Báo cáo: Rà soát thể chế chuỗi giá trị lúa gạo

ể ế

ỗ

Báo cáo rà soát th  ch  chu i giá

ạ

ị

tr  lúa g o

ộ Hà N i, tháng  3/2017

ụ ụ M c l c

3

ừ ế ắ

T  vi

t t

t

ươ ANLT An ninh l ự ng th c

ộ ệ ể ộ B  NNPTNT B  Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn

ệ ả ế ươ ứ Vi n Nghiên c u Qu n lý kinh t trung ng CIEM

ử ằ ồ Đ ng b ng sông C u Long ĐBSCL

ằ ồ ồ Đ ng b ng Sông H ng ĐBSH

ệ ươ ạ ự ệ ị Hi p đ nh th ng m i t do Vi t Nam – EU EVFTA

ươ ự ệ ệ ổ ứ T  ch c L ố ng th c và Nông nghi p Liên Hi p Qu c FAO

ổ ố ậ T ng thu nh p qu c dân GDP

ề ử ụ ứ ậ ấ GCN QSDĐ ấ Gi y ch ng nh n quy n s  d ng đ t

ỉ ố ươ ự ầ Ch  s  an ninh l ng th c toàn c u GFSI

ợ H p tác xã HTX

ọ ệ Khoa h c công ngh KHCN

Ngân hàng th  gi ế ớ i NHTG

ổ ứ ế ể ợ T  ch c H p tác kinh t và Phát tri n OECD

ụ ổ ố T ng c c th ng kê TCTK

ổ ứ ụ T  ch c tín d ng TCTD

ữ ạ ệ Trách nhi m h u h n TNHH

Ủ y ban nhân dân UBND

ế ậ ồ ự ả ệ Kh o sát ti p c n ngu n l c nông thôn Vi t Nam VARHS

ứ ố ả ộ Kh o sát m c s ng h  gia đình VHLSS

ộ ươ ệ ệ Hi p h i l ự ng th c Vi t Nam VFA

4

ế ị VAT Thu  giá tr  gia tăng

5

Ờ

Ầ

L I NÓI Đ U

ể ế ỗ ị ượ ự ệ ớ ạ  đ ụ   c th c hi n v i các m c Báo cáo Rà soát th  ch  chu i giá tr  lúa g o

ế ả ấ ả ị ề ể tiêu   xác đ nh, phân tích các rào c n v  th  ch  và chính sách trong s n xu t phân

ạ ố ừ ị ả ề ế ể ầ ph i lúa g o, t ấ    đó đ  ra các khuy n ngh  c i cách đ  góp ph n nâng cao năng su t

ủ ậ ả ạ ộ ườ lao đ ng, kh  năng c nh tranh và thu nh p c a ng i nông dân trong ngành lúa

g o. ạ

ứ ả ế ự Vi n Nệ ghiên c u qu n lý kinh t Trung ọ ươ  trân tr ng c m  n ả ơ D  án ng Hỗ

ợ ế ự ạ ệ ợ ơ ấ tr  tái c  c u kinh t nâng cao năng l c c nh tranh Vi t Nam (RCV) đã tài tr  cho

Báo cáo này.

ố ấ ủ ả ơ ự Chúng tôi chân thành c m  n ông Raymond Mallon, C  v n c a D  án RCV, đã

ữ ế ự ể ậ đóng góp nh ng bình lu n, góp ý quý báu và thi ệ t th c đ  hoàn thi n Báo cáo. Chúng

ả ơ ạ ế ộ ậ ế ỹ tôi cũng xin c m  n bà Ph m Chi Lan – chuyên gia kinh t ễ    đ c l p, Ti n s  Nguy n

ệ ỗ ưở ế ượ ệ ể ấ Đ  Anh Tu n, Vi n tr ng Vi n Chính sách và Chi n l ệ   c phát tri n nông nghi p

ế ỹ ế ệ ộ ươ ự nông thôn (IPSARD), và Ti n s  Đào Th  Anh thu c Vi n cây l ự   ng th c và cây th c

ệ ữ ế ả ẩ ề ph m. Các chuyên gia này đã đóng góp nhi u ý ki n ph n bi n h u ích cho Báo cáo.

ả ơ ế ồ ờ ạ ộ ấ ể ả Đ ng th i, chúng tôi cũng c m  n các ý ki n đóng góp t i h i th o tham v n đ  hoàn

ệ ượ ổ ứ ạ ệ ả ế ươ thi n báo cáo này đ ch c t c t ứ i Vi n Nghiên c u qu n lý kinh t Trung ng ngày

17/3/2017.

ứ ệ ả ế ươ Báo cáo do Vi n Nghiên c u qu n lý kinh t Trung ng và nhóm t ư ấ    v n

ế ỹ ự ủ ệ ễ ạ ả ủ ự c a d  án RCV th c hi n. Nhóm so n th o do Ti n s  Nguy n Đình Cung ch  trì,

ỹ ặ ủ ế ư ấ ớ ự v i s  tham gia c a Ti n s   Đ ng Quang Vinh. Các t v n đóng góp báo cáo

ố ệ ề ồ ư ấ ứ chuyên đ  và s  li u g m các t ườ   ấ  v n nghiên c u Đinh Tu n Minh, Hà Huy C ng

và Đoàn Quang H ng. ư

ư ế ể ế ọ ủ   M i thi u sót cũng nh  các quan đi m, ý ki n trình bày trong Báo cáo là c a

ả ủ ơ ủ ứ ệ ả ạ ả ợ nhóm so n th o, không ph i c a c  quan tài tr  hay c a Vi n Nghiên c u qu n lý

ế ươ kinh t Trung ng.

