Thuyết kiến tạo mảng mới được đưa ra từ những năm 1960s nhằm giải thích cho các hiện tượng địa chất (động đất, núi lửa, sự chuyển động của các lục địa/địa dương trên bề mặt trái đất, etc). Bài giảng Địa chất đại cương: Chương 13 - Thuyết kiến tạo mảng sau đây sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn về nội dung của thuyết này.
Thuyết kiến tạo mảng mới được đưa ra từ những năm 1960s nhằm giải thích cho các hiện Thuyết kiến tạo mảng mới được đưa ra từ những năm 1960s nhằm giải thích cho các hiện tượng địa chất (động đất, núi lửa, sự chuyển động của các lục địa/địa dương trên bề mặt tượng địa chất (động đất, núi lửa, sự chuyển động của các lục địa/địa dương trên bề mặt trái đất, etc). trái đất, etc).
Lớp ngoài cùng của trái đất được gọi là thạch quyển bao gồm các tầng đá cứng chắc. Lớp Lớp ngoài cùng của trái đất được gọi là thạch quyển bao gồm các tầng đá cứng chắc. Lớp này được chia thành 7 mảng lớn và 7 mảng nhỏ gọi là các mảng kiến tạo này được chia thành 7 mảng lớn và 7 mảng nhỏ gọi là các mảng kiến tạo
Các mảng này nổi trên một lớp nằm dưới sâu ở trạng thái dẻo gọi là quyển mềm. Ranh Các mảng này nổi trên một lớp nằm dưới sâu ở trạng thái dẻo gọi là quyển mềm. Ranh giỡi các mảng chuyển động tương đối so với nhau gọi là ranh giới mảng kiến tạo. giỡi các mảng chuyển động tương đối so với nhau gọi là ranh giới mảng kiến tạo.
Vỏ là lớp mỏng nhất nằm ngoài cùng Vỏ là lớp mỏng nhất nằm ngoài cùng của trái đất, có đặc điểm là tương đối của trái đất, có đặc điểm là tương đối "lạnh" và cứng chắc. Vỏ được chia "lạnh" và cứng chắc. Vỏ được chia thành hai kiểu chính: thành hai kiểu chính:
Vỏ đại dương: chiều dày 5-10 km, Vỏ đại dương: chiều dày 5-10 km, thành phần chính là đá basalt. thành phần chính là đá basalt.
Vỏ lục địa: chiều dày trung bình 20-40 Vỏ lục địa: chiều dày trung bình 20-40 km, ở các dãy núi cao có thể đạt đến km, ở các dãy núi cao có thể đạt đến 70 km. Thành phần chính của vỏ lục 70 km. Thành phần chính của vỏ lục địa là các đá granit địa là các đá granit
Manti chuyển tiếp từ vỏ đến độ sâu 2900 km, chiếm ~80 trọng lượng trái đất. Manti chuyển tiếp từ vỏ đến độ sâu 2900 km, chiếm ~80 trọng lượng trái đất. Nhiệt độ và áp suất tăng theo độ sâu => độ bền của đá cũng thanh đổi theo độ Nhiệt độ và áp suất tăng theo độ sâu => độ bền của đá cũng thanh đổi theo độ sâu. Thành phần thạch học của lớp manti chủ yếu là các đá magma siêu bazơ sâu. Thành phần thạch học của lớp manti chủ yếu là các đá magma siêu bazơ (peridotite) (peridotite)
Manti được chia thành 2 phụ lớp: manti trên và manti dưới. Manti được chia thành 2 phụ lớp: manti trên và manti dưới.
Manti trên bao gồm: Manti trên bao gồm:
Phần trên cùng của manti (tính chất giống Phần trên cùng của manti (tính chất giống
lớp vỏ trái đất) + vỏ = thạch quyển lớp vỏ trái đất) + vỏ = thạch quyển
Quyển Mềm: 75/122-350 km độ sâu. Vật Quyển Mềm: 75/122-350 km độ sâu. Vật chất ở trạng thái nóng, dẻo và là cơ sở chất ở trạng thái nóng, dẻo và là cơ sở cho các mảng kiến tạo trượt trôi bên trên. cho các mảng kiến tạo trượt trôi bên trên.
