http://www.ebook.edu.vn
80
CHѬѪNG 4. PHÂN LOҤI LӞP HAI LÁ MҪM (DIOTYLEDONAE)
Ĉây là lӟp nguyên thuӹ nhҩt trong ngành Ngӑc lan, xuҩt phát trӵc tiӃp
tӯ tә tiên cӫa ngành. Tӯÿó nó phát triӇn theo các hѭӟng khác nhau thích nghi
vӟi sӵ thө phҩn nhӡ côn trùng và nhӡ gió.
HiӋn nay có nhiӅu hӋ thӕng phân loҥi khác nhau. Theo hӋ thӕng phân
loҥi cӫa Takhtajan (1997) lӟp Ngӑc lan có 11 phân lӟp, 458 hӑ, 10.500 chi và
khoҧng 195.000 loài.
4.1. Phân lӟp Ngӑc lan (Magnoliidae)
Ĉây là phân lӟp nguyên thuӹ nhҩt, cho nên chúng còn mang nhiӅu tính
chҩt nguyên thuӹ và cNJng là ÿһcÿiӇmÿһc trѭng cӫa phân lӟp.
4.1.1. ĈһcÿiӇm chung cӫa phân lӟp
- Phҫn lӟn cây trong phân lӟp này là cây gӛ, thѭӡng xanh. Gӛ chѭa có
mҥch ÿiӇn hình mà chӍ có quҧn bào, trong nhu mô tӃ bào thѭӡng chӭa tinh
dҫu, khí khәng dҥng song bào.
- Hoa thѭӡng ÿѫnÿӝc, ÿӃ hoa lӗi, thành phҫn hoa nhiӅu, bҩtÿӏnh, xӃp
xoҳnӕc. Ӣ nhӳng dҥng thҩp, thì nhӏ có dҥng bҧn, 3 gân, chѭa phân hoá thành
chӍ nhӏ và trung ÿӟi. Bӝ nhuӷ thѭӡng có lá noãn rӡi, có nhӳng ÿҥi diӋn có lá
noãn cә chѭa khép kín hoàn toàn (Drimys). Hҥt phҩn thѭӡng có hai nhân vӟi 1
rãnh ӣ mһt lѭng.
- Quҧ kép gӗm nhiӅuÿҥi, hҥt thѭӡng có nӝi nhNJ lӟn và phôi nhӓ.
Phân lӟp này phân bӕ chӫ yӃuӣ vùng nhiӋtÿӟi và á nhiӋtÿӟi. Hoá
thҥch tìm thҩy phә biӃnӣ kӹ Jura và Crêta. Trong phҥm vi phân lӟp có sӵphân hoá mҥnh theo hѭӟng phân hoá cӫa bao hoa và tiêu giҧm các thành phҫn
trong hoa. Ĉӗng thӡi có sӵ tiêu giҧm vӅ kích thѭӟc và chҩt gӛ trong thân
chuyӇn tӯ dҥng gӛ sӕng trên mһtÿҩtÿӃn dҥng thҧo sӕng trong ÿҫm lҫy nhѭSúng, Sen hoһc sӕng ký sinh hay hoҥi sinh nhѭ Dó ÿҩt.
Sau ÿây chúng ta chӍ tìm hiӇu mӝt sӕÿҥi diӋn phә biӃn và có ý nghƭa
nhҩt vӅ kinh tӃ cNJng nhѭ khoa hӑc.
http://www.ebook.edu.vn
81
4.1.2. ĈһcÿiӇm chung cӫa hӑ Ngӑc lan (Magnoliaceae)
Cây thân gӛ lӟn, ÿôi khi là cây bөi. Lá ÿѫn, nguyên, mӑc cách, thѭӡng
xanh, ÿôi khi sӟm rөng; lá luôn luôn có lá kèm bao lҩy chӗi, sӟm rөng, ÿӇ lҥi
vӃt sҽoӣ gӕc lá. Lá, vӓ, gӛ và nhiӅu bӝ phұn khác có tӃ bào tiӃt tinh dҫu.
Hoa to, lѭӥng tính, có ÿӃ hoa lӗi, trên ÿó có các thành phҫn cӫa hoa;
bao hoa gӗm nhiӅu bҧn chѭa phân hoá rõ thành ÿài và tràng, mүu 3-6. Lá ÿài
chuyӇn dҫn thành dҥng cánh, hoa xӃp theo vòng; nhӏ nhiӅu, xӃp xoҳn, còn có
hình dҥng nguyên thuӹ vӟi bao phҩn kéo dài, rӡi nhau; bӝ nhuӷ gӗm nhiӅu lá
noãn, xӃp xoҳn trên ÿӃ hoa lӗi và dài; núm nhuӷ men theo vòi.
