THUỐC KHÁNG SINH
Các dây thần kinh
1. ĐẠI CƯƠNG
• 1. Các khái niệm • Kháng sinh là chất lấy từ vi sinh vật (vi nấm, vi khuẩn, …), bán tổng hợp, tổng hợp, có tác dụng ức chế một số quá trình sống của vi sinh vật và đơn bào với liều thấp, không hoặc ít ảnh hưởng tới vật chủ
• Kháng sinh kìm khuẩn: ức chế được sự phát
triển của vi khuẩn
• Kháng sinh diệt khuẩn: phá huỷ, huỷ hoại
được vi khuẩn
• 2. Đề kháng thuốc kháng sinh • 2 dạng đề kháng: Đề kháng thật, đề kháng giả • 2.1. Đề kháng giả: • + Khi hệ thống miễn dịch của cơ thể giảm (do dùng
corticoid, tia xạ, ..... hoặc chức năng của đại thực bào bị hạn chế. Cơ thể không đủ khả năng loại trừ được những vi khuẩn đã bị kháng sinh ức chế ra khỏi cơ thể.
• + Khi vi khuẩn ngoan cố: ở trạng thái nghỉ (không nhân lên, không chuyển hoá do thiếu oxy, pH thay đổi, ...
• + Khi có vật cản, tuần hoàn ứ trệ, kháng sinh không thấm tới ổ viêm. Sau khi phá bỏ vật cản thì kháng sinh lại phát huy tác dụng
• 2.2. Đề kháng có thật • * Đề kháng tự nhiên: • + Một số vi khuẩn luôn không chịu tác động của của một số kháng sinh. Ví dụ: Escheriachia coli không chịu tác dụng của Erythromycin, ...
• + Một số vi khuẩn không có vách như Mycoplasma
không chịu tác dụng của kháng sinh ức chế quá trình tổng hợp vách, như: Penicillin, Cephalosporin, ...
• * Đề kháng thu được: • Do biến cố di truyền mà vi khuẩn từ chỗ không
có gen đề kháng thuốc trở thành có gen đề kháng.
Đột biến một bước Đột biến nhiều bước
• + Đột biến gen: • • • + Nhận gen đề kháng: •
Gen đề kháng có thể lan truyền từ vi khuẩn
sang vi khuẩn khác qua nhiều hình thức vận chuyển chất liệu di truyền.
• 2.3. Cơ chế sinh hoá của sự đề kháng • Gen đề kháng tạo ra sự đề kháng bằng cách: • * Làm giảm tính thấm của màng tế bào hoặc làm mất hệ thống vận chuyển qua màng. Kháng sinh không thấm vào màng tế bào vi khuẩn được.
• * Làm thay đổi đích tác động: Kháng sinh không gắn
vào đích tác dụng
• * Tạo ra các isoenzym cho nên bỏ qua tác dụng của kháng sinh: như đề kháng sulfamid và trimethoprim
• * Tạo ra các enzym phá hủy kháng sinh • Những enzym có thể là: lactamase, penicillinase
• ý nghĩa lâm sàng: • - Kháng sinh nào dùng nhiều, rộng rãi thì
càng có nhiều vi khuẩn kháng lại
• - ở thành phố sẽ phân lập được nhiều vi
khuẩn đề kháng hơn ở nông thôn
• - Trong bệnh viện sẽ phân lập được nhiều vi khuẩn đề kháng hơn ngoài cộng đồng, ....
• 2.4. Biện pháp hạn chế sự gia tăng tính
kháng thuốc của vi khuẩn
• + Chỉ dùng kháng sinh điều trị khi chắc chắn
có nhiễm khuẩn
• + Chọn kháng sinh theo kết quả kháng sinh đồ, đặc biệt ưu tiên kháng sinh có hoạt phổ hẹp, đặc hiệu
• + Chọn kháng sinh khuyếch tán tốt nhất vào vị
trí nhiễm khuẩn.
• + Phối hợp kháng sinh hợp lý, đặc biệt ở
những bệnh phải điều trị kéo dài
• + Giám sát tình hình đề kháng của vi khuẩn • + Đề cao các biện pháp khử khuẩn và vô
khuẩn.
• 3. Phân loại kháng sinh • Căn cứ vào cấu trúc hoá học có thể phân kháng
sinh thành các nhóm chính sau:
• 1. Nhóm -lactam • •
* Phân nhóm các Penicilin, * Phân nhóm các Cephalosporin (thế hệ 1, 2,
3, 4)
• 2 . Aminoglycosid ( Streptomycin, Gentamycin,
Kanamycin, Spectinomycin, ... )
• 3 . Lincosamid (Lincomycin, Clindamycin). • 4 . Macrolid (erythromycin , Oleandomycin,
Spiramycin, Clarithromycin, ... ).