Nhân trái đất có thành phần là Fe, Ni và Nhân trái đất có thành phần là Fe, Ni và được chia thành nhân trong và nhân được chia thành nhân trong và nhân ngoài. ngoài.
Nhân ngoài ở trạng thái nóng chảy do Nhân ngoài ở trạng thái nóng chảy do
nhiệt độ cao nhiệt độ cao
Nhân trong tuy nhiệt độ có thể đạt đến Nhân trong tuy nhiệt độ có thể đạt đến C (~ nhiệt độ mặt trời) nhưng do áp 6000ooC (~ nhiệt độ mặt trời) nhưng do áp 6000 suất ở đây cao gấp hàng triệu lần áp suất suất ở đây cao gấp hàng triệu lần áp suất khí quyển trên mặt biển nên vật chất ở khí quyển trên mặt biển nên vật chất ở trạng thái rắn. trạng thái rắn.
Ở hầu hết các vị trí, Ở hầu hết các vị trí, thạch quyển đều nhẹ thạch quyển đều nhẹ hơn so với vật chất hơn so với vật chất quyển mềm vị vậy nó quyển mềm vị vậy nó có thể "nổi" trên quyển có thể "nổi" trên quyển mềm giống băng trôi mềm giống băng trôi trên nước. trên nước.
theo theo
Thạch quyển bị phá Thạch quyển bị phá vỡ thành 7 mảng lớn vỡ thành 7 mảng lớn và một số mảng nhỏ và một số mảng nhỏ các trôi dạt các trôi dạt tốc hướng với vận tốc hướng với vận chậm (1-16 cm/năm) chậm (1-16 cm/năm) và chúng làm phá hủy và chúng làm phá hủy các mảng lân cận tại các mảng lân cận tại ranh giới dịch trượt ranh giới dịch trượt (ranh giới mảng) (ranh giới mảng)
Có ba kiểu ranh giới mảng Có ba kiểu ranh giới mảng kiến tao: (a) ranh giới tách kiến tao: (a) ranh giới tách giãn – hai mảng tách xa giãn – hai mảng tách xa nhau; (b) ranh giới hội tụ (hai nhau; (b) ranh giới hội tụ (hai mảng húc vào nhau) và (c) mảng húc vào nhau) và (c) ranh giới chuyển dạng (hai ranh giới chuyển dạng (hai mảng trượt ngang qua nhau). mảng trượt ngang qua nhau).
Tách giãn
Sống núi giữa đai dương
Thung lũng tách giãn
Hội tụ
Cung đảo & máng đại dương
Dãy núi và máng đại dương
Dãy núi
Chuyển dạng
HẬU QUẢ CỦA SỰ CHUYỂN ĐỘNG CỦA CÁC MẢNG KIẾN TẠO HẬU QUẢ CỦA SỰ CHUYỂN ĐỘNG CỦA CÁC MẢNG KIẾN TẠO
Hoạt động núi lửa: xuất hiện ở cả ranh giới mảng hội tụ và mảng tách Hoạt động núi lửa: xuất hiện ở cả ranh giới mảng hội tụ và mảng tách
giãngiãn
Động đất/sóng thần: Phần lớn các trận động đất đều tập trung ở ranh Động đất/sóng thần: Phần lớn các trận động đất đều tập trung ở ranh
giới các mảng kiến tạo với chỉ một số ít chấn tâm phân bố bên trong giới các mảng kiến tạo với chỉ một số ít chấn tâm phân bố bên trong
mảng. Các trận động đất lớn ngoài đại dương có thể gây lên các cơn mảng. Các trận động đất lớn ngoài đại dương có thể gây lên các cơn
sóng thần sóng thần
Hình thành lên các dãy núi: Hình thành ở nơi hai mảng va chạm vào Hình thành lên các dãy núi: Hình thành ở nơi hai mảng va chạm vào
nhau. nhau.
