40 Gương Thành Công
Andrew Carnegie
Song thân ông Andrew Carnegie nghèo tới nỗi khi sanh ông không có
tiền mời y sĩ hay cô mụ. Ông bắt đầu kiếm ăn, lãnh mỗi giờ có hai xu, sau
gây được một gia tài là bốn trăm triệu Mỹ kim.
Một lần tôi có cơ hội lại thăm nơi chôn nhau cắt rốn của ông ở
Dunfermline, xứ Ecosse. Nhà chỉ có hai phòng: phòng dưới là xưởng dệt của
thân phụ ông, phòng trên gác nhỏ xíu, tối tăm, thấp, sát mái, làm chỗ ăn ngủ
cho gia đình.
Khi gia đình Carnegie tới Châu Mỹ, thân phụ Andrew dệt khăn
trải bàn và đem bán dạo từng nhà. Bà thân ông giặt mướn tại nhà và khâu
giày cho một người thợ giày. Andrew chỉ có mỗi một chiếc áo sơ mi mà bà
thân ông giặt rồi ủi mỗi tối, khi ông đi ngủ rồi. Bà cụ làm việc từ mười sáu
đến mười tám giờ mỗi ngày, và Andrew rất yêu quý cụ. Khi ông hai mươi
hai tuổi ông hứa với mẹ rằng mẹ còn sống thì ông không lấy vợ. Ông giữ
được lời hứa đó. Ba chục năm sau khi cụ quy tiên rồi, ông mới lập gia đình.
Lúc đó ông đã năm mươi hai tuổi, và năm sáu mươi hai tuổi ông mới sanh
cậu con một. Hồi nhỏ ông nói hoài với bà cụ:
- Má, sau này con sẽ giàu có để má có áo lụa bận, có người ở để
sai và có riêng một chiếc xe để đi.
Ông thường bảo nhờ bà cụ mà ông thông minh, có nhiều khả năng
và lòng yêu mẹ đã là nguyên động lực giúp ông thành công rực rỡ. Khi cụ
mất, ông đau khổ trong nửa tháng, mỗi lần nhắc đến tên cụ là ông nghẹn
ngào, không nên lời. Một lần ông trả hết nợ cho một bà già xứ Ecosse để bà
này lấy lại được căn nhà đã cầm cố cho người khác, chỉ vì bà giống bà cụ
thân sinh ra ông.
Ai cũng cho rằng Andrew Carnegie là ông vua thép mà ông không
biết chút gì về sản xuất thép. Hàng trăm ngàn người làm việc cho ông chắc
chắn hiểu kỹ thuật đó hơn ông. Như ông biết dùng người, và đức này đã làm
cho ông hóa ra giàu có. Ngay từ hồi nhỏ ông đã tỏ ra có thiên tư xuất chúng,
trong nghệ thuật tổ chức và lãnh đạo, làm cho người khác vui lòng giúp
mình.
Có lần ở Ecosse, hồi còn bé ông bắt được con thỏ cái. Ít lâu sau
thỏ cái sinh được một bầy con, nhưng ông không có gì để nuôi chúng. Ông
nảy ra một ý tài tình: ông bảo trẻ con hàng xóm hễ kiếm đủ rau để nuôi thỏ
thì ông lấy tên mỗi đứa đặt cho một con thỏ. Kế hoạch đó kết quả lạ lùng.
Về sau, Carnegie dùng thuật tâm lý đó trong công việc làm ăn.
Chẳng hạn ông muốn bán đường rầy cho công ty xe lửa Pennsylvania
Railroad. Hội trưởng công ty hồi đó là J. Edgar Thomson. Andrew Carnegie
cho cất ở Pittsbung một xưởng lớn dát mỏng thép mà ông đặt tên là "xưởng
thép J. Edgar Thomson". Tất nhiên là ông Thomson khoái chí và bằng lòng
mua liền những đường rầy của xưởng mang tên mình.
Hồi đầu, Andrew Carnegie làm một anh đưa điện tín ở Pittsbung.