• 5 . Phenicol (Cloramphenicol , Thiamphenicol)
• 6 . Tetracylin: (Tetracyclin, oxytetracyclin,
Doxycyclin, Minocyclin)
• 7 . Rifamycin : Rifamycin , Rifampin. • 8 . Kháng sinh đa Peptid: Polymycin, Bacitracin. • 9 . Nhóm tổng hợp * Quinolon • - Nhóm Quinolon kinh điển • - Nhóm Quinolon mới : rosoxacin, Pefloxacin, •
•
ofloxacin, Ciprofloxacin, * Dẫn xuất của 5- Nitro- imidazol: ( Flagyl , Metronidazol ), Sulfanilamid
• 10 . Nhóm kháng sinh chống nấm: Nystatin,
Amphotericin B, Griseofulvin
• 4. Nguyên tắc dùng thuốc kháng sinh : • 4.1. Chỉ sử dụng kháng sinh khi có nhiễm khuẩn • - Dựa vào xét nghiệm cận lâm sàng, đặc biệt xét
nghiệm vi sinh vật
• - Các dấu hiệu lâm sàng đặc trưng : sốt cao, các biểu
hiệu về nhiễm khuẩn .
• 4.2. Chọn đúng kháng sinh: • Dựa vào phổ tác dụng , độc tính và chỉ định của từng
loại
• - Chọn loại có hiệu quả trị liệu nhất • - Nên chọn loại phổ hẹp • Chọn loại có độc tính thấp, loại rẻ tiền
• 4.3. Chọn dạng thuốc thích hợp: • Kháng sinh có nhiều dạng thuốc, chọn dạng thuốc
phải căn cứ vào vị trí nhiễm khuẩn và mức độ nhiễm khuẩn
• Nên hạn chế sử dụng kháng sinh tại chỗ • Các nhiễm khuẩn ngoài da nên dùng thuốc sát khuẩn. • 4.4. Phải sử dụng đủ liều. • Các căn cứ để chọn liều: độ nhạy cảm của vi khuẩn. Tuổi của bệnh nhân. Trạng thái bệnh tật của người bệnh.
• 4.5. Phải sử dụng đủ thời gian quy định: •
•
- Căn cứ vào xét nghiệm bệnh phẩm, đến khi cấy vi khuẩn âm tính - Căn cứ vào dấu hiệu lâm sàng: hết sốt từ 2 - 3 ngày.
• 4.6. Sử dụng kháng sinh dự phòng hợp lý • 4.7. Chỉ phối hợp kháng sinh khi thật cần
thiết ( giảm nguy cơ kháng thuốc ).
• PHẦN II: CÁC NHÓM KHÁNG SINH
• 1. Nhóm -lactam (Beta lactam) • Gồm hai phân nhóm: Penicilin và Cephalosporin • 1.1. Phân nhóm Penicilin: • 1.1.1. Dược động học • Có nhiều loại penicilin, dược đ.học của Penicilin G: • - Hấp thu tốt khi tiêm bắp, nồng độ tối ta đạt được trong
máu sau 15 -30 phút
• - Phân bố không đều, khi bị viêm thuốc qua các màng tốt hơn bình thường (màng bụng, màng não, màng phổi). Có thể thấm vào các mô: gan, phổi, thận, rau thai, sữa, gắn nhiều với albumin huyết tương • - Chuyển hoá một lượng nhỏ ở gan • - Thải trừ nhanh qua thận .
• 1.1.2. Tác dụng: • Là nhóm kháng sinh diệt khuẩn: • - Cầu khuẩn Gram dương: Tụ cầu, liên cầu,
phế cầu, …
• - Cầu khuẩn Gram âm: lậu cầu, màng não cầu • - Trực khuẩn Gram dương: uốn ván , than,
bạch hầu, hoại thư sinh hơi
• - Xoắn khuẩn: giang mai, Leptospira….
• - Thuốc tác dụng mạnh trên các loại vi khuẩn đang giai đoạn phân chia, ít tác dụng trên vi khuẩn ở giai đoạn không phân chia.
• - Khi kết hợp với nhóm Tetracyclin và Cloramphenicol thì bị giảm tác dụng.
*Không hoặc ít tác dụng với các loại vi •
khuẩn:
- Trực khuẩn Gram âm: trực khuẩn lỵ , thương •
hàn, E. coli
• • • - Tụ cầu tiết enzym beta-lactamaze. - Trực khuẩn lao. - Các loại nấm.
• 1.1.3. Cơ chế tác dụng: • - Trong quá trình tạo vách của vi khuẩn Gram dương
và một số vi khuẩn Gram âm, có giai đoạn các peptidoglycan nối lại với nhau, xúc tác cho quá trình này là enzym transpeptidase và carboxypeptidase.
• - Khi dùng kháng sinh nhóm -lactam, các
transpeptidase này tạo phức "nhầm" với thuốc, tạo phức bền và không hồi phục. Vì vậy vi khuẩn không tạo ra vách được, sẽ không phát triển được.
• - Penicilin tác dụng mạnh khi vi khuẩn đang tổng hợp
vách, nên các thuốc kháng sinh kìm khuẩn ( Erythromycin, Tetracyclin ) làm giảm tác dụng của thuốc này.
• 1.1.4. Độc tính: • - Là loại kháng sinh ít độc • - Có thể gây dị ứng, gây sock phản vệ (phải
thử phản ứng trước khi tiêm)
• - Có thể gây tai biến ngoài da, chảy máu, giảm
bạch cầu.
