Bài giảng Bệnh lý thú y (Chuyên ngành Thú y): Chương 1 - TS. Nguyễn Hữu Nam

Chia sẻ: Tại Tâm | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

273
lượt xem 30
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Bệnh lý thú y - Chương 1 cung cấp một số khái niệm cơ bản trong y học và thú y học. Nội dung trình bày gồm có: Sơ lược khái niệm về bệnh qua các thời đại, những điều cần chú trọng trong khái niệm về bệnh, một số quan niệm sai lầm về nguyên nhân bệnh học, quan niệm khoa học về nguyên nhân và bệnh học, phân loại nguyên nhân bệnh, vai trò của nguyên nhân bệnh, quan hệ giữa cục bộ và toàn thân trong quá trình sinh bệnh, vòng xoắn bệnh lý, các giai đoạn phát triển của bệnh. Mời các bạn tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Bệnh lý thú y (Chuyên ngành Thú y): Chương 1 - TS. Nguyễn Hữu Nam

• • • • • BỆNH LÝ THÚ Y (Chuyên ngành Thú Y) 1. Tên môn học: Bệnh Lý Thú Y Veterinary Pathology 2. Số tín chỉ: 6 3. Giáo viên phụ trách: TS. Nguyễn Hữu Nam. 4. Mục tiêu của môn học: Mục tiêu của môn học nhằm trang bị cho học viên những nguyên lý chung nhất, phương pháp suy luận tổng hợp và khả năng vận dụng những hiểu biết đã được học trong phần kiến thức cơ bản, cơ sở… để giải thích tại sao và do đâu mà có những triệu chứng ở cơ thể bệnh, nhằm cung cấp các thông tin cơ sở cho việc chăm sóc lâm sàng và điều trị bệnh. • • • NộI DUNG Bệnh lý học là môn học nghiên cứu về tổn thương. Nó bao gồm cả khoa học đại cương và thực hành lâm sàng. Nghiên cứu cả thay đổi về cấu trúc cũng như chức năng của tế bào, mô và các cơ quan bị bệnh. Bằng cách sử dụng các kỹ nghệ phân tử, vi sinh vật học, miễn dịch học và hình thái học, bệnh lý học giải thích tại sao và do đâu mà có những triệu chứng ở cơ thể bệnh nhằm cung cấp các thông tin cơ sở cho việc chăm sóc lâm sàng và điều trị bệnh. • Theo truyền thống, nghiên cứu bệnh lý được chia thành bệnh lý học đại cương và bệnh lý học chuyên khoa. • Bệnh lý đại cương có liên quan trực tiếp với các phản ứng cơ bản của tế bào và mô với các kích thích bất thường của bệnh, đáp ứng của mô và các cơ quan. • Bệnh lý học quan tâm đến 4 khía cạnh cơ bản của quá trình bệnh là: nguyên nhân bệnh, cơ chế phát sinh bệnh, sự thay đổi cấu trúc tế bào, mô và các cơ quan của cơ thể bệnh và hậu quả của các biến đổi hình thái đó (các rối loạn chức năng) • - Giải phẫu bệnh lý học (Anatomical Pathology) • - Hình thái bệnh lý học (Morphological Pathology) • Chuyên nghiên cứu biến đổi về hình thái, cấu trúc của tế bào, mô và các cơ quan do bệnh tật gây nên trong cơ thể. • Bao gồm: + Bệnh lý đại thể • + Bệnh lý vi thể • + Bệnh lý siêu vi thể • + Bệnh lý phân tử • Thực tế, Giải phẫu bệnh là môn chẩn đoán bệnh về mặt hình thái học. • Biến đổi bệnh lý là những khác thường về: Vị trí, hình dáng, kích thước, màu sắc, khối lượng, trạng thái và mối liên quan giữa các vùng… • SƠ LƯỢC LỊCH SỬ MÔN HỌC • • Giai đoạn 1: Bệnh lý đại thể - từ thời cổ đại; • Chủ yếu là quan sát, cảm nhận • Giai đoạn 2: Thế kỷ 17 – 19: • Kính hiển vi ra đời, thuốc nhuộm tế bào đã cho phép quan sát chi tiết tế bào và mô, Bệnh lý tế bào – Bệnh lý vi thể • Giai đoạn 3: Từ thế kỷ 20 đến nay. • Với sự trợ giúp của các thiết bị hiện đại như: Kính hiển vi điện tử, kính hiển vi