Quҧ gӗm nhiӅuÿҥi (quҧ khô do mӝt lá noãn phát triӇn thành, tӵ mӣ bӣi
mӝt khe bөng), xӃp dӑc theo ÿӃ hoa lӗi giӕng nhѭ nón cái cӫa Thông; hҥt có
nӝi nhNJ to, nhiӅu dҫu, phôi nhӓ.
Hӑ này có 12 chi, 210 loài phân bӕ chӫ yӃuӣ vùng nhiӋtÿӟi và á nhiӋt
ÿӟi cӫa Bҳc bán cҫu (Ĉông Nam Á và Bҳc Mӻ). Ӣ ViӋt nam có khoҧng 10 chi
vӟi gҫn 50 loài.
Mӝt sӕ loài ÿҥi diӋn:
Ngӑc lan trҳng - Michelia alba (1) cây gӛ lӟn, hoa ÿѫnÿӝc, màu trҳng
mӑcӣ nách lá, Bao hoa mүu 4. Cây ÿѭӧc trӗng nhiӅuӣÿình, chùa, công viên
ÿӇ làm cҧnh, lҩy bóng mát. hoa có thӇ cҩt lҩy dҫu thѫmÿӇ chӃ nѭӟc hoa.
Dҥ hӧp - Magnolia coco (2) cây gӛ nhӓ hoһc cây bөi. Hoa to, màu
trҳng thѫm. Bao hoa mүu 3.Ĉѭӧc trӗng làm cҧnh, còn thҩy mӑc dҥiӣ Tam
Ĉҧo, Cúc Phѭѫng.
Dҥ hӧp hoa to - M. grandiflora (3) cây gӛ lӟn, lá có phiӃn dày, hoa to,
màu trҳng, bao hoa theo mүu 3, Loài ít gһpӣ ViӋt Nam, có trӗng làm cҧnh ӣĈà Lҥt vì hoa ÿҽp và thѫm.
Dҥ hӧp ca thê at - M. cathearti (4) cây gӛ nhӓ, hoa to, mӑcÿӕi diӋn
vӟi lá, màu trҳng, thѫm. Gһp mӑc dҥiӣ Sa Pa.
Ngoài ra có các loài cây gӛ có giá trӏ: Vàng tâm (Manglietia fordiana),
Giәi xanh (Michelia mediocris), Giәi găng (Paramichelia baillonii), Giәi
thѫm (Tsoongiodendron odorum), Mӥ (Manglietia conifera).
http://www.ebook.edu.vn
82
4.1.3. ĈһcÿiӇm chung cӫa hӑ Na (Annonaceae)
Hình 57. Mӝt sӕÿҥi diӋn hӑ Ngӑc lan (Magnoliaceae)
Cây gӛ hoһc bөi, có khi leo. Lá mӑc thành 2 dãy trên mӝt mһt phҷng
nom nhѭ lá kép, không có lá kèm.
Hoa lѭӥng tính, mӑcÿѫnÿӝc hay nhóm vài chiӃc. Bao hoa mүu 3, ÿài
tràng phân hoá: ÿài 3 mҧnh, 6 cánh hoa xӃp thành 2 vòng, có khi chӍ còn 3
cánh dày nҥc.
http://www.ebook.edu.vn
83
Quҧ thѭӡng kép, rӡi nhau, ÿính rҧi rác trên cuӕng dài, ít khi dính liӅn
thành mӝt khӕi nҥc nhѭ quҧ Na; hҥt có nӝi nhNJ xӃp nӃp, phôi nhӓ.
Mӝt sӕ loài ÿҥi diӋn:
Na - Annona squamosa (1) cây gӛ nhӓ, hoa có 6 cánh dày nҥc, màu lөc, có
khi chӍ còn 3, quҧ kép, nhiӅu múi, ăn ngon. Hҥt tán nhӓ làm thuӕc diӋt chҩy, lá
dùng làm thuӕc chӳa sӕt rét.
