Bài giảng Độc học môi trường: Chương 3

Chöông 3: ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG SINH THAÙI ÑAÁT

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

Chöông 3: Ñoäc chaát trong moâi tröôøng sinh thaùi ñaát

„ 3.1. Toång quan chaát ñoäc trong moâi tröôøng sinh thaùi ñaát „ 3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát. 3.3. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí ‟ taùc haïi

„ 3.4. Caùc chaát ñoäc trong ñaát pheøn ‟ dieãn bieán trong ñieàu kieän

caùc chaát ñoäc, bieän phaùp phoøng choáng

sinh thaùi moâi tröôøng, caùc bieän phaùp khaéc phuïc

„ 3.5. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp maën ‟ dieãn bieán trong ñieàu

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

kieän sinh thaùi moâi tröôøng, caùc bieän phaùp baûo veä

Chöông 3: Ñoäc chaát trong moâi tröôøng sinh thaùi ñaát

xaï, nhieãm baån …)

„ 3.6. Caùc chaát ñoäc trong ñaát do ngoaïi lai xaâm nhieãm (phoùng

„ 3.7. Caùc chaát ñoäc sinh ra töø quaù trình tích luõy phaân boùn vaø

thuoác baûo veä thöïc vaät.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ 3.8. Caùc chaát ñoäc kim loaïi naëng trong ñaát. „ 3.9. Caùc khí ñoäc töï nhieân trong ñaát thoaùt ra. „ 3.10. Caùc traàm tích (buøn laéng) gaây ñoäc.

Ñaát vaø moâi tröôøng ñaát ?

•

“Đất là vật thể tự nhiên hòan tòan độc lập, được hình thành do tác động tổng hợp của các nhân tố: đá mẹ, khí hậu, sinh vật, tuổi và địa hình” (V.Docusaep) “Đất là lớp tơi xốp trên bề mặt lục địa có khả năng cho thu họach thực vật, đặc trưng cơ bản là độ phì” (R.William)

• Theo quan điểm sinh thái học thì “đất là một cơ thể sống” (Winkler, 1968) vì nó tuân thủ những quy luật sống:phát sinh, phát triển, thóai hóa và già cỗi.

• Các nhà sinh thái học: “đất là vật mang” • Lớp phủ thổ nhưỡng là lớp đất nằm trên bề mặt lục địa,

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

tiếp xúc với khí quyển, thạch quyển và sinh quyển.

Soil vaø Land

 Soil coù nghóa laø ñaát.  Land coù nghóa laø ñaát ñai.  Land (ñaát ñai) noùi ñeán khía caïnh taøi nguyeân ñaát, bao haøm

noäi dung maët baèng laõnh thoå ñeå söû duïng cho caùc ngaønh kinh teá quoác daân, khoâng rieâng gì sinh vaät.

 Soil (ñaát) noùi ñeán khía caïnh moâi tröôøng ñaát ‟ laø lôùp phuû thoå

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

nhöôõng.

3.1. Toång quan

3.1.1. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng ñaát 3.1.2. Con ñöôøng xaâm nhaäp cuûa ñoäc chaát töø ñaát vaøo cô theå sinh

vaät

3.1.3. Cô cheá xaâm nhaäp cuûa ñoäc chaát vaøo ñaát 3.1.4. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoäc chaát trong moâi tröôøng

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

ñaát.

3.1.1. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng ñaát

 Caùc ñoäc chaát coù theå toàn taò döôùi nhieàu daïng khaùc nhau nhö: voâ cô, höõu cô, ñôn chaát, ion, chaát loûng, chaát raén, chaát khí …  Trong moâi tröôøng ñaát, caùc chaát ñoäc phoå bieán vaø gaây taùc haïi

nhieàu nhaát thöôøng toàn taïi döôùi daïng ion.

 Duø toàn taïi ôû daïng naøo thì caùc ñoäc chaát naøy ñeàu taùc duïng xaáu ñeán söï sinh tröôûng vaø phaùt duïc cuûa caây troàng vaø sinh vaät trong ñaát hay tieáp xuùc vôùi ñaát.

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Coù 2 daïng ñoäc chaát trong moâi tröôøng ñaát:  Ñoäc chaát theo baûn chaát  Ñoäc chaát theo noàng ñoä ‟ lieàu löôïng.

21-Mar-12

3.1.1. Ñoäc chaát trong moâi tröôøng ñaát

Laø nhöõng chaát ñoäc coù khaû naêng gaây ñoäc ôû moïi noàng ñoä duø

 Ñoäc chaát theo baûn chaát:

thaáp hay cao.

VD: H2S, Na2CO3, CuSO4, Pb, Hg, Cd, Be, St, …

Ñoäc chaát loaïi naøy ñeàu coù noàng ñoä giôùi haïn cho pheùp ñoái vôùi moãi loaøi caây noùi rieâng vaø sinh vaät noùi chung. Neáu vöôït quaù giôùi haïn naøy thì caùc chaát môùi coù khaû naêng gaây ñoäc.

2-, OH-, Mn2+, Na+, NH3, NH4

+, NO2

 Ñoäc chaát theo noàng ñoä, lieàu löôïng:

VD: H+, Al3+, Fe2+, SO4 Khi noàng ñoä Fe2+ vöôït quaù 500 ppm vaø Al3+ vöôït quaù 135

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

ppm  gaây ñoäc cho luùa.

3.1.2. Con ñöôøng xaâm nhaäp cuûa ñoäc chaát töø ñaát vaøo cô theå sinh vaät

„ Ñoäc chaát ñöôïc haáp thuï töø moâi tröôøng ñaát vaøo cô theå sinh vaät traûi qua 2 giai ñoaïn: „ „ baøo, ñi vaøo caùc cô quan vaø lan toûa trong cô theå sinh vaät.

- Giai ñoaïn 1: cô theå sinh vaät haïn cheá söï haáp thuï. - Giai ñoaïn 2: haáp thuï bò ñoäng, chaát ñoäc phaù vôõ maøng teá

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„

3.1.2. Con ñöôøng xaâm nhaäp cuûa ñoäc chaát töø ñaát vaøo cô theå sinh vaät

 Ñoái vôùi thöïc vaät: - TH1: quaù trình ñoäc chaát haáp thuï qua reã  chia thaønh 2 giai ñoaïn: giai ñoaïn ñaàu chuû ñoäng haáp thuï trao ñoåi, ñeán khi caây coù bieåu hieän nhieãm ñoäc  thöïc vaät seõ haïn cheá söï haáp thu ‟ ñaây cuõng laø phaûn öùng töï veä cuûa thöïc vaät khi nhaän ra chaát ñoäc.

- TH2: söï xaâm nhaäp ñôn thuaàn do khueách taùn töø noàng ñoä ñoäc

chaát cao trong dung dòch ñaát vaøo cô theå thöïc vaät.

- Con ñöôøng giaùn tieáp: thoâng qua thöùc aên, thöïc phaåm trung gian. - Con ñöôøng tröïc tieáp: qua da.

 Ñoái vôùi ñoäng vaät: „

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„

„ Cô cheá xaâm nhaäp cuûa ñoäc chaát vaøo ñaát ?

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

Caáu taïo cuûa keo ñaát

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

Caáu taïo cuûa keo ñaát

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

3.1.3. Cô cheá xaâm nhaäp cuûa ñoäc chaát vaøo ñaát

- nhaân. - lôùp ion quyeát ñònh theá thöôøng laø ñieän tích aâm - lôùp ion khoâng di chuyeån mang ñieän traùi daáu vôùi lôùp ion

- lôùp ion coù khaû naêng trao ñoåi ñieän tích vôùi moâi tröôøng beân

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Caáu taïo cuûa keo ñaát: „ Keo ñaát laø vaät chaát mang ñieän ñöôïc caáu taïo bôûi 4 lôùp töø trong ra ngoaøi laø: „ „ „ quyeát ñònh theá. „ ngoaøi.

3.1.3. Cô cheá xaâm nhaäp cuûa ñoäc chaát vaøo ñaát

„ Cô cheá xaâm nhaäp?

 Haáp thuï trao ñoåi ion giöõa beà maët cuûa keo ñaát vôùi dung dòch

ñaát bao quanh noù.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Söï xaâm nhaäp cuûa ñoäc chaát vaøo moâi tröôøng ñaát ñöôïc thöïc hieän thoâng qua hoaït tính cuûa keo ñaát vaø dung dòch ñaát.

3.1.4. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoäc chaát trong moâi tröôøng ñaát

1) Baûn chaát cuûa caùc chaát ñoäc ñoái vôùi loaøi sinh vaät hay coøn goïi laø tính “kî sinh vaät”:

Ñoäc tính cuûa caùc chaát naøy ñöôïc quyeát ñònh bôûi caáu taïo vaø hoaït tính cuûa chuùng. Nhöõng chaát khoâng “kî sinh vaät” thì tính ñoäc bieåu hieän thaáp hôn.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

VD: Pb, Hg, CuSO4 ‟ luoân ñoäc ñoái vôùi sinh vaät

3.1.4. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoäc chaát trong moâi tröôøng ñaát

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

2) Noàng ñoä vaø lieàu löôïng cuûa chaát ñoäc: Töông quan thuaän vôùi tính ñoäc.  Noàng ñoä vaø lieàu löôïng caøng cao thì caøng ñoäc. 3) Nhieät ñoä Nhieät ñoä ñaát caøng cao thì tính ñoäc caøng maïnh; tröø khi nhieät ñoä ñaát quaù cao vaø naèm ôû ñieåm phaân huûy cuûa ñoäc chaát thì seõ laøm phaân huûy ñoäc chaát.