• 1.1.5. Chỉ định: •
Penicilin được chỉ định điều trị hầu hết các
bệnh nhiễm khuẩn thường gặp:
• - Viêm đường hô hấp, viêm họng, viêm xoang
, viêm phổi
• - Viêm khớp nhiễm khuẩn • - Viêm màng não, viêm màng trong tim • - áp xe • - Lậu, giang mai • - Uốn ván, bệnh than • - Hoại thư sinh hơi
• 1.1.6. Các chế phẩm: • * Benzylpenicillin (Penicilin G): thời gian tác
dụng ngắn, thường phải tiêm nhiều lần
• * Dẫn xuất của Penicilin G (tác dụng kéo dài
hơn)
• Procain-penicillin (Penicilin chậm, tác dụng
kéo dài, tác dụng kéo dài 24 giờ)
• Benzathin-penicillin (kéo dài 4 tuần). • Các Penicilin chậm dùng tiêm bắp, không
được tiêm tĩnh mạch.
• * Phenoxypenicillin: Penicilin V ( Vegacilin ). • Nhóm Phenoxy giúp phân tử thuốc chống chọi lại với H+ trong dạ dày vì vậy có thể dùng đường uống.
• * Các Penicilin bán tổng hợp: • * Mục đích: • - Làm tăng sự chống đỡ của thuốc với sự phá
huỷ của beta-lactamase (đặc biệt tụ cầu) • - Giữ thuốc ổn định ở pH acid của dạ dày • - Mở rộng phổ tác dụng kháng khuẩn
• * Chế phẩm : • - Các penicilin kháng beta-lactamaza (Penicillin M): • Meticilin, oxacilin (Bristopen), Cloxacilin,
Flucloxacilin.
• Đặc điểm: Cloxacilin và Flucloxacilin ít độc hơn. Flucloxacilin hấp thu tốt hơn và ít gây kích ứng ở đường tiêu hoá so với Cloxacilin. Nên dùng ba thuốc sau.
• - Ampicilin và dẫn xuất: • Ampicilin, Amoxicilin, Hetacilin;…
• - Các Penicillin có phổ rộng: • Carboxypenicilin (carbennicilin, ticarcilin) • Ureidopenicilin (mezlocilin, azlocilin,
piperaclin)
• - Các Penicillin có phổ tác dụng hẹp •
Pivmecilinam, có phổ tác dụng với trực khuẩn Gram âm ở ruột ( E. coli, Salmonella, Shigella )
* Các chất ức chế beta- lactamase:
• • Những chất này không có cấu trúc beta-
lactam nhưng được xếp vào đây , do ức chế mạnh enzym beta-lactamase, đó là Acid clavulanic và sulbactam; Beta-lactamase bị ức chế, nên những Penicilin khi phối hợp với những chất này sẽ bền vững, tác dụng mạnh hơn. Ví dụ:
• Acid clavulanic + Amoxicilin = Augmentin. • Acid clavulanic + Ticarcilin = Claventin. • Sulbactam + Ampicilin = Unasyn.
• Thường dùng trong các bệnh nhiễm khuẩn do
tụ cầu đã kháng Penicilin.
• Nhi khoa: bệnh tai mũi họng, viêm tai giữa có
mủ, viêm phế quản , phổi, ....
• Người lớn: Nhiễm khuẩn phế quản , phổi, phúc
mạc, phụ khoa, nhiễm khuẩn huyết, ...
• 1.2. Phân nhóm Cepalosporin • Trước kia có 3 thế hệ, hiện có 4 thế hệ. • 1.2.1. Tác dụng • - Là những kháng sinh phổ rộng • - Tỷ lệ dị ứng ít hơn Penicilin • - Cụ thể từng nhóm như sau:
•
Thế hệ thứ nhất: Cafalotin, Cefazolin, Cefalexin, Cefaclor, Cefadroxil … * Đặc điểm tác dụng:
- Không tác dụng với tụ cầu vàng - Ko tác dụng với virut, vi khuẩn Gam (-) kỵ khí * Chỉ định:
• • + Phổ tác dụng gần giống Ampicilin và Meticilin. • + Kháng sinh diệt khuẩn Gram dương mạnh • + Các trực khuẩn Gram âm • + Các trực khuẩn ruột ( E. coli, thương hàn, lỵ) • + Các tụ cầu tiết Penicillinaze • • • • Nhiễm khuẩn mà bệnh căn chưa rõ. • Có thể phối hợp với Aminoglycosid. • Nhiễm khuẩn huyết do tụ cầu. Viêm thận.
