hát luân lí, những bài hát vul, con cò trong ca dao Việt Nam, những bài nói về nếp sống nông nghiệp và tập tục xưa, những bài hát áp dụng trong trò chơi với trẻ con, câu đố, bài hát trẻ em của tác gia Nam Hương. Như vậy, tuy gọi là "ea dao nhi đồng" nhưng các tác phẩm này lại trải rộng trên nhiều thể loại như: tục ngữ, câu đố, ca dao... của cả tác giả vô danh và có tên.
Nguyễn Tấn Long và Phan Canh trong - "Thi ca bình dân" tập IV ở mục đồng dao, định nghĩa "đồng đao tức là ea dao nhi đồng":” Theo tác giả này, đồng dao được dùng để chỉ một bộ phận (tiểu loại) của thể loại ca dao. Vũ Ngọc Phan trong cuốn Hợp tuyển thơ Uuăn Việt Nam - Văn học dân gian có hai mục: hát vui chơi và hát ru em”, gồm những tác phẩm dân gian có chung đối tượng phục vụ là đồng dao mà không giới thuyết về tên gọi của hai loại tác phẩm này.
Vũ Ngọc Khánh không gọi "bài hát trẻ em" mà dùng thuật ngữ "đồng dao" để chỉ những lời ca dân gian trẻ em và HỎI ĐÁP FOLKLORE
83


"loại trừ những câu sấm mà trước đây các nhà nho xếp vào đồng dao""”), Theo tác giả đồng dao cũng là một thể loại văn học dân gian tương đồng với tục ngữ, ca đao.
Trần Hoà Bình trong bài viết "Từ những bài đồng dao đến thơ cho các em hôm nay" phát biểu ý kiến "trong kho tàng văn nghệ dân gian của dân tộc nào cũng có những bài hát dành riêng cho trẻ em...đó là những bài đồng dao"Œ), Như vậy, với tác giả này, những tác phẩm dân gian nào được trẻ em ca hát thì gọi là đồng dao, hay nói cách khác, đó là những "bài hát trẻ em".
Là một thành phần trong kho tàng văn học dân gian nước nhà song đồng đao không được các nhà nghiên cứu văn học sử bàn đến nhiều. Cuốn văn học sử được coi là biên soạn tương đối công phu và có nhiều đóng góp là hai tập Văn học dân gian của Đình Gia Khánh và Chu Xuân Diên””. Tuy nhiên, công trình này cũng không có phần nào dành riêng để bàn đến đồng dao. Cuốn Văn học dân gian Việt Nam xuất bản gần đây của tập thể tác giả do Lê Chí Quế chủ biên?” cũng không hề nhắc tới đồng dao. Riêng cuốn Văn học dân gian Việt Nam, tác giả Hoàng Tiến Tựu'”” trong khi nghiên cứu về thể loại ca dao đã dành một phần giới thiệu tương đối gọn về đồng dao. Theo tác giả, đồng dao còn có thể gọi là ea dao trẻ em và không xếp bài hát ru con hay ru em vào bộ phận này. Tác giả đưa ra định nghĩa vắn tắt "đồng dao là thơ ca dân gian truyền miệng trẻ em". Chúng bao gồm cả những bài vè (vè kể chim, kể quả,... ), bài ca gọi trâu, gọi nghé và một số lời sấm truyền, sấm kí. Vậy, tuy coi đồng đao là một bộ phận của ca dao, song trong quá trình phân tích, phân loại, tác giả lại mở rộng sang cả một số thể loại văn học dân gian như về.
Một quan niệm tương đối thống nhất và cụ thể về đồng dao là của Trần Đức Ngôn trong cuốn Văn học thiếu nhỉ Việt Nam”! Theo tác giả, đồng dao không thể được xác định như một thể loại văn học dân gian riêng biệt. Đây là khái niệm tập hợp, bao gồm những tác phẩm từ vài thể loại khác nhau. Chúng bao gồm ca đao cho thiếu nhi (những bài hát rủ, những bài ca vui chơi) và những bài vè cho thiếu nhỉ.