3.1.4. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoäc chaát trong moâi tröôøng ñaát

4) Ngöôõng chòu ñoäc - Caùc loaøi sinh vaät khaùc nhau coù ngöôõng chòu ñoäc khaùc nhau. - Tuoåi taùc: sinh vaät non treû thì ngöôõng chòu ñoäc thaáp, sinh vaät cao tuoåi thì ngöôõng chòu ñoäc cao nhöng tuoåi giaø laïi chòu ñoäc keùm. - Giôùi tính: gioáng caùi vaø phaùi nöõ thì deã maãn caûm vôùi chaát ñoäc hôn laø gioáng ñöïc vaø phaùi nam. 5) Nhöõng ñieàu kieän khaùc cuûa ñaát

Cheá ñoä nöôùc, ñoä aåm, ñoä chua trong ñaát coù aûnh höôûng ñeán söï

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

cung caáp oxy ñeå giaûi ñoäc vaø phaân boá laïi noàng ñoä cuûa hôi ñoäc.

21-Mar-12

3.1.4. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoäc chaát trong moâi tröôøng ñaát

6) Khaû naêng töï laøm saïch cuûa moâi tröôøng ñaát „ Khaû naêng naøy raát lôùn nhöng moãi loaïi ñaát coù khaû naêng khaùc

nhau.

„  FAO phaân loaïi Vieät Nam coù bao nhieâu loaïi ñaát? „

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

14 loaïi ñaát, bao goàm: ñaát caùt bieån, ñaát maën, ñaát pheøn, ñaát phuø sa, ñaát gley, ñaát than buøn, ñaát ñaù boït, ñaát ñen, ñaát naâu baùn khoâ haïn, ñaát tích voâi, ñaát xaùm, ñaát ñoû, ñaát alit nuùi cao, ñaát xoùi moøn maïnh trô soûi ñaù

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

1) Nhieãm ñoäc do oâ nhieãm töï nhieân  Nhieãm pheøn: do nöôùc pheøn töø caùc roán pheøn (trung taâm pheøn) theo doøng nöôùc maët hoaëc nöôùc ngaàm lan ñeán vò trí khaùc laøm nhieãm pheøn ôû nôi naøy.

Daïng nhieãm pheøn naøy chuû yeáu laø nhieãm caùc chaát ñoäc nhö :

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

Fe2+, Al3+, SO4 2- , ñoàng thôøi laøm cho noàng ñoä cuûa chuùng trong dung dòch ñaát, keo ñaát taêng leân cao  pH cuûa moâi tröôøng ñaát giaûm xuoáng  gaây ngoä ñoäc cho caây troàng, sinh vaät trong ñaát.

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

 Nhieãm maën: gaây ra do muoái trong nöôùc bieån, nöôùc trieàu 2- 2-, CO3 hay töø caùc moû muoái; caùc chaát ñoäc : Na+, K+, Cl-, SO4 Chuùng gaây haïi do taùc ñoäng ion hoaëc aùp suaát thaåm thaáu. Noàng ñoä muoái cao trong dung dòch ñaát gaây haïi sinh lyù cho

thöïc vaät.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

Quaù trình gley hoùa trong moâi tröôøng ñaát laø quaù trình phaân huûy caùc chaát höõu cô trong ñieàu kieän ngaäp nöôùc, yeám khí, nôi tích luõy nhieàu xaùc baõ sinh vaät, saûn sinh ra nhieàu chaát ñoäc döôùi daïng CH4, H2S, N2O, CO2, FeS … -> ñoù laø caùc chaát gaây ñoäc cho moâi tröôøng sinh thaùi noùi chung.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Gley hoùa:

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

2) Nhieãm ñoäc do oâ nhieãm nhaân taïo  OÂ nhieãm daàu:  Khi 1 lôùp daàu moûng côõ 0,2 ‟ 0,5 mm bao phuû treân beà maët ñaát cuõng laøm cho ñaát ngaït thôû vì thieáu khoâng khí do quaù trình trao ñoåi bò caét ñöùt  caùc vi sinh vaät, ñoäng thöïc vaät ñeàu bò thieáu oxy  cheát. Lôùp daàu naøy cuõng ngaên caûn quaù trình trao ñoåi naêng löôïng maët trôøi cuûa moâi tröôøng ñaát.  Khi thaám vaøo loøng ñaát thì daàu ñaåy taát caû nöôùc ra ngoaøi laøm cho moâi tröôøng ñaát haàu nhö khoâng coøn nöôùc; chieám choã taát caû caùc loã khoång keå caû phi mao quaûn vaø mao quaûn  toáng heát khoâng khí ra ngoaøi  gaây haïi cho heä sinh thaùi do söï giaûm thieåu löôïng nöôùc vaø khoâng khí.

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

 Khi daàu xaâm nhaäp vaøo ñaát seõ laøm thay ñoåi keát caáu, ñaëc tính lyù hoïc, hoùa hoïc cuûa ñaát  bieán caùc haït keo thaønh trô ra, khoâng coù khaû naêng haáp thuï vaø trao ñoåi nöõa.

 Daàu thaám qua ñaát xuoáng maïch nöôùc ngaàm seõ laøm oâ nhieãm

 Daàu laø nhöõng hôïp chaát höõu cô cao phaân töû coù ñaëc tính dieät

nguoàn nöôùc ngaàm.

vi sinh vaät (tröø 1 soá VSV aên ñöôïc daàu).

xuaát trôû thaønh ñaát cheát; laøm giaûm hieäu quaû cuûa traïng thaùi ñaát ñoái vôùi sinh vaät trong ñaát.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Khi ñaát bò oâ nhieãm daàu thì daàu coù theå bieán ñaát ñang saûn

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

Do noâng daân vaãn coøn taäp quaùn söû duïng nguoàn nöôùc thaûi thaønh phoá ñeå töôùi caây troàng  duøng nöôùc thaûi chöa qua xöû lyù ñeå töôùi seõ laøm cho ñaát ngaøy caøng tích luõy nhieàu hoùa chaát ñoäc haïi bao goàm caû nhöõng kim loaïi naëng nhö Pb, As, Cd, Hg, Cu…  OÂ nhieãm chaát höõu cô:

 OÂ nhieãm kim loaïi naëng:

Gaây ra bôûi söï tích tuï xaùc baõ höõu cô vöôït quaù khaû naêng töï laøm saïch cuûa moâi tröôøng ñaát, taïo ra caùc khí ñoäc nhö CH4, H2S vaø dö thöøa vi sinh vaät yeám khí.

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

Chaát phoùng xaï xuaát phaùt töø nhöõng vuï noå haït nhaân, töø caùc hoaït ñoäng cuûa nuùi löûa hoaëc nhöõng chaát thaûi boû phoùng xaï loûng hay raén phaùt ra töø nhöõng trung taâm coâng nghieäp hay nghieân cöùu khoa hoïc coù theå laéng xuoáng maët ñaát vaø tích tuï ôû ñoù laøm oâ nhieãm ñaát.

 OÂ nhieãm do chaát phoùng xaï:

Khi caùc chaát naøy xaâm nhaäp vaøo moâi tröôøng ñaát noù seõ xaâm

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

nhaäp vaøo caùc thöïc vaät, ñoäng vaät trong caùc chu trình sinh ñòa hoùa hay qua daây chuyeàn thöïc phaåm.

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

Vi truøng gaây beänh coù maët trong ñaát nhieàu hôn trong nöôùc, khaû naêng sinh soâi naûy nôû vaø lan truyeàn beänh cuûa chuùng cuõng cao nhö trong moâi tröôøng nöôùc vaø khoâng khí.

 OÂ nhieãm vi sinh vaät trong moâi tröôøng ñaát:

Nhöõng taùc nhaân sinh hoïc coù theå laøm oâ nhieãm ñaát vaø gaây ra

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

beänh ôû ngöôøi ñöôïc chia thaønh 3 nhoùm: (1) Truyeàn beänh töø ngöôøi ‟ ñaát ‟ ngöôøi (2) Truyeàn beänh töø vaät nuoâi ‟ ñaát ‟ ngöôøi (3) Truyeàn beänh töø ñaát - ngöôøi

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

(1) Truyeàn beänh töø ngöôøi – ñaát – ngöôøi

- Tröïc khuaån thöông haøn vaø phoù thöông haøn: toàn taïi khoaûng

- Tröïc khuaån lî: ngöôøi bò nhieãm khuaån do aên phaûi rau quaû

- Beänh lî amip: vi khuaån Entamoeba dysenteriae coù theå toàn

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ „ Ñaát coù theå bò oâ nhieãm bôûi caùc vi khuaån nhö: tröïc khuaån lî, thöông haøn, phaåy khuaån taû, amip. „ bò ñaát laøm nhieãm baån hay tieáp xuùc vôùi phaân töôi. „ 2-4 tuaàn trong ñaát. „ - Phaåy khuaån taû trong ñaát: toàn taïi khoâng quaù 1 thaùng trong ñaát, ñaát bò nhieãm baån phaân töôi vaø caùc chaát höõu cô coù theå keùo daøi thôøi gian toàn taïi cuûa chuùng leân töø 5 ‟ 7 thaùng. „ taïi ôû trong ñaát nhaát laø ñaát bò nhieãm phaân.