đồng tụ laze, kỹ thuật tự chụp phóng xạ, nội soi, MRI, chụp cắt lớp, công nghệ thông tin…; Bệnh lý học phân tử ra đời • • • • • • • PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: + Mổ khám đại thể + Phương pháp sinh thiết + Phương pháp mô bệnh học + Phương pháp thí nghiệm trên động vật Kỹ thuật mổ khám gia súc, gia cầm Phương pháp quan sát và viết biên bản mổ khám Phương pháp lấy, bảo quản gửi các mẫu vật đi xét nghiệm Phương pháp quan sát tiêu bản vi thể (mô bệnh học) Histopathology • • CÁC CHƯƠNG CỦA PHẦN BỆNH LÍ I • • • • • • - Giới thiệu môn học. Các khái niệm cơ bản - Rối loạn điều hoà thân nhiệt - Tổn thương cơ bản của tế bào và mộ - Tổn thương do rối loạn chuyển hoá các chất - Tổn thương do rối loạn tuần hoàn cục bộ - Viêm và tu sửa vết thương • I.KHÁI NIỆM VỀ BỆNH • Người thày thuốc muốn chữa bệnh có hiệu quả thì phải hiểu rõ đối tượng của mình tức là phải có quan niệm đúng đắn về bệnh. Vậy bệnh là gì? Câu hỏi này đã được đặt ra từ ngàn xưa, khi con người có mặt trên trái đất, nhưng câu trả lời lại luôn luôn thay đổi qua các thời đại. Nó phản ánh sự tiến bộ của khoa học và các quan điểm triết học đương thời, phản ánh trình độ hiểu biết giới tự nhiên của con người. • Nền văn minh cổ đại • Nhân loại đã trải qua những nền văn minh cổ đại phát triển khá cao, đặc biệt là về lĩnh vực y học như ở Trung Quốc, Ai cập, Ấn Độ, Hylạp - La mã. • Trong thời kỳ cổ Trung Hoa, quan điểm về vũ trụ là vạn vật đều do hai lực âm - dương và năm nguyên tố (kim, mộc, thuỷ, hoả và thổ) hình thành. • Âm và Dương được coi như 2 lực đối kháng và bổ cứu cho nhau trong sự hình thành vạn vật như đực với cái, nóng với lạnh, sống với chết. • Ngũ hành tuân theo quy luật tương sinh, tương khắc. Tương sinh: Mộc sinh Hoả, Hoả sinh Thổ, Thổ sinh Kim, Kim sinh Thuỷ, Thuỷ sinh Mộc. • Tương khắc: Thuỷ khắc Hoả, Hoả khắc Kim, Kim khắc Mộc, Mộc khắc Thổ, Thổ khắc Thuỷ. CHƯƠNG I: KHÁI NIỆM CƠ BẢN • Trong quá trình phát triển của khoa học nói chung, y học và thú y học nói riêng bao giờ cũng hình thành một số khái niệm cơ bản. Đây là những vấn đề lớn, khái quát hoá các mối quan hệ giữa các hiện tượng bệnh lý, các quy luật đúc kết từ thấp đến cao. • Những khái niệm cơ bản bao gồm khái niệm về bệnh, về yếu tố bệnh nguyên, về cơ chế sinh bệnh, quá trình lành bệnh, tử vong và bệnh lý miễn dịch. • Nắm vững các khái niệm cơ bản có vai trò quan trọng việc chẩn đoán và điều trị bệnh. • 1. 1. Sơ lược khái niệm về bệnh qua các thời đại • Trong thời đại nguyên thuỷ • Vào buổi sơ khai con người con hoàn toàn bất lực trước sức mạnh của thiên nhiên, mọi thứ đều ghê gớm, thần bí, với ông sấm, bà sét, ông thiện ông ác, với ma tà và quỷ dữ, với thiên đường và địa ngục. Do đó quan điểm mắc bệnh là do trời đánh, thánh vật, do quỷ tha, ma bắt. Và tất nhiên với quan điểm như vậy thì việc chữa bệnh phải cần đến thày cúng, thày phù thuỷ hoặc phải cầu xin thượng đế phù hộ. Vßng trßn ©m d¬ng Ngũ hành Mộc Thủy Hỏa Kim Thổ • Quan niệm cổ Ai cập cho rằng: sự sống là do chất "khí"(pneuma) và hô hấp là thu chất khí đó vào trong cơ thể. • Khi chất khí trong sạch thì khoẻ mạnh còn khi chất khí nhơ bẩn thì sinh ra bệnh tật. • Triết lý về sự sống thời cổ của Ấn Độ là triết lý của đạo phật và sống - chết chỉ là