Câu 6: B n ch t c a ngân sách nhà n c ?phân tích vai trò c a ngân sáchả ấ ủ ướ ủ
nhà n c trong vi c đi u ti t vĩ mô n n kinh t .ướ ệ ề ế ề ế
B n ch t c a ngân sách nhà n c: ả ấ ủ ướ Trong ti n trình l ch s , ngân sáchế ị ử
nhà n c v i t cách là m t ph m trù kinh t đã ra đ i và t n t i t lâu. Đó làướ ớ ư ộ ạ ế ờ ồ ạ ừ
m t công c Tài chính quan tr ng c a nhà n c.ộ ụ ọ ủ ướ
Là khâu tài chính t p trung gi v trí ch đ o và cũng là khâu tài chínhậ ữ ị ủ ạ
đ c hình thành s m nh t. Nó ra đ i, t n t i và phát tri n g n li n v i s raượ ớ ấ ờ ồ ạ ể ắ ề ớ ự
đ i c a h th ng qu n lí Nhà n c và s phát tri n c a kinh t hàng hóa ,ti nờ ủ ệ ố ả ướ ự ể ủ ế ề
t .ệ
Hay nói m t cách khác s xu t hi n c a NSNN chính là d a trên c sộ ự ấ ệ ủ ự ơ ở
hai ti n đ khách quan là ti n đ Nhà n c và ti n đ kinh t hàng hoá- ti n tề ề ề ề ướ ề ề ế ề ệ.
_Trong l ch s loài ng i:ị ử ườ
Nhà n c xu t hi n là k t qu c a cu c đ u tranh giai c pướ ấ ệ ế ả ủ ộ ấ ấ
trong xã h i. Nhà n c ra đ i t t y u kéo theo nhu c u t p trung ngu n l c tàiộ ướ ờ ấ ế ầ ậ ồ ự
chính vào trong tay Nhà n c đ làm ph ng ti n v t ch t trang tr i cho các chiướ ể ươ ệ ậ ấ ả
phí nuôi s ng b máy Nhà n c và th c hi n các ch c năng kinh t , xã h i c aố ộ ướ ự ệ ứ ế ộ ủ
Nhà n c. ướ
B ng quy n l c c a mình, Nhà n c tham gia vào quá trìnhằ ề ự ủ ướ
phân ph i t ng s n ph m xã h i. Bên c nh đó, b ng chính quy n l c chính trố ổ ả ẩ ộ ạ ằ ề ự ị
và xu t phát t nhu c u v tài chính ấ ừ ầ ề để đảm b oả thực hi n cệhức năng, nhi mệ
vụ của mình Nhà n cướ đã đ tặ ra những khoản thu, chi của Ngân sách Nhà
nước.
Các khoản thu chi này được tổng hợp trong một b ngả dự
toán thu chi tài chính được thực hiện trong một khoảng thời gian nhất đ nh. Cácị
kho nả thu mang tính ch tấ b tắ buộc của NSNN là một bộ phận các nguồn tài
chính chủ y uế được tạo ra thông qua vi cệ phân phối thu nhập quốc dân được
sáng t oạ ra trong khu vực s nả xu tấ kinh doanh và các kho nả chi chủ y uế của
Ngân sách mang tính ch tấ c pấ phát phục vụ cho đ uầ tư phát tri nể và tiêu dùng
của xã hội .