6

Ễ TS. NGUY N ĐÌNH CUNG

ưở ệ ả ế ệ Vi n tr ứ ng Vi n Nghiên c u qu n lý kinh t

Trung ươ ng

ự ố ố Giám đ c Qu c gia D  án RCV

7

Tóm t

t ắ

ạ ươ ự ậ ồ ờ ồ Lúa g o là cây l ng th c chính, đ ng th i cũng là ngu n thu nh p chính

ộ ở ệ ấ ẩ ạ ệ cho hàng tri u h  gia đình nông thôn Vi t Nam. Tuy xu t kh u lúa g o đem l ạ   i

ạ ệ ộ ấ ướ ể ậ ủ ạ ồ ồ m t ngu n ngo i t đáng k  cho đ t n ẫ   c, thu nh p c a ngành tr ng lúa g o v n

ặ ằ ủ ệ ặ ấ ấ ớ ộ ấ r t th p so v i m t b ng chung c a xã h i. M c dù năng su t trên di n tích canh

ệ ượ ấ ộ ủ tác c a Vi t Nam đ ấ c đánh giá là r t cao, năng su t lao đ ng (NSLĐ) ngành lúa

ơ ấ ả ướ ề ấ ớ ướ ạ ạ g o l i th p h n r t nhi u so v i trung bình c  n c và đang có xu h ng tăng

ạ ữ ủ ạ ầ ệ ề ặ ậ ch m l i. Nh ng năm g n đây, ngành lúa g o c a Vi t Nam g p nhi u khó khăn

ị ườ ệ ậ ấ ẩ ả ề ề c  v  đi u ki n khí h u, giá và th  tr ứ   ạ ng xu t kh u. Bên c nh đó, các thách th c

ế ụ ồ ướ ậ ổ ấ ề ế v  bi n đ i khí h u, thi u h t ngu n n ệ   c, thoái hóa đ t, v.v., đang ngày càng hi n

ệ ạ ầ ổ ớ rõ. Ngành nông nghi p nói chung và ngành lúa g o nói riêng c n đ i m i toàn b ộ

ấ ể ủ ậ ả ườ quá trình s n xu t đ  nâng cao NSLĐ và thu nh p c a ng ể ạ   i nông dân. Đ  đ t

ượ ụ ự ệ ể ế đ ệ   ệ ố c m c tiêu nói trên, vi c rà soát h  th ng chính sách, th  ch  và th c hi n

ế ứ ầ ữ ả ờ ị ế nh ng c i cách k p th i là h t s c c n thi t.

ể ế ỗ ụ ị ị ạ có m c đích là xác đ nh các Báo cáo rà soát th  ch  chu i giá tr  lúa g o

ề ể ế ả ấ ạ ả ừ ư rào c n v  th  ch  và chính sách trong s n xu t lúa g o, t ế    đó đ a ra các khuy n

ể ấ ả ạ ầ ộ ị ngh  chính sách đ  góp ph n nâng cao năng su t lao đ ng, kh  năng c nh tranh và

ủ ậ ườ ề ậ ế ể thu nh p c a ng ạ i nông dân trong ngành lúa g o. Báo cáo đ  c p đ n th  ch ế

ộ ậ ứ ạ ả ấ ộ ố ạ   trong toàn b  quá trình s n xu t và phân ph i lúa g o, tuy có m c đ  đ m, nh t

ở ừ ặ ế ố ả ấ khác nhau ạ  t ng công đo n ho c y u t s n xu t khác nhau.

ề ể ế ữ ạ ộ ỗ ồ ị Nh ng n i dung chính v  th  ch  chu i giá tr  lúa g o bao g m:

ể ế ề ấ ồ (1) Th  ch  v  đ t tr ng lúa:

ề ấ ệ ằ ỉ ấ   Báo cáo ch  ra r ng các chính sách v  đ t nông nghi p nói chung và đ t

ố ớ ầ ư ả ớ ồ ổ ươ tr ng lúa nói riêng đang là rào c n l n đ i v i đ u t , thay đ i ph ứ ả   ng th c s n

ự ả ệ ấ ạ ấ xu t nông nghi p, nâng cao năng l c s n xu t và NSLĐ trong ngành lúa g o. C ụ

ề ạ ể ề ả ằ ỉ ệ ấ ồ   th , Báo cáo ch  ra r ng các chính sách v  h n đi n, chính sách b o v  đ t tr ng

8

ươ ự ế ể ạ ố ượ ấ ồ lúa và an ninh l ng th c qu c gia, và các h n ch  chuy n nh ng đ t tr ng lúa đã

ụ ấ ở ộ ả ấ ổ ươ gây khó khăn cho tích t đ t đai, m  r ng quy mô s n xu t, thay đ i ph ứ   ng th c

ầ ư ấ ữ ạ ơ ả s n xu t, thu hút đ u t và nâng cao NSLĐ trong ngành lúa g o. H n n a, chính

ế ể ạ ổ ồ ệ ạ ể ề ế sách h n ch  chuy n đ i cây tr ng đang gây ra thi t h i đáng k  v  kinh t ấ    cho đ t

ướ ủ ườ ế ấ ồ ồ ượ n ậ c và thu nh p c a ng i nông dân tr ng lúa. N u đ t tr ng lúa đ ể   c chuy n

ệ ề ế ệ ể sang các ngành nông nghi p khác, n n kinh t Vi t Nam có th  thu đ ượ ợ c l i ích là 6

1. Bên c nh đó, chính sách thu h i đ t nông nghi p cho m c ụ

ồ ấ ệ ạ ỷ t USD trong 20 năm

ứ ề ấ ồ ử ụ ấ ớ ị ấ   đích s  d ng khác v i m c đ n bù th p đang làm cho đ t tr ng lúa có giá tr  th p,

ầ ư ệ ạ ủ r i ro cao, làm nàn lòng nhà đ u t vào nông nghi p nói chung và lúa g o nói riêng.

