TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA TÂM LÝ HỌC
-----------O0O-----------
TẬP BÀI GIẢNG
TÂM LÝ HỌC HƯỚNG NGHIỆP
Người biên soạn : Ths. Phạm Mạnh Hà
Hà nội 2009
1
MỤC LỤC
Mục lục Trang
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA TÂM LÝ HỌC
HƯỚNG NGHIỆP
5
1. Đối tượng nghiên cứu của TLH hướng nghiệp 5
2. Nhiệm vụ của TLH hướng nghiệp 6
3. Lịch sử ra đời của TLH hướng nghiệp 7
4. Các phương pháp nghiên cứu trong TLH hướng nghiệp 20
CHƯƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ TÂM LÝ HỌC CỦA HỌAT
ĐỘNG HƯỚNG NGHIỆP.
26
1. Khái niệm hướng nghiệp 26
2. Bản chất tâm lý của hoạt động hướng nghiệp 32
3. Đặc điểm của hoạt động hướng nghiệp. 32
4. Vai trò của hướng nghiệp đối với sự lựa chọn nghề của thanh
niên và xã hội
33
5. Nhiệm vụ của hoạt động hướng nghiệp. 34
6. Những vấn đề lý luận cơ bản của công tác hướng nghiệp trong
trường phổ thông.
41
6.1. Các quan điểm tổ chức họat động hướng nghiệp trong trường
phổ thông
41
6.2. Các con đường thực hiện hướng nghiệp trong trường phổ
thông
52
6.3. Các nguyên tắc cơ bản của hoạt động hướng nghiệp trong
giáo dục
58
CHƯƠNG 3. NHỮNG VẤN ĐỀ TÂM LÝ HỌC CỦA HOẠT
ĐỘNG CHỌN NGHỀ
63
1. Khái niệm nghề 63
2
2. Họa đồ nghề 72
3. Những vấn đề tâm lý học trong họat động chọn nghề 78
4. Các nhân tố khách quan ảnh hưởng đến hoạt động chọn nghề
của học sinh.
98
5. Những nguyên tắc cơ bản trong chọn nghề và những sai lầm
thường gặp trong chọn nghề
110
5.1. Các nguyên tắc cơ bản. 110
5.2. Những sai lầm trong lựa chọn nghề 112
6. Sự phù hợp trong lựa chọn nghề của cá nhân. 113
CHƯƠNG 4. MỘT SỐ YẾU TỐ TÂM LÝ CÁ NHÂN TRONG
HỌAT ĐỘNG CHỌN NGHỀ
117
1. Nhận thức nghề và họat động chọn nghề 117
2. Nguyện vọng nghề nghiệp 118
3. Hứng thú nghề nghiệp 120
4. Động cơ chọn nghề 122
5. Tính cách và thiên hướng nghề 124
6. Khí chất và thiên hướng nghề 133
7. Năng lực và thiên hướng nghề 136
CHƯƠNG 5: CHUYÊN ĐỀ TƯ VẤN NGHỀ VÀ CÁC VẤN
ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN
142
1.Khái niệm tư vấn nghề 142
2. Phân loại tư vấn nghề 147
3. Một số lý thuyết tư vấn nghề nghiệp 149
4. Các mô tư vấn nghề 166
5. Tổ chức tư vấn nghề trê thế giới và Việt Nam 176
TÀI LIỆU THAM KHẢO 194
PHỤ LỤC 198
3
CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA TÂM LÝ HỌC HƯỚNG
NGHIỆP
Tâm lý học hướng nghiệp là một phân ngành của Tâm lý học, nó
nghiên cứu những đặc điểm tâm lý cá nhân nảy sinh trong các hoạt động
chọn nghề, đồng thời nghiên cứu các yếu tố tâm lý – xã hội ảnh hưởng
đến hoạt động này của học sinh nói riêng và của thanh niên nói chung, từ
đó đề xuất các mô hình tư vấn, hỗ trợ cá nhân trong quá trình định hướng
và lựa chọn nghề nghiệp nhằm đảm bảo sự phù hợp giữa lợi ích cá nhân
và lợi ích chung của xã hội. Như vậy, tâm lý học hướng nghiệp có đối
tượng và nhiệm vụ nghiên cứu như sau:
1. Đối tượng nghiên cứu của TLH hướng nghiệp
Khi bàn đến cơ sở Tâm lý học của hoạt động hướng nghiệp, các tác
giả Phạm Minh Hạc, Lê Khanh, Trần Trọng Thuỷ (1989) cho rằng bản
chất tâm lý của công tác hướng nghiệp là "hệ thống các hoạt động nhằm
điều khiển các động cơ chọn nghề của học sinh"1. Hệ thống điều khiển
này bao gồm: Các chủ thể của sự điều khiển (nhà trường, gia đình, cơ
quan nhà nước…); Các phương tiện và phương pháp điều khiển (Công tác
hướng nghiệp của nhà trường, sự giáo dục của gia đình, sự thông tin nghề
nghiệp của các cơ quan truyền thông…); Đối tượng điều khiển (động cơ
và định hướng giá trị của học sinh); Kết quả điều khiển (Sự sẵn sàng lựa
chọn nghề nghiệp của học sinh trong việc chọn nghề phù hợp với những
1, Phạm Minh Hạc, Lê Khanh, Trần Trọng Thuỷ, Tâm lý học, tập 2. NXB Giáo dục
1989, trang 148
4
yêu cầu của nghề nghiệp, đúng với khả năng nguyện vọng của cá nhân và
hợp với yêu cầu xã hội).
Với tư cách là một phân ngành của Tâm lý học, Tâm lý học hướng
nghiệp là khoa học về hành vi chọn nghề của con người trong quá trình
định hướng nghề nghiệp. Theo quan điểm hoạt động, điều đó có nghĩa là:
Khái niệm TLH Hướng nghiệp hàm chứa trong nó hai khái niệm gắn bó
chặt chẽ với nhau: Khái niệm giáo dục hướng nghiệp và khái niệm hoạt
động chọn nghề của học sinh (và của con người nói chung). Như vậy,
TLH hướng nghiệp phải nghiên cứu đồng thời cả hai hoạt động này trong
mối quan hệ biện chứng, không tách rời. Đây là hai hoạt động cho nhau và
vì nhau, không có hoạt động này thì không có hoạt động kia. Nói cách
khác, TLH Hướng nghiệp nghiên cứu cả hai hoạt động giáo dục hướng
nghiệp và hoạt động chọn nghề như một hoạt động kép nhằm phát hiện ra
những hiện tượng, quá trình và quy luật tâm lý chi phối sự tác động qua
lại giữa hai hoạt động này để có kết quả cuối cùng là cá nhân chọn dược
một nghề phù hợp với bản thân mình và yêu cầu của xã hội.
2. Nhiệm vụ của TLH hướng nghiệp
Tâm lý học hướng nghiệp có những nhiệm vụ cơ bản sau:
Đối với hoạt động chọn nghề của học sinh:
Nghiên cứu, tìm hiểu những yếu tố tâm lý thúc đNy quá trình lựa
chọn nghề nghiệp của học sinh: hứng thú nghề nghiệp, động cơ nghề
nghiệp, định hướng giá trị nghề nghiệp, dự định nghề nghiệp, xu hướng
nghề nghiệp...
Nghiên cứu, tìm hiểu những yếu tố, điều kiện tạo nên sự phù hợp và
thích ứng của cá nhân đối với nghề nghiệp lựa chọn.