Bài giảng Vi sinh vật: Vi khuẩn gây bệnh - Nguyễn Thị Ngọc Yến

3/25/2016<br /> <br /> Mục tiêu<br /> • Nắm được phân loại vi khuẩn gây bệnh<br /> <br /> VI KHUẨN GÂY BỆNH<br /> <br /> • Đặc điểm hình thể<br /> • Đặc điểm nuôi cấy<br /> • Các loại KN và độc tố<br /> <br /> Nguyễn Thị Ngọc Yến<br /> <br /> • Đặc điểm gây bệnh<br /> • Phòng ngừa – điều trị<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> Vi khuẩn gây bệnh<br /> đường ruột<br /> <br /> 3<br /> <br /> Hệ khuẩn tại đường tiêu hóa<br /> <br /> Friendly Bacteria<br /> <br /> Hệ khuẩn tại đường tiêu hóa<br /> <br /> 5<br /> <br /> Unfriendly Bacteria<br /> <br /> L. acidophilus, L. thermophilus, L.<br /> casei, B. bifidum, B. longum, etc.<br /> <br /> 4<br /> <br /> Pathogenic bacteria and fungi,<br /> such as Candida albicans, etc.<br /> <br /> VK tại đường ruột phải có khả năng bám dính tb biểu mô ruột<br /> <br /> 6<br /> <br /> 1<br /> <br /> 3/25/2016<br /> <br /> Phân loại<br /> <br /> Đặc điểm chung<br /> • Trực khuẩn Gr(-)<br /> <br /> Vi khuẩn đường ruột<br /> Họ khuẩn đường ruột<br /> Enterobacteriaceae<br /> <br /> Vibrionaceae<br /> <br /> • Hiếu khí, kỵ khí tùy ý<br /> VK lactic<br /> <br /> Pseudomonaceae<br /> <br /> • Sống ở ống tiêu hóa, lây qua đường phân – miệng<br /> • Di động/ không di động, di động thì có lông quanh thân<br /> • Không sinh bào tử<br /> <br /> GB chuyên biệt<br /> <br /> GB cơ hội<br /> <br /> Enterobacteriaceae<br /> Vibrio<br /> cholerae<br /> <br /> •Salmonella<br /> <br /> •E. coli<br /> <br /> •Shigella<br /> <br /> •Klebsiella<br /> <br /> •Yersinia<br /> <br /> •Providencia<br /> •Serratia<br /> <br /> •Lactobacillus<br /> <br /> Không lên men lactose<br /> <br /> acidophilus<br /> •Bifidobacterium<br /> bifidum…<br /> <br /> Lên men lactose<br /> <br /> VK GB chuyên biệt<br /> 7<br /> <br /> VK GB cơ hội<br /> <br /> Salmonella, Shigella,<br /> Proteus<br /> <br /> E. coli, Klebsiella,<br /> Enterobacter<br /> <br /> 8<br /> <br /> Kháng nguyên O, H, K<br /> <br /> NUÔI CẤY<br /> Phát triển dễ dàng trên MT NC thông thường, để phân lập VK<br /> GB ĐR phải sử dụng một hệ thống MT gồm MT phong phú,<br /> MT dinh dưỡng, MT phân biệt, MT chọn lọc<br /> <br /> KN Vị trí<br /> Bản chất<br /> Tính chất<br /> O Màng ngoài Lipopolysacharid Chịu nhiệt, cồn, hủy bởi<br /> formol<br /> H<br /> Tiêm mao Protein<br /> Không chịu nhiệt, cồn, ko<br /> hủy bởi formol<br /> K<br /> Nang<br /> Polysaccharid/<br /> Protein<br /> Gặp KT sẽ ngưng kết<br /> Định danh VK dựa vào thành phần KN O, H, K<br /> <br /> 10<br /> <br /> Độc tố VK đường ruột<br /> So sánh<br /> Vk<br /> Vị trí*<br /> <br /> Ngoại độc tố<br /> Gr(-) (lỵ, tả)<br /> Sx trong TBC và được VK<br /> phóng thích ra ngoài MT<br /> <br /> Bản chất Protein (exotoxin)<br /> Bền nhiệt<br /> Ví dụ<br /> Shigatoxin, Enterotoxin<br /> <br /> Nội độc tố<br /> Gr(-)<br /> Trên thành tb VK và chỉ<br /> được phóng thích khi VK<br /> bị ly giải<br /> LPS (lipopolysaccharid)<br /> +<br /> <br /> Một số VK gây bệnh đường ruột<br /> • Chi Samonella<br /> • Chi Shigella<br /> • Vibrio cholerae<br /> • Escherichia coli<br /> 11<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3/25/2016<br /> <br /> Chi Salmonella<br /> <br /> Dựa theo KN đã phân biệt<br /> 2500 type huyết thanh:<br /> <br /> CHI SALMONELLA<br /> <br /> •KN O<br /> <br /> S. typhi<br /> <br /> •KN H<br /> <br /> S. paratyphi<br /> S. typhimurium<br /> <br /> •KN Vi (Virulence) KN bề mặt<br /> <br /> Daniel Elmer Salmon phân lập<br /> <br /> Gr(-)<br /> Di động, nhiều pili<br /> <br /> Sốt thương hàn<br /> Phó thương hàn<br /> <br /> Hiếu khí tùy ý<br /> Lactose (-)<br /> H2S (+)<br /> <br /> Ngộ độc thức ăn<br /> <br /> Urea (-)<br /> <br /> 14<br /> <br /> Năng lực gây bệnh<br /> <br /> RUỘT<br /> <br /> Sốt thương hàn – Phó thương hàn*<br /> <br /> HẠCH BẠCH<br /> HUYẾT<br /> <br /> 105 - 107<br /> <br /> Lực độc: nội độc tố là yếu tố quyết định<br /> • S. typhi; S. paratyphi A, B, C<br /> <br /> Cơ quan khác<br /> <br /> MÁU<br /> (TUẦN 1)<br /> <br /> • Ruột  Hạch bạch huyết  Nhiễm khuẩn huyết  CQ<br /> (bàng quang, túi mật)  Ruột<br /> • Sốt cao, lạnh run, suy nhược, biếng ăn, gan lách to <br /> <br /> GAN<br /> (TUẦN 2)<br /> <br /> Xuất huyết, thủng ruột (nặng)<br /> RUỘT<br /> <br /> BÀNG QUANG<br /> <br /> PHÂN<br /> <br /> Ngộ độc thức ăn<br /> <br /> NƯỚC TIỂU<br /> <br /> • S. typhimurium, S. enterditis<br /> • Nôn, tiêu chảy, sốt nhẹ, tự khỏi sau 3-5 ngày<br /> • Trẻ nhỏ: tổn thương hệ thống: phổi, xương, màng não…<br /> <br /> Salmonella typhi gây bệnh thương hàn<br /> <br /> 15<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> <br /> Phòng – Điều trị<br /> <br /> Trực tiếp<br /> <br /> Điều trị<br /> <br /> • Cấy máu (t1): VK huyết. Nếu điều trị KS: cấy tủy xương<br /> <br /> • Sốt thương hàn – Phó thương hàn: KS + bù dịch<br /> <br /> • Cấy phân (t3-4): cần 1 hệ thống MT chọn lọc tăng dần<br /> <br /> KS: Cepha III, cloramphenicol, floroquinolon, ampicillin<br /> <br /> Lưu ý: Làm KSĐ + dùng liều tăng dần<br /> <br /> để có thể loại trừ và định danh chính xác<br /> • Cấy nước tiểu<br /> <br /> • Ngộ độc TA: bù nước, điện giải<br /> <br /> Gián tiếp<br /> Test Widal (tìm KT O, H trong HT/bệnh nhân)<br /> <br /> Phòng ngừa<br /> • Kiểm soát thực phẩm: thịt, sữa, trứng, nguồn nước,<br /> người mang mầm bệnh<br /> • Vaccin TAB (Typhi, Paratyphi A, B), DTAB, DTTAB<br /> 17<br /> <br /> 18<br /> <br /> 3<br /> <br /> 3/25/2016<br /> <br /> CHI SHIGELLA<br /> <br /> Đề kháng kháng sinh<br /> • Chloramphenicol<br /> • Ampicillin<br /> <br /> • Sử dụng KS không hợp lý<br /> • VK nhận gen đề kháng<br /> <br /> • Chủng VK<br /> đề kháng<br /> <br /> Hiệu quả cao<br /> <br /> Thất bại !!!<br /> <br />  Chọn KS điều trị tốt nhất là dựa trên kết quả<br /> KHÁNG SINH ĐỒ<br /> T/hợp không có điều kiện làm KSĐ hoặc chưa có kết quả KSĐ<br /> Người lớn<br /> <br /> Trẻ em<br /> <br /> quinolone<br /> <br /> (ciprofloxacine và ofloxacin)<br /> <br /> cephalosporin III<br /> <br /> Bệnh lỵ trực khuẩn<br /> <br /> (cefotaxime)<br /> <br /> Chi Shigella<br /> <br /> Năng lực gây bệnh<br /> Gây bệnh: khả năng xâm nhập và sản xuất độc tố<br /> Độc tố<br /> • Nội độc tố LPS có độc tính mạnh  kích thích thành<br /> ruột (co thắt); gây loét, hoại tử<br /> <br /> •Trực khuẩn Gr(-)<br /> •Không tiêm mao<br />  ko di động<br /> •Kỵ khí tùy ý<br /> <br /> • Ngoại độc tố Shigatoxin (S. dysenteriae type 1), Shigaliketoxin (S. flexneri): tác động ruột + TKTW hôn mê<br /> <br /> Dựa theo KN O (+), K, H (-):<br /> •A: S. dysenteriae<br /> <br /> Gây bệnh<br /> <br /> •B: S. flexneri<br /> <br /> • Giới hạn ruột già, không vào máu<br /> <br /> •C: S. boydii<br /> <br /> Lactose (-)<br /> <br /> • Hội chứng lỵ: sốt cao, đau quặn bụng, đi phân 10-20<br /> <br /> •D: S. sonnei<br /> <br /> H2S (-)<br /> Citrat (-)<br /> <br /> lần /ngày, phân nhày, máu. Nặng ở TE, người già<br /> 21<br /> <br /> 22<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> <br /> Phòng – Điều trị<br /> <br /> Cấy phân (pp tốt nhất)<br /> <br /> Phòng ngừa:<br /> <br /> • Bệnh phẩm: phân tươi chỗ nhày, gđ đầu, chưa dùng KS<br /> <br /> • Vệ sinh ăn uống, sử dụng nước sạch<br /> <br /> • VK yếu  xét nghiệm ngay/ MT chuyên chở<br /> <br /> • Chẩn đoán sớm và cách ly bệnh nhân, tẩy uế chất thải<br /> <br /> • Dùng hệ MT: MT phong phú, MT MC, SS, BSA<br /> <br /> • Vaccin VK sống giảm độc lực: hiệu lực bảo vệ thấp<br /> <br /> • Quan sát hiển vi và phản ứng sinh hóa<br /> Điều trị: phối hợp 2 biện pháp<br /> Huyết thanh học: ít dùng<br /> <br /> • Bù nước + điện giải, cdd<br /> <br /> Ngưng kết với huyết thanh kháng (kháng KT)<br /> <br /> • KS: cephalosporin III, fluoroquinolone<br /> <br /> Shigella có tỉ lệ ĐKKS rất cao  dựa vào kết quả KSĐ để<br /> có chiến lược điều trị hiệu quả<br /> 23<br /> <br /> 24<br /> <br /> 4<br /> <br /> 3/25/2016<br /> <br /> Vibrio cholerae<br /> Vibrio cholerae<br /> <br /> Vibrio có chung KN H, khác<br /> nhau KN O:<br /> •Vibrio cholerae chủng Eltor<br /> gây dịch tả lớn<br /> •Vibrio parahaemolyticus<br /> <br /> •Gr (-)<br /> •Cong như dấu phẩy<br /> •Di động nhanh nhờ<br /> 1 tiêm mao ở đầu<br /> <br /> Gây các đại dịch tả<br /> <br /> •Mọc tốt trên pH9<br /> <br /> Saccharose (+)<br /> Glucose (+)<br /> 26<br /> <br /> Độc tố và enzym<br /> <br /> Năng lực gây bệnh<br /> <br /> Độc tố: Cholera enterotoxin (protein không bền nhiệt)*<br /> <br /> Bệnh tả<br /> <br /> • Mô đích: biểu mô ruột non<br /> <br /> • Ủ bệnh 1 – 4 ngày<br /> <br /> • Tăng tiết ồ ạt dịch vào lòng ruột, tb ruột ko tổn thương<br /> <br /> • Triệu chứng đột ngột: nôn mửa, tiêu chảy dữ dội  có<br /> <br />  tiêu chảy cấp và mất cân bằng điện giải<br /> <br /> thể mất 10 – 20 lít nước/ ngày<br /> • Phân ~ nước vo gạo, lỏng, lợn cợn, ko máu, mùi tanh<br /> <br /> Enzym<br /> <br /> • Nặng: tử vong trong vài giờ do trụy tim mạch<br /> <br /> • Hemolysin: ly giải HC<br /> Ngộ độc thức ăn: V. parahaemolyticus<br /> <br /> • Mucinase: bong tróc niêm mạc ruột<br /> • Neuramiridase: tăng thụ thể tiếp nhận độc tố<br /> 27<br /> <br /> 28<br /> <br /> Chẩn đoán<br /> <br /> Phòng – Điều trị<br /> <br /> Bệnh phẩm: phân, mảnh nhày/ phân<br /> <br /> Phòng ngừa<br /> <br /> Yêu cầu: lấy sớm, khi chưa dùng KS<br /> <br /> • Nước là nguồn lây quan trọng  dịch<br /> • Thức ăn bị nhiễm<br /> <br /> Soi tươi<br /> <br /> • Người mang mầm bệnh<br /> <br /> • Trường hợp khẩn cấp<br /> <br /> • Xử lý phân người bệnh<br /> <br /> • VK hơi cong, di động nhanh. Nhuộm Gram<br /> <br /> • Vaccin uống: VK chết, VK sống giảm độc lực<br /> <br /> Cấy phân:<br /> • Phân lập VK lên MT pepton kiềm, TCBS<br /> <br /> Điều trị<br /> <br /> • Ngưng kết huyết thanh để xác định<br /> <br /> • Bù nước, điện giải (quan trọng): ORS, Lactat Ringer<br /> • KS (tetracyclin) chủ yếu phòng dịch<br /> 29<br /> <br /> 30<br /> <br /> 5<br /> <br />