1
Bộ Nông Nghiệp và PTNT
Đánh giá tính hiệu quả của các lớp huấn luyện nông
dân qua thực nghiệm (FFS) trong việc thực hiện
quản lý dịch hại tổng hợp trên cây có múi
tại Việt Nam
CARD 036/04VIE
Báo cáo hoàn tất dự án
2008
1
1. Thông tin về cơ quan nghiên cứu
Tên dự án Đánh giá tính hiệu quả của các lớp
huấn luyện nông dân qua thực nghiệm
(FFS) trong việc thực hiện quản lý dịch
hại tổng hợp trên cây có múi tại Việt
Nam
Cơ quan thực hiện phía Việt Nam Cục Bảo vệ thực vật
Người điều phối tại Việt Nam Ông Hồ Văn Chiến
Tổ chức thực hiện phía Úc Trường Đại học Tây Sydney
Nhân sự phía Úc Debbie Rae, Oleg Nicetic, Robert
Spooner-Hart
Ngày bắt đầu Tháng 2 năm 2005
Ngày kết thúc (gốc) Tháng 2 năm 2007
Ngày kết thúc (duyệt xét) Tháng 9 năm 2007
Giai đoạn báo cáo 2005-2006
Các văn phòng liên lạc
In Australia: Team Leader
Tên: Oleg Nicetic Telephone: +61245701329
Chức vụ: Nghiên cứu viên Fax: +61245701103
Tổ chức: Trường Đại Học Tây Sydney Email: o.nicetic@uws.edu.au
Ở Úc : Liên hệ về hành chánh
Tên Gar Jones Telephone: +6124736 0631
Chức vụ: Giám đốc, Khoa nghiên cứu Fax: +6124736 0905
Tổ chức Trường Đại học tây Sydney Email: g.jones@uws.edu.au
Ở Việt Nam
Tên: Ông Hồ Văn Chiến Telephone: +8473834476
Chức vụ: Giám Đốc Fax: +8473834477
Tổ chức Trung tâm BVTV phía Nam Email: hvchien@vnn.vn
2
2. Tóm tắt dự án
3. Tóm lược
Cây có múi là một loại cây ăn quả quan trọng ở Việt Nam nhưng sản lượng quả trên một ha
còn thấp hơn nhiều so với Úc cũng như một số nước sản xuất quả cây có múi chủ lực khác.
Mục tiêu của dự án này là để cải thiện ngành trồng cây có múi tại Việt Nam một cách tốt hơn
thông qua việc kiểm soát các đối tượng dịch hại và việc quản lý vườn cây có múi. Một cuộc
điều tra cơ bản đã cho thấy rằng lợi nhuận thực được ước tính cho mỗi ha cây có múi thì biến
động giữa 30.000.000 và 130.000.000 đồng Việt Nam. Diện tích vườn cây có múi và giống
cây có múi cũng biến động đáng kể giữa các tỉnh, trong đó nhóm quýt là cho lợi nhuận cao
nhất. Mục tiêu của dự án này đã đạt được một cách tốt đẹp là nhờ vào việc gia tăng năng lực
giảng dạy các phương pháp trồng cây có múi một cách hiệu quả của các cơ quan nghiên cứu
và khuyến nông của Việt Nam cho nông dân và cũng nhờ vào việc gia tăng kiến thức cho các
nông dân tham gia dự án. Kiểu học chủ yếu được sử dụng trong dự án này là các lớp học trên
đồng ruộng cho các nông dân (FFS) trong đó các lớp học là nơi hội tập những người tham gia
đến để cùng nhau học tập và nghiên cứu. Đầu tiên các đối tác chủ chốt đã xây dựng một
