Bài giảng Kinh tế tài nguyên: Chương 8

9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

8.1. Vì sao phải đánh giá giá trị TNTN - Khi đưa ra một quyết định kinh tế đòi hỏi phải tính toán đến giá cả, lợi ích – chi phí và vấn đề môi trường.

CHƢƠNG 8

- TNTN, lợi ích của môi trường, hàng hoá công cộng hầu như không có thị trường nên không có giá cả để đánh giá giá trị => đòi hỏi phải có phương pháp khác.

ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

* Những câu hỏi và vấn đề đặt ra cho việc quản lý, khai thác và sử dụng TN hiệu quả bền vững là: - Làm thế nào để khai thác, sử dụng nguồn TN hiệu quả và bền vững trong ngắn hạn và trong dài hạn

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

- Sự cạn kiệt của NRR và RR đang diễn ra như thế nào và làm thế nào để khai thác bền vững các nguồn RR?

Giá kinh tế của TN

8.1.1. Giá trị kinh tế của TN và đặc điểm của hàng hoá công cộng a. Giá trị kinh tế của TN bao gồm: - Sự sai lệch trong nhận thức về khai thác và sử dụng các nguồn TN.

Hình 8.1. Giá trị kinh tế của tài nguyên

Giá trị sử dụng

Giá trị không sử dụng

GT chọn lựa

GT gián tiếp sử dụng

GT trực tiếp sử dụng

GT tồn tại Bên trong

GT để lại cho thế hệ mai sau

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

- Hầu như không có giá thị trường đối với giá kinh tế của TN - Hàng hoá công cộng luôn dẫn đến các chi phí ngoại ứng do các đặc điểm của chúng là không có cạnh tranh và không thể loại trừ - TNTN mang rất nhiều đặc điểm của hàng hoá công cộng, đây là thách thức cho việc quản lý và đánh giá.

1 9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

b. Đặc điểm của hàng hoá công cộng

• Giá trị có thể sử dụng trực tiếp: là giá trị của tài sản, TN có thể dùng hoặc tiêu thụ trực tiếp. Bảng 8.1. Đặc điểm của hàng hoá công cộng • Giá trị sử dụng gián tiếp: lợi ích mang lại một cách gián tiếp cho người sử dụng (lợi ích từ việc trồng rừng). Tiêu thức Không, khó có thể loại trừ Có thể loại trừ

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

Hàng hoá công cộng • Giá trị chọn lựa: bao gồm giá trị trực tiếp sử dụng và giá trị gián tiếp trong tương lai (sử dụng ở giai đoạn hiện tại hoặc dành lại sử dụng cho tương lai) Không cạnh tranh trong sử dụng Công viên, khu tham quan • Giá trị để lại: các giá trị sử dụng gián tiếp và trực tiếp Tài nguyên vô chủ Sở hữu tư nhân của TN để lại cho thế hệ mai sau sử dụng Có cạnh tranh trong sử dụng • Giá trị của sự tồn tại: Giá trị của sự bảo tồn, gìn giữ TNTN.

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

A+B là phần bằng lòng trả (WTP) Cho lượng hàng hoá Q*

Đường cầu với giá trị sử dụng của hàng hoá

8.1.2. Đánh giá giá trị tài nguyên  Đánh giá giá trị, chi phí của tài nguyên là tiến trình áp dụng các phương pháp đo giá trị của chi phí, lợi ích cho các nguồn TNTN. WTP = A+ B  Chỉ có giá trị trực tiếp và một số mục của giá trị gián tiếp được tiền tệ hoá và có thể đánh giá được bằng tiền trên thị trường giá cá trực tiếp. Các thành phần khác không đo đếm được bằng tiền, bằng giá cả thị trường thì phải dùng

Hình 8.2. Bằng lòng trả (WTP)

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

phương pháp đặc thù của KTTN&MT

2 9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

8.2. Các phƣơng pháp đánh giá tài nguyên

Bảng 8.2. So sánh giữa bằng lòng trả và bằng lòng chấp nhận

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

8.2.1. Phương pháp chi phí lợi ích (BCA) Bằng lòng trả (WTP) Bằng lòng chấp nhận (WTA)  Thường được sử dụng trong đánh giá, xây dựng một dự án. Không có quyền sở hữu về TN Có quyền sở hữu về TN  Nghiên cứu dưới các góc độ: kinh tế xã hội, tài chính, môi trường. Đạt được sự cải thiện chất lượng TN Bỏ qua sự cải thiện về TN  Phân tích chi phí lợi ích dưới góc độ tài chính: tính toán, Không có sự cải thiện nếu không Có sự hiện hữu của sự cải nhìn nhận vấn đề tài chính dưới góc độ của công ty, hãng. bằng lòng trả thiện