ộ ả ể ế ầ ấ ả ồ ả   Các rào c n th  ch  này đã làm thui ch t c  cung và c u đ t tr ng lúa, làm n n

ở ộ ề ả ấ ả ấ ọ ố lòng nhi u nhà s n xu t khi h  mu n m  r ng quy mô s n xu t.

ể ế ề ả ạ ấ (2) Th  ch  v  s n xu t lúa g o:

ả ượ ạ ớ ộ ượ ừ Duy trì s n l ng lúa g o l n là m t chính sách đã đ ụ c áp d ng t lâu.

ề ả ế ả ị ươ ự ầ ố Ngh  quy t 63/2009/NQ­CP v  đ m b o an ninh l ng th c qu c gia yêu c u duy

ả ượ ệ ấ ứ ầ ướ trì s n l ng lúa 41­42 tri u t n lúa, đáp  ng nhu c u tiêu dùng trong n ấ   c và xu t

ệ ấ ả ượ ẩ ả ạ ộ ớ kh u kho ng 4 tri u t n g o/năm. Đây là m t chính sách s n l ằ ng nh m t i hai

ụ ươ ự ướ ứ ấ ẩ ớ ỉ m c tiêu an ninh l ng th c trong n ắ   ộ c và xu t kh u v i m t ch  tiêu c ng nh c.

ả ượ ế ả ấ ợ ế ề ệ ẫ Chính sách khuy n khích s n l ng cao d n đ n nhi u h  qu  b t l i cho nông

ụ ồ ấ ượ ớ dân tr ng lúa. Thâm canh tăng v  đem l ạ ả ượ i s n l ớ ng l n v i ch t l ấ ng th p và s ự

ủ ấ ẩ ấ ồ ờ ệ ả thoái hóa đ t, đ ng th i làm gi m uy tín hàng xu t kh u c a Vi t Nam trên th ị

ườ ố ế ấ ượ ế ạ ấ ẫ ấ ẩ ấ ồ tr ng qu c t . Ch t l ờ   ng lúa g o th p d n đ n giá xu t kh u th p, đ ng th i

ướ ủ ậ ườ ố ẩ đ y giá trong n c và thu nh p c a ng ả   ấ i nông dân xu ng th p. Chính sách s n

ư ậ ầ ớ ế ể ả ươ ự ượ l ng l n nh  v y là không c n thi ả t đ  đ m b o an ninh l ng th c và gây ra chi

ớ ườ ồ ệ ộ phí l n cho xã h i nói chung và ng i tr ng lúa nói riêng. Vi ệ t Nam hi n đang bao

ề ạ ướ ộ ộ ậ ườ ệ ấ c p lúa g o cho nhi u n c trong khi m t b  ph n ng i Vi ậ   t Nam  đang nh p

ấ ượ ẩ ề ể ủ ạ kh u g o ch t l ng c a Thái Lan và Campuchia v  đ  tiêu dùng.

ự

ộ

1 Xem Chu và c ng s  (2016)

ố ả ế ớ ồ ướ ầ Trong b i c nh ngu n cung th  gi i có xu h ạ   ng tăng và nhu c u lúa g o

9

ấ ượ ổ ị ể ẽ ữ ế ấ ấ ả ờ ch t l ệ   ng th p gi m, n u không có nh ng thay đ i k p th i, có th  s  xu t hi n

ệ ượ ể ả ờ ị ưở ầ ạ ẽ th i đi m ngành lúa g o s  ph i gánh ch u hi n t ng tăng tr ng b n cùng hóa

ả ượ ư ậ ả ầ (immiserizing growth) khi s n l ng tăng nh ng thu nh p gi m do chi phí đ u vào

tăng và giá bán gi m. ả

ể ế ề ạ ấ ẩ (3) Th  ch  v  xu t kh u lúa g o:

ố ớ ầ ư ể ế ề ả ớ ấ ẩ ạ ộ Th  ch  v  xu t kh u g o đang là m t rào c n l n đ i v i đ u t ạ   , sáng t o

ưở ưở ụ ể ả ồ ỉ và t ng tr ng NSLĐ. Báo cáo này đã ch  ra c  th  các rào c n đó, bao g m các

ể ượ ấ ộ ơ ứ ề ệ ế ấ ẩ ả đi u ki n ph i đáp  ng đ  đ ạ c c p phép xu t kh u g o và m t c  ch  thi hành

ạ ộ ườ ữ ệ ấ ấ ậ b t c p, t o ra m t môi tr ẳ ng kinh doanh b t bình đ ng gi a doanh nghi p nhà

ướ ệ ư ụ ể ề ị ị n c và doanh nghi p t nhân. C  th , Ngh  đ nh 109/NĐ­CP/2010 v  kinh doanh

ề ề ệ ấ ẩ ạ ấ ặ ấ ẩ ạ ấ   xu t kh u g o đ  ra đi u ki n kinh doanh xu t kh u g o là r t ng t nghèo và b t

ớ ứ ứ ố ấ ồ ể ộ ợ h p lý, bao g m: (i) có ít nh t m t kho chuyên dùng v i s c ch a t i thi u 5.000

ộ ơ ở ấ ố ạ ấ ớ ể ấ t n thóc; (ii) có ít nh t m t c  s  xay, xát thóc, g o v i công su t t ấ   i thi u 10 t n

ờ ớ ượ ụ ả ấ ẩ ạ ờ thóc/gi ; (iii) ph i xu t kh u g o trong th i gian 12 tháng liên t c m i đ ấ   c c p

ủ ề ứ ữ ệ ề ệ ấ ẩ ạ ấ ậ ạ l ỏ   i gi y ch ng nh n đ  đi u ki n xu t kh u g o. Nh ng đi u ki n này đòi h i

ầ ư ớ ể ượ ệ ậ ộ ớ ể ố v n đ u t l n và m t doanh nghi p m i thành l p không th  v t qua đ  tham gia

ấ ạ ẩ xu t kh u g o.