chương trình huấn luyện cho các cán bộ khuyến nông, những người đã huấn luyện về IPM
trên cây có múi và đã phát triển một chương trình hoạt động cho FFS. Sau đó các huấn luyện
viên đã tổ chức thực hiện một khoá FFS phù hợp với mùa vụ của từng vùng. Vào cuối vụ các
cuộc hội thảo xét duyệt đã được tổ chức ở trung tâm một số điểm để đánh giá FFS đồng thời
chỉnh sửa lại chương trình huấn luyện cũng như giáo trình cho FFS. Những chỉnh sửa ở năm
thứ hai bao gồm việc kéo dài khoảng thời gian hoạt động của FFS để để nó đủ bao gồm toàn
bộ những giai đoạn sinh trưởng và phát triển chủ yếu của cây có múi trong chương trình huấn
luyệN FFS nhưng các cuộc họp mặt thì ít thường xuyên hơn và trọng tâm của việc huấn
luyện đã được mở rộng từ quản lý dịch hại tổng hợp đến những mặt khác của kỹ thuật canh
tác cây có múi như việc cắt tỉa cành, dinh dưỡng cho cây đặc biệt là việc sản xuất phân ủ,
Cây có múi là một chủng loại cây ăn quả quan trọng ở Việt Nam nhưng hiện trạng sản xuấ
và sản lượng cây có múi đã bị trở ngại bởi nhiều vấn đề về dịch hại. Việc quản lý dịch hại
tổng hợp (IPM) hiện đang được thừa nhận như là một biện pháp kiểm soát dịch hại có
hiệu quả và chấp nhận được. Việt Nam đã phát triển mạnh được một chương trình IPM
Quốc Gia bằng việc tham gia tập huấn và nghiên cứu của các nông dân thông qua các lớp
huấn luyện thực nghiệm cho nông dân (FFS), mà qua đó đã có hơn 500.000 nông dân đã
được huấn luyện về các kỹ thuật IPM trên cây lúa, rau màu, vải, trà, đậu nành, đậu phộng
và khoai lang. Tuy nhiên trước khi có dự án này kỹ năng chuyên môn về IPM trên cây có
múi của các huấn luyện viên còn rất hạn chế. Dự án này đã làm gia tăng đáng kể năng lực
huấn luyện về IPM trên cây có múi cho các huấn luyện viên Việt Nam nhờ vào việc tập
huấn cho 209 cán bộ khuyến nông ở cả hai vùng Đồng bằng sông Cửu Long và các tỉnh
ven biển miền Trung. Sau đó những huấn luyện viên này đã tổ chức được 72 FFS trong
suốt hai năm 2005 và 2006, kết quả là đã có 2.245 nông dân của 12 tỉnh đã hoàn tất
chương trình huấn luyện về IPM trên cây có múi. Việc đánh giá hiệu quả của FFS đã được
minh chứng bằng việc các nông dân đã xác nhận có nhiều sinh vật có ích hơn trong khu
vườn của họ, họ chấp nhận những loại thuốc thích hợp hơn trong việc quản lý dịch hại
tổng hợp (IPM), giảm chi phí đầu tư và gia tăng việc chia sẽ kiến thức và kinh nghiệm dẫn
đến việc thành lập những hợp tác xã. Chi phi của FFS cho mỗi tham dự viên qua khảo sát
cho thấy nó chiếm khoảng 1,6% của bình quân lợi nhuận thực của các nông dân.