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

(2) Truyeàn beänh töø vaät nuoâi – ñaát – ngöôøi

- Beänh dòch haïch: do tröïc truøng pasteurella pestis gaây ra 

- Vieâm naõo Nhaät Baûn B - Beänh xoaén truøng vaøng da: do xoaén truøng peptospira gaây

- Beänh Brucellosis: laø beänh saåy thai truyeàn nhieãm maõn tính

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ „ Ñaát ñoùng vai troø chuû yeáu truyeàn taùc nhaân nhieãm khuaån töø vaät nuoâi sang ngöôøi. 1 soá beänh thöôøng gaëp nhö: „ laøm noåi haïch vaø söng phoåi khoái, nhieãm truøng maùu  bieán chöùng thöôøng gaëp laø co giaät, lôû loeùt ñeå loä xöông, bieán chöùng vaøo phoåi, vaøo maét gaây muø loaø, gaây saåy thai… „ „ ra. „ chung cho nhieàu loaïi gia suùc roài laây sang ngöôøi.

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

„

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

- Tröïc khuaån than: tröïc khuaån than coù theå soáng haøng naêm trong ñaát vaø da, loâng ngöïa, loâng cöøu. - Beänh soát Q: gaây ra do Rickettsia Coxiella Burnetii, noù coù theå coù maët trong ñaát vaø buïi do coù söùc ñeà khaùng maïnh meõ vôùi ñieàu kieän khoâ hanh. - Beänh vieâm da do giun: ngöôøi bò nhieãm do söï xaâm nhaäp vaøo da cuûa nhöõng aáu truøng giun moùc töø ñaát leân, xuyeân qua da ngöôøi vaø gaây vieâm da…

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

„ „

„

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

(3) Truyeàn beänh töø ñaát – ngöôøi: - Caùc beänh naám: haàu heát caùc beänh naám naëng ôû da aên saâu vaøo trong hay lan toaøn thaân ñeàu gaây ra do naám vaø xaï khuaån (actionomycetes) - Uoán vaùn: do ñoäc toá Clostridium Tetani cuûa tröïc khuaån Nicolaier gaây ra, noù toàn taïi vaøi naêm trong ñaát troàng troït vaø khaù laâu trong ñaát boùn phaân töôi. - Beänh ngoä ñoäc thòt: do ñoäc toá cuûa Clostridium Botulilium gaây ra. Clostridium botulilium toàn taïi vaø phaùt trieån nhieàu ôû xöù noùng, trong giun ñaát, xaùc sinh vaät trong ñaát, trong buøn cuûa ao, hoà, ñaàm laày…

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 OÂ nhieãm hoùa chaát noâng nghieäp: „ Chuû yeáu laø do vieäc söû duïng nguoàn phaân boùn vaø thuoác baûo veä thöïc vaät (thuoác tröø saâu, dieät coû, dieät naám moác) … khoâng hôïp lyù daãn ñeán moâi tröôøng ñaát bò oâ nhieãm. „ Caùc chaát höõu cô, voâ cô hay cô kim thöôøng coù ñaëc tính beàn vöõng trong moâi tröôøng ñaát neân noù coù caùc taùc ñoäng gaây ñoäc tröïc tieáp hoaëc tieàm taøng vaø gaây nguy hieåm ñoái vôùi con ngöôøi.

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Phaân boùn hoùa hoïc: chuû yeáu laø phaân voâ cô (N, P2O5, K2O). „ Phaân ñaïm (N) laø loaïi phaân mang laïi hieäu quaû roõ reät nhaát cho naêng suaát caây troàng nhöng cuõng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ñaát raát lôùn vì: caây chæ söû duïng 30% löôïng phaân ñaïm ñöôïc boùn vaøo ñaát coøn laïi 1 phaànbò nöôùc cuoán troâi, 1 phaàn coøn laïi bò thaám -. vaøo ñaát …  laøm cho nguoàn nöôùc ngaàm bò oâ nhieãm nitrat NO3 Ñaát boùn nhieàu phaân ñaïm seõ bò chua do toàn taïi HNO3. Phaân laân (P2O5) cuõng laø yeáu toá caàn thieát cho rau, hoa quaû „ nhöng laân nhieàu cuõng laøm cho ñaát trôû neân chua vì phaân super laân thöôøng coù 5% acid töï do ‟ rieâng löôïng H2SO4 töï do naøy cuõng laøm cho ñaát chua theâm…

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

„ - Khoaûng 60 ‟ 70% löôïng phaân boùn caây khoâng söû duïng hoøa tan thaám xuoáng maïch nöôùc ngaàm gaây haïi cho ngöôøi vaø ñoäng vaät söû duïng nguoàn nöôùc ñoù  gaây neân hieän töôïng phuù döôõng hoùa.

„ cho tính chaát cô lyù cuûa ñaát thay ñoåi xaáu, ñaát khoâng coøn tôi xoáp maø trôû neân chai cöùng, tính thoâng khí keùm, vi sinh vaät ít ñi vì hoaù chaát huûy dieät chuùng… „

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

- Ñaát tích luõy nhieàu phaân boùn daïng hoùa chaát cuõng seõ laøm

3.2. Caùc daïng nhieãm ñoäc trong moâi tröôøng ñaát

Moät soá chaát tröø saâu, dieät coû ñang ñöôïc söû duïng hieän nay coù khaû naêng ñeà khaùng ñöôïc söï phaân huûy cuûa vi sinh vaät vaø khoâng bò bieán thaønh saûn phaåm trô cuoái cuøng coù theå keå ñeán nhöõng hôïp chaát hidrocarbon chöùa clo nhö DDT, lindan, aldrin, diendrin… Caën cuûa nhöõng chaát dieät coû, tröø saâu naøy toû ra beàn vöõng hay bò haáp thu vaøo nhöõng caáu töû cuûa ñaát cuøng vôùi caùc chaát khoaùng vaø caùc chaát höõu cô bao boïc.

 Thuoác baûo veä thöïc vaät:

Chuùng coù theå laøm oâ nhieãm caây troàng vaø reã caây cuûa chuùng

bò thieâu ruïi ñi trong ñaát bò phun thuoác tröø saâu.

Caùc keát quaû nghieân cöùu cho thaáy: Thuoác BVTV nhoùm clo höõu cô toàn taïi trong ñaát töø 4 - 10 naêm; carbamat toàn taïi töø 1 ‟ 2 naêm. 35 CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền 21-Mar-12

3.3. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí – taùc haïi cuûa caùc chaát ñoäc, bieän phaùp phoøng choáng

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ 3.3.1. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí „ 3.3.2. Taùc haïi cuûa caùc ñoäc chaát „ 3.3.3. Bieän phaùp phoøng choáng

3.3.1. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí

2-, NH4

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Ñaát ngaäp nöôùc laø gì? - Ñaát ngaäp nöôùc laø moät moâi tröôøng yeám khí. „ - Vieäc phaân huûy yeám khí caùc chaát töø raùc thaûi sinh vaät thoâng „ qua hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät seõ laøm saûn sinh moät soá ñoäc chaát nhö H2S, CH4, P, S, kim loaïi naëng ‟ khi nhöõng ñoäc chaát naøy coù noàng ñoä vöôït quaù möùc cho pheùp seõ trôû neân ñoäc ñoái vôùi caùc loaïi thuûy sinh vaät. - Trong ñieàu kieän ñaát ngaäp nöôùc hoaøn toaøn thì xaûy ra quaù „ trình khöû trong ñaát, hình thaønh neân caùc saûn phaåm nhö: Fe2+, + vaø sinh ra moät soá ñoäc chaát nhö CH4, H2S, Mn2+, SO3 FeS2 , CO2, N2, H2 …

21-Mar-12

3.3.1. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí

2 Na+ + S2- + CO2 + H2O + HS H2S +

„ Caùc phaûn öùng taïo ra khí H2S dieãn ra trong ñaát ngaäp nöôùc: „ Na2SO4 + CH4  „ S2- + H2O  OH-  „ HS + OH- OH-

2e- 4 H2O

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Phaûn öùng taïo ra Fe2+ vaø S2- trong ñaát: Fe2+  „ S2- + „ 2S2- + Fe2+  2- + 8 H+ + 8e-  „ SO4 e-  „ Fe3+ + FeS FeS2 + S2- + Fe2+

3.3.1. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí

„ Ngoaøi ra trong moâi tröôøng ñaát ngaäp nöôùc coøn xaûy ra quaù trình gley hoùa ‟ laø quaù trình maø thoâng qua noù nhieàu ñoäc chaát ñöôïc sinh ra trong ñaát. „  Quaù trình gley hoùa laø gì? „ Quaù trình gley hoaù laø quaù trình phaân giaûi caùc chaát höõu cô trong ñieàu kieän yeám khí vaø sinh ra caùc ñoäc chaát nhö CH4, CO2, H2S, N2O, FeS2 …

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

3.3.1. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí

(1) Söï maát oxy do bò ngaäp nöôùc vaø laáy ñi oxy do söï hoâ haáp

2- trong ñaát.