Đi uề này cho th yấ chính sự tồn t iạ của Nhà nước, vai trò của
Nhà nước đối với đ iờ sống kinh tế xã hội là những yếu tố cơ b nả quy tế định
sự tồn t iạ và tính ch t ấho t ạđộng của Ngân sách Nhà nưc.ớ
_Trong đi u ki n kinh t hàng hoá- ti n t , các hình th c ti n t trongề ệ ế ề ệ ứ ề ệ
phân ph i nh : thu b ng ti n, vay n …đ c Nhà n c s d ng đ t o l pố ư ế ằ ề ợ ượ ướ ử ụ ể ạ ậ
qu t n t riêng có: ngân sách nhà n c. ỹ ề ệ ướ
Nh v y, ngân sách nhà n c là ngân sách c a Nhà n c, hay Nhàư ậ ướ ủ ướ
n c chính là ch th c a ngân sách đó.ướ ủ ể ủ
Cho đ n nay, thu t ng “Ngân sách nhà n c” đ c s d ng r ng rãiế ậ ữ ướ ượ ử ụ ộ
trong đ i s ng kinh t xã h i m i qu c gia.ờ ố ế ộ ở ọ ố Song l i có r t nhi u đ nh nghĩaạ ấ ề ị
khác nhau v ngân sách nhà n c:ề ướ
Các nhà kinh t h c hi n đ i đã đ a ra nhi u đ nh nghĩaế ọ ệ ạ ư ề ị
khác nhau v ngân sách nhà n c:ề ướ
+Theo quan đi m c a các nhà kinh t Nga thì: ngânể ủ ế
sách nhà n c là b ng th ng kê các kho n thu và chi b ng ti n c a Nhà n cướ ả ố ả ằ ề ủ ướ
trong m t giai đo n nh t đ nh.ộ ạ ấ ị
+ M t cách hi u t ng t , ng i Pháp cho r ng: ngânộ ể ươ ự ườ ằ
sách nhà n c là toàn b tài li u k toán mô t và trình bày các kho n thu vàướ ộ ệ ế ả ả
kinh phí c a Nhà n c trong m t năm.ủ ướ ộ
Theo quan đi m c a nh ng nhà nghiên c u kinh t cể ủ ữ ứ ế ổ
đi n, Ngân sách Nhà n c là m t văn ki n tài chính,mô t các kho n thu và chiể ướ ộ ệ ả ả
c a chính ph , đ c thi t l p hàng năm.ủ ủ ượ ế ậ
T i Vi t nam, đ nh nghĩa v ngân sách nhà n c đ cạ ệ ị ề ướ ượ
nêu rõ trong lu t ngân sách nhà n c (20/3/1996): ậ ướ
Ngân sách nhà n c là toàn b các kho n thu và chi c a Nhà n c trongướ ộ ả ủ ướ
d toán đã đ c c quan Nhà n c có th m quy n quy t đ nh và đ c th cự ượ ơ ướ ẩ ề ế ị ượ ự
hi n trong m t năm đ đ m b o th c hi n các ch c năng, nhi m v c a Nhàệ ộ ể ả ả ự ệ ứ ệ ụ ủ
n c.(Đi u1- lu t ngân sách nhà n c).ướ ề ậ ướ
Trong m t ch ng m c nào đó, các đ nh nghĩa trên có nh ng s khác bi t nh tộ ừ ự ị ữ ự ệ ấ
đ nh. Nh ng nhìn chung chúng đ u th hi n b n ch t c a ngân sách nhà n cị ư ề ể ệ ả ấ ủ ướ
là:
_Xét v b n ch t kinh t : ề ả ấ ế
M i ho t đ ng c a NSNN đ u là ho t đ ng phân ph i các ngu n tàiọ ạ ộ ủ ề ạ ộ ố ồ
chính c a xã h iủ ộ gắn li n ềvới vi cệ hình thành và sử dụng quỹ ti n tề ệ t pậ trung
là NSNN
Trong th c ti n, ho t đ ng NSNN là ho t đ ng thu (t o l p) và chi tiêuự ễ ạ ộ ạ ộ ạ ậ
(s d ng) qu ti n t c a Nhà n c, làm cho ngu n tài chính v n đ ng gi aử ụ ỹ ề ệ ủ ướ ồ ậ ộ ữ
m t bên là các ch th kinh t , xã h i trong quá trình phân ph i t ng s n ph mộ ủ ể ế ộ ố ổ ả ẩ
qu c dân d i hình th c giá tr và m t bên là Nhà n c(các quan h tài chính).ố ướ ứ ị ộ ướ ệ
Đó chính là b n ch t kinh t c a NSNN ả ấ ế ủ
H th ng các quan h tài chính kinh t t o nên b n ch t kinh t c aệ ố ệ ế ạ ả ấ ế ủ
ngân sách nhà n c, đ c th hi n nh ng hình th c c th ch th .cácướ ươ ể ệ ở ữ ứ ụ ể ủ ể
ngu n tài chính này bao g m:ồ ồ