ủ ọ ơ ị ướ ề ệ ệ ạ Quan tr ng h n, quy đ nh c a Nhà n ộ   c đang t o đi u ki n cho Hi p h i

ệ ị ế ộ ề ấ ẩ ạ ắ ươ l ự ng th c Vi ạ   t Nam (VFA) n m th  th  đ c quy n trong xu t kh u g o và t o

ụ ể ữ ệ ấ ẩ ạ ả ạ ạ rào c n c nh tranh lành m nh gi a các doanh nghi p xu t kh u g o. C  th , theo

ị ị ủ ệ ấ ẩ ạ ị quy đ nh c a Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP các doanh nghi p xu t kh u g o sau khi

ệ ấ ẩ ả ồ ợ ề   ớ ký h p đ ng xu t kh u ph i đăng ký v i VFA trong vòng ba ngày làm vi c (đi u

ươ ướ ồ 17). Trong khi đó, các công ty l ự ng th c nhà n c, bao g m VINAFOODS I và

ủ ị ữ ị ị VINAFOODS II, l ạ ượ i đ c giao v  trí ch  t ch VFA. Rõ ràng nh ng quy đ nh pháp

ộ ợ ệ ậ ạ ế ấ ớ ấ ẩ lu t hi n nay đang t o ra m t l ạ   i th  r t l n cho các DNNN trong xu t kh u g o.

ề ẻ ữ ủ ế ầ ẳ Đi u này có v  đi ng ượ ạ c l i tinh th n bình đ ng gi a các c a Hi n pháp 2013 theo

ủ ể ầ ộ ế ẳ ạ ợ đó “Các ch  th  thu c các thành ph n kinh t bình đ ng, h p tác và c nh tranh theo

ậ ả ề pháp lu t” (Đi u 51, kho n 2).

10

ở ầ ư ả ị ạ ấ Các quy đ nh này đã và đang c n tr  đ u t ạ   ả , sáng t o trong s n xu t lúa g o,

ệ ọ ỗ ự ấ ượ ự ạ ươ ệ ạ ti t tiêu m i n  l c nâng cao ch t l ng g o và xây d ng th ấ   ng hi u g o xu t

ệ ấ ượ ề ệ ả ẩ ị ẩ ủ kh u c a Vi t Nam. Nhi u doanh nghi p có s n ph m ch t l ng cao, giá tr  gia

ượ ệ ấ ẩ ả ư tăng cao nh ng không đ ấ   ờ c phép xu t kh u, ph i nh  doanh nghi p khác xu t

ả ượ ẩ ộ ấ ị ườ ớ ộ ớ ư kh u  thay.   T   duy  s n  l ng   l n   c ng   v i   m t   c u  trúc   th   tr ng   do  doanh

ệ ệ ạ ấ ẩ ạ ướ ứ ẫ ấ nghi p xu t kh u g o, nh t là doanh nghi p g o nhà n ắ   ầ c đ ng đ u, d n d t

ạ ủ ế ỗ ị ệ ế ụ ả ạ chu i giá tr , đã khi n cho ngành lúa g o c a Vi t Nam ti p t c ph i ch y theo mô

ượ ị ả ấ ượ ữ ấ ấ ớ ơ hình “l ng l n, ch t kém” vì nh ng đ n v  s n xu t lúa ch t l ng cao, quy mô

ố ỉ ượ ươ ự ư ạ ấ ượ ớ l n cu i cùng cũng ch  bán đ ớ c lúa v i giá t ng t nh  g o ch t l ấ   ng th p.

ở ộ ấ ượ ệ ả ấ ẽ ặ Vi c m  r ng quy mô s n xu t lúa ch t l ng cao cũng s  g p khó khăn do khó

ượ ượ ể ế ậ ị ườ ả ấ ế ớ v t qua đ ẩ c rào c n xu t kh u đ  ti p c n th  tr ng th  gi i.

ể ế ở ở ạ ỗ ị Trên c  s   phân tích, đánh giá th  ch  trong chu i giá tr  lúa g o, Báo cáo đi

ị ả ữ ề ế ể ế ế ị ế đ n nh ng nhi u khuy n ngh  c i cách th  ch , chính sách. Các khuy n ngh  quan

ấ ượ ọ ắ tr ng nh t đ c tóm t ư t nh  sau:

ề ể ế ấ ấ (i) ồ V   th   ch ,   chính   sách   đ t   tr ng   lúa   nói   riêng   và   đ t   nông

ệ nghi p nói chung

(cid:0) ỏ ạ ị ử ứ ế ậ ấ ấ Th  nh t  ­ B  h n đi n ề : Báo cáo khuy n ngh  s a Lu t Đ t đai năm

ướ ề ạ ề ề ỏ ị 2013 theo h ề ng b  quy đ nh v  h n đi n (Đi u 129 và Đi u 130);

ề ạ ở ả ệ ở ề ả ấ ị các quy đ nh v  h n đi n đang c n tr  s n xu t nông nghi p quy

ầ ư ầ ớ ệ ả mô l n và làm gi m nhu c u đ u t vào nông nghi p.

(cid:0) ứ ạ ấ ỏ ồ ị ỏ Th  hai ­ B  quy ho ch đ t tr ng lúa: ế   Báo cáo khuy n ngh  b  các

ụ ể ề ấ ệ ạ ồ ị ề ả   quy ho ch hi n nay v  đ t tr ng lúa, c  th  là các quy đ nh v  b o

ế ồ ị ả ệ ấ v  đ t tr ng lúa trong các văn b n: Ngh  quy t 63/2009/NQ­CP về

ả ươ ự ố ế ị ả đ m b o an ninh l ng th c qu c gia , Ngh  quy t 17/2011/QH13 về

ấ ế ử ụ ạ ị ị quy ho ch s  d ng đ t đ n năm 2020 và Ngh  đ nh 42/2012/NĐ­CP

ấ ồ ử ụ ả Ở ộ ố ị ươ ề v  qu n lý, s  d ng đ t tr ng lúa. m t s  đ a ph ư ng có  u th  t ế ự

ử ụ ệ ạ ế   nhiên và NSLĐ ngành lúa g o cao, nên s  d ng các bi n pháp khuy n

ỗ ợ ữ ể ế ả ơ khích và h  tr ấ    nâng cao h n n a NSLĐ đ  khuy n khích s n xu t

11

ạ ộ ồ ắ lúa g o thay vì b t bu c tr ng lúa.