• Thế hệ thứ hai: Cefamandol, Cefoxitin,
Cefuroxim, Zinacef, ... • * Đặc điểm tác dụng: • + Phổ tác dụng mạnh, rộng hơn thế hệ I • + Tác dụng mạnh với - lactamase • + Tác dụng diệt cả vi khuẩn gây bệnh
đường ruột
• + Tác dụng diệt vi khuẩn kỵ khí nhưng yếu
• * Chỉ định: • Nhiễm khuẩn Gram âm • Nhiễm khuẩn phổi, nhiễm khuẩn vùng bụng • Nhiễm khuẩn tiết niệu, bệnh phụ khoa • Nhiễm khuẩn da • Bệnh lậu đã kháng Penicilin
• Thế hệ thứ 3: Cefotaxim, Ceftriaxon, ceftazidim,
Suprax
• * Đặc điểm tác dụng: • + Phổ tác dụng rộng , qua được hàng rào máu não. • + Diệt vi khuẩn Gram dương yếu hơn thế hệ I • + Diệt vi khuẩn Gram âm mạnh hơn thế hệ I và II (
lậu cầu)
• + Diệt trực khuẩn ruột đã kháng thế hệ 1 do tiết
lactamase • * Chỉ định: • Các nhiễm khuẩn nghiêm trọng. • Khi vi khuẩn đã kháng Cephalasporin thuộc 2 hệ trước: Viêm màng não do vi khuẩn Gram âm
• Thế hệ bốn: Cefepim biệt dược Maxipim •
Mạnh hơn thể hệ ba, diệt được cả vi khuẩn
Gram âm và Gram dương
•
Dùng trong viêm phổi, viêm màng não
nhiễm khuẩn huyết
• 2. Nhóm aminoglycozid ( AG ) • 2.1. Phân loại : • + AG tự nhiên : chiết từ dịch nuôi cây vi sinh vật - Chiết từ Streptomyces : Streptomycin, • Dihydrostreptomycin, Kanamycin, Tobramycin, Lividomycin, Neomycin, Framycetin...
• - Chiết từ Micromonospora : Gentamycin,
Sisomicin, Fortimicin.
• + AG bán tổng hợp : Do thay đổi cấu trúc của AG tự
nhiên
• Từ Kanamycin B được Dibekacin • Từ Kanamycin B được Amikacin • Từ Sisomicin B được Netilkacin, …..
• 2.2. Dược động học : •
- Không hấp thu qua ống tiêu hoá, dùng
đường tiêm.
•
- Dùng đường tiêm bắp, hấp thu nhanh, hoàn toàn, đạt nồng độ tối đa trong máu sau 1- 2 h, t/2 cho mọi AG là 2h
•
- Gắn yếu vào protein huyết tương, vào
dịch não tủy; tiết qua phế quản.
• - Tích luỹ ở vỏ thận, ngấm vào các mô: mỡ, xương, rau thai, dịch màng phổi, màng ngoài tim, cổ trướng, hoạt dịch, thải qua nước tiểu, một phần qua mật.
• - Trong trường hợp suy thận : tác dụng và độc
tính tăng 20 -30 lần bình thường.
• 2.3. Tác dụng: • Kháng sinh diệt khuẩn phổ tác dụng rộng:
Gram âm và Gram dương
• Chủ yếu trên vi khuẩn Gram âm: (cầu khuẩn,
cầu - trực khuẩn)
• Phối hợp với Penicilin G diệt liên cầu
(Penicilin cản trở tạo vách vi khuẩn tạo điều kiện thuận lợi cho AG thấm vào trong vi khuẩn đến đích ribosom )
• Có thể tác dụng trên đơn bào, sán dây.
• 2.4. Cơ chế tác dụng: • - AG diệt khuẩn, ức chế tổng hợp vi khuẩn ở mức
ribosom của vi khuẩn
- Streptomycin gắn vào tiểu phần 30 S của •
ribosom
- Các AG khác gắn vào cả tiểu phần 30 S và 50 S •
của ribosom
• 2.5. Tác dụng phụ : •
- Rối loạn tiền đình, ốc tai có chóng mặt mất điều hoà, mất thính lực . Có thể gây tổn thương không hồi phục (nhất là với trẻ em).
- Độc với thận: dễ gây bệnh ống thận, kẽ thận •
(người cao tuổi, liều độ và cách dùng).
- Giãn cơ kiểu cura, gây liệt mềm có thể ảnh •
hưởng tới hô hấp.
• 2.6. Các thuốc: • *Streptomycin: • Tác dụng đặc hiệu với trực khuẩn lao • Có thể dùng trong nhiễm khuẩn huyết, viêm
màng trong tim do liên cầu (phối hợp cùng với Penicilin)
• Bệnh dịch hạch, bệnh Tularemia • Bệnh do Brucella
• * Gentamycin: • - Nhiễm khuẩn đường tiết niệu • - Nhiễm khuẩn nói chung • * Amikacin: • Tác dụng bền vững hơn các thuốc trên, thường dùng
khi các thuốc trên đã bị kháng
• * Spectinomycin: • Thuộc họ aminocyctotol, phân lập từ Streptomyces spectabilis (cấu trúc hoá học liên quan đến họ AG • Nói chung là thuốc kìm khuẩn, nhưng diệt được lậu
cầu
• Sử dụng điều trị lậu cấp. • ít tác dụng phụ: không độc với thính giác, tiền đình,
thận,
• 3. Nhóm Lincosamid. (Clindamycin, Lincomycin ) • 3.1. Dược động học • * Lincomycin : • Hấp thu 20-35 % qua ống tiêu hoá, khi tiêm hấp thu
hoàn toàn.