luân hồi, chết chỉ là một giai đoạn của sống, • Cơ thể vật chất vô tri vô giác mà trong đó linh hồn vận động, đảm bảo sự thống nhất các bộ phận của cơ thể, sự lành mạnh bình thường của các chức phận. • Khi linh hồn rời cơ thể để sang một thế giới khác thì đó là sự chết. Vậy bệnh chính là sự đấu tranh của linh hồn nhằm duy trì hoạt động bình thường của cơ thể. Thời kỳ trung cổ - Từ thế kỷ thứ 4 đến thế kỷ 12, khoa học nói chung hầu như không phát triển. Đó là một thời kỳ trì trệ, tôn giáo và phong kiến đã kìm hãm mọi phát triển khoa học. Y học nằm trong tay các thày dòng, cha cố,… Nhà thờ thiên chúa giáo cho rằng bệnh tật là sự trừng phạt của đấng tối cao đối với những tội lỗi mà con người và chúng sinh đã mắc phải, muốn khỏi bệnh thì phải cầu nguyện cho đức chúa buông tha. • Trong vũ trụ và vạn vật, mọi trạng thái đều phụ thuộc vào tình trạng cân bằng giữa hai lực Âm Dương và ngũ hành, khi có rối loạn cân bằng Âm - Dương hoặc có thay đổi trong quy luật tương sinh, tương khắc của ngũ hành sẽ sinh ra bệnh tật. Chính vì vậy các thuật ngữ âm thịnh dương suy, chân thuỷ, chân hoả, thể hàn thể nhiệt thường được dùng trong y học cổ đại. • Về mặt triết lý thì khoẻ mạnh là nhờ tình trạng cân bằng hoà hợp của vật chất trong cơ thể nên quan điểm này cũng phù hợp với quan điểm duy vật biện chứng, tuy còn thô sơ song quan điểm cổ đại này cũng rất tiến bộ và y học cổ truyền cũng đã tích luỹ được nhiều kinh nghiệm chữa bệnh quý báu. Nền văn minh Hy lạp - La mã cổ cũng có nhiều nhà bác học nổi tiếng trong lĩnh vực y học. Hypocratus (460 - 377 tr.cn) xây dựng thuyết thể dịch cho rằng chức năng của cơ thể do hoạt động cân bằng của 4 loại dịch là: Đỏ là máu của tim tiết ra - biểu hiện tính nóng; Đen do máu của lách - biểu hiện tính ẩm; Vàng là Mật ở gan - biểu hiện tính khô; Trắng là dịch ở não - biểu hiện tính lạnh. Từ đó rút ra nguyên lý điều trị bệnh là phục hồi lại sự cân bằng nhờ các toa thuốc mát hay thuốc nóng. Đây chính là những cơ sở lâm sàng đầu tiên trong y học. • Thời kỳ phục hưng: Cuối thời kỳ trung cổ nhiều nhà khoa học đã dũng cảm NCKH nên Y học có nhiều tiến bộ vượt bậc. • Năm 1543 Andre Vesale, người Bỉ đã xuất bản quyển sách " Cấu trúc cơ thể người“ - đặt nền móng cho các môn hình thái học. • Năm 1616, William Harvey đã phát minh ra tuần hoàn của máu. • Harvey cho rằng cơ thể bị bệnh là khi bộ máy sinh vật bị hư hỏng giống như máy hết nhiên liệu hoặc các bánh răng mòn, gãy… • Sylvius nghiên cứu các dịch lại cho rằng bệnh tật là do rối loạn hoá học trong cơ thể. • Đến thế kỷ 18 - 19: Kính hiển vi đã ra đời và ngày càng hoàn thiện, thuốc nhuộm TB cũng được sử dụng rộng rãi trong NC hình thái vi thể, do đó nảy nở khái niệm giải phẫu cục bộ về bệnh, NC về bệnh cảnh lâm sàng được so sánh với tổn thương thấy được khi mổ khám xác chết. • Wirchov đã cho rằng nguyên nhân của bệnh là do TTTB: bệnh sẽ chỉ xuất hiện tại các chỗ mà tác nhân gây bệnh làm TTTB, theo ông thì không phải toàn bộ cơ thể phản ứng với các yếu tố gây bệnh mà chỉ cục bộ các nhóm TB tiếp xúc với các tác nhân gây bệnh. Quan niệm này coi cơ thể đa bào chỉ là sự liên kết đơn thuần chứ không phải là một khối thống nhất toàn vẹn. • Clot Becna (1865) nêu lên mối quan hệ khăng khít giữa nội môi và