(cid:0) ề ử ụ ứ ệ ấ ả ả Th  ba – Coi quy n s  d ng đ t nông nghi p là tài s n và b o v ệ

ề ử ụ ế ấ quy n s  d ng đ t nông nghi p t t h n: ị ử ổ   ệ ố ơ  Báo cáo khuy n ngh  s a đ i

ấ ồ ề ấ ệ chính sách v  đ t nông nghi p nói chung và đ t tr ng lúa nói riêng đ ể

ư ộ ử ụ ệ ề ệ ấ ấ ồ ả   b o v  quy n s  d ng đ t nông nghi p, đ t tr ng lúa nh  m t tài

ụ ể ạ ấ ư ả ị ả s n có giá tr  nh  các lo i đ t khác, tài s n khác. C  th , Báo cáo

ấ ấ ị ử ư ừ ế ậ ổ khuy n ngh  s a đ i Lu t đ t đai nh  sau: (a) th a nh n quy n s ề ử

ố ớ ấ ệ ấ ồ ụ d ng lâu dài đ i v i đ t nông nghi p nói chung và đ t tr ng lúa nói

ề ấ ườ ậ riêng (Đi u 126 Lu t Đ t đai 2013), ng ị ấ   i nông dân không b  m t

ề ử ụ ạ ộ ể ệ quy n s  d ng khi chuy n sang ho t đ ng phi nông nghi p, có th ể

ượ ệ ặ ấ ố ố ể chuy n nh ế   ng đ t nông nghi p ho c góp v n khi không mu n ti p

ồ ấ ể ệ ề ấ ỏ ị ụ ả t c s n xu t nông nghi p; (b) b  các quy đ nh v  thu h i đ t đ  giao

ườ ử ụ ề ậ ấ đ t cho ng ấ i s  d ng khác trong Lu t Đ t đai 2013 (các Đi u 61, 62

ướ ư ự ư ệ ấ và 63), thay vào đó Nhà n c th c hi n tr ng thu, tr ng mua đ t cho

ụ ụ ụ ạ ầ ự ố các d  án ph c v  m c đích qu c phòng, an ninh và h  t ng kinh t ế    ­

ộ ồ ươ ị ườ ủ ầ ư ự xã h i, có b i th ứ ng theo m c giá th  tr ng; ch  đ u t các d  án

ươ ạ ượ ấ ủ ể ặ th ng m i ph i t ả ự ươ  th ng l ng đ  mua ho c thuê đ t c a ng ườ   i

ế ề ể ượ ấ ồ ỏ ạ ử ụ s  d ng; (c) Xóa b  h n ch  v  chuy n nh ề   ng đ t tr ng lúa (Đi u

ể ậ ấ ườ ể ự 191   Lu t   Đ t   đai   2013)   đ   ng i   nông   dân   có   th   t ể     do   chuy n

ượ ọ ố ượ ấ ồ nh ệ ng đ t nông nghi p cho m i đ i t ầ ng có nhu c u, bao g m c ả

ứ ự ế ệ ả ấ ổ t ch c, cá nhân không tr c ti p s n xu t nông nghi p. Nhà n ướ   c

ấ ằ ử ụ ụ ệ ấ ả ả   qu n lý đ t b ng cách phê duy t m c đích s  d ng đ t, không qu n

ố ượ ề ử ụ ệ ấ ả ắ ườ lý đ i t ng n m quy n s  d ng đ t. Cách b o v  ng i nông dân

ọ ể ọ ự ả ấ ự ố t ề t nh t là trao quy n cho h  đ  h  t ệ  b o v  mình, t ế ị  quy t đ nh

ệ ử ụ ị ườ ủ ả ị vi c s  d ng tài s n c a mình thông qua giao d ch th  tr ng. Nhà

ướ ế ử ụ ể ử ụ ể ạ ế ế ấ n c có th  s  d ng thu  s  d ng đ t lũy ti n đ  h n ch  hanh vi

ụ ấ ầ ơ ử ụ ụ ả ấ tích t đ t cho m c đích đ u c , không s  d ng cho s n xu t.

ề ể ế ả ấ ạ (ii) V  th  ch , chính sách s n xu t lúa g o:

(cid:0) ứ ư ỏ ụ ả ượ ị ỏ ụ ế Th  t ­ B  m c tiêu s n l ng: Báo cáo khuy n ngh  b  m c tiêu

12

ả ượ ề ả ế ả ị ổ t ng s n l ng lúa g o ( ạ Ngh  quy t 63/2009/NQ­CP v  đ m b o an

ươ ự ố ụ ự ể ninh l ng th c qu c gia) ấ ơ   , và chuy n sang các m c tiêu th c ch t h n

ươ ậ ủ ụ ể ự ườ ề v  an ninh l ng th c, c  th  là NSLĐ và thu nh p c a ng i dân.