3
việc trẻ hoá vườn cây, dự thảo chi phí và kế hoach cho một chu kỳ sản xuất. Trong năm đầu
tiên của dự án 98 cán bộ khuyến nông từ 12 tỉnh đã được huấn luyện và đã tổ chức thực hiện
được 24 FFS với 728 nông dân đã được cấp chứng chỉ. Trong năm thứ hai của dự án thêm
111 cán bộ khuyến nông được huấn luyện và họ đã tổ chức thực hiện được 48 FFS với 1520
nông dân được cấp chứng chỉ. Trong năm thứ nhất của dự án các huấn luyện viên từ tỉnh Cần
Thơ đã in ấn 12 áp phích để giảng dạy về các loại dịch hại chính trên cây có múi. Vào lúc bắt
đầu cho năm thứ hai của dự án bộ áp phích này đã được in ấn trên vật liệu không thấm nước
và phân phối cho toàn bộ FFS với nguồn kinh phí tài trợ thêm của ACIAR. Một quyển sách
với tựa đề “IPM trên cây có múi- Hướng dẫn sinh thái” cũng đã được xuất bản vào cuối năm
thứ nhất của dự án và 1030 bản đã được phân phát cho các huấn luyện viên và nông dân tham
gia. Quyển sách đã được nhiều người chấp nhận vì thế đã được tiếp tục in ấn để phân phát
cho toàn bộ các nông dân tham gia FFS. Vào lúc kết thúc dự án một quyển sách thứ hai với
tựa đề “Hướng dẫn đồng ruộng về dịch hại trên cây có múi” đã được xuất bản với số lượng là
5030 quyển đang được phân phát cho các huấn luyện viên và tham dự viên FFS. Một cuộc
khảo sát kiến thức, thái độ, và thực tiễn (KAP) của các nông dân tham gia đã được thực hiện
vào lúc bắt đầu và kết thúc mỗi FFS cho thấy rằng thái độ của nông dân đã được ảnh hưởng
nhờ vào việc tham gia FFS. Kiến thức của họ về các loại sâu bệnh hại đã được cải thiện một
cách có ý nghĩa và số lần phun thuốc đã giảm. Vào lúc kết thúc dự án một cuộc đánh giá
những tác động về kinh tế, xã hội và môi trường đã được thực hiện bằng các cuộc phỏng vấn
cá nhân của 53 nông dân từ 13 địa điểm. Cuộc khảo sát này đã cho thấy rằng trong năm sau
khi tham gia FFS, thực hành canh tác của nông dân đã thay đổi gồm việc giảm sử dụng thuốc
trừ dịch hại, thay đổi loại thuốc được sử dụng từ loại thuốc có phổ tác động rộng với mức tác
động rất mạnh đến môi trường sang loại thuốc mềm hơn, việc quản lý đất tốt hơn nhờ vào
việc gia tăng sử dụng phân hữu cơ và quản lý tán cây được tốt hơn. Các nông dân cũng gia
tăng việc nhận thức của họ về việc áp dụng thuốc trừ dịch hại, giữ sổ ghi chép, sau thu hoạch
và thị trường. Đa số nông dân đều khai rằng lợi nhuận thực của họ đã gia tăng chính là kết
quả của việc giảm chi phí đầu vào và tăng được năng suất và chất lượng quả. Việc tham gia
FFS đã làm gia tăng tình cảm giữa các tham dự viên FFS và sự chuyển việc quản lý vườn từ
những người đàn ông sang vợ của họ để họ có thể đi làm những công việc khác. Sự thành lập
các hợp tác xã sau khi các FFS đã kết thúc là một bước rất quan trọng trong việc duy trì năng
lực đã được gia tăng của cộng đồng nông trại để cải thiện ngành sản xuất cây có múi. Tuy
nhiên để duy trì những điều này, các nhóm trang trại cần sự tài trợ về tài chính với các điều
kiện tín dụng dễ dàng hơn để họ phát triển các công nghệ sau thu họach và có điều kiện tiếp
cận thị trường. Sự duy trì mạng lưới huấn luyện viên đã được bồi dưỡng từ dự án này đòi hỏi
phải tiếp tục cấp thêm kinh phí. Mặc dù điều này ban đầu đã được sự tài trợ của chính quyền
các tỉnh, nhưng khả năng các nông dân đóng góp phần nào chi phí cho các FFS cần được
xem xét trong tương lai, đặc biệt nếu các nông dân là thành viên của các câu lạc bộ cây có
múi hay là các hợp tác xã. Chi phí cho mỗi thành viên tham gia FFS được ước tính khoảng
70,62 đô la Úc, chỉ bằng 1,60% lợi nhuận trung bình cho mỗi ha. Dựa vào những ước tính
này chi phí của FFS sẽ được bù lại chỉ trong một mùa nhờ vào việc giảm chi phí đầu vào và
gia tăng năng suất.
4. Giới thiệu và bối cảnh
Cây có múi là một trong những loại cây ăn quả chủ lực của Vịêt Nam (Bộ NN&PTNT 2004)
và sản xuất quả cây có múi là một nguồn thu nhập quan trọng của nhiều nông dân Việt Nam.