Ngoài ra, còn có một định nghĩa tương đối dài về đồng dao: "Đồng dao là những bài hát truyền miệng trẻ em lứa tuổi nhi đồng và thiếu niên. Vốn là những sáng tác dân gian không rõ tên tác giả, về sau từ vần điệu của loại hình này một số người sáng tác những bài thơ cho trẻ em hát có tên tác giả cũng được các nhà nghiên cứu gọi là đồng dao"°”, Trong phần tuyển tác phẩm gọi là đồng dao, tập thể tác giả công trình biên soạn này sưu tầm một số lượng lớn, rộng rãi tác phẩm ở nhiều thể loại: Vè, ca dao, những lời sấm truyền ký và một số tác phẩm thơ có tên tác giả.
Tóm lại, xung quanh nội dung khái niệm đồng dao có rất nhiều ý kiến khác nhau, các nhà nghiên cứu chưa thống nhất quan điểm. Tựu trung, có thể phân loại ý kiến của các nhà Folklore học như sau:
1. Một số nhà nghiên cứu cho rằng, đồng dao là những tác phẩm văn học dân gian, không thuộc vào một thể loại eụ thể nào được trẻ em truyền miệng.
2. Một số nhà nghiên cứu xác định đồng dao là ca dao nhi đồng. Chúng bao gồm những lời hát dân gian thuộc một số thể loại văn học dân gian nhất định và trẻ em nhất thiết phải là chủ thể chủ yếu và đích thực của sự sắng tạo 84 HỎI ĐÁP FOLKLORE


và diễn xướng. Ví dụ, một số tác phẩm hát ru tuy đối tượng hướng tới là trẻ em nhưng chủ thể diễn xướng không phải là trẻ em nên không thuộc vào đồng dao. Hay, những lời sấm truyền, sấm ký cũng không phải là đồng dao, bởi đối tượng mà nó hướng tới không phải là trẻ em.
3. Một số ý kiến khác lại quan niệm đồng dao là những bài hát truyền miệng trẻ em thuộc nhiều thể loại khác nhau, bao gồm cả những tác phẩm văn học dân gian và những tác phẩm văn học viết hiện đại.
Theo chúng tôi, đồng dao không thuộc vào một thể loại văn học dân gian cụ thể nào, chúng là những tác phẩm thơ ca đân gian được trẻ em truyền miệng.
CHU THỊ HÀ THANH
(1) (3) (4) (6) (7) Xem các bài viết của các tác giả này trong cuốn “Đồng dao uà trò chơi trẻ em người Việt”, Viện nghiên cứu Văn hoá dân gian, Nxb Văn hoá - Thông tin, H,1897
(2) Theo tác giả Trần Hoà Bình, trong cuốn “Đồng dao uà trò chơi trẻ em người Việt”. sảd tr.753
(5) Theo tác giả Vũ Ngọc Khánh trong cuốn “Đồng dao uà trò chơi trẻ em người Việ†”.sảd tr.714
(8) Lịch sử uăn học Việt Nam. Văn học dân gian, Đình Gia Khánh - Chu Xuân Diên, tập 1:1972 tập 2: 1977, Nxb Đại học và trung học chuyên nghiệp, H, 1972
(9) Văn học dân gian Việt Nam Lê Chí Quế (chủ biên) Nxb Đại học quốc gia, H, 1890
(10) Văn học dân gian Việt Nam, tập 2, Hoàng Tiến Tựu, Nxb Giáo dục, H, 1890
(11) Văn học thiểu nhỉ Việt Nam, Dương Thu Hương - Trần Đức Ngôn, Đại học Sư phạm I Hà Nội, 1994, tr.41
(12) Lời nói đầu “Đồng dao 0à trò chơi trẻ em người Việt” sảd tr.5