ề ể ế ẩ ạ ấ (iii) V  th  ch , chính sách xu t kh u g o:

(cid:0) ứ ệ ế ấ ẩ ỏ ề Th  năm – B  các đi u ki n xu t kh u g o: ạ  Báo cáo khuy n ngh  b ị ỏ

ạ ả ấ ẩ ị ị ạ   các rào c n xu t kh u g o trong Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP và lo i

ề ặ ướ ồ ờ ỏ b  các đ c quy n mà Nhà n c đã trao cho VFA. Đ ng th i, Báo cáo

ổ ổ ằ ủ ứ ứ ể ầ cho r ng c n thay đ i t ch c và ch c năng c a VFA, đ  VFA tr ở

ệ ộ ộ ườ ớ ự ủ thành m t hi n h i ngành hàng bình th ng v i s  tham gia c a toàn

ạ ỗ ị ừ ườ ồ ế ộ b  các tác nhân trong chu i giá tr  lúa g o, t ng i tr ng lúa đ n xay

ườ ố ộ ị ươ ấ ẩ xát, ng i phân ph i n i đ a và th ng nhân xu t kh u.

(cid:0) ứ ỗ ợ ế ị ườ ậ Th  sáu – H  tr  ti p c n th  tr ng cho lúa g o: ạ   Báo cáo khuy nế

ị ướ ỗ ợ ế ệ ậ ẩ ấ ạ ngh   Nhà   n c   h   tr doanh   nghi p   xu t   kh u   g o   ti p   c n   th ị

ườ ử ụ ẩ ằ ấ ơ tr ấ ng xu t kh u b ng cách cung c p thông tin và s  d ng c  quan

ệ ạ ươ ệ ạ ạ đ i di n ngo i giao, th ng m i giúp doanh nghi p thi ế ậ ự ệ   t l p s  hi n

ươ ế ở ị ườ ướ ậ ệ di n th ạ ự ng m i tr c ti p các th  tr ng n c ngoài (thành l p văn

ế ậ ệ ẩ ậ ạ ố phòng đ i đi n, công ty, kho bãi; ti p c n đ i tác nh p kh u; v.v.).

ạ ạ ệ ả ố ứ ề Tóm l i, ngành lúa g o Vi ặ ớ t Nam đang ph i đ i m t v i nhi u thách th c và

ệ ố ế ề ủ ề ể ế ể ạ ả ệ nhi u rào c n th  ch . H  th ng chính sách, th  ch  v  lúa g o c a Vi t Nam

ệ ượ ề ả ủ ự ụ ợ hi n nay đ ớ   c xây d ng trên n n t ng c a các m c tiêu không còn phù h p v i

ự ư ớ ị ệ ợ ướ ễ th c ti n và t duy can thi p hành chính, không phù h p v i đ nh h ự   ng xây d ng

ộ ề ủ ệ ạ ầ ướ ầ ệ m t n n kinh t ế ị ườ  th  tr ng đ y đ , hi n đ i. Do đó, Nhà n ự c c n th c hi n các

ệ ẽ ể ế ằ ả ả ạ ỡ bi n pháp c i cách m nh m  nh m tháo g  các rào c n th  ch  trong các công

ủ ể ế ả ạ ỗ ị ườ ấ ạ đo n c a chu i giá tr  lúa g o. C i cách th  ch  là con đ ề   ng nhanh nh t, b n

ấ ể ẩ ưở ả ề ủ ấ ộ ế ữ v ng nh t đ  thúc đ y tăng tr ng năng su t lao đ ng c a c  n n kinh t nói

ạ chung và ngành lúa g o nói riêng.

13

ớ

ệ ề

ứ

I. Gi

i thi u v  nghiên c u

ự

ứ

ệ

1. Lý do th c hi n nghiên c u

ố ớ ạ ọ ườ ệ ạ Lúa g o đóng vai trò quan tr ng đ i v i ng i dân Vi t Nam. Lúa g o là cây

ự ủ ệ ồ ưỡ ươ l ng th c chính c a Vi ấ t Nam và cung c p ngu n dinh d ọ ng quan tr ng hàng

ệ ủ ư ề ồ ườ ầ đ u cho dân c . Tr ng lúa cũng là công vi c c a nhi u ng ố ệ ủ   i dân. Theo s  li u c a

ườ ệ ệ ộ TCTK, năm 2015 44% ng ầ ớ   i lao đ ng làm vi c trong ngành nông nghi p, ph n l n

ề ạ ấ ậ ồ ố ồ trong s  đó tham gia tr ng lúa. Lúa g o là ngu n thu nh p chính cho r t nhi u h ộ

ở ệ ạ ẩ ặ ấ gia đình nông thôn Vi ộ t Nam. Lúa g o cũng là m t m t hàng xu t kh u quan

ủ ệ ọ ệ ạ ộ tr ng trong nhóm hàng nông nghi p c a Vi t Nam, đem l ồ i m t ngu n ngo i t ạ ệ

2. Năm 2012 xu tấ

ấ ướ ể ữ ạ ấ đáng k  cho đ t n c, nh t là trong giai đo n nh ng năm 2000

ạ ủ ẩ ệ ệ ấ ứ ạ ấ ạ ị ỷ kh u g o c a Vi t Nam đ t m c cao nh t là 8,5 tri u t n và đ t giá tr  3,7 t USD.

ủ ậ ườ ấ ớ ồ Tuy nhiên, thu nh p c a ng ẫ ấ i nông dân tr ng lúa v n r t th p so v i các ngành

ủ ả ướ ệ ậ ớ nông nghi p khác và so v i thu nh p trung bình c a c  n c.

ữ ủ ạ ầ ệ ề ặ Trong nh ng năm g n đây, ngành lúa g o c a Vi t Nam g p nhi u khó

ươ ế ớ ẫ ế ụ ự ậ khăn. Trong khi giá l ng th c th  gi i v n ti p t c đà tăng ch m (Hình 1), tình

ệ ủ ế ả ấ ậ ổ ệ hình bi n đ i khí h u đang làm cho s n xu t nông nghi p c a Vi t Nam khó khăn

ệ ầ ầ ệ ưở ơ h n. Quý I/2016, l n đ u tiên GDP ngành nông nghi p Vi t Nam tăng tr ng âm so

ỳ ướ ủ ạ ậ ặ ộ ớ v i cùng k  năm tr c do tác đ ng c a h n hán và ng p m n.