• Phân phối nhiều vào các mô kể cả xương, gan, rau thai, sữa mẹ , kém vào dịch não tủy. Gắn tốt (80 - 90%) vào protein huyết tương.
• Chuyển hoá một phần ở gan • Thải trừ chủ yếu qua mật.
• * Clindamycin: • Dùng đường uống hấp thu 90 % • Thấm kém vào dịch não tuỷ; thấm tốt vào mô
xương, tuần hoàn thai, sữa mẹ.
• Gắn tốt vào protein huyết tương (94%) • Thải qua nước tiểu. Khi suy gan, thận cần phải
giảm liều.
• 3.2. Tác dụng và cơ chế tác dụng: • Tác dụng: Kháng sinh diệt khuẩn, dùng cả đường
uống và tiêm bắp
• Cơ chế tác dụng: Thuốc ức chế tổng hợp protein của vi khuẩn: gắn vào tiểu phần 50S của ribosom, cản trở tạo chuỗi đa peptid. • 3.3. Tác dụng phụ: •
- Gây viêm ruột kết mạc giả (khi dùng dài ngày) biểu hiện: đi lỏng, co cứng cơ bụng, sốt, ....
• - Gây rối loạn tiêu hoá • - Viêm tĩnh mạch, hạ huyết áp, vị giác bất thường,
viêm lưỡi...
• 3.4. Chỉ định điều trị chung: • + Viêm xương • + Viêm xoang. • + Viêm khung chậu • + Nhiễm khuẩn phổi • + Nhiễm khuẩn huyết. • + Viêm phúc mạc
• * Chỉ định điều trị của từng loại thuốc • * Lincomycin : • Nhiễm khuẩn Gram dương: tụ cầu, liên cầu, phế cầu
tốt khi nhiễm khuẩn xương, da, các mô.
• * Clindamycin : • - Nhiễm vi khuẩn kỵ khí ruột, âm đạo. • - Nhiễm khuẩn vùng bụng ( viêm túi mật, viêm
ruột thừa,...)
- Nhiễm khuẩn khung chậu (nhiễm khuẩn sinh •
dục nữ ).
• • - Nhiễm khuẩn phổi, nhiễm khuẩn huyết. - Nhiễm tụ cầu, liên cầu, phế cầu
• 4. Nhóm Tetracyclin • * Phân loại: • - Từ năm 1947 tìm ra clotetracyclin từ nấm
Streptomyces aureofaciens. Sau đó là các nhóm: • + Loại tác dụng ngắn : Tetracyclin, Oxytetracyclin. • + Loại tác dụng trung bình : Demethylclotetracyclin,
Rolitetracyclin, Metacyclin
• + Loại tác dụng dài : Doxycyclin, Minocyclin.
• 4.1. Dược động học : • Thường dùng đường uống, các dạng muối của
tetracyclin có thể dùng đường tiêm.
• - Loại ngắn và trung bình hấp thu tốt qua đường tiêu
hoá.
• - Loại dài hấp thu tốt cả đường uống và đường tiêm,
tan nhiều trong lipid.
• - Thuốc thấm được vào được nhiều mô, cơ quan: gan, mật, phổi, thận, tuyến tiền liệt, mô não, xương, qua rau thai và dịch sinh học: nước bọt, nước tiểu, đờm, sữa mẹ.
• - Gắn mạnh với mô đang trưởng thành, như mô
xương ở thai nhi, trẻ nhỏ
• - Thải trừ chủ yếu qua thận, một phần qua phân
• 4.2. Tác dụng và cơ chế • * Tác dụng: • - Là kháng sinh phổ rộng, tác dụng đặc hiệu với phảy
khuẩn tả
• - Tác dụng cả với virus lớn: mắt hột, ho gà • * Cơ chế: • - Thuốc ức chế sự tổng hợp protein do gắn vào
tiểu phần 30 S của ribosom của vi khuẩn
• 4.3. Tác dụng phụ : • • • + Rối loạn tiêu hoá, kích ứng niêm mạc dạ dày. + Độc với gan: gây tổn thương gan, vàng da + Thận : tăng urê, nhiễm acid. có thể gây suy
chức năng thận
•
+ Lắng đọng lâu ở xương, ức chế phát triển tổ chức xương. Răng trẻ em đen xạm lớp men răng, ngà răng, trẻ chậm lớn, còi xương.
• + Thần kinh: rối loạn tiền đình, chóng mặt, ù tai
• * Tương tác: • - Một số ion kim loại có thể tạo chelat với Tetracyclin, cho nên không dùng phối hợp Tetracyclin với các chế phẩm có ion kim loại (thuốc kháng acid tại dạ dày, chế phẩm sắt, thuốc tẩy muối, ….).
• - Không dùng phối hợp Tetracyclin với các chế
phẩm của sữa
• - Tetracyclin kìm khuẩn cho nên không dùng
phối hợp với nhóm -lactam
• 4.4. Chỉ định : • Dùng trong bệnh Burucella (+ Streptomycin ), • Tả, sốt định kỳ, nhiễm Melioimyces (+
Cloramphenicol),
• Bệnh nhiễm Leptospira, Mycoplasma, Chlamydia,
Gonorrhoea (+ Penicilin G)
• Nhiễm Tularemia, Rickettsia, Helicobacter jejuni gây
viêm ống tiêu hoá.