Th nh t: Quanứ ấ h kinh tệ ế giữa ngân sách nhà n cướ với các
doanh nghi p s n xu t và kinh doanh:ệ ả ấ Các quan hệ kinh tế này phát sinh trong
quá trình hình thành nguồn thu của quỹ Ngân sách b ng hình th c thuằ ứ ế
c a các doanh nghi pthu c m i thành ph n kinh tủ ệ ộ ọ ầ ế
Th hai: Quanứ hệ kinh tế giữa ngân sách nhà n c vàướ các đơn
vị thu c lĩnh v c chi phí s n xu t v t ch t.Các đ n v không s nộ ự ả ấ ậ ấ ơ ị ả
xu t kinh doanh là nh ng đ n v qu n lí nhà n c n m trong các lĩnhấ ữ ơ ị ả ướ ằ
v c s nghi p văn hóa xã h i,ự ự ệ ộ hành chính và an ninh qu cố
phòng.Nh ng đ n v này không s n xu t ra c a c i v t ch t nh ngữ ơ ị ả ấ ủ ả ậ ấ ư
ho t đ ng c a nó r t c n thi t cho xã h i. ạ ộ ủ ấ ầ ế ộ Quan h nàyệ phát sinh trong qúa
trình phân phối l iạ các khoản thu nhập bằng vi cệ Ngân sách nhà nước c pấ kinh
phí cho các đ nơ vị qu nả lý nhà nước theo các d toán kinh t ..ự ế Đồng thời,
trong cơ ch kinhế tế thị tr ngườ các đơn vị có ho tạ động sự nghiệp có các
kho nả thu phí và lệ phí, nguồn thu này một ph nầ các đ nơ vị làm nghĩa vụ tài
chính đối với ngân sách, một phần trang tr i các kho n chi tiêu ả ả của mình để
gi mả bớt gánh nặng cho ngân sách.
Th ba: Quanứ hệ kinh tế giữa ngân sách nhà n c v i h gia đìnhướ ớ ộ
và dân cư .M i quan h v m t tài chính gi a nhà n c v i h gia đình,ố ệ ề ặ ữ ướ ớ ộ
dân c đ c th hiên thông qua phân ph i l i gi ngân sách nhà n cư ượ ể ố ạ ữ ướ
v i ngân sách h gia đình. ớ ộ Một bộ phận dân cư thực hiện nghĩa vụ tài
chính đối với nhà nước b ngằ vi cệ nộp các kho nả thu ,ế phí, lệ phí. Một bộ
phận dân cư khác nh n ậ từ ngân sách nhà nước các kho n tr c pả ợ ấ theo chính
sách qui đ nh.ị
Th t :ứ ư Quan hệ kinh tế giữa ngân sách nhà n cướ với thị tr ngườ
tài chính.N n kinh t th tr ng đòi h i không ch các doanh nghi p mà c nhàề ế ị ườ ỏ ỉ ệ ả
n c, các đ n v không s n xu t kinh doanh, các hi p h i t ch c qu n chúngướ ơ ị ả ấ ệ ộ ổ ứ ầ
và dân c ph i ti p c n v i th tr ng v n và th tr ng ti n t .Xu t phát tư ả ế ậ ớ ị ườ ố ị ườ ề ệ ấ ừ
chính sách tài chính_ti n t , t cung c u v v n trên th tr ng.Nhà n c cò thề ệ ừ ầ ề ố ị ườ ướ ể
tham gia trên th tr ng tài chính b ng vi c phát hành các lo i chính khoán c aị ườ ằ ệ ạ ủ
kho b c nhà n c( tín phi u, trái phi u,ch ng t đ u năm) nh m huy đ ng v nạ ướ ế ế ứ ừ ầ ằ ộ ố
c a t t các ch th trong xã h i đáp ng nhu c u cân đ i v n c a ngân sách nhàủ ấ ủ ể ộ ứ ầ ố ố ủ
n c ho c nhà n c tham gia góp v n c ph n, hung v n ho c cho các đ n vướ ặ ướ ố ổ ầ ố ặ ơ ị
kinh t vay b ng hình th c nhha2 n c mua các lo i chính khoán c a doanhế ằ ứ ướ ạ ủ
nghi p.ệ
_V tính ch t xã h i:ề ấ ộ
Ngân sách nhà n c luôn luôn là m t công c kinh t c a nhà n c nh mướ ộ ụ ế ủ ướ ằ
th c hi n các ch c năng, nhi m v c a Nhà n c thông qua vi c , chuy n d chự ệ ứ ệ ụ ủ ướ ệ ể ị
m t b ph n thu nh p b ng ti n c a các ch th đó thành thu nh p c a Nhà n cộ ộ ậ ậ ằ ề ủ ủ ể ậ ủ ướ
