82
HỎI ĐÁP FOLKLORE
XxữR6 QÑñZ1ĐRB Đội ĐHRG
®*“ HỎI,
ĐÁP.
VỀ
lÌm huá Điân giam
4Ð; đao là bộ phận văn học dân
gian xuất hiện rất sớm và lưu
truyền tương đối rộng rãi. Không al
trong chúng ta lúc còn bé lại không
thuộc một vài bài hát đồng dao và chơi
một số trò chơi trẻ em. Mặc dù vậy,
chưa có một công trình nghiên cứu
Folklore nào tìm hiểu đồng dao một
cách chuyên sâu và hoàn chỉnh. Vì vậy,
xung quanh khái niệm đồng dao còn
tồn tại nhiều quan niệm khác nhau và
đồng dao vẫn là vấn đề mang tính thời
sự, các tác giả văn học dân gian chưa đi
đến ý kiến thống nhất.
Công trình nghiên cứu và sưu tầm
đồng dao sớm nhất là của học giả
Nguyễn Văn Vĩnh?', Tuy nhiên, trong
bài viết của mình, Nguyễn Văn Vĩnh
không dùng thuật ngữ "đồng dao" mà
gọi là "trẻ con hát, trẻ con chơi". Theo
ông, những "câu hát trẻ con" bao gồm
những câu "vừa hát vừa chơi", "sau là
đến những câu hát không phải có cuộc
chơi" và "thứ ba nữa là đến những câu
tu trẻ ngủ". Các nhà nghiên cứu đồng
đao sau này đều có sử dụng tư liệu từ
công trình sưu tập đồng dao của
Nguyễn Văn Vĩnh. Như vậy, những tác
phẩm văn học dân gian được trẻ em
truyền miệng, được trẻ em hát, trẻ em
chơi và được dùng để ru trẻ ngủ đều
được học giả Nguyễn Văn Vĩnh xếp vào
chung một loại tác phẩm.
Dương Quảng Hàm trong cuốn "Việt
Nam văn học sử yếu" cho hay, đồng dao
là "các bài hát của trẻ con" với cái
KBá1 RIỆm Đô®6 ĐñôØ
nghĩa của từ dao là "bài hát không có
chương khúc". Như vậy, tác giả này
không xác định rõ đồng dao thuộc thể
loại văn học đân gian nào và gồm
những loại tác phẩm nào. Doãn Quốc
S1, trong lời mở đầu tập "Ca dao nhi
đồng", xác định "đồng dao là ca dao nhi
đồng"), Tuy nhiên, trong quá trình phân
loại đồng dao, tác giả lại chia chúng
thành nhiều lĩnh vực, thuộc diện rộng:
những bài hát luân lí, những bài hát vul,
con cò trong ca dao Việt Nam, những bài
nói về nếp sống nông nghiệp và tập tục
xưa, những bài hát áp dụng trong trò
chơi với trẻ con, câu đố, bài hát trẻ em
của tác gia Nam Hương. Như vậy, tuy gọi
là "ea dao nhi đồng" nhưng các tác phẩm
này lại trải rộng trên nhiều thể loại như:
tục ngữ, câu đố, ca dao... của cả tác giả vô
danh và có tên.
Nguyễn Tấn Long và Phan Canh
trong - "Thi ca bình dân" tập IV ở
mục đồng dao, định nghĩa "đồng đao
tức là ea dao nhi đồng":” Theo tác giả
này, đồng dao được dùng để chỉ một bộ
phận (tiểu loại) của thể loại ca dao. Vũ
Ngọc Phan trong cuốn Hợp tuyển thơ
Uuăn Việt Nam - Văn học dân gian có hai
mục: hát vui chơi và hát ru em”, gồm
những tác phẩm dân gian có chung đối
tượng phục vụ là đồng dao mà không
giới thuyết về tên gọi của hai loại tác
phẩm này.
Vũ Ngọc Khánh không gọi "bài hát
trẻ em" mà dùng thuật ngữ "đồng dao"
để chỉ những lời ca dân gian trẻ em và
HỎI ĐÁP FOLKLORE
83
"loại trừ những câu sấm mà trước đây
các nhà nho xếp vào đồng dao""”), Theo
tác giả đồng dao cũng là một thể loại
văn học dân gian tương đồng với tục
ngữ, ca đao.
Trần Hoà Bình trong bài viết "Từ
những bài đồng dao đến thơ cho các em
hôm nay" phát biểu ý kiến "trong kho
tàng văn nghệ dân gian của dân tộc nào
cũng có những bài hát dành riêng cho
trẻ em...đó là những bài đồng dao"Œ),
Như vậy, với tác giả này, những tác
phẩm dân gian nào được trẻ em ca hát
thì gọi là đồng dao, hay nói cách khác,
đó là những "bài hát trẻ em".