ệ ệ ứ ướ ơ ộ ữ ư Ngành nông nghi p Vi t Nam đang đ ng tr c nh ng c  h i cũng nh  thách

ớ ủ ộ ứ ậ ế ố ế ị ươ ạ ự th c to l n c a h i nh p kinh t qu c t ệ . Các hi p đ nh th ng m i t do mà Vi ệ   t

ụ ệ ị ươ ệ Nam tham gia, ví d  Hi p đ nh Th ạ ự ng m i T  do Vi t Nam – EU (EVFTA), s ẽ

ả ủ ề ệ ệ ị ườ ớ ạ t o đi u ki n cho hàng nông s n c a Vi ế ậ t Nam ti p c n các th  tr ng l n trên th ế

ớ ơ ộ ự ể ệ ế ỉ gi ả ủ   i. Tuy nhiên, các c  h i này ch  có th  thành hi n th c n u hàng nông s n c a

ự

ể

ệ

ằ

ấ

ắ

ề ủ ị

ư ủ

ệ

ề

ả

ả

ấ

ắ

ườ

ầ ư ị 2 Tuy nhiên, c n l u ý r ng đây ch a ch c đã là giá tr  cao nh t có th  do có s  can thi p khá nhi u c a nhà  ư ợ ướ n c thông qua h p đ ng chính ph  và DNNN, và ch a ch c đã ph i là hi u qu  nh t tính v  giá tr  gia tăng ậ và thu nh p cho ng

ồ i dân.

ệ ứ ượ ấ ượ ề ứ ượ ở Vi t Nam đáp  ng đ ẩ c các tiêu chu n v  ch t l ng và đáp  ng đ c s  thích

14

3. Đi u này đ t ra yêu c u đ i ổ

ườ ở ị ườ ể ề ặ ầ ủ c a ng i tiêu dùng các th  tr ng phát tri n đó

ầ ủ ữ ứ ể ấ ả ộ ớ ạ m i toàn b  quá trình s n xu t lúa g o đ  đáp  ng yêu c u c a nh ng th  tr ị ườ   ng

ề ti m năng nói trên.

ả ượ ạ Hình   – S n l ng và giá lúa g o

ồ Ngu n: FAO, xem ngày 15/9/2016 t i

ạ http://www.fao.org/economic/est/publications/rice­publications/rice­market­monitor­ rmm/en/

ứ ủ ể ố ậ ậ ớ ổ ộ ỗ ự ủ   ế Đ  đ i phó v i các thách th c c a bi n đ i khí h u và h i nh p, n  l c c a

ề ầ ừ ủ ệ ế ừ t ng nông dân và t ng doanh nghi p là không đ . Đi u c n thi ơ t là các c  quan nhà

ướ ữ ể ế ệ ố ạ ộ ự ủ ệ n c h u quan th c hi n rà soát h  th ng chính sách, th  ch  và ho t đ ng c a th ị

ườ ể ề ự ệ ệ ả ầ ế ệ tr ng đ  đ  ra và th c hi n các bi n pháp c i cách c n thi t. Đây là vi c làm

ế ế ể ượ ứ ấ ộ thi t y u đ  v t qua các thách th c, nâng cao năng nâng su t lao đ ng ngành lúa

ậ ủ ữ ệ ầ ồ ệ   ạ g o và thu nh p c a nông dân tr ng lúa. Đó chính là góp ph n h u hi u vào vi c

ự ế ệ ể ạ ế ơ ấ ề ế ạ ộ th c hi n k  ho ch phát tri n kinh t ­ xã h i và k  ho ch tái c  c u n n kinh t ế

ủ ạ

ệ

ề

ộ

ỳ

ệ ở t

Hoa K , m t nhóm khách hàng ti m năng c a g o Vi

t Nam, đang

ộ ườ i Lao Đ ng, ng ạ

ườ 3 Theo Ng ủ ế ch  y u ăn g o Thái Lan (xem t

i Vi ạ http://nld.com.vn/kinh­te/gao­viet­dang­o­dau­20151021220018081.htm)  i

ả ướ mà Đ ng và Nhà n ề c đã đ  ra.

15

ứ

ụ

ủ 2. M c tiêu c a nghiên c u

ụ ứ ủ ầ ấ ớ ố M c tiêu l n nh t và cu i cùng c a nghiên c u này là góp ph n nâng cao

ứ ạ ạ ấ ộ ệ ậ ủ năng su t lao đ ng, s c c nh tranh ngành lúa g o Vi t Nam và thu nh p c a ng ườ   i

ể ạ ượ ồ ứ ẽ ố ắ ụ ỉ nông dân tr ng lúa. Đ  đ t đ c m c tiêu này, nghiên c u s  c  g ng ch  ra ra các

ề ể ố ớ ể ẽ ả ưở ấ ế rào c n, đi m ngh n v  th  ch  và chính sách đ i v i tăng tr ng năng su t lao

ậ ạ ườ ươ ộ đ ng trong ngành lúa g o và thu nh p ng i nông dân trong t ớ ng quan v i các tác

ứ ứ ẽ ề ơ ở ỗ nhân khác trong chu i cung  ng lúa g o ạ 4. Trên c  s  đó, nghiên c u s  đ  ra các

ạ ượ ế ể ị ụ ấ ấ ớ ộ khuy n ngh  chính sách đ  giúp đ t đ c m c tiêu l n nh t là năng su t lao đ ng,

ậ ủ ả ạ ườ ạ kh  năng c nh tranh và thu nh p c a ng i nông dân trong ngành lúa g o.