Bảng 8.3. So sánh giữa phân tích kinh tế và phân tích tài chính

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Phân tích kinh tế Phân tích tài chính

Lợi ích chi phí: phân tích lợi ích và chi phí liên quan đến cá nhân hoặc đơn vị trực tiếp tham gia xây dựng chương trình, chính sách.

Lợi ích chi phí: PTKT quan tâm tới lợi ích cho toàn bộ XH, hoặc cho toàn bộ nền KT, không quan tâm đến ai đã tạo ra và ai sẽ hưởng thụ lợi ích từ dự án

Giá: Giá bóng, giá kinh tế, chiết khấu xã hội

Giá: Giá thị trường bao gồm cả thuế, lãi suất, trợ giá

Thuế, trợ giá: thuế được coi là chi phí, trợ giá là khoản doanh thu

Thuế, trợ giá: Xem như luân chuyển trong XH, không tính vào giá cũng như chi phí

Lãi suất và khấu hao: tính như các khoản chi phí của hãng

Lãi suất và khấu hao: Coi như khoản chuyển đổi trong xã hội không tính vào chi phí

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

 Phân tích chi phí lợi ích kinh tế dưới góc độ xã hội: tính toán, nhìn nhận các vấn đề kinh tế dưới góc độ một xã hội, một nền kinh tế, nguồn số liệu chủ yếu dựa vào phân tích tài chính, sau đó điều chỉnh theo giá bóng hoặc chi phí cơ hội  Phân tích chi phí lợi ích kinh tế - mở rộng: chủ yếu dựa vào số liệu của phân tích kinh tế sau đó điều chỉnh các chi phí ngoại ứng.

3 9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

8.2.2. Phương pháp giá trị thị trường + Giá thị trường thường dễ dàng thể hiện và quan sát hơn a. Giá bóng giá bóng

+ Giá thị trường phản ánh hầu hết quyết định của người Giá bóng là giá đã điều chỉnh lại những khiếm khuyết của thị trường => phản ánh chính xác hơn chi phí cơ hội của nguồn TN và các mục đích trong phân phối của XH. mua và người bán trên thị trường nhưng chưa thể hiện * Điểm cần lưu ý khi điều chỉnh giá bóng: các vấn đề KT - XH.

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

Ví dụ: thuế và lãi suất nằm trong giá thị trường + Khả năng hiểu biết và sử dụng giá bóng của các nhà phân tích không cao. nhưng giá bóng thì lại không có vì nó coi như khoản luân chuyển trong XH. + Sự hiểu biết và tính giá bóng của các nhà phân tích cũng như các nhà chính sách không cao.

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

8.2.3. Phương pháp sử dụng hàng hoá liên quan, thay Bốn bước cơ bản điều chỉnh giá thị trường thành giá bóng: thế Có 3 phương pháp: - Điều chỉnh đối với các khoản chuyển đổi trực tiếp - Phương pháp hàng trao đổi, - Điều chỉnh các khoản làm sai lệch giá thị trường cho các - Phương pháp thay thế trực tiếp khoản có thể thương mại hoá - Phương pháp thay thế gián tiếp - Điều chỉnh các khoản làm sai lệch giá thị trường cho các a. Các bước sử dụng phương pháp hàng trao đổi (5 bước) khoản không thể thương mại hoá - Bước 1: Xác định xem loại hàng nào thường được - Điều chỉnh tỉ giá hối đoái trao đổi

4 9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

- Bước 2: Xác định xem loại hàng hoá liên quan trao đổi với

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

b. Các bước cơ bản phương pháp thay thế trực tiếp hàng hoá dịch vụ không có thị trường được trao đổi trên - Bước 1: Nghiên cứu, tìm hiểu hàng thay thế trực tiếp cho thị trường hàng hoá dịch vụ không có thị trường - Bước 3: Nếu có, xác định giá bán của loại hàng hoá này - Bước 2: Nếu hàng hoá thay thế có giá của thị trường vậy trên thị trường thì sử dụng giá của hàng hoá này để tính cho hàng hoá - Bước 4: Ước tính giá trị của hàng hoá dịch vụ không có thị trường dựa vào hàng hoá liên quan thay thế dịch vụ không có thị trường - Bước 5: Tìm ra các hạn chế trong phương pháp và thị - Bước 3: Nếu hàng hoá dịch vụ thay thế không có trên thị trường hàng hoá nhằm hoàn thiện lại số liệu quan sát trường => sử dụng phương pháp gián tiếp hàng thay thế cho đúng