Là một thành phần trong kho tàng
văn học dân gian nước nhà song đồng
đao không được các nhà nghiên cứu văn
học sử bàn đến nhiều. Cuốn văn học sử
được coi là biên soạn tương đối công
phu và có nhiều đóng góp là hai tập
Văn học dân gian của Đình Gia Khánh
và Chu Xuân Diên””. Tuy nhiên, công
trình này cũng không có phần nào dành
riêng để bàn đến đồng dao. Cuốn Văn
học dân gian Việt Nam xuất bản gần
đây của tập thể tác giả do Lê Chí Quế
chủ biên?” cũng không hề nhắc tới đồng
dao. Riêng cuốn Văn học dân gian Việt
Nam, tác giả Hoàng Tiến Tựu'”” trong
khi nghiên cứu về thể loại ca dao đã
dành một phần giới thiệu tương đối gọn
về đồng dao. Theo tác giả, đồng dao còn
có thể gọi là ea dao trẻ em và không xếp
bài hát ru con hay ru em vào bộ phận
này. Tác giả đưa ra định nghĩa vắn tắt
"đồng dao là thơ ca dân gian truyền
miệng trẻ em". Chúng bao gồm cả
những bài vè (vè kể chim, kể quả,... ),
bài ca gọi trâu, gọi nghé và một số lời
sấm truyền, sấm kí. Vậy, tuy coi đồng
đao là một bộ phận của ca dao, song
trong quá trình phân tích, phân loại,
tác giả lại mở rộng sang cả một số thể
loại văn học dân gian như về.
Một quan niệm tương đối thống
nhất và cụ thể về đồng dao là của Trần
Đức Ngôn trong cuốn Văn học thiếu nhỉ
Việt Nam”! Theo tác giả, đồng dao
không thể được xác định như một thể
loại văn học dân gian riêng biệt. Đây là
khái niệm tập hợp, bao gồm những tác
phẩm từ vài thể loại khác nhau. Chúng
bao gồm ca đao cho thiếu nhi (những
bài hát rủ, những bài ca vui chơi) và
những bài vè cho thiếu nhỉ.
Ngoài ra, còn có một định nghĩa
tương đối dài về đồng dao: "Đồng dao là
những bài hát truyền miệng trẻ em lứa
tuổi nhi đồng và thiếu niên. Vốn là
những sáng tác dân gian không rõ tên
tác giả, về sau từ vần điệu của loại
hình này một số người sáng tác những
bài thơ cho trẻ em hát có tên tác giả
cũng được các nhà nghiên cứu gọi là
đồng dao"°”, Trong phần tuyển tác
phẩm gọi là đồng dao, tập thể tác giả
công trình biên soạn này sưu tầm một
số lượng lớn, rộng rãi tác phẩm ở nhiều
thể loại: Vè, ca dao, những lời sấm
truyền ký và một số tác phẩm thơ có
tên tác giả.
Tóm lại, xung quanh nội dung khái
niệm đồng dao có rất nhiều ý kiến khác
nhau, các nhà nghiên cứu chưa thống
nhất quan điểm. Tựu trung, có thể
phân loại ý kiến của các nhà Folklore
học như sau:
1. Một số nhà nghiên cứu cho rằng,
đồng dao là những tác phẩm văn học
dân gian, không thuộc vào một thể loại
eụ thể nào được trẻ em truyền miệng.
2. Một số nhà nghiên cứu xác định
đồng dao là ca dao nhi đồng. Chúng bao
gồm những lời hát dân gian thuộc một
số thể loại văn học dân gian nhất định
và trẻ em nhất thiết phải là chủ thể
chủ yếu và đích thực của sự sắng tạo
84 HỎI ĐÁP FOLKLORE
và diễn xướng. Ví dụ, một số tác phẩm
hát ru tuy đối tượng hướng tới là trẻ em
nhưng chủ thể diễn xướng không phải
là trẻ em nên không thuộc vào đồng
dao. Hay, những lời sấm truyền, sấm
ký cũng không phải là đồng dao, bởi đối
tượng mà nó hướng tới không phải là
trẻ em.
3. Một số ý kiến khác lại quan niệm
đồng dao là những bài hát truyền
miệng trẻ em thuộc nhiều thể loại khác
nhau, bao gồm cả những tác phẩm văn
học dân gian và những tác phẩm văn
học viết hiện đại.
Theo chúng tôi, đồng dao không
thuộc vào một thể loại văn học dân gian
cụ thể nào, chúng là những tác phẩm thơ
ca đân gian được trẻ em truyền miệng.
CHU THỊ HÀ THANH
(1) (3) (4) (6) (7) Xem các bài viết của
các tác giả này trong cuốn “Đồng dao uà trò
chơi trẻ em người Việt”, Viện nghiên cứu
Văn hoá dân gian, Nxb Văn hoá - Thông
tin, H,1897
(2) Theo tác giả Trần Hoà Bình, trong
cuốn “Đồng dao uà trò chơi trẻ em người
Việt”. sảd tr.753
(5) Theo tác giả Vũ Ngọc Khánh trong
cuốn “Đồng dao uà trò chơi trẻ em người
Việ†”.sảd tr.714
(8) Lịch sử uăn học Việt Nam. Văn học
dân gian, Đình Gia Khánh - Chu Xuân
Diên, tập 1:1972 tập 2: 1977, Nxb Đại học
và trung học chuyên nghiệp, H, 1972
(9) Văn học dân gian Việt Nam Lê Chí
Quế (chủ biên) Nxb Đại học quốc gia, H,
1890
(10) Văn học dân gian Việt Nam, tập 2,
Hoàng Tiến Tựu, Nxb Giáo dục, H, 1890
(11) Văn học thiểu nhỉ Việt Nam,
Dương Thu Hương - Trần Đức Ngôn, Đại
học Sư phạm I Hà Nội, 1994, tr.41
(12) Lời nói đầu “Đồng dao 0à trò chơi
trẻ em người Việt” sảd tr.5