và Nhà n c chuy n d ch thu nh p đó đ n các ch th đ c th c hi n .ướ ể ị ậ ế ủ ể ượ ự ệ
_Xét v ph ng di n pháp lý:ề ươ ệ
Ngân sách nhà n c là m t đ o lu t d trù các kho n thu chi b ng ti nướ ộ ạ ậ ự ả ằ ề
c a nhà n c trong m t th i gian nh t đ nh,th ng là m t ỳ đ c các c quanủ ướ ộ ờ ấ ị ườ ộ ượ ơ
l p pháp c a qu c gia ban hành.ậ ủ ố
Vai trò c a ngân sách nhà n c trong vi c đi u ti t vĩ mô n n kinhủ ướ ệ ề ế ề
t :ế
Vai trò c a ngân sách nhà n c m i th i đ i và trong m i mô hình kinhủ ướ ở ọ ờ ạ ọ
t là công c đi u ch nh vĩ mô n n kinh t -xã h i và đó đ c xem là vai trò quanế ụ ề ỉ ề ế ộ ượ
tr ng b c nh t c a Ngân sách nhà n c.Vai trò này, v m t chi ti t chúng ta cóọ ậ ấ ủ ướ ề ặ ế
th đ c p đ n nh ng n i dung và nh ng bi u hi n đa d ng khác nhau, songể ề ậ ế ở ữ ộ ữ ể ệ ạ
trên góc đ t ng quát vai trò c a ngân sách nhà n c qua 3 khía c nh sau:ộ ổ ủ ướ ạ
Th nh tứ ấ , Ngân sách Nhà n c là công c đi u tướ ụ ề i t th trế ị ường,
bình ổn giá c ảvà chống lạm phát:
_ Trong c ch k ho ch hóa t p trung :ơ ế ế ạ ậ
S đ n đi u v ch đ s h u, h n ch trong 2 hình th cự ơ ệ ề ế ộ ở ữ ạ ế ứ
s h u( qu c doanh và t p th ) đã d n đ n s phát tri n y u t c a các quanở ữ ố ậ ể ẫ ế ự ể ế ớ ủ
h th tr ng. ệ ị ườ
Không nh ng th , c ch kinh t ch huy v i vi c nhàữ ế ơ ế ế ỉ ớ ệ
n c quy t đ nh giá c c a các hàng hóa d ch v …cũng đã làm cho các quan hướ ế ị ả ủ ị ụ ệ
th tr ng kém phát tri n.ị ườ ể
Trong c ch đó, s v n đ ng c a giá c , chi phí tách kh iơ ế ự ậ ộ ủ ả ỏ
quan h cung_c u c a th tr ng, s bi n đ ng c a chúng đ c che gi u b i sệ ầ ủ ị ườ ự ế ộ ủ ượ ấ ở ự
bao c p c a Ngân sách nhà n c.ấ ủ ướ
Trong đi u ki n đó, vai trò c a ngân sách n c đ i v i kinhề ệ ủ ướ ố ớ
t -xã h i ngày càng tr nên l u m và t nh t.ế ộ ở ư ờ ẻ ạ
_ Trong n n kinh t th tr ng: ề ế ị ườ
Đ c đi m n i b t c a n n kinh t th tr ng chính là sặ ể ổ ậ ủ ề ế ị ườ ự
c nh tranh gi a các doanh nghi p nh m đ t l i nhu n t i đa, các y u t c b nạ ữ ệ ằ ạ ợ ậ ố ế ố ơ ả
c a th tr ng là cung c u và giá c th ng xuyên tác đ ng l n nhau vàủ ị ườ ầ ả ườ ộ ẫ chi
phối ho tạ động của th trị ường .
Sự m tấ cân đối giữa cung và c uầ sẽ làm cho giá cả tăng
lên ho cặ giảm đột bi nế và gây ra bi nế động trên thị tr ng,ườ d nẫ đ nế sự d chị
chuy nể vốn của các doanh nghi pệ từ ngành này sang ngành khác, từ đ aị
ph ngươ này sang đ aị ph ngươ khác. Vi cệ d chị chuyển vốn hàng lo tạ sẽ tác
động tiêu cực đ nế cơ c uấ kinh t ,ế n nề kinh t phát ế tri n ể không cân đ i.ố
Do đó đ n đ nh giá c chính ph có th ch đ ngể ổ ị ả ủ ể ủ ộ
tác đ ng vào cung ho c c u hàng hóa trên th tr ng.S tác đ ng này không chộ ặ ầ ị ườ ự ộ ỉ
đ c th c hi n thông qua thu mà còn đ c th c hi n thông qua chính sách chiượ ự ệ ế ượ ự ệ
tiêu c a ngân sách nhà n c.B ng ngu n c p phát c a chi tiêu ngân sách nhàủ ướ ằ ồ ấ ủ
n c h ng năm, các qu d tr nhà n c v hang hóa và tài chính đ c hìnhướ ằ ỹ ự ữ ướ ề ượ
thành.