• Viêm họng Vincent, uốn ván, Shigella, sốt rét ( +
Quinin ).
• - Dùng Doxycyclin: viêm phế quản mạn, tuyến tiền liệt, khung chậu, bệnh mắt hột (do virus lớn) , nhiễm E.coli, trực khuẩn Gram âm.
• 4.5. Chống chỉ định: • - Trẻ em dưới 8 tuổi • - Phụ nữ có thai • - Phụ nữ đang nuôi con bằng sữa • - Bệnh gan, thận mạn tính
• 5. Nhóm phenicol Cloramphenicol (CAP),
Thiamphenicol và các chế phẩm
• 5.1. Dược động học • - Hấp thu tốt khi uống. Tập trung nồng độ cao ở vùng hạch mạc treo ruột, nên có tác dụng chọn lọc với bệnh thương hàn, cận thương hàn
• - Ưu điểm là khả năng thấm tốt qua hàng rào máu não nên thường dùng trong viêm màng não do trực khuẩn Gram âm. Thuốc tan mạnh trong lipid, dễ phân phối vào dịch : dịch não tuỷ, não, hoạt dịch, dịch cổ trướng, màng phổi, dịch kính, qua hàng rào thần kinh trung ương, qua rau thai.
• - Thải trừ chủ yếu qua nước tiểu; thải qua sữa.
• 5.2. Tác dụng và cơ chế: • * Tác dụng: • Phổ tác dụng rộng cả vi khuẩn Gram dương và
âm
• Rickettsia • Đặc biệt tác dụng trên vi khuẩn gây thương
hàn
• * Cơ chế: • Thuốc ức chế tổng hợp protein của vi khuẩn: gắn vào tiểu phần 50S ở ribosom của vi khuẩn
• 5.3. Độc tính: • - Liều cao, dùng dài ngày có thể gây suy tuỷ. • - Có thể gây thiếu máu, đặc biệt thiếu máu bất sản rất
nguy hiểm
• - Viêm dây thần kinh thị giác, thần kinh ngoại biên,
mê sảng
• - Gây phản ứng quá mẫn , mày đay, phản vệ • - Hội chứng xám : Biểu hiện nôn, thở nhanh, tím
xanh, ngủ lịm, truỵ mạch và có thể tử vong; do thiếu enzym liên hợp, thận chưa thải được chất mẹ CAP. • - Rối loạn tiêu hoá : buồn nôn, nôn, viêm lưỡi, miệng.
• 5.4. Chỉ định: • Bệnh thương hàn (phối hợp với Ampicilin,
Amoxicillin, Biseptol) • Nhiễm khuẩn đường ruột • Nhiễm Rickettsia • Nhiễm khuẩn mắt và tai, • Viêm màng não (phối hợp với Cephalosporin thế hệ
ba).
• Nhiễm khuẩn ở thần kinh trung ương (phối hợp với
Pennicillin G, Metronidazol ).
• Nhiễm khuẩn Brucella, Tularemia, hoại thư sinh hơi,
nhiễm khuẩn mắt, tai...
• 6. Nhóm Macrolid • 6.1.Phân loại: chia làm 2 nhóm • - Macrolid thực thụ : Erythromycin, Oleandomycin,
Spiramycin, Azithromycin...
• - Macrolid chống nấm ( Nystatin, Amphotericin B ). • 6.1. Tác dụng và cơ chế tác dụng : • * Tác dụng • Thuốc có tác dụng kìm khuẩn, nhưng cũng có tác
dụng diệt khuẩn trên những chủng vi khuẩn nhạy cảm với nồng độ cao: liên cầu, tụ cầu, …
• * Cơ chế: • Thuốc ức chế tổng hợp protein của vi khuẩn,
do gắn vào 50S của ribosom.
• Vì Macrolid, Lincosamid, Cloramphenicol
cùng có cơ chế : gắn vào tiểu phần 50S, cùng ức chế tổng hợp protein của vi khuẩn cho nên đối kháng lẫn nhau. Không nên dùng phối hợp các kháng sinh này với nhau
• Có 1 số tàI liệu gộp chung nhóm Macrolid va
lincosamid
• 6.3. Chỉ định chung của Macrolid : • - Nhiễm khuẩn hô hấp, răng hàm miệng, sinh dục,
ruột.
• - Bệnh do Rickettsia, Toxoplasma, viêm cổ tử cung,
viêm trực tràng, niệu đạo, viêm tuyến vú.
• - Viêm mô tế bào, mạch bạch huyết, viêm tai mũi
họng, viêm mi mắt, bệnh than, …. • - Nhiễm khuẩn toàn thân do lậu cầu. • - Khi bị dị ứng do -lactam • - Điều trị dự phòng: viêm màng trong tim do liên cầu,
viêm khớp cấp, viêm màng não, viêm họng.
Erythromycin estolat, propionat, … : dùng uống.
Erythromycin ethylsuccinat : tiêm bắp. Erythromycin glucoheptonat: tiêm tĩnh mạch.
• 6.4. Các Macrolid chính: • 6.4.1. Erythromycin : • • • • 6.4.2. Oleandomycin : ngoài những tác dụng chung
còn có tác dụng chống viêm
• 6.4.3. Spiramycin (Rovamycine ) :
– Dạng base dùng uống, hấp thu tốt ở ruột non, một
phần ở trực tràng.
– ít độc, dùng được cho người có thai.
• 6.4.4. Các macrolid mới : Midecamycin, Josamycin,
Azithromycin, Clarithromycin.
• * Đặc điểm tác dụng của macrolid mới: • - Không tạo kháng thuốc. • - ít độc • - Phân phối rất tốt vào các mô, phổi, xương, tiền liệt
tuyến, amidan, thanh mạc, chất tiết phế quản.
• - Có phổ tác dụng của macrolid kinh điển. • - Tác dụng tương đặc hiệu với: cầu khuẩn Gram âm, trực
khuẩn Gram dương, vi khuẩn kỵ khí, Rickettsia, Mycoplasma, xoắn khuẩn giang mai, Leptospira…
• - Rất ít tác dụng trên ống tiêu hoá, • - Có thể thay macrolid kinh điển trong mọi chỉ định của
macrolid
• 7. Nhóm RiFAMYCiN. Chiết xuất từ
Streptomyces mediterranei.
• Rifamycin SV và Rifampicin ( Rimactan ). • 7.1. Dược động học • 7.2. Tác dụng và cơ chế tác dụng • ( trong bàI thuốc chống lao)
• 7.3. Độc tính và tai biến : • - Gây độc với gan, đặc biệt khi phối hợp với
INH
• - Khi dùng cho bệnh nhân suy gan phải giảm
liều
• - Có thể gây suy thận cấp do dị ứng thuốc. • - Thiếu máu tan huyết, xuất huyết giảm tiểu
cầu do cơ chế miễn dịch dị ứng.
• * Tương tác thuốc : • - Thuốc gây ức chế miễn dịch, có tác dụng hiệp đồng với các thuốc ức chế miễn dịch khác.
• - Gây cảm ứng enzym cyt. P450 làm tăng chuyển hoá, làm giảm tác dụng của 1 số thuốc: Digoxin, thuốc tránh thai loại uống, Glucorticoid, Sulfonylurea, Quinidin, Ketoconazol, Dapson, Disopyramid, ….
• * Chỉ định : • Dùng chủ yếu trong điều trị lao • Phối hợp điều trị phong • Điều trị bệnh lậu • Điều trị cốt tuỷ viêm do tụ cầu • Điều trị viêm màng trong tim do tụ cầu vàng
• 8. Nhóm Quinolon: KS tổng hợp • Là acid yếu, cần tránh ánh sáng • 8.1. Quinolon kinh điển (thế hệ 1) • Gồm các thuốc: Acid nalidixic, Acid oxolinic, Acid
piromidic, Flumequin, Negram, Nevigramol
• 8.1.1. Dược động học : • - Hấp thu hoàn toàn qua ống tiêu hoá. • Gắn mạnh vào protein huyết tương. Qua được rau thai, qua sữa (không nên dùng cho phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú)
• - Chuyển hoá ở gan qua microsom (phản ứng liên
hợp, oxy hoá)
• - Thải 25 % qua thận; kiềm hoá nước tiểu tăng thải
Quinolon
• 8.1.2. Tác dụng và cơ chế tác dụng: • * Tác dụng: • - Tác dụng chủ yếu trên trực khuẩn Gram âm đặc biệt
là trực khuẩn ruột.
• - Nâng pH của nước tiểu có thể làm giảm hoạt tính
của thuốc do giảm thải trừ
• * Cơ chế tác dụng : • Thuốc ức chế tổng hợp ADN ở vi khuẩn. Đích phân tử là enzym tham gia tạo dây xoắn ADN: ADN- gyrase
• NgoàI ra td trên cả ARNm, ức chế tổng hợp Protein
• 8.1.3. Tác dụng phụ: • - Gây rối loạn tiêu hoá: buồn nôn, nôn, đau thượng
vị.....
• - Trên sụn : ảnh hưởng đến các sụn ở khớp chịu đựng
thể trọng của cơ thể. Gây viêm gân Achilles • - Ngoài da: gây dị ứng da (hội chứng Lyell) • - Trên thần kinh : nhức đầu, chóng mặt, ngủ gà, ảo
giác, thường gặp ở người tuổi cao, suy thận
• - Gây rối loạn thị giác ở trẻ sơ sinh.
• 8.1.4. Chỉ định : • - Nhiễm khuẩn đường tiết niệu do trực khuẩn Gram âm, dùng riêng hoặc có thể phối hợp với Rifampicin, AG, Polymycin.
• - Hiện nay ít dùng Quinolon kinh điển vì đã có thế hệ
mới.
• 8.1.5. Chống chỉ định : • - Phụ nữ có thai 3 tháng đầu, tháng cuối cùng, đang
cho con bú
• - Trẻ em dưới 16 tuổi. • - Thận trọng khi dùng cho người suy gan, thận, dùng
thuốc kháng vitamin K.