„ Quaù trình gley hoaù goàm caùc böôùc sau:

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ cuûa vsv hieáu khí. „ (2) Söï khöû nitrate do vsv söû duïng noù nhö nhöõng chaát nhaän ñieän töû thay theá cho oxy  sinh ra NO, NO2 vaø N2 trong ñaát. „ (3) Söï chuyeån hoùa goác methyl cuûa caùc acid acetic vaø moät phaàn töø goác CO3

3.3.1. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí

„ Trong moâi tröôøng yeám khí, caùc chaát coù quaù trình bieán ñoåi khaùc nhau, tuøy thuoäc vaøo saûn phaåm cuûa quaù trình bieán ñoåi maø chuùng coù theå ñöôïc coi laø chaát ñoäc hoaëc khoâng ñoäc. „ Dieãn bieán ñoäc chaát cuûa 1 soá chaát chính trong moâi tröôøng ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc trình baøy nhö sau:  Nitrogen:

Trong ñaát, nitrate thöôøng bò thay theá bôûi caùc amonium maëc

duø söï haáp thuï cuûa thöïc vaät laïi ôû daïng nitrate. Tuy nhieân söï thay ñoåi naøy trong caùc caën ñaùy cho thaáy chuùng coù khaû naêng duy trì tyû leä nitrogen ôû möùc bình thöôøng.

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

3.3.1. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí

- trong boä reã thoâng qua

+ thaønh NO3

Khaû naêng naøy lieân quan ñeán 3 quaù trình chính: - Khaû naêng oxy hoaù NH4

+ .

vieäc laáy oxy töø caùc loâng huùt.

- Moät soá loaøi ñaëc bieät coù khaû naêng haáp thuï tröïc tieáp NH4 - Khaû naêng haáp thuï cuûa caùc loaøi thöïc vaät ñeå duy trì hoaït ñoäng

trao ñoåi chaát haáp thuï, chaát dinh döôõng.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Nhö vaäy hoaït ñoäng yeám khí ñaõ laøm thay ñoåi quaù trình bieán ñoåi ñaïm cuûa moâi tröôøng ñaát, tuy nhieân aûnh höôûng ñoäc ñeán hoaït ñoäng cuûa sinh vaät thaáp.

3.3.1. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Saét vaø mangan: - Nhu caàu veà saét vaø mangan cuûa caây troàng ôû möùc raát thaáp. 2 nguyeân toá naøy ñeàu bò bieán ñoåi vaø trôû neân giaøu hôn trong - ñaát ngaäp nöôùc do chuùng tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng trao ñoåi cation vaø tích tuï laïi trong caùc moâ cuûa thöïc vaät.

3.3.1. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí

vaøo moät soá thích nghi rieâng:

‟ Thöïc vaät ngaäp nöôùc chòu ñöïng ñöôïc saét vaø mangan laø nhôø

o Khaû naêng oxy hoaù cuûa boä reã coù theå coá ñònh vaø bieán ñoåi ôû

noàng ñoä thích hôïp.

o Nhieàu chaát khoaùng thaám vaøo beân trong moâ coù theå ñöôïc

tích tuï laïi trong caùc khoâng baøo cuûa teá baøo, maàm choài maø ôû ñoù chuùng khoâng taùc ñoäng ñeán söï trao ñoåi chaát cuûa teá baøo chaát.

o Nhieàu loaøi thöïc vaät coù theå söû duïng haøm löôïng 2 nguyeân toá

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

naøy cao hôn möùc thích öùng trao ñoåi chaát trung bình.

3.3.1. Caùc chaát ñoäc trong ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí

Löu huyønh xuaát hieän döôùi daïng sulfide thì raát ñoäc ñoái vôùi

 Löu huyønh:

caùc moâ thöïc vaät.

2- + 8 H+ + 8e- 

Löu huyønh bò bieán ñoåi thaønh sulfide trong quaù trình phaân huûy yeám khí trong ñaát vaø tích luõy ñeán noàng ñoä gaây ñoäc trong ñaàm laày ngaäp maën. „ S2- + 4 H2O

coù bieân ñoä thay ñoåi roäng. Caùc loaøi thöïc vaät khaùc nhau coù khaû naêng chòu ñoäc khaùc nhau do cô cheá thích nghi vôùi vieäc oxy hoùa sulfide thaønh sulfate, tích tuï sulfate trong caùc khoâng baøo.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

SO4 Söï thích öùng vôùi noàng ñoä sulfur cao cuûa thöïc vaät ngaäp nöôùc

3.3.2. Taùc haïi cuûa caùc ñoäc chaát

 Caùc chaát ñöôïc sinh ra trong ñieàu kieän yeám khí ñöôïc xem nhö nhöõng ñoäc chaát coù khaû naêng gaây haïi cho sinh vaät.

VD: Löôïng Fe2+ vaø H2S trong ñaát cao seõ laøm luùa vaø moät soá

nhoùm thöïc vaät bò ngoä ñoäc, caây phaùt trieån keùm vaø cheát.  Quaù trình gley hoùa laøm cho moâi tröôøng ñaát bò chua hoùa do quaù trình khöû sinh ra moät soá acid höõu cô hoaëc maát ñaïm do N2 bay hôi; H2S laøm ngoä ñoäc reã thöïc vaät, gaây cheát cho ñoäng vaät vaø moät soá vsv hieáu khí trong moâi tröôøng ñaát; caùc khí CH4, NO2, NO vaø CO2 coøn goùp phaàn gaây ra 15% hieäu öùng nhaø kính.

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

3.3.3. Bieän phaùp phoøng choáng

„ Ñeå haïn cheá ngoä ñoäc cho caùc sinh vaät treân vuøng ñaát ngaäp nöôùc, yeám khí thì bieän phaùp höõu hieäu nhaát laø laøm cho ñaát ñöôïc luaân phieân thoaùng khí.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

Söï oxy hoaù trong ñaát xaûy ra laøm cho noàng ñoä caùc chaát ñoäc „ ñöôïc giaûm xuoáng döôùi ngöôõng gaây ñoäc cho sinh vaät. (ngoaïi tröø ôû ñaát pheøn tieàm taøng)

3.4. Caùc chaát ñoäc trong ñaát pheøn – dieãn bieán trong ñieàu kieän sinh thaùi moâi tröôøng, caùc bieän phaùp khaéc phuïc

„ 3.4.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn „ 3.4.2. Dieãn bieán cuûa caùc ñoäc chaát „ 3.4.3. AÛnh höôûng cuûa caùc ñoäc chaát Al3+, Fe2+ vaø Fe3+ trong

ñaát pheøn ñoái vôùi sinh vaät

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ 3.4.4. Bieän phaùp phoøng choáng

3.4.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn

 Ñoä chua hoaït tính  Ñoä chua tieàm taøng: ñoä chua trao ñoåi , ñoä chua thuûy phaân

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Ñaát pheøn laø gì?  Ñaát pheøn hoaït ñoäng?  Ñaát pheøn tieàm taøng?  Nguyeân nhaân gaây neân ñoä chua trong ñaát?  Coù maáy loaïi ñoä chua trong moâi tröôøng ñaát?

Khaùi nieäm veà ñaát pheøn

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Ñaát pheøn: „ Khaùi nieäm ñaát pheøn duøng ñeå chæ toaøn boä caùc vaät lieäu vaø ñaát maø keát quaû cuûa caùc quaù trình hình thaønh ñaát ñaõ vaø ñang saûn sinh ra moät löïông acid sulfuric coù aûnh höôûng laâu daøi ñeán nhöõng ñaëc tính chuû yeáu cuûa ñaát. „ Ñaát pheøn laø teân goïi chung cho nhöõng loaïi ñaát coù chöùa hôïp chaát cuûa S vöôït quaù möùc bình thöôøng, ñaát coù phaûn öùng töø chua ñeán raát chua.

Khaùi nieäm veà ñaát pheøn

„ Coù theå chia ñaát pheøn ra thaønh 2 daïng:  Daïng pheøn tieàm taøng: daïng naøy toàn taïi trong ñieàu kieän bò nhieãm maën thöôøng xuyeân vaø luoân luoân ngaäp. Ñaát ôû traïng thaùi keùm thuaàn thuïc, chöa oån ñònh veà cô tính.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Daïng pheøn hoaït ñoäng: xaûy ra trong ñieàu kieän coù söï oxi hoùa pheøn tieàm taøng, ñaát ñai thoaùng khí nhôø dieãn ra söï tieâu thuûy. Taàng pyrite trong tröôøng hôïp ñaõ bò chuyeån thaønh taàng jarosite.

Nguyeân nhaân gaây chua trong moâi tröôøng ñaát

ñaát nhieàu CaCO3 khoâng chua.

 Do ñaëc tính töøng loïai ñaát: ñaát pheøn chua, ñaát badan ít chua,

VD: ñaát pheøn chua bôûi chöùa nhieàu acid sulfuric do: 2S + 3O2 + 2H2O  H2SO4 + Q nhieät löôïng  Do thöïc vaät laáy dinh döôõng K+, Ca2+, Mg2+, Na+  moâi

tröôøng ñaát chæ coøn laïi H+.

 Do möa nhieàu neân ion kieàm vaø kieàm thoå, OH- bò röûa troâi, chæ

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

coøn laïi Al3+, Fe2+, H+. 21-Mar-12

Nguyeân nhaân gaây chua trong moâi tröôøng ñaát

taïo ra nhieàu acid höõu cô.

