- 30 -
Chương 3. HỆ THỐNG PHƯƠNG TIỆN TRỢ THỊ
3.1. Phương tiện trợ thị quang học
* Các phương pháp phóng đại
Sự phóng đại tăng kích thước ảnh mà mắt nhận được bằng cách làm tăng vùng nhận
ảnh trên võng mạc mắt. Đối với những người khiếm thị những hình ảnh quá nhỏ để nhận
biết có thể được phóng lớn hơn qua sự phóng đại.
Phóng đại bằng máy chiếu: sự phóng đại bằng máy chiếu làm tăng kích thước của
hình ảnh qua máy chiếu. Các dụng cụ điện tử như màn hình máy tính Tivi cũng có thể tạo
ra sự phóng đại qua hình chiếu.
CCTV là một dụng cụ dùng để phóng đại hình ảnh, chữ viết và đồ hoạ ra sự phóng
đại hình ảnh, chữ viết và đồ hoạ rồi chiếu cho người nhìn kém sử dụng.
Sự phóng đại liên quan đến khoảng cách
- 31 -
Sự phóng đại này đạt được khi một vật đem đến gần mắt hơn tạo ra hình ảnh của
vật trên võng mạc sẽ to hơn. Như vậy khoảng cách được kéo ngắn lại đã tạo ra sự phóng
đại. Đây là phương pháp đơn giản nhất.
Sự phóng đại liên quan đến kích thước
Tuy giữ nguyên khoảng cách, nếu vật có kích thước lớn hơn sẽ làm hình ảnh của vật
trên võng mạc tăng theo. Loại phóng đại này gọi là phóng đại liên quan đến kích thước của
vật được làm lớn để tạo sự phóng đại, giống như dung cỡ chữ lớn; loại phóng đại này giới
hạn hơn loại trên vì nó đòi hỏi kích thước cỡ vật.
Phóng đại liên quan đến góc nhìn
Kích thước biểu hiện của đồ vật có thể gia tăng việc sử dụng các loại kính hoặc
phức hợp kính. Phóng đại góc nhìn làm cho vật ở xa hiện ra gần mắt hơn, nên hình ảnh của
vật trên võng mạc cũng gia tăng. Các dụng cụ quang học là những ứng dụng của phóng đại
góc.
* Kính trợ thị gần
Thành phần cơ bản của kính trợ thị gần là thấu kính lồi. Nó có thể sử dụng đơn độc
hoặc phối hợp trong một hệ thống kính. Công suất của thấu kính lồi có thể đạt tới 80Diop
hoặc hơn, nhưng công suất của kính trợ thị gần thường dùng từ +^diop đến +40diop. Kính
trợ thị gần thông dụng gồm 3 dạng cơ bản sau: kính gọng phóng đại, kính lúp cầm tay và
kính lúp có chân.
Kính gọng phóng đại
Kính gọng phóng đại làm gia tăng kích thước của hình ảnh ở mắt. Khi hình ảnh lớn
hơn ở võng mạc, ánh sáng sẽ kích thích các vùng võng mạc còn hoạt động và chuyển tín
hiệu thần kinh về não bộ. Nói cách khác, nếu hình ảnh của mắt được phóng đại thì hỉnh ảnh
lên võng mạc lên gấp 3 lần bằng kích thước phóng đại thì hình ảnh trên võng mạc hay số tế
bào võng mạc bị ánh sáng kích thích cũng tăng lên 3 lần. Các trường hợp thông thường
nhất cần thông báo, kiểm tra tiền trong ví, xem giá đồ vật, kiểm tra địa chỉ số điện thoại
trong sổ tay. Kính phóng đại được chỉ định cho người nhìn kém trong các nhà sinh hoạt ở
nhà làm việc, học tập hay phục hồi chức năng.
Ưu điểm của kính phóng đại:
- Dễ dàng được chấp nhận
- Có thể lựa chọn kiểu dáng phù hợp thị hiếu thẩm mỹ
- Có sẵn trên thị trường, giá cả hợp lý.