Mỗi ngày lãnh được năm cắc mà ông đã lấy làm mãn nguyện lắm. Nhưng
ông không biết châu thành Pittsbung và sợ mất việc nên phải học thuộc lòng
tên và địa chỉ của tất cả các hãng trong khu vực buôn bán.
Ông chỉ thèm làm điện tín viên thực thụ, thèm muốn chết đi, và
buổi tối ông học chữ moóc, sáng tới sớm để tập đánh tin. Một buổi sáng có
tin quan trọng đặc biệt. Ở Philadelphie người ta gọi Pittsbung, gọi mấy lần
mà chưa có điện tín viên nào tới. Andrew Carnegie chạy lại, nhận tin,
chuyển tin và tức thì được nhắc lên chân điện tín viên, lương gấp đôi. Sau
này ông thích kể lại lần thành công đầu tiên đó. Một bạn thân của ông tóm
tắt luân lý trong truyện thành một câu ngộ nghĩnh dưới đây mà chúng ta nên
ngẫm nghĩ kỹ:
"Muốn trở nên một người ra sao thì phải hành động như đã là con
người ấy".
Nghị lực không có gì thắng nổi và lòng cao vọng phóng túng của
Andrew Carnegie làm cho nhiều người để ý tới ông. Công ty Pennsylvania
Railroad dựng một đường dây thép tư, Andrew Carnegie được công ty dùng
làm điện tín viên rồi ít lâu sau lãnh chức thư ký riêng của Giám đốc phân
khu.
Một ngày nọ, một việc bất ngờ đưa ông lên con đường giàu sang.
Một người ngồi bên cạnh ông trong toa xe lửa đưa cho ông coi bản đồ một
kiểu toa mới, có chỗ nằm mà người đó mới vẽ xong. Hồi đó ghế nằm chỉ là
những băng dài đóng vào hai bên hông toa chở hàng. Bản đồ mới giống kiểu
toa ngày nay. Carnegie có óc sáng suốt đặc biệt của người Ecosse. Ông hiểu
rằng sáng kiến đó hứa hẹn được nhiều. Ông vay tiền, hùn thêm một phần
vốn quan trọng vào xí nghiệp, được hưởng những số lời lớn và năm ông hai
mươi lăm tuổi, nội việc hùn vốn đó đã đem cho ông năm ngàn Mỹ kim mỗi
năm.
Một làn khác, một chiếc cầu cây trên đường hỏa xa cháy và sự
giao thông phải ngưng trệ trong nhiều ngày. Lúc đó Andrew Carnegie làm
giám đốc một ngành trong công ty. Ông hiểu rằng những cầu cây sẽ bị loại
và thép sẽ là vật liệu trọng dụng. Ông vay tiền, lập một công ty làm những
cầu sắt, và tiền lời ùn ùn vô mau quá, làm ông gần hoa cả mắt.
Ông mó cái gì là cái đó biến thành vàng. Ông lên như diều. Vận
may, một vận may không thể tưởng tượng được bám riết lấy ông. Ông với
vài người bạn mua một cái trại giá bốn chục ngàn Mỹ kim, ở giữa một khu
có mỏ dầu lửa, tại Pennsylvanie và chỉ trong một năm lời được một triệu Mỹ
kim. Khi con người quỉ quyệt đó hai mươi bảy tuổi thì lợi tức mỗi tuần đã
được ngàn Mỹ kim rồi, mà mười lăm năm trước chỉ kiếm được hai cắc rưỡi
mỗi ngày.
Việc dưới đây xảy ra năm 1862, Lincoln đương làm Tổng Thống.
Nội chiến đương dữ dội. Sắp có nhiều sự thay đổi lớn. Biên giới mở rộng ra.
Miền Tây xa xôi bắt đầu được khai phá. Những đường xe lửa sẽ đặt khắp
trong nước. Nhiều thành thị lớn sẽ dựng lên. Châu Mỹ lảo đảo trước một kỷ
nguyên mới mê hồn.