 Do caùc chaát höõu cô bò phaân giaûi trong moâi tröôøng yeám khí

 Do toác ñoä phaân ly cuûa caùc acid höõu cô, voâ cô vaø bazô laøm

hoaëc OH-.

cho moâi tröôøng ñaát taïo ra nhieàu hay ít H+

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Do quaù nhieàu Al3+ vaø Fe2+ trong moâi tröôøng ñaát.

Ñoä chua trong moâi tröôøng ñaát

„ Ñoä chua hoaït tính

- Taïo neân bôûi löïông ion H+ coù saün trong dung dòch ñaát. - Muoán ño ñoä chua naøy ngöøôi ta phaûi ruùt dd baèng nöôùc caát, tæ leä ñaát : nöôùc laø 1:1.25, ñôn vò ñaïi löôïng ñeå ño pH goïi laø pHH2O (pH nöôùc) ‟ ño baèng maùy pH meter.

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

- Theo GS.TSKH Leâ Huy Baù: moâi tröôøng ñaát vuøng nhieät ñôùi noùi chung vaø VN noùi rieâng ñeàu chua pHH2O = 4.5 ‟ 5.5, thaäm chí ôû ñaát pheøn pHH2O = 2 ‟ 4.5, coøn ñaát phuø sa soâng Hoàng coù pHH2O = 7.0 21-Mar-12

Ñoä chua trong moâi tröôøng ñaát

„ Ñoä chua tieàm taøng:

Treân beà maët haït keo ñaát thöôøng coù theâm H+ vaø Al3+, neáu cho taùc duïng moät muoái vaøo keo ñaát thì H+ vaø Al3+ seõ bò giaûi phoùng vaøo dung dòch ñaát.

Neáu duøng muoái khaùc nhau ñeå taùc duïng vaøo keo ñaát thì seõ

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

taïo ra 2 ñoä chua khaùc nhau, ñoù laø ñoä chua thuûy phaân vaø ñoä chua trao ñoåi.

Ñoä chua trong moâi tröôøng ñaát

Laø ñoä chua sinh ra trong moâi tröôøng ñaát khi duøng muoái trung tính nhö KCl, NaCl taùc ñoäng vaøo keo ñaát ñeå giaûi phoùng vaøo dd ñaát theâm 1 löôïng H+ vaø Al3+. Caùc cation naøy cuøng vôùi cation H+ vaø Al+ coù saün trong dd ñaát seõ taïo neân ñoä chua trao ñoåi (sinh ra töø phaûn öùng trao ñoåi neân goïi laø ñoä chua trao ñoåi). Ñôn vò ñaïi löôïng naøy laø pHKCl , ño baèng pH meter sau khi

- Ñoä chua trao ñoåi:

xöû lyù maãu 10-15 phuùt.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

pHKCl thöôøng nhoû hôn pHH2O ôû cuøng moät ñieàu kieän.

Ñoä chua trong moâi tröôøng ñaát

Laø ñoä chua sinh ra trong moâi tröôøng ñaát khi duøng moät muoái

„ Ñoä chua thuûy phaân:

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

cuûa 1 acid yeáu vaø baz maïnh taùc ñoäng vaøo keo ñaát, ví duï nhö natri acetat (maïnh hôn muoái trung tính) ñeå ñaåy gaàn heát caùc cation H+, Al3+ môùi sinh ra cuøng vôùi caùc cation H+, Al3+ coù saün (hoaït tính) trong dung dòch ñaõ taïo neân ñoä chua raát lôùn, nhieàu laàn hôn ñoä chua trao ñoåi vaø ñoä chua hoaït tính.

Ñoä chua trong moâi tröôøng ñaát

Quaù trình ñoù ñöôïc bieåu dieãn nhö sau: NaCH3COO + H2O  HCH3COO + NaOH NaOH  OH- + Na+ Na+ seõ ñaåy taát caû H+, Al3+ treân beà maët caùc haït keo vaøo

dd ñaát.

Ñôn vò: meq/100g Ñaát pheøn coù ñoä chua thuûy phaân : 14-18 meq/100g Ñaát ñoài coù ñoä chua thuûy phaân: 9 -17 meq/100g

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

3.4.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn

2-, Cl-, H+

Fe2+, Fe3+, SO4

 Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn bao goàm caùc ion sau: Al3+,

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Ôû ñaát pheøn hoaït ñoäng thì moâi tröôøng ñaát coù pH thaáp (nhieàu nôi coù pH < 3,5) ‟ ôû ñoä pH naøy caùc ion noùi treân trôû neân di ñoäng vôùi noàng ñoä khaù cao.

3.4.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn

giaûm xuoáng 1 ñôn vò.

 Ñoäc chaát nhoâm (Al3+): - Al3+ laø cation trao ñoåi chính cuûa ñaát pheøn. - ÔÛ giaù trò pH < 4,5 : Al3+ coù khaû naêng hoøa tan raát cao. - Haøm löôïng Al3+ coù theå taêng leân 10 laàn töông öùng vôùi ñoä pH

- Quaù trình thuûy phaân cuûa ion Al3+ taïo ra moâi tröôøng acid khaù

maïnh:

+  AlOH2+ + H+ H2O

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

Al3+

3.4.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn

- Trong moâi tröôøng pH < 5 thì phaàn lôùn Al ñeàu toàn taïi ôû daïng hoøa tan coù theå gaây ngoä ñoäc cho thöïc vaät vaø 1 soá loøai thuûy sinh.

- Nguoàn cung caáp Al: töø caùc khoaùng seùt alumin silicate. Trong moâi tröôøng ñaát pheøn coù noàng ñoä H+ khaù cao  chính ion naøy seõ taán coâng vaøo caùc khoaùng seùt ñeå giaûi phoùng Al3+.

- Al3+ coù trong ñaát pheøn ôû noàng ñoä 150 ‟ 300 ppm. - Al3+ laøm keát tuûa caùc keo saét vaø caùc chaát lô löûng trong nöôùc neân nöôùc pheøn caøng trong  ngöôøi noâng daân goïi Al laø “pheøn laïnh”

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

- Trong ñaát Al coù theå ôû daïng Al2(SO4)3.

3.4.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn

Al3+ = 800 ppm: gaây cheát Al3+  1000 ppm: caây luaù cheát raát nhanh.

- Trong dung dòch ñaát: Al3+ = 500 ppm: gaây ñoäc cho caây luùa, nhaát laø thôøi kyø 3 laù. - Caây luùa ngoä ñoäc Al3+ thì reã khoâng bò ñen nhöng maát heát loâng

huùt, reã ngaén nhaát laø reã bò aûnh höôûng lôùn.

xuaát hieän ôû daïng keo ñaát.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

- Trong ñaát pheøn hoaït tính thì Al3+ xuaát hieän nhieàu. - Trong ñaát pheøn tieàm taøng thì Al3+ chöa xuaát hieän maø chæ

3.4.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn

Fe2+ + H2O  Fe(OH)3 + 3H+ + e- - Phaàn lôùn saét toàn taïi ôû daïng coá ñònh ferric hydroxide, ngoaïi

 Ñoäc chaát saét (Fe2+, Fe3+): - Trong ñaát thoaùng khí saét toàn taïi ôû daïng Fe3+. - Fe2+ deã hoøa tan trong nöôùc coù tính chua. - Trong ñieàu kieän coù oxy Fe2+ deã daøng bò oxy hoùa thaønh Fe3+ coù maøu vaøng naâu ñoû (ngay caû beân trong ñaát ñang bò ngaäp).

tröø khi pH < 3.

- Fe3+ coù ñoä hoøa tan thaáp neân ít gaây ñoäc hoùa hoïc nhöng coù theå baùm vaøo reã caây laøm haïn cheá khaû naêng trao ñoåi chaát cuûa caây.

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

3.4.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn

FeS baùm vaøo reã caây laøm ngoä ñoäc caây.

- Trong dd Fe2+ laø cation linh ñoäng coù theå keát hôïp vôùi H2S taïo

- Khi noàng ñoä Fe2+ > 600 ppm: baét ñaàu coù aûnh höôûng ñeán caây. - Khi noàng ñoä Fe3+ > 1000 ppm: ngoä ñoäc luùa. - Nhöõng loaïi ñaát coù maøu saét thì goïi laø “pheøn noùng”. - Tuy khoâng ñoäc baèng Al3+ nhöng saét laïi gaây ñoäc cho caây non,

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

boä phaän reã bò ñen, choùp reã bò veït …

3.4.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn

2-:

 Ñoäc chaát SO4 - Toàn taïi trong ñaát pheøn vôùi moät löôïng lôùn töø 0.1 ‟ 5%. - Löu huyønh laø chaát dinh döôõng cho caây ôû noàng ñoä thaáp,

2- röûa troâi raát chaäm  khaû naêng tích luõy trong ñaát raát

nhöng neáu noàng ñoä cuûa noù vöôït quaù giôùi haïn seõ gaây ngoä ñoäc cho caây bôûi söï ngöng tuï cao cuûa muoái coù haïi cho ñôøi soáng thöïc vaät.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

- SO4 laâu.