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

c. Các bước cơ bản phương pháp thay thế gián tiếp 8.2.4. Phương pháp chi phí đi lại (TCM) - Bước 1: Nghiên cứu, tìm hiểu hàng thay thế trực tiếp cho a. Cơ sở vi mô của phương pháp hàng hoá dịch vụ không có thị trường - Bước 2: Nếu hàng hoá thay thế có giá của thị trường vậy thì sử dụng giá của hàng hoá này để tính cho hàng hoá dịch vụ không có thị trường Phương pháp này dựa trên cơ sở tối đa hoá thoả dụng của người tiêu dùng hàng hoá dịch vụ là chất lượng và cảnh quan tài nguyên du lịch trong điều kiện người đi tham quan bị ràng buộc bởi thời gian và thu nhập - Bước 3: Nếu hàng hoá dịch vụ thay thế không có trên thị Tối đa: U(P, N, q) trường => sử dụng phương pháp gián tiếp hàng thay thế Trong đó: P: giá du lịch, tham quan - Bước 4: Nghiên cứu MQH giữa các yếu tố đầu vào và lượng N: số lượng người tham quan hàng hoá được sản xuất ra (phương pháp hàm sản xuất) q: Chất lượng tài nguyên

5 9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

 Bước 6: Sử dụng hồi quy tuyến tính tìm đường cầu cho b. Các bước cơ bản tiến hành phương pháp TCM khu vực nghiên cứu  Bước 1: Chọn khu vực nghiên cứu  (Hàm cầu du lịch là hàm số của tổng chi phí du lịch, thu  Bước 2: Chia khu vực điều tra ra các vùng phù hợp nhập của khách và chất lượng tài nguyên của khu tham  Bước 4: Điều tra lượng tỉ lệ khách du lịch cho mỗi vùng quan, giải trí)  Bước 5: Tính chi phí du lịch cho mỗi vùng  Bước 7: Ước tính thặng dư của người tiêu dùng  Bước 8: Ước tính lợi ích của việc cải thiện chất lượng tài nguyên môi trường khu vực tham quan giải trí

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

d. Những vấn đề khó khăn thường gặp khi sử dụng phương c. Các lĩnh vực áp dụng phương pháp chi phí tham quan pháp TCM du lịch (TCM)  Tham quan du lịch có nhiều mục đích nên khó phân bổ  Khu nghỉ ngơi, giải trí có sinh cảnh, có sự đa dạng sinh chi phí của một chuyến đi cho các khu vực tham quan học, có nguồn tài nguyên dồi dào  Khó điều tra thu nhập của người đi du lịch nên khó tính  Khu bảo tồn thiên nhiên, công viên quốc gia, rừng và đất toán được chi phí cơ hội thời gian đi du lịch ngập sử dụng cho tham quan du lịch.  Các vấn đề thống kê, mẫu, kinh tế lượng trong sử dụng mô hình ước tính cầu cho khu vực nghiên cứu.

6 9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

8.2.5.Phương pháp tạo dựng thị trường (CVM) 8.2.5.1. Giới thiệu chung về phương pháp CVM 8.2.5.2. Trình tự thực hiện phương pháp CVM Đặc điểm của phương pháp CVM:  Bước 1: Chọn kỹ thuật phỏng vấn (thư, điện thoại,  Quan tâm tới điều kiện giả định hoặc giả sử phỏng vấn trực tiếp)  Thường giải quyết với hàng hoá công cộng  Bước 2: Thiết kế câu hỏi phỏng vấn  CVM có thể áp dụng cho cả giá trị sử dụng hoặc giá trị không sử dụng  Bước 3: Chọn tiến trình cách thể hiện câu hỏi  Bước 4: Phân tích số liệu  Bước 5: Kiểm tra, đánh giá độ chính xác của kết quả  Bước 6: Dựa vào kết quả tìm được để suy luận, đề nghị  Giá trị bằng lòng trả của những người được phỏng vấn thể hiện trong phương pháp CVM phụ thuộc vào yếu tố mô tả hàng hoá, cách thức nó được cung cấp, phương thức trả và các yếu tố khác.