Tuy nhiên, sản lượng và ngành sản xuất quả cây có múi ở Việt Nam thì thấp hơn đáng kể so
với ở Úc và nhiều nước trồng cây có múi chủ yếu trên thế giới Brazil và Mỹ. Bộ Nông
nghiệp và PTNT Việt Nam đã cho rằng “ nhìn chung, việc canh tác cây có múi trong vài năm
qua đã đã không được phát triển mạnh, phần lớn là do tác hại nghiêm trọng của dịch hại mà
4
chủ yếu là bệnh vàng lá greening (bệnh huanglongbing) và vì thế những nghiên cứu về các
biện pháp kiểm soát các đối tượng dịch hại này, trong đó sự kết hợp giữa việc quản lý vật
liệu trồng và sử dụng kỹ thuật thâm canh, tiên tiến, là hết sức cần thiết” (Bộ NN&PTNT
2004).
Thông tin bối cảnh về sản xuất cây có múi ở những vùng mà dự án này đã thực hiện và thu
thập dữ liệu bao gồm việc điều tra cơ bản và đánh giá tác động của dự án thông qua việc điều
tra và phỏng vấn nông dân. Từ thông tin đã được thu thập bình quân diện tích vườn cây ăn
quả và thu nhập thực của nông dân đã được ước lượng cho mỗi tỉnh. Thật là khó để thẩm tra
những gì mà nông dân đã nêu ra qua cuộc phỏng vấn bởi vì họ đã không giữ lại những sổ
sách ghi chép việc thu và chi của họ một cách chính xác. Tuy nhiên, người phỏng vấn đã
kiểm tra lại với từng nông dân bằng cách tính toán lại với họ về thu nhập thực tế chứ không
phải là tổng số tiền họ thu được do bán quả. Họ cũng thẩm định lại với từng nhóm nông dân
và đã tính toán cho nông dân thấy sự khác nhau giữa thu nhập thực tế và tổng số tiền mà họ
thu được do bán quả và những chi phí trực tiếp như phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, chi phí
tưới tiêu, xăng dầu, tiền thuê mướn công lao động, đóng gói, vận chuyển đi bán. Trong việc
tính toán lợi nhuận thực, các nông dân đã không tính đến chi phí công lao động của chính họ
cũng như những thành viên trong gia đình của họ, sự khấu hao trang thiết bị cũng như vườn
quả của họ hoặc quan tâm đến tiền vay vốn để đầu tư sản xuất. Diện tích trung bình của vườn
cây có múi biến động một cách có ý nghĩa giữa các tỉnh và rộng nhất là ở Khánh Hoà (Hình
1). Gía trị lợi nhuận thực tế đã được ước tính không có liên quan đến kích cở vườn (Hình 2)
và lợi nhuận biến động giữa các chủng loại cây có múi khi được tính trung bình ở các tỉnh
(Hình 3).
Có một mức độ chuyên canh rất cao về giống cây có múi theo các tỉnh ở Việt Nam, với nông
dân ở Đồng Tháp hầu hết là trồng quýt (Tiều) và các nông dân ở Tỉnh Nghệ An thì chuyên về
trồng cam. Bưởi thì được trồng khá phổ biến ở nhiều tỉnh và diện tích trồng đã gia tăng
nhanh từ 10 năm qua. Những giống cây có múi khác nhau thì cho thu nhập rất khác nhau.
Trong khi lợi nhuận trung bình thực tế được tính bình quân trên các chủng loại cây có múi và
ở tất cả các tỉnh là 78.620.000 đồng Việt Nam, các nông dân trồng quýt có trung bình thu
nhập thực tế cao nhất là 100.000.000 đồng Việt Nam, tiếp theo sau là nông dân trồng bưởi
với thu nhập là 93.330.000 đồng Việt Nam trong khi nông dân trồng cam lợi nhuận bình
quân chỉ 37.880.000 đồng Việt Nam (Hình 3). Không có gì đáng ngạc nhiên khi lợi nhuận
bình quân cao nhất trên 100.000.000 đồng Việt Nam được ghi nhận ở hai tỉnh Tiền Giang và
Đồng Tháp bởi vì ở đó chủ yếu là được trồng quýt. So với lợi nhuận thực từ việc trồng trồng
lúa thì trồng cây có múi cao hơn từ 3-6 lần.