3.4.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn

Coù trong ñaát pheøn döôùi 1%, ñoái vôùi ñaát pheøn maën vaø pheøn tieàm taøng thì coù theå ôû haøm löôïng raát cao. Tuy nhieân ñoä di ñoäng cuûa Cl- raát lôùn vaø raát deã röûa troâi.  Ñoäc chaát H+:

 Ñoäc chaát Cl-:

Ñöôïc xem laø taùc nhaân chính laøm pH trong ñaát haï xuoáng

thaáp khi noàng ñoä H+ taêng cao.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

Moät moâi tröôøng coù pH thaáp seõ daãn ñeán laøm gia taêng caùc chaát ñoäc nhö Al3+ vaø Fe2+  laø nguyeân nhaân cô baûn laøm cho ñoä ñoäc moâi tröôøng taêng.

3.4.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát pheøn

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„  Nhaän xeùt: „ Ñoái vôùi ngöôøi vaø ñoäng vaät noùi chung, khi soáng trong moâi tröôøng ñaát pheøn deã sinh beänh nhö: laõo hoùa vì taém giaët, aên uoáng nhieãm quaù nhieàu Al3+, Fe2+; pH thaáp laøm ngaên trôû söï haáp thuï canxi daãn ñeán thieáu canxi; ñoäc chaát baùm vaøo da, laøm bòt loã chaân loâng, laøm giaûm söï hoâ haáp cuûa eách nhaùi, laøm noå maét caù …

3.4.2. Dieãn bieán cuûa caùc ñoäc chaát

-, Fe2+.

 Trong ñaát pheøn ngaäp nöôùc, caùc quaù trình khöû thöôøng xaûy ra laøm gia taêng noàng ñoä CO2, HCO3

Trong ñaát pheøn xaûy ra caùc quaù trình sau:

Phaûn öùng ñieån hình dieãn taû söï oxy hoaù khöû cuûa Fe2+ cuøng vôùi söï tham gia cuûa chaát höõu cô trong ñaát pheøn ngaäp nöôùc laø: Fe(OH)3 + 2H+ + ¼ CH2O  Fe2+ + 11/4 H2O + ¼ CO2  Söï gia taêng noàng ñoä Fe2+ vaø CO2 laøm giaûm ñoä chua cuûa ñaát moät phaàn.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„

3.4.2. Dieãn bieán cuûa caùc ñoäc chaát

 Söï oxy hoùa khoaùng pyrite FeS2 taïo thaønh khoaùng jarosite KFe3(SO4)2(OH)6, sau ñoù khoaùng naøy thuûy phaân taïo ra geothite FeO.OH vaø hematic Fe2O3.

2- + 3H+ 2-

„ KFe3(SO4)2(OH)6 _ 3 FeO.OH + K+ + 3H+ + 2SO4 „ 2 FeO.OH  Fe2O3 + H2O „  nhôø quaù trình naøy maø haøm löôïng H+ taêng leân raát cao  laøm cho moâi tröôøng ñaát trôû neân chua  moät soá ñoäc chaát trôû neân hoøa tan hoaëc tan nhieàu hôn trong dd ñaát gaây haïi cho sinh vaät.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

FeS2 + 15/4O2 + 5/2H2O + 1/3 K+  1/3KFe3(SO4)2(OH)6 + 4/3SO4

3.4.3. Aûnh höôûng cuûa caùc ñoäc chaát Al3+, Fe2+, Fe3+ trong ñaát pheøn ñoái vôùi sinh vaät

„

(1) Aûnh höôûng cuûa Al3+, Fe2+ ñoái vôùi toâm

 Fe2+ trong nöôùc gaây haïi cho toâm neáu ôû noàng ñoä cao (> 500

ppm), do quaù trình oxy hoaù Fe2+ leân Fe3+ laøm tieâu hao nhieàu oxy trong nöôùc vaø taïo thaønh caùc ræ saét baùm vaøo mang toâm  caûn trôû quaù trình hoâ haáp -> laøm cho toâm cheát.

 Al3+ hoaø tan trong nöôùc chæ xuaát hieän khi moâi tröôøng ôû ñieàu

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

kieän acid.

3.4.3. Aûnh höôûng cuûa caùc ñoäc chaát Al3+, Fe2+, Fe3+ trong ñaát pheøn ñoái vôùi sinh vaät

(2) Aûnh höôûng cuûa Al3+, Fe2+ trong ñaát leân söï sinh tröôûng

(xem trong “Ñoäc hoïc moâi tröôøng cô baûn”, Leâ Huy Baù,

„ cuûa caây luùa. „ Caùc nghieân cöùu cuûa GS.Leâ Huy Baù chæ ra raèng:  Al3+ gaây ñoäc cho luùa ôû thöïc ñòa vôùi noàng ñoä 500 ppm.  Khi toàn taïi ñoàng thôøi caû Al3+ vaø Fe2+ thì ñoäc tính cuûa ñaát taêng leân nhieàu so vôùi bình thöôøng.  Trong ñaát pheøn, Fe3+, Fe2+ keát hôïp vôùi S2- taïo thaønh FeS gaén chaët vaøo reã luùa  caûn trôû quaù trình huùt döôõng chaát trong ñaát cuõng nhö laøm aûnh höôûng ñeán quaù trình hoâ haáp, laøm reã luùa bò cheát. „ 2007, 58-61)

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

3.4.4. Bieän phaùp phoøng choáng

 Giöõ nöôùc ñeå ngaên ngöøa söï oxy hoaù caùc vaät lieäu chöùa khoaùng

pyrit trong ñaát pheøn tieàm taøng.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Ñoái vôùi pheøn hoaït ñoäng, caàn phaûi tieâu röûa ñoäc chaát ra beân ngoaøi baèng caùc nguoàn nöôùc khaùc. Vieäc tieâu röûa ñoäc chaát ra beân ngoaøi cuõng caàn chuù yù ñeán nhöõng vuøng haï löu.

3.4.4. Bieän phaùp phoøng choáng

 Trong canh taùc caây troàng vaø nuoâi troàng thuûy saûn, vieäc söû

duïng voâi ñeå trung hoøa caùc acid coù trong ñaát vaø laøm coá ñònh caùc ñoäc chaát khaùc trong ñaát toû ra hieäu quaû vôùi nhöõng vuøng ñaát pheøn nheï vaø pheøn trung bình. Vieäc keát hôïp duøng voâi vaø tieâu röûa baèng nöôùc ngoït seõ ñaåy nhanh quaù trình tieâu röûa ñoäc chaát trong ñaát.

 Aùp duïng kyõ thuaät laøm ñaát, leân lieáp ñeå troàng caùc gioáng caây

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

chòu pheøn ôû vuøng ñaát pheøn Ñoàng Thaùp Möôøi.

3.5. Caùc chaát ñoäc trong ñaát maën – dieãn bieán trong ñieàu kieän sinh thaùi – caùc bieän phaùp baûo veä

3.5.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát maën 3.5.2. Dieãn bieán cuûa caùc chaát ñoäc trong ñieàu kieän sinh thaùi moâi

tröôøng nöôùc maën.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

3.5.3. Töông taùc giöõa ñaát maën vaø söï phaùt trieån cuûa caây troàng 3.5.4. Bieän phaùp caûi taïo ñaát maën

3.5.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát maën

Na2SO4, MgSO4 cao coù theå gaây ngoä ñoäc cho nhöõng loaïi thöïc vaät vaø moät soá loaøi ñoäng vaät khoâng chòu ñöôïc maën.

- Trong ñaát maën coù haøm löôïng caùc muoái NaCl, BaCl2,

- Haàu heát caùc caây troàng chæ coù theå chòu ñöïng ñöïôc khi noàng

- Nguyeân nhaân gaây ra ngoä ñoäc: noàng ñoä muoái cao gaây ra trieäu chöùng haïn sinh lyù cho caây troàng, ngoaøi ra noàng ñoä muoái cao coøn laøm phaù vôõ caùc teá baøo reã cuûa moät soá loaøi caây do tính thaåm thaáu maïnh töø moâi tröôøng öu tröông sang moâi tröôøng nhöôïc tröông.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

ñoä NaCl < 4%.

3.5.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát maën

- Söï coù maët cuûa löôïng lôùn caùc muoái tan trong ñaát laøm cho tính chaát vaät lyù, hoùa hoïc, vi sinh vaät cuûa ñaát trôû neân xaáu. Khi khoâ : ñaát nöùt neû, cöùng nhö ñaù; Khi öôùt: ñaát raát dính, deûo, haït ñaát tröông maïnh bít kín taát caû caùc khe hôû laøm cho ñaát trôû neân baõo hoøa nöôùc vaø hoaøn toaøn khoâng thaám nöôùc.

- Caùc thaønh phaàn muoái laø ñoäc chaát trong ñaát laøm cho ñaát coù ñoä pH cao töø 7,5 ñeán 11-12  caây troàng khoâng phaùt trieån ñöïôc.

-, Na+, Mg2+.

- Caùc ion thöôøng xuaát hieän trong ñaát maën vaø maën kieàm laø Cl-,

2-, HCO3

2-.

SO4

- Caùc anion ñoäc hôn raát nhieàu so vôùi caùc cation. - Trong caùc anion thì Cl- ñoäc hôn SO4

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

3.5.1. Caùc ñoäc chaát trong ñaát maën

- Neáu ñaát chæ chöùa 1 loaïi muoái tan thì seõ ñoäc hôn nhieàu so vôùi ñaát röøng ngaäp maën coù cuøng ñoä maën nhöng chöùa nhieàu loaïi muoái tan khaùc nhau.