Trong tr ng h p th tr ng có nhi u bi n đ ng, giá c lên quá caoườ ợ ị ườ ề ế ộ ả
ho c xu ng quá th p, nh l c l ng d tr hàng hóa và d tr ti n t nhà n cặ ố ấ ờ ự ượ ự ữ ự ữ ề ệ ướ
có th đi u hòa quan h cung_c u hàng hóa v t t đ bình n giá trên thể ề ệ ầ ậ ư ể ổ ị
tr ng, b o v quy n l i ng i tiêu dùng và n đ nh s n xu t.ườ ả ệ ề ợ ườ ổ ị ả ấ . .Ch ng h n,ẳ ạ
khi Chính ph mu n b o h cho nh ng ng i có thu nh p th p, Chính ph sủ ố ả ộ ữ ườ ậ ấ ủ ẽ
đ t giá tr n là m c giá cao nh t mà ng i bán đ c phép đ a ra và m c nàyặ ầ ứ ấ ườ ượ ư ứ
th ng là th p h n m c giá cân b ng trên th tr ng, khi đó t t y u s d n đ nườ ấ ơ ứ ằ ị ườ ấ ế ẽ ẫ ế
s thi u h t trên th tr ng. đ duy trì hi u l c c a giá tr n thì Chính ph l iự ế ụ ị ườ ể ệ ự ủ ầ ủ ạ
ti p t c can thi p b ng cách cung ph n thi u c a hàng hoá, l ng hàng hoáế ụ ệ ằ ầ ế ủ ượ
này đ c l y t qu d tr c a Nhà n c thu c ngân sách nhà n c, t c làượ ấ ừ ỹ ự ữ ủ ướ ộ ướ ứ
trong kho n chi ngân sách ph i có kho n d phòng này. Trái l i khi Chính phả ả ả ự ạ ủ
mu n b o h cho ng i s n xu t, mu n hàng hoà c a m t ngành nào đó đ cố ả ộ ườ ả ấ ố ủ ộ ượ
khuy n khích thì s đ t giá sàn là m c giá th p nh t mà ng i bán đ c phépế ẽ ặ ứ ầ ấ ườ ượ
đ a ra và m c này th ng l n h n giá cân b ng trên th tr ng. Đi u này sư ứ ườ ớ ơ ằ ị ườ ề ẽ
d n đ n s d th a hàng hoá trên th tr ng và khi đó là s can thi p c aẫ ế ự ư ừ ị ườ ự ệ ủ
Chính ph b ng cách mua h t l ng hàng th a. Kho n ti n s d ng đ thanhủ ằ ế ượ ừ ả ề ử ụ ể
toán cho ng i bán cũng là t ngân sách nhà n c.ườ ừ ướ
Đồng thời , trong quá trình đi uề ti tế thị tr ngườ ngân sách nhà nước
còn tác động đến thị trường ti nề tệ và thị trường vốn thông qua vi cệ sử dụng
các công cụ tài chính như: phát hành trái phiếu chính phủ, thu hút vi nệ trợ
nước ngoài, tham gia mua bán chứng khoán trên th trị ường vốn… qua đó góp
phần ki mể soát l mạ phát.
Nhà n c cũng có th s d ng ngân sách nhà n c nh m kh ng ch vàướ ể ử ụ ướ ằ ố ế
đ y lùi n n l m phát m t cách có bi u qu thông qua vi c th c hi n các chínhẩ ạ ạ ộ ệ ả ệ ự ệ
sách th t ch t ngân sách, nghĩa là c t gi m các kho n chi tiêu ngân sách, ch ngắ ặ ắ ả ả ố
tình tr ng bao c p,lãng phí trong chi tiêu, đ ng th i có th tăng thu tiêu dùngạ ấ ồ ờ ể ế
đ h n ch c u, m t khác có th gi m thu v i đ u t , kích thích s n xu t phátể ạ ế ầ ặ ể ả ế ớ ầ ư ả ấ