- Cho trường nhìn rộng nhất trong các loại kính trợ thị gần
- 32 -
- Có thể sử dụng được thị giác hai mắt
- Cho phép hai tay tự do
- Thích hợp cho những bệnh nhân bị run tay
- Có thể dùng để đọc trong quãng thời gian kéo dài
- Có thể dùng để viết
- Có thể phối hợp với kính trụ để điều chỉnh tật loạn thị
Nhược điểm của kính phóng đại
- Với kính công suất càng cao thì khoảng cách từ kính đến vật càng gần, cản trở ánh
sáng chiếu vào vật, giảm khả năng sử dụng thị giác hai mắt, hiện tượng méo hình ở chu
biên kính càng tăng, chu vi của trường nhìn giảm và giảm tốc độ đọc.
- Cần giải thích kỹ cho trẻ khi sử dụng kính phóng đại có thể gây ra cảm giác mệt
mỏi, mỏi cổ, đau đầu, buồn nôn và lưu ý không được đeo kính khi đi lại.
Kính lúp cầm tay
Là một thấu kính lồi được lắp vào một cán cầm tay thấu kính có thể một mặt lồi và
một mặt phẳng hoặc cả hai mặt lồi, kính lúp cầm tay có thể không gắn đèn hoặc gắn đèn
Các ưu điểm của kính lúp cầm tay.
- Là một dụng cụ rất nhỏ, rất phổ biến trong xã hội và có tính thẩm mỹ nên người sử
dụng cảm thấy thoải mái khi sử dụng nơi công cộng.
- Nhẹ và có thể cầm tay dễ dàng
- Giá thành vừa phải và rẻ tiền
- Khi có một số kỹ thuật lắp đặt thích hợp, người sử dụng có thể duy trì cả thị giác
xa
- Có nhiều loại: cỡ nhỏ bỏ túi, cỡ lớn là cả trang giấy
- Nếu như yếu tố chiếu sang và cả độ tương phản là quan trọng đối với người sử
dụng, thì có thể dùng kính lúp cầm tay có gắn đèn.
- Kính lúp cầm tay linh hoạt hơn các dụng cụ khác trong việc sử dụng cho nhiều
mục đích của thị giác gần bởi vì có thể đặt ở mọi chỗ trong tầm tay và có thể dùng chung
với các loại kính khác.
- Cho phép di chuyển đầu
- Có thể sử dụng thị giác 2 mắt khi dùng kính có công suất thấp đường kính rộng.
- Có thể kết hợp với kính gọng phóng đại điều chỉnh tật khúc xạ
Các nhược điểm của kính lúp cầm tay
- Khoảng cách hội tụ phải giữ cố định
- 33 -
- Thị trường giới hạn, phụ thuộc vào độ phóng đại (độ phóng đại càng lớn thì thị
trường càng nhỏ)
- Khi sử dụng kính lúp cầm tay cần phải có sự kết hợp giữa tay và mắt, đầu nên
những người không có sự kết hợp tốt giữa ba bộ phận này như những người rối loạn vận
động sẽ gặp khó khăn.
- Phải sử dụng một hoặc hai tay
- Kính lúp cầm tay có gắn đèn đòi hỏi thay bóng đèn và pin
- Cần giữ kính song song với bề mặt trang giấy để tránh gây ra méo hình
- Khi giữ kính cách xa mắt sẽ làm tăng mức độ quang sai ở chu biên của kính.
Kính lúp có chân
Là một thấu kính lồi được gắn lên một giá đỡ để giữ cho khoảng cách từ kính đến
vật không thay đổi khi sử dụng: có hai mẫu kính hay dùng là kính có chân cố định và kính
có chân có thể thay đổi được chiều cao. Hầu hết các kính có khoảng cách từ thấu kính tới
vật nằm trong khoảng tiêu cự của kính. Do đó sẽ giảm được mức độ quang sai ở chu biên
của kính, nhưng lại tạo ra các tia ló phân kỳ, bởi vậy khi dùng kính đòi hỏi phải có kính
cộng thêm hoặc lực điều tiết để nhìn rõ vật.