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

8.2.5.3. Các kỹ thuật thể hiện câu hỏi 8.2.5.4. Phạm vi áp dụng và các khó khăn khi áp dụng a. Phương pháp hỏi mở và giới hạn lượng bằng lòng trả phương pháp CVM b. Phương pháp giới hạn lượng bằng lòng trả từng bước * Phạm vi c. Phương pháp sắp xếp ngẫu nhiên  Những thay đổi của tài nguyên không có ảnh hưởng trực d. Phương pháp chọn ngẫu nhiên tiếp đến đầu ra của thị trường e. Phương pháp thể hiện lượng WTP so sánh với giá thuế  Đây không phải là phương pháp quan sát trực tiếp sở d. Phương pháp thể hiện lượng WTP với một miền giá xác định cho hàng hoá thích của khách hàng

7 9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

 Thiết kế sai lệch  Mẫu phiếu điều tra phải đại diện cho tổng thể và tổng thể phải được hiểu biết tốt về hàng hoá  Sai lệch thông tin  Phương pháp này rất tốn kém và đòi hỏi một lượng mẫu  Sai lệch do điểm khởi đầu khi đặt vấn đề bằng lòng trả, lớn cho nên muốn làm được phương pháp này tốt đòi hỏi do kỹ thuật thể hiện sự bằng lòng trả phải có thời gian, quỹ và tiến hành một cách cẩn thận.  Sai lệch do gợi ý cách bằng lòng trả * Khó khăn khi áp dụng phương pháp CVM  Sai lệch do phỏng vấn và người trả lời  Phương pháp này phụ thuộc nhiều vào cách thể hiện câu  Sai lệch do giả thuyết hỏi, mô tả hoặc các yếu tố số lượng hàng hoá, đối tượng  Sai lệch do chiến lược của người được phỏng vấn điều tra.

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

8.2.6. Các phương pháp đánh giá dựa trên chi phí - Điều kiện cần thiết để sử dụng phương pháp này là chúng ta phải giả định rằng điều kiện cần đầu tư cho - Phương pháp chi phí cơ hội phục hồi, duy trì, bảo vệ tài nguyên sẽ cung cấp một lợi - Phương pháp chi phí phục hồi ích tương đương với lợi ích lúc đầu. - Phương pháp chi phí thay thế - Trong điều kiện sử dụng chi phí thay thế cho lợi ích - Phương pháp chi phí chuyển vị trí mang lại từ việc duy trì điều kiện tự nhiên, chúng ta phải * Các vấn đề thường gặp khi sử dụng các giả định rằng lao động, vốn, đất đai hoàn toàn co dãn. phương pháp dựa trên chi phí => Phƣơng pháp này chỉ nên sử dụng khi không còn - Lợi ích của việc duy trì, tái tạo,… điều kiện tự nhiên, tài phƣơng pháp đánh giá khác tốt hơn. nguyên bao giờ cũng hơn so với chi phí

8 9/9/2010

CHƢƠNG 8: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ TNTN

Trần Thị Thu Trang - Bài giảng KTTN - 2009

b. Những hạn chế của phương pháp - Giá trị sử dụng, giá trị không sử dụng của TN dao động 8.2.7. Phương pháp chuyển đổi lợi ích a. Các bước tiến hành Bước 1: Chọn cơ sở lý thuyết lớn giữa các khu vực khác nhau, các quốc gia khác nhau - Các NCKH có giá trị thường được tiến hành ở các nước phát triển, trong khi đó, các nghiên cứu thiếu số liệu thường diễn ra tại các nước đang phát triển. Do vậy, việc - Thay đổi điều kiện TN phải tương tự giữa hai khu vực - Dân số giữa hai khu vực phải tương tự - Sự khác nhau về văn hoá phải được tính đến - Kết quả nghiên cứu của khu vực đã được nghiên cứu phải có phương pháp khoa học và giá trị kinh tế lấy số liệu từ các nước phát triển để thay thế cho phần số liệu không đo đếm được của các nước không phát triển sẽ bị sai lệch => phải điều chỉnh. Bước 2: Điều chỉnh giá trị Bước 3: Tính giá trị mỗi đơn vị thời gian Bước 4: Tính chiết khấu cho tổng giá trị