Máng đại dương là các dải địa hình hẹp, sâu dưới đại dương hình thành Máng đại dương là các dải địa hình hẹp, sâu dưới đại dương hình thành
khi mảng đại dương bị hút chìm bên dưới mảng lục địa. khi mảng đại dương bị hút chìm bên dưới mảng lục địa.
Làm cho các mảng kiến tạo bị trôi dạt. Làm cho các mảng kiến tạo bị trôi dạt.
CƠ CHẾ GÂY RA SỰ DỊCH CHUYỂN CỦA CÁC MẢNG KIẾN TẠO CƠ CHẾ GÂY RA SỰ DỊCH CHUYỂN CỦA CÁC MẢNG KIẾN TẠO
Sự đối lưu của vật chất manti: Vật chất dưới sâu bị đốt nóng di chuyển lên trên Sự đối lưu của vật chất manti: Vật chất dưới sâu bị đốt nóng di chuyển lên trên
trong khi vật chất lạnh ở trên gi chuyển xuống dưới trong khi vật chất lạnh ở trên gi chuyển xuống dưới
Trượt so trọng lực: Màng đại dượng nặng hơn và bị cắm chìm bên dưới mảng lục Trượt so trọng lực: Màng đại dượng nặng hơn và bị cắm chìm bên dưới mảng lục
địa tạo thành đới hút chìm. địa tạo thành đới hút chìm.
Cả hai cơ chế trên có thể có sự hỗ trợ tương tác lẫn nhau Cả hai cơ chế trên có thể có sự hỗ trợ tương tác lẫn nhau
sự ăn khớp đường bờ của sự ăn khớp đường bờ của Nam Mĩ và châu Phi là cơ Nam Mĩ và châu Phi là cơ
sở ban đầu cho A. sở ban đầu cho A.
Wegener cho rằng các lục Wegener cho rằng các lục
địa ngày hôm nay từng địa ngày hôm nay từng
gắn kết với nhau trong gắn kết với nhau trong
quá khứ tạo thành siêu lục quá khứ tạo thành siêu lục
địa Pangea sau đó siêu địa Pangea sau đó siêu
lục địa lục địa tách tách thành hai thành hai
phần Laurasia (bắc bán phần Laurasia (bắc bán
cầu) và Gondwana (nam cầu) và Gondwana (nam
bán cầu) bán cầu)
Alfred Wegener (1880 – 1930)
Alfred Wegener (trái) và người dẫn đường: tấm hình cuối cùng chụp vào ngày 1/11/1930 trước khi tử nạn trên đường trở về trạm thám hiểm ở Greenland
Các hóa thạch của các động/thực vật quan sát đc trên các lục địa khác Các hóa thạch của các động/thực vật quan sát đc trên các lục địa khác nhau (mà đc cho rằng các loài này không thể di chuyển/bơi trên một cung nhau (mà đc cho rằng các loài này không thể di chuyển/bơi trên một cung
đường rất dài) nhưng có cùng điều kiện sống như nhau chứng tỏ trước đây đường rất dài) nhưng có cùng điều kiện sống như nhau chứng tỏ trước đây
chúng phân bố ở cùng một địa điểm chúng phân bố ở cùng một địa điểm
=> ông cho rằng siêu lục địa sau đó bị phá vỡ và trôi dạt về các hướng => ông cho rằng siêu lục địa sau đó bị phá vỡ và trôi dạt về các hướng
khác nhau => hình thành lên thuyết trôi dạt lục địa khác nhau => hình thành lên thuyết trôi dạt lục địa
Tách giãn đáy đại dương
Các tài liệu về đảo từ, di chuyển Các tài liệu về đảo từ, di chuyển cực từ và tách giãn đáy đại cực từ và tách giãn đáy đại
Đảo từ
dương cho thấy không chỉ lục dương cho thấy không chỉ lục
địa mà cả đại dương cũng di địa mà cả đại dương cũng di
chuyển => thuyết tách giãn đáy chuyển => thuyết tách giãn đáy
đại dương đại dương
Kết hợp nội dung và Kết hợp nội dung và
bằng chứng của bằng chứng của
hai thuyết trên hình hai thuyết trên hình
thành thành lên lên thuyết thuyết
kiến tạo mảng kiến tạo mảng