Hình 58. Mӝt sӕÿҥi diӋn hӑ Na (Annonaceae)
http://www.ebook.edu.vn
84
Ngӑc lan tây - Cananga odorata (2) cây gә lӟn, cành mӅm, mӑc ngang.
Hoa to mӑc thành cөm vài chiӃc, cánh hoa dài, mӓng, màu vàng lөc, rҩt thѫm,
có thӇ chӃ nѭӟc hoa. Cây trӗng ӣ vѭӡn, quanh nhà , công viên làm cҧnh, lҩy
hoa.
Móng rӗng - Artabotryx uncinatus (3) cây bөi leo. Hoa mӑcÿѫnÿӝc,
cuӕng hoa lúc ÿҫu thҷng sau uӕn lҥi nhѭ móc câu, cánh hoa màu vàng lөc, rҩt
thѫm. Cây trӗng ӣ vѭӡn, quanh nhà làm cҧnh, lҩy hoa. Giҿ Nam bӝ - Desmos
cochinchinensis (4) cây bөi, sӕng dӵa, hoa thѫm màu vàng tѭѫi, cánh hoa dài.
Cây mӑc dҥiӣ các rӯng thѭa nhѭ Phú Thӑ, Vƭnh Phúc, Thái Nguyên.
4.1.4. ĈһcÿiӇm chung cӫa hӑ Long não (Lauraceae)
Hҫu hӃt là cây gӛ,ÿôi khi là cây bөi, chӍ có mӝt loài cӓ ký sinh (Dây tѫhӗng xanh – Cassytha filiformis). Trong thân thѭӡng có tӃ bào chӭa tinh dҫu
thѫm. Cành non thѭӡng xanh. Chӗi nhiӅu dҫu bӑc.
Lá ÿѫn, nguyên mӑc cách, không có lá kèm, mӝt sӕ có 3 gân chính mӑc
tӯ gӕc giӕng nhѭ gân hình cung. khí khәng dҥng song bào. Mҩu 1 hәng, 1-3
vӃt lá.
Hoa tӵ xim hoһc chùm. Hoa ÿӅu, lѭӥng tính ÿôi khi ÿѫn tính, mүu 3,
các bӝ phұn xӃp vòng. Gӕc bao hoa và chӍ nhӏ thѭӡng hӧp dҥng hình cӕc. Gӕc
mӛi chӍ nhӏ thѭӡng có 2 tuyӃn mұt, bao phҩn mӣ dҥng cӱa sә. Hҥt phҩn
thѭӡng gӗm 2 tӃ bào, không rãnh hoһc 2 rãnh, thѭӡng 2 lӛ. Nhuӷ có lá noãn
rӡi hoһc hӧp, mӛi ô 1 lá noãn, tҥo thành bҫu thѭӧng.
Quҧ hҥch hay mӑng, gӕc có ÿӃ mұp,có khi ÿài tӗn tҥi bao quanh quҧ.
Hҥt có phôi nhӓÿӃn lӟn, có nӝi nhNJ phát triӇn.
Mӝt sӕ loài ÿҥi diӋn:
Long não - Cinnamomum camphora (1) cây gӛ lӟn,lá có 3 gân chính
hình cung, gӕc mang 2 tuyӃn nhӓ. Hoa nhӓ màu vàng lөc. Cây mӑc dҥi và
cNJng ÿѭӧc trӗng ӣ nhiӅu nѫi lҩy bóng mát và cҩt tinh dҫu long não làm thuӕc.
QuӃ - C.cassia (2) cây gӛ lӟn, lá có 3 gân chính hình cung rҩt lӗiӣ mһt dѭӟi.
Vӓ thѫm dùng làm thuӕc chӳaÿau bөng và cҩt lҩy tinh dҫu. Cây ÿѭӧc trӗng
nhiӅuӣ các tӍnh trung du Bҳc bӝ.De - C. auricolor (3) cây gӛ cao tӟi 20m, lá
có phiӃn tròn dài, mһt dѭӟi màu hѫi mӕc, có 3 gân chính hình cung. Gһpӣrӯng Tuyên Quang, Tam Ĉҧo. Dây tѫ xanh - Cassytha filiformis (4) dây leo
bán kí sinh, màu lөc, leo quҩn, có giác hút nhӵa nguyên cӫa cây chӫ. Hoa nhӓ,
quҧ bӃ cӭng ÿen, trong bao hoa ÿӗng trѭӣng. Gһp mӑcӣ rӯng thѭa, rӯng còi
khҳp nѫi.