Lyù do: do söï ñoái khaùng cuûa caùc ion. - Taùc duïng cuûa muoái cuõng tuøy thuoäc vaøo ñoä chòu maën cuûa

caây.

Vd: caây luùa seõ keùm phaùt trieån khi ñoä maën > 1% vaø cheát khi

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

ñoä maën > 4%.

3.5.2. Dieãn bieán cuûa caùc chaát ñoäc trong moâi tröôøng ñaát maën

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Nghieân cöùu cuûa GS. Leâ Huy Baù cho thaáy: „ Ñaát röøng ngaäp maën chöùa nhieàu muoái hoøa tan (1 -1,5% hoaëc nhieàu hôn) ñaëc bieät laø ôû lôùp ñaát maët. „ Caùc loaïi muoái tan thöôøng thaáy trong ñaát maën laø NaCl, Na2SO4, CaCl2, CaSO4, MgCl2, NaHCO3 coù nguoàn goác töø caùc thaønh phaàn khoaùng bò hoøa tan, di chuyeån, taäp trung xuoáng vuøng ñòa hình truõng, khoâng thoaùt nöôùc. Sau ñoù trong ñieàu kieän khoâ hanh, muoái töø trong maïch nöôùc ngaàm di chuyeån vaø taäp trung leân maët ñaát thaønh moät lôùp voû muoái daøy töø 0,1 ‟ 1,0 cm.

3.5.2. Dieãn bieán cuûa caùc chaát ñoäc trong moâi tröôøng ñaát maën

Söï hình thaønh caùc muoái trong ñaát maën laø keát quaû toång hôïp

„ cuûa nhieàu yeáu toá: „ „ „ „

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

- ñaát coù chöùa muoái. - ñòa hình truõng khoâng thoaùt nöôùc - möïc nöôùc ngaàm maën ôû noâng - khí haäu khoâ haïn

3.5.2. Dieãn bieán cuûa caùc chaát ñoäc trong moâi tröôøng ñaát maën

„ Nguyeân nhaân khaùc laøm cho ñaát bò maën?  Maën hoùa: laø quaù trình xaâm nhieãm vaø tích tuï cuûa caùc muoái vaø caùc kim loaïi kieàm trong moâi tröôøng ñaát, nöôùc khi caùc moâi tröôøng naøy chöa bò maën hay trôû neân maën.

2-, NO3

-, CO3

Söï maën hoùa coù theå bò nhieãm theo 2 yeáu toá sau:

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

- Maën hoùa do muoái: goàm caùc muoái NaCl, Na2SO4, MgSO4, MgCl2, NaNO3, Mg(NO3)2, CaCl2, CaSO4 … ñoù laø caùc muoái cuûa kim loaïi kieàm vaø kieàm thoå coù caùc goác acid laø nhöõng anion nhö 2- maø trong ñoù Cl- ñoùng vai troø chuû ñaïo. Cl-, SO4 - Maën hoaù do kieàm: laø caùc kim loaïi kieàm vaø kieàm thoå nhö Na, Ca, K, Mg tích luyõ vôùi haøm löôïng cao trong ñaát, nhaát laø Na. 21-Mar-12

3.5.2. Dieãn bieán cuûa caùc chaát ñoäc trong moâi tröôøng ñaát maën

Seùt-Ca + 2Na+  Seùt-Na2 + Ca2+  Seùt-Na2 + Mg2+ Seùt-Mg + 2Na+

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Aûnh höôûng cuûa maën hoùa leân moâi tröôøng sinh thaùi ñaát Söï haáp thuï ion Na+ trong ñaát ñöôïc giaûi thích theo phöông „ trình: „ „ „ Neáu Ca2+ vaø Mg2+ ñöïôc giaûi phoùng vaø keát tuûa ôû daïng muoái khoâng hoøa tan thì phöông trình treân nghieâng veà beân phaûi vaø phaûn öùng naøy dieãn ra gaàn nhö hoaøn toaøn. „ Neáu moâi tröôøng ñaát tích luyõ 1 löïông lôùn muoái Na thì ñoàng thôøi moät löôïng lôùn Na+ ñöôïc haáp thuï seõ coù 1 löôïng Ca2+ vaø Mg2+ ñöôïc haáp thu theo. (Kelly Lumins, 1921)

3.5.2. Dieãn bieán cuûa caùc chaát ñoäc trong moâi tröôøng ñaát maën

- Sinh vaät ñaát coù theå chòu aûnh höôûng bôûi söï tích tuï muoái. - Theo Lipmen vaø Sharp (1912):

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Aûnh höôûng cuûa Na+ leân vi sinh vaät: „ „ „ NaCl ôû noàng ñoä döôùi 0,5% aûnh höôûng ñeán quaù trình coá ñònh ñaïm cuûa caùc vi khuaån coù noát saàn. „ Na2SO4 theå hieän tính ñoäc ôû noàng ñoä 1,20%. „ Na2CO3 ôû noàng ñoä  0,4% thì quaù trình coá ñònh ñaïm ñöïôc thuùc ñaåy nhanh hôn moät ít, ôû C = 0,5% thì söï coá ñònh ñaïm thaät söï ñöïôc ñaåy maïnh. „

21-Mar-12

3.5.2. Dieãn bieán cuûa caùc chaát ñoäc trong moâi tröôøng ñaát maën

- Bay hôi:

2- , coøn Na+ thì bò giöõ laïi ôû

- Nöôùc töôùi maën:

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Caùc nguyeân nhaân cuûa quaù trình maën hoùa: „ „ Caùc muoái hoøa tan tích luõy ôû nhöõng nôi maø quaù trình bay hoi troäi hôn quaù trình keát tuûa. Ñoù laø nôi taäp trung nöôùc töø nôi khaùc ñoå veà vaø nöôùc boác hôi töø loøng ñaát leân, hay quaù trình nöôùc ngaàm maën ñi leân beà maët baèng mao daãn keát hôïp vôùi caùc muoái tan treân maët ñaát. „ „ Khi söû duïng nöôùc maën ñeå töôùi, caùc ion Ca2+, Mg2+ bò giöõ laïi trong ñaát döôùi daïng keát tuûa CO3 daïng dung dòch hay haáp phuï.

3.5.3. Töông taùc giöõa ñaát maën vaø söï phaùt trieån cuûa caây troàng

- Thöïc vaät chæ thò: ôû VN thöïc vaät choáng chòu maën gioûi nhaát

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ laø caùc loaøi caây röøng ngaäp maën nhö: maém, ñöôùc, baàn, veït, suù, chaø laø, oâroâ, coùc keøn,döøa nöôùc. - Taùc ñoäng cuûa muoái hoaø tan: „ + Aùp suaát thaåm thaáu: khi taêng theâm 1 löôïng muoái hoøa tan „ vaøo dd laøm taêng aùp suaát thaåm thaáu cuûa noù  coù theå laøm kìm haõm toác ñoä taêng tröôûng cuûa thöïc vaät. „ Khi noàng ñoä muoái hoaø tan C = 0,5% thì quaù trình haáp thuï nöôùc cuûa thöïc vaät bò kìm haõm. „ Khi C = 3% thì vieäc haáp thuï nöôùc cuûa thöïc vaät keát thuùc.

3.5.3. Töông taùc giöõa ñaát maën vaø söï phaùt trieån cuûa caây troàng

+ Taùc ñoäng cuûa Cl-:

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ „ Cl- vöøa coù lôïi vöøa coù haïi nhöng haïi nhieàu hôn lôïi. Theo Kelly vaø Thomas (1920) : chæ vaøi traêm ppm Cl- trong „ ñaát laø coù theå gaây uùa sau ñoù laøm khoâ laù ôû caây cam, quyùt ‟ chu trình naøy coù theå tieáp dieãn vaøi naêm nhöng khoâng laøm cho caây cheát  hieän töôïng chaùy laù do chloride. „ Muoái NaCl gaây ra beänh ôû caây maø khoâng coù trieäu chöùng roõ raøng, laøm cho toác ñoä phaùt trieån cuûa caây khoâng bình thöôøng.

3.5.4. Bieän phaùp caûi taïo ñaát maën

Thöïc hieän chöông trình caûi taïo ñaát maën thaønh ñaát troàng troït

Tuøy theo ñieàu kieän thuûy vaên, thuûy ñòa chaát, ñoä maën vaø hoaù,

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ toát cho naêng suaát cao khoâng keùm caùc loaïi ñaát bình thöôøng khaùc. „ lyù tính cuûa töøng loaïi ñaát maën maø coù theå phaân chia thaønh caùc möùc ñoä caûi taïo nhö sau:  Thaønh ñoàng coû chaên nuoâi gia suùc baèng caùch gieo caùc loaïi haït coû chòu maën coù giaù trò laøm thöùc aên gia suùc.  Baèng bieän phaùp kyõ thuaät canh taùc: caøy saâu khoâng laät, xôùi ñaát nhieàu laàn, caét ñöùt mao quaûn laøm cho muoái khoâng theå boác leân maët.  Baèng bieän phaùp troàng gioáng luùa chòu maën hoaëc caây chòu maën gioûi nhö coùi, laùc, röøng ngaäp maën.