• - Người thiếu G6PD, bệnh nhân động kinh, lái xe, lái
máy bay, ..
• 8.2. Quinolon mới (thế hệ 2) ( gắn vào nhân quinolon thêm Fluor, gọi là Fluroquinolon)
• Gồm có các thuốc: Rosoxacin, Pefloxacin, Ofloxacin
, Ciprofloxacin, Norfloxacin,…
• 8.2.1. Dược động học : • - Hấp thu ở ống tiêu hoá nhanh, tương đối hoàn toàn
trừ Norfloxacin
• - Khuyếch tán tốt vào các mô • - ít gắn vào protein huyết tương • - Pefloxacin, Ciprofloxacin được chuyển hoá ở gan.
Norfloxacin, Ofloxacin hầu như không bị chuyển hoá.
• - Thải trừ : qua nước tiểu một phần qua mật
• 8.2.2. Tác dụng và cơ chế tác dụng : • * Tác dụng : • - Phổ tác dụng rộng hơn Quinolon kinh điển
(Quinolon kinh điển chỉ tác dụng chủ yếu trong nhiễm khuẩn tiêt niệu)
• - Tác dụng với vi khuẩn Gram âm, tụ cầu: phần lớn các vi khuẩn Gram âm, Staphylococcus aureus, tụ cầu.
• - Tác dụng mạnh hơn Quinolon kinh điển • * Cơ chế tác dụng : • - Giống Quinolon kinh điển: ức chế tổng hợp ADN
của vi khuẩn
• 8.2.3. Tác dụng phụ • - Rối loạn tiêu hoá • - Thần kinh : chóng mặt, nhức đầu, mất ngủ,
rối loạn tâm tính
• - Sụn khớp, gây tổn thương, đau khớp, đau cơ,
viêm gân.
• - Máu : giảm bạch cầu • - Thận : viêm thận kẽ.
• * Chỉ định điều trị: • - Nhiễm khuẩn tiết niệu, sinh dục • - Điều trị viêm tuyến tiền liệt • - Nhiễm khuẩn huyết, viêm màng não • - Nhiễm khuẩn tiêu hoá • - Viêm màng trong tim, nhiễm khuẩn xương khớp • Hiện nay đã có thế hệ mới: thế hệ 3 • - Levofloxacin, Trovafloxacin • - Gatifloxacin • Phổ tác dụng rộng, ít kháng thuốc
• Hiện nay nhóm Fluoroquinolon hay dùng vì
những lý do:
• - Phổ rộng • - Hấp thu qua đường tiêu hóa tốt • - Phân phối tốt vào nhiều cơ quan, nhu mô • - T/2 dàI • - Tương đối it tác dụng phụ • - Rẻ tiền
• 9. Nhóm 5- NITROIMIDAZOL. KS tổng hợp • * Các thuốc: • Metronidazol ( Flagyl,), Ornidazol, Tinidazol,
Secnidazol,.....
• 9.1. Dược động học : • - Hấp thu tốt qua ống tiêu hoá. • - Phân phối vào tất cả các mô và cơ quan, gắn ít vào
protein huyết tương.
• - Chuyển hoá ở gan, với trẻ sơ sinh, enzym chuyển
hoá thuốc chưa hoàn chỉnh cho nên khoảng cách giữa các liều độ phải xa nhau
• - Thải trừ qua nước tiểu, một phần qua phân.
• 9.2. Tác dụng và cơ chế tác dụng • * Tác dụng: • - Diệt đơn bào: amip, Trichomonas vaginalis • - Thuốc có tác dụng diệt khuẩn kị khí cả Gram âm và
Gram dương
• * Cơ chế tác dụng: • - Vi khuẩn kị khí chứa các protein khử được nhóm nitro của thuốc, tạo ra chất trung gian không bền và độc với tế bào và với ADN làm chết vi khuẩn
• - Sau đó những chất này nhanh chóng chuyển thành
chất không độc
• 9.3. Tác dụng phụ - độc tính : • - Tiêu hoá, buồn nôn, chán ăn, viêm lưỡi, • - Khi dùng liều cao dài ngày, gây độc với thần kinh
viêm đa dây thần kinh,
• - Giảm bạch cầu, hạ huyết áp • 9.4. Tương tác thuốc : • - Metronidazol khi dùng cùng rượu etylic : gây bốc hoả, cơn hoang tưởng cấp, , cho nên có thể sử dụng thuốc để cai rượu
• - Metronidazol làm tăng tác dụng chống đông máu
của thuốc kháng vitamin K.
• - Metronidazol bị giảm hiệu quả tác dụng do
Phenobarbital và một số thuốc gây cảm ứng enzym microsom gan
• 9.5. Chỉ định : • - Điều trị nhiễm khuẩn kỵ khí • - Nhiễm khuẩn toàn thân, viêm màng trong
tim,
• - Viêm phổi, áp xe phổi, nhiễm khuẩn sau phẫu thuật vùng bụng , vùng hố chậu, • - Nhiễm đơn bào: amip, Trichomonas
vaginalis.