Các ưu điểm của kính lúp có chân
- Cho phép cải thiện khoảng cách nhìn
- Dễ mang theo người
- Kính có công suất thấp, giá rẻ
- Sử dụng kính hữu hiệu cho những bệnh nhân run tay
- Công suất kính có thể từ thấp đến cao
- Kính có thể gắn đèn chiếu sáng
Các nhược điểm của kính lúp có chân
- Tư thế không thoải mái, phải cong lưng, cúi đầu để nhìn qua trọng tâm kính. Tư
thế như vậy gây mỏi và còn che mắt nguồn chiếu sáng từ trên xuống.
- Đòi hỏi người sử dụng phaỉ có khả năng điều tiết hoặc có kính cộng thêm vào
- Giảm trường nhìn so với kính gọng phóng đại có công suất tương đương
- Quang sai của kính gây ra bởi những tia sáng không chiếu thẳng vào tâm quang
học của kính.
- Rất khó duy trì ánh sáng thích hợp trừ khi nguồn sáng được gắn ngay ở kính.
Khung phóng đại
- 34 -
Khung phóng đại về tổng thể cũng là một loại kính phóng đại có chân đứng vì nó có
khoảng cách hội tụ cố định do kính được đặt trực tiếp lên trang giấy để đọc. Loại kính này
không có công suất lớn. Vì kính phóng đại một dòng chữ một lần, nên rất có lợi cho những
người gặp khó khăn trong việc cầm kính dò theo chữ.
Kính phóng đại có gắn đèn
Kính có gắn đèn đặc biệt cho những người sử dụng kính phóng đại có công suất
cao, cần có nguồn chiếu sáng phụ hay những người muốn tránh bóng phản xạ của đèn trần
nhà. Cấu trúc của kính công suất cao này hấp thụ tốt ánh sáng và ngăn cản ánh sang truyền
qua, vì vậy làm giảm chiếu sang ở bề mặt sách đọc.
Ở các quang cụ công suất cao cho thị giác gần, khoảng cách hội tụ giữa kính và bề
mặt đọc thường ngắn hơn ở các kính công suất thấp. Ví khoảng cách thấp mà người sử
dụng quang cụ có công suất cao cần có sự chiếu sáng tốt hơn, nhưng các nguồn sáng ngoài
thông thường không đủ cung cấp ánh sáng mà không bị bóng phản xạ bất thường nên kính
phóng đại có gắn đèn được chế tạo ra để sửa chữa khiếm khuyết này.
Kính phóng đại có gắn đèn được thiết kế ở cả hai dạng cầm tay và có chân đứng.
Nguồn sáng có thể là ánh sáng thường, có thể cung cấp nguồn sáng cố định hay có thể điều
chỉnh lượng sang bằng một biến trở, nguồn năng lượng có thể là pin hoặc điện. Các kính
phóng đại có gắn đèn cung cầp nguồn chiếu sang vật xem, do đó có thể người khiếm thị có
thể sử dụng ở các môi trường kém sáng tạo trong tự nhiện như nhà thờ, quán ăn, nhà hát,
cửa hiệu hay ngoài trời vào buổi tối.
* Kính trợ thị nhìn xa bao gồm:
Mục đích chính của kính viễn vọng là đem hình ảnh vật ở xa gần mắt. Như vậy vật
sẽ trở nên lớn hơn, các dụng cụ viễn vọng được sử dụng để định hướng, định vị trí các hoạt
động trong thời gian ngắn hoặc để di chuyển. Mặc dù có rất nhiều loại kính viễn vọng được
chế tạo cho thị giác xa nhưng để cho người khiếm thị thì các chuyên gia thường chọn loại
kính viễn vọng Gahlean, loại kính viễn vọng được tạo vằng hau kính: vật kính là kính cầu
lồi và thị kính là kính cầu lõm. Theo quy ước vật kính là kính gần vật hơn và thị kính là
kính ở gần mắt hơn. Hai kính này ở trong kính viễn vọng được đặt cách nhau một khoảng
tương ứng với tổng chiều dài tiêu cự của cả hai kính. Quang học và công suất của hai kính
trên cộng với chiều dài của Barrel kính viễn vọng xác định khoảng vật được nhìn rõ.
Một số kính viễn vọng được gọi là afocal, có thể nhìn ở vô cực (vật ở khoảng cách
20m trở lên).