ngoại môi. • Ngoại môi luôn luôn thay đổi nên để giữ cho nội môi không thay đổi, cơ thể sống phải có hàng loạt các chức năng bảo vệ và điều hoà, bệnh và chết chỉ là sự tan vỡ hoặc rối loạn cơ chế điều hoà đó. • Đến nửa sau của thế kỷ 19, nhờ những đóng góp to lớn của Pasteur (1821- 1895), Koch (1843 - 1900), Metnhicop, Eclich (1854 - 1915), tìm ra vai trò gây bệnh của nhiều loại vi sinh vật. • Đến thể kỷ 20 - Thế kỷ của điện tử và cũng là thế kỷ của sinh học, các ngành sinh học phát triển mạnh mẽ như: di truyền học, MD học, sinh học phân tử... nên cũng có rất nhiều khái niệm về bệnh. • Pavlov đưa ra học thuyết TK của bệnh. • Nội môi và ngoại cảnh là một khối thống nhất, hoạt động của TK cao cấp đóng vai trò quyết định khả năng thích ứng của cơ thể (tức nội môi) đối với những thay đổi của bên ngoài. • Theo Pavlov: trong mỗi bệnh luôn luôn có hai quá trình tồn tại song song, quá trình bảo vệ sinh lý và quá trình huỷ hoại bệnh lý. • " Bệnh là do rối loạn hoạt động phản xạ của hệ TK; rối loạn tương quan giữa các khu vực khác nhau của hệ TK.", quan niệm này quá nhấn mạnh vai trò của TKTW. Hans Selye cho rằng bệnh là sự rối loạn khả năng thích nghi. Trong khi nghiên cứu phản ứng không đặc hiệu của cơ thể chống lại các tác nhân stress bên ngoài, Selye nhận thấy: bao giờ cơ thể cũng đáp ứng bằng sự thay đổi hoạt động của hệ nội tiết: - thần kinh hạ não thượng thận; kết quả là có sự đối kháng giữa 2 loại hormon corticoit, loại thứ nhất tiết ra nhằm dồn nguyên liệu trong cơ thể tới chỗ bị đe doạ, nó ức chế quá trình viêm và quá trình phát triển tổ chức xơ, còn loại thứ hai có tác dụng làm vết thương mau lành bằng cách tăng sinh chất keo và phát triển TCLK. Hai hệ thống này hoạt động cân bằng nhau nhằm bảo vệ cơ thể, khi mất cân bằng sẽ sinh ra bệnh - dạng bệnh thích nghi. Mỗi quan điểm chỉ giải thích được cơ chế sinh bệnh của một nhóm bệnh mà thôi. Từ những quan niệm như vậy về sinh vật, chúng ta có thể nêu lên một khái niệm về bệnh một cách tương đối như sau: " Bệnh là sự rối loạn đời sống bình thường của cơ thể sinh vật do tác động của các yếu tố gây bệnh khác nhau, gây ra một quá trình đấu tranh phức tạp giữa hiện tượng tổn thương bệnh lý và hiện tượng phòng vệ sinh lý, làm hạn chế khả năng thích nghi của cơ thể đối với ngoại cảnh" • 1.2. Những điều cần chú trọng trong khái niệm về bệnh Bệnh có TC một cân bằng mới kém bền vững • Cơ thể sống là một cân bằng động. Khi có yếu tố gây bệnh tác động vào cơ thể thì cân bằng bị phá vỡ, nhưng lập tức cơ thể đó có phản ứng bảo vệ, sẽ có những hoạt động nhằm khôi phục tình trạng cân bằng bị nhiễu loạn bởi yếu tố ấy. • Chính cuộc đấu tranh này tạo ra một cân bằng mới (vì có thêm yếu tố bệnh lý, phản ứng bảo vệ và các sản phẩm của chúng), nhưng cân bằng mới này không kéo dài, thường có xu hướng phục hồi về cân bằng cũ tức là lành bệnh, khi không thể phục hồi được thì tiến triển càng bất lợi cho cơ thể, vượt quá khả năng bảo vệ của cơ thể dẫn đến tử vong. Đó cũng là tính kém bền vững của cân bằng mới. • Như vậy: sống và chết; lành và bệnh là hai mặt của hiện tượng sinh học. • Bệnh hạn chế khả năng thích nghi của cơ thể Trong khi ngoại môi luôn luôn thay đổi mà nội môi lại đòi hỏi một tình trạng hằng định tương đối thì cơ thể luôn luôn phải tìm cách thích ứng với biến đổi của ngoại cảnh. Trước những thay đổi mạnh mẽ của môi trường bên ngoài, cơ thể phải vận dụng những cơ chế thích ứng mạnh mẽ, thậm chí có thể dẫn đến một tình trạng bệnh lý mà Selye đã coi như “bệnh thích nghi”. • Khi yếu tố gây bệnh tạo nên tình trạng bệnh lý, khả năng thích nghi của cơ thể sống vẫn còn nhưng đã bị hạn chế, Thí dụ khi sốt, khả năng điều hoà nhiệt của cơ thể vẫn còn nhưng rất hạn chế chứ không thể như cơ thể khoẻ mạnh. • Trong công tác điều trị người thày thuốc phải tìm cách phát huy tối đa khả năng thích nghi của cơ thể để mang lại hiệu quả điều trị cao. • II. KHÁI NIỆM VỀ NGUYªN NHÂN BỆNH • Nguyên nhân bệnh học là môn khoa học nghiên cứu nguyên nhân gây bệnh và điều kiện phát sinh ra bệnh. Việc nghiên cứu nguyên nhân bệnh có ý nghĩa rất lớn trong công tác phòng trị bệnh cho gia súc, gia cầm. Vì có nắm được nguyên nhân bệnh thì mới định ra được phương pháp điều trị bệnh chính xác và có biện pháp hữu hiệu ngăn ngừa sự xâm nhập của chúng vào cơ thể. 2.1. Một số quan niệm sai lầm về nguyªn nh©n bệnh học • • • Thuyết nguyên nhân đơn thuần cho rằng VK là nguyên nhân của mọi bệnh, cứ có VK là có bệnh, với thái độ cực đoan quá nhấn mạnh đến vai trò gây bệnh của VK, thuyết này đã bỏ qua vai trò và ảnh hưởng của các yếu tố khác trong quá trình phát sinh bệnh, cũng không quan tâm đến cơ chế bảo vệ của cơ thể. • Trong thực tế hiện nay nhiều bệnh không phải do VK gây ra và thực nghiệm khi tiêm VK vào cơ thể cũng không gây được bệnh. • Thuyết điều kiện đơn thuần cho rằng bệnh tật là do kết quả tác động tổng hợp của một số điều kiện và những điều kiện đó có thể gây bệnh mà không cần nguyên nhân bệnh đặc hiệu. Quan niệm này hoàn toàn sai lầm, vì các điều kiện chỉ làm cho các quá trình phát sinh bệnh dễ dàng hơn chứ không thể thay thế được nguyên nhân bệnh. Học thuyết này mang tính tiêu cực, gây trở ngại cho công tác phòng trị bệnh. Thuyết thể tạng cho rằng nguyên nhân bệnh không phải từ bên ngoài tới mà là do đặc điểm của cơ thể, do thể tạng của con vật. Đây là quan niệm của thuyết di truyền máy móc, nó không đề cập tới các yếu tố ngoại cảnh, như vậy nó chống lại khâu vệ sinh phòng bệnh nhằm ngăn ngừa bệnh tật. • 2.2. Quan niệm khoa học về nguyªn nh©n bệnh học Quan niệm đúng đắn về nguyên nhân bệnh học phải nêu lên được mối liên hệ chặt chẽ giữa nguyên nhân bệnh và điều kiện gây bệnh. • Nguyên nhân bệnh có vai trò quyết định còn điều kiện thì phát huy tác dụng của nguyên nhân bệnh. • Nguyên nhân bệnh là yếu tố có hại, khi tác động lên cơ thể sẽ quyết định bệnh phát sinh và các đặc điểm phát triển của bệnh. • Tuy nhiên yếu tố gây bệnh phải đạt tới một cường độ nhất định (độc lực, liều lượng...) mới gây bệnh được. • Như vậy, khi có nguyên nhân bệnh thì bệnh sẽ phát ra trong những điều kiện nhất định; ngược lại, nếu có đầy đủ các điều kiện mà không có nguyên nhân bệnh thì bệnh cũng không thể phát ra được. • Trong những điều kiện nhất định thì nguyên nhân bệnh có thể trở thành điều kiện gây bệnh. Thí dụ: nuôi dưỡng kém là nguyên nhân của bệnh suy dinh dưỡng, thiếu Vitamin là nguyên nhân của bệnh thiếu Vitamin, nhưng nó lại là điều kiện để con vật bị nhiễm khuẩn, là điều kiện của các bệnh truyền nhiễm.