3.5.4. Bieän phaùp caûi taïo ñaát maën

(1) Bieän phaùp thuûy lôïi: röûa maën, loaïi tröø muoái tan trong

(3) Bieän phaùp noâng hoaù: loaïi boû Na+ trong dd ñaát vaø trong

 Baèng caùch aùp duïng toång hôïp nhieàu bieän phaùp: thích hôïp vôùi loaïi ñaát maën khoù caûi taïo nhö ñaát maën coù ñoä thaám nöôùc keùm, möïc nöôùc ngaàm noâng. „ Caùc bieän phaùp caûi taïo keát hôïp: „ ñaát, haï nöôùc ngaàm vaø tieâu nöôùc ngaàm maën. „ (2) Bieän phaùp noâng lyù: caøy saâu, ñöa CaCO3 vaø CaSO4 ôû caùc lôùp ñaát saâu leân taàng treân maët, caøy phaù ñaùy, san baèng maët ruoäng. „ phöùc heä haáp phuï, thay theá baèng Ca2+.

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

21-Mar-12

3.5.4. Bieän phaùp caûi taïo ñaát maën

(4) Bieän phaùp sinh hoïc:

 Caûi taïo ñaát maën baèng doøng ñieän: cho doøng ñieän 1 chieàu vaøo trong ñaát, do hieän töôïng ñieän phaân ngöôøi ta thu ñöôïc caùc anion vaø cation cuûa muoái tan trong ñaát ôû anod vaø catod.  Söû duïng ñaát maën nuoâi toâm ‟ keát hôïp troàng luùa theo ñuùng kyõ

„ „ Xaùc ñònh heä thoáng caây troàng coù khaû naêng chòu maën khaùc nhau, phuø hôïp vôùi töøng giai ñoaïn caûi taïo ñaát, xaùc ñònh heä thoáng kyõ thuaät canh taùc hôïp lyù, ñaûm baûo ñaát khoâng bò taùi nhieãm maën.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

thuaät.

3.6. Ñoäc chaát ngoaïi lai xaâm nhieãm

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ 3.6.1. Nguoàn goác „ 3.6.2. Söï nhieãm caùc ñoäc chaát phoùng xaï trong ñaát „ 3.6.3. Nhieãm daàu trong ñaát

3.6.1. Nguoàn goác

thaønh nhöõng daïng muøn khoù tieâu vaø gaây chua nhieàu cho ñaát.

 Do taøn tích thöïc vaät: söï phaân huyû caùc cô theå sinh vaät cheát

 Do chaát thaûi ñoäng vaät cuûa caùc gia caàm nhö traâu boø, gaø laø

 Do caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi:  Hoaït ñoäng coâng nghieäp: Hg, Pb,Al, Fe, nöôùc thaûi phoùng xaï..  Hoaït ñoäng noâng nghieäp: phaân boùn, thuoác tröø saâu, chaát thaûi

gia suùc …

caùc nguyeân toá vi löïông caàn thieát cho caây troàng (N, P, K, Ca) nhöng khi C quaù nhieàu cuõng gaây ñoäc cho caây troàng.

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

 Chaát ñoäc trong chieán tranh: dioxin

3.6.2. Söï nhieãm caùc ñoäc chaát phoùng xaï trong ñaát

„ Nguoàn goác: - Trong thaønh phaàn ñaát coù saün chaát phoùng xaï „ - Chaát thaûi töø caùc nhaø maùy coâng nghieäp. „ - Söï coá töø caùc nhaø maùy ñieän haït nhaân „ - Thöû vuõ khí haït nhaân. „ Caùc nguyeân toá coù trong chaát thaûi phoùng xaï: plutonium „ (Pu), uranium (U), americium (Am), neptunium (Ap), curium (Cm) vaø cesium (Cs)

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

3.6.2. Söï nhieãm caùc ñoäc chaát phoùng xaï trong ñaát

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Ñaát coù khaû naêng haáp thuï caùc nguyeân toá phoùng xaï, vd: Cs  caùc thöïc vaät baäc thaáp nhö naám, ñòa y soáng treân mt ñaát nhieãm Cs seõ tích tuï Cs trong cô theå chuùng  ñoäng vaät vaø ngöôøi aên phaûi noù tích tuï trong cô theå gaây ngoä ñoäc hoaëc ung thö. „ Chaát phoùng xaï coù theå toàn löu trong ñaát ñeán 50 naêm hoaëc khoâng theå khoâi phuïc trôû laïi moâi tröôøng ñaát trong saïch khi löôïng phoùng xaï trong ñaát quaù cao.

3.6.3. Nhieãm daàu trong ñaát

„

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

(xem giaùo trình Ñoäc hoïc moâi tröôøng cô baûn, Leâ Huy Baù, NXB ÑHQG TPHCM, 2007, 83-86)

3.7. Caùc chaát ñoäc sinh ra töø quaù trình tích luõy phaân boùn vaø thuoác baûo veä thöïc vaät

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Tuy moät soá loaïi thuoác BVTV ñang ñöôïc söû duïng hieän nay coù theå bò phaân huyû bôûi caùc vsv nhöng cuõng noù cuõng coù theå bò bieán thaønh moät soá saûn phaåm trô cuoái cuøng nhö DDT, aldrin, lindane, diendrin. „ Nhöõng caën baõ hay chaát dö thöøa cuûa thuoác BVTV thöôøng beàn vöõng vaø hay tích luõy vaøo caùc caáu töû nhö caùc chaát khoaùng, chaát höõu cô. „ Khi söû duïng thuoác BVTV thì 1 phaàn seõ röûa troâi vaøo ñaát vaø nöùôc. Trong ñaát caùc vsv coù ích (phaân huûy chaát thaûi, chaát höõu cô…) ñeàu bò haïi vì thuoác BVTV vaø laøm giaûm ñoä phì nhieâu cuûa ñaát.

3.8. Caùc chaát ñoäc kim loaïi naëng trong ñaát

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Caùc nguyeân toá KLN thuoäc nhoùm vi löïông khi ôû noàng ñoä thaáp vaø vöøa phaûi thì noù coù taùc duïng kích thích söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån cuûa thöïc vaät. Tuy nhieân khi noù toàn taïi ôû noàng ñoä thaáp hôn “nhu caàu sinh lyù” hoaëc cao hôn “ngöôõng chòu ñoäc” ñeàu coù aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây. „ Caùc nguoàn chính gaây oâ nhieãm kim loaïi naëng trong ñaát: „ - Coâng nghieäp luyeän kim, khai khoaùng: KLN coù nhieàu trong chaát thaûi (khí thaûi, buïi) vaø nöôùc thaûi - OÂ nhieãm do nöôùc thaûi saûn xuaát „ - OÂ nhieãm ñaát do vieäc ñoå ñoáng raùc thaûi taùi söû duïng „ - „ 21-Mar-12

3.8. Caùc chaát ñoäc kim loaïi naëng trong ñaát

- Chaát thaûi raén coâng nghieäp töø caùc nhaø maùy saûn xuaát pin

- Choân laáp raùc thaûi sinh hoaït. - Phaân boùn höõu cô: chöùa nhieàu trong phaân heo, phaân chim

„ (Ni, Cd, Hg), acquy (Pb), loø ñoát raùc coâng nghieäp… „ „ (Cu, As) „ „

„ NXB ÑHQG TPHCM, 2007, 88-102)

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

- Phaân boùn hoùa hoïc vaø thuoác BVTV - Söï ñoát chaùy nhieân lieäu hoùa thaïch (xem giaùo trình Ñoäc hoïc moâi tröôøng cô baûn, Leâ Huy Baù,

3.9. Caùc khí ñoäc töï nhieân trong ñaát thoaùt ra

Laø caùc khí ñoäc sinh ra do quaù trình phaûn öùng hoaù hoïc do söï

 Ñoäc chaát thoaùt ra trong ñaát töï nhieân „ thay ñoåi cuûa caùc yeáu toá trong moâi tröôøng ñaát. „ Caùc phaûn öùng naøy coù theå naûy sinh ra do hoaït ñoäng cuûa nuùi löûa. Vd: SO2, Cl2, CO2, CO.  Caùc ñoäc chaát thoaùt ra töø baõi choân raùc vaø ñaát bò oâ nhieãm höõu cô

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

Caùc khí ñoäc thoaùt ra töø baõi choân raùc: NH3, CO2, H2S, CH4 ; trong ñoù CO2 vaø CH4 chuû yeáu sinh ra töø quaù trình phaân huûy caùc thaønh phaàn höõu cô coù trong raùc thaûi

3.10. Caùc traàm tích (buøn laéng) gaây ñoäc

21-Mar-12

CBGD: ThS.Nguyễn Thị Thu Hiền

„ Caùc traàm tích gaây ñoäc chuû yeáu laø buøn laéng chöùa caùc kim loaïi naëng. „ Caùc KLN coù nguoàn goác do quaù trình phong hoaù, xoùi moøn töø thöïông nguoàn hoaëc do hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa con ngöôøi trong ñaát doác gaàn ñoù, chuû yeáu laø töø nöôùc thaûi coâng nghieäp khoâng ñöôïc xöû lyù trieät ñeå. „ KLN trong buøn ñaùy khoâng chæ gaây aûnh höôûng ñeán caùc loaøi ñoäng vaät ñaùy, giaùp xaùc maø coøn aûnh höôûng ñeán con ngöøôi thoâng qua chuoãi thöïc phaåm.