ứ

ạ

3. Ph m vi nghiên c u

ướ ớ ể ế ươ ứ Nghiên  c u này h ng  t i  các  chính  sách,   th  ch ,  ch ng  trình  h  tr ỗ ợ

ườ ả ị ườ ấ ệ ữ ướ ng ấ i s n xu t, c u trúc th  tr ng, các quan h  gi a Nhà n ệ   c và doanh nghi p

ế ố ể ả ưở ủ ế ả và các y u t khác có th   nh h ấ ng đ n hành vi s n xu t, kinh doanh c a nông

ả ưở ế ậ ấ ộ ệ dân, doanh nghi p, qua đó  nh h ủ   ng đ n năng su t lao đ ng và thu nh p c a

ư ậ ạ ớ ạ ề ặ ể ế ạ ngành lúa g o. Nh  v y, không có gi i h n v  m t lo i hình th  ch , chính sách

ố ớ ả ặ ưở ậ ủ ấ ộ ườ ho c rào c n đ i v i tăng tr ng năng su t lao đ ng và thu nh p c a ng i dân.

ấ ầ ỗ ả ứ ậ ề   ầ Xét theo chu i s n xu t đ u vào – đ u ra, nghiên c u này t p trung nhi u

ố ơ ẩ ạ ạ ồ ị ơ h n vào công đo n tr ng lúa – xay xát – phân ph i h n là công đo n chu n b  các

ứ ả ậ ế ố ầ y u t đ u vào. Nói cách khác, nghiên c u này t p trung vào các rào c n th  ch ể ế ở

ạ ừ ỗ ả ồ ề ư ế ạ ấ các công đo n t ơ ồ    (2) đ n (4) trong l u đ  v  chu i s n xu t lúa g o trong S  đ  1

ướ ủ ứ ấ ộ d ủ ề ọ i đây. Tuy nhiên, đ t đai là m t ch  đ  tr ng tâm c a nghiên c u này do tác

ụ ể ủ ớ ủ ể ế ặ ấ ộ ị ộ đ ng to l n c a nó đ n năng su t lao đ ng và đ c đi m c  th  c a các quy đ nh v ề

ở ệ ế ố ầ ẽ ượ ớ ấ đ t đai Vi t Nam. Các y u t đ u vào khác cũng s  đ ứ   c phân tích v i các m c

ộ đ  khác nhau.

ể

ể ế

ư

ề

ứ

ả

ọ

4 Có th  có nhi u nguyên nhân khác ngoài nguyên nhân th  ch , chính sách nh ng các nguyên nhân đó không  ủ ph i là tr ng tâm c a nghiên c u này.

ỗ ả ơ ồ ố ạ ấ S  đ  1 – Chu i s n xu t và phân ph i lúa g o

16

ự

ạ

ạ

ệ

II. Th c tr ng ngành lúa g o Vi

t Nam

ổ

ạ

ệ

1. T ng quan ngành lúa g o Vi

t Nam

ả ượ ấ 1.a) S n l ng và năng su t

ạ ệ ữ ộ ế Ngành lúa g o Vi t Nam là m t trong nh ng ngành kinh t ấ    thành công nh t

ệ ề ưở ả ượ ừ ộ ướ ế ươ ủ c a Vi t Nam xét v  tăng tr ng s n l ng. T  m t n c thi u l ự ng th c vào

ữ ố ệ ở ướ ấ ầ ẩ cu i nh ng năm 1980, Vi t Nam đã tr  thành n ạ c xu t kh u g o hàng đ u trên

ế ớ ệ ấ ạ th  gi i. Nguyên nhân chính là Vi t Nam có năng su t ngành lúa g o khá cao. Theo

ủ ộ ệ ạ ấ ấ B  NNPTNT, năng su t lúa năm 2014 c a Vi ạ t Nam đ t 57,6 t /ha, cao nh t trong

ả ượ ự ộ ố ủ ệ khu v c Đông Nam Á. T c đ  tăng s n l ng lúa c a Vi ạ   t Nam là khá cao, đ t

ờ ả ượ ạ ạ ấ ẩ 2,7% trong giai đo n 1986­2013. Nh  s n l ủ   ng tăng cao nên xu t kh u g o c a

ệ ạ ố ộ ề ượ ề Vi t Nam cũng đ t t c đ  cao, trung bình 14%/năm v  l ng và 10%/năm v  giá tr ị

ệ ể ạ ộ trong giai đo n 1989­2012 (B  Nông nghi p và Phát tri n nông thôn 2015).

ả ượ ườ ủ ệ ệ Trong m i năm qua di n tích canh tác và s n l ng lúa c a Vi ề   t Nam đ u

ệ ặ ấ ự ế ả ị tăng m c dù đ t di n tích t nhiên gi m đi do quá trình đô th  hóa. Đây là k t qu ả

ử ụ ả ượ ụ ệ ố ủ c a vi c thâm canh, tăng v  và s  d ng các gi ng cho s n l ng cao. Hình   cho

ấ ả ượ ệ ầ th y s n l ạ ủ ng g o c a Vi ệ ấ t Nam đã tăng g n 10 tri u t n trong 10 năm qua trong

ụ ệ ề ả ờ ấ   khi di n tích canh tác tăng thêm kho ng 600 nghìn ha nh  tăng v . V  năng su t,

ệ ấ ạ ơ ớ ạ trung bình giai đo n 2005­2015 Vi t Nam đ t 5,4 t n/ha, cao h n so v i nhi u n ề ướ   c

ể ừ ươ ừ ấ ồ ấ   tr ng lúa khác. Đ ng nhiên, chúng ta khó có th  v a có năng su t cao v a có ch t

ượ l ng cao.

ả ượ ệ Hình  – Di n tích canh tác và s n l ng lúa 2005­2015

ụ ổ ố Ngu n:ồ  T ng c c Th ng kê (2016)

ệ ấ ố ồ ở ự Theo Niên giám th ng kê 2015, di n tích đ t tr ng lúa khu v c ĐBSCL

ả ướ ế ệ ổ ơ ố ộ ồ ở ự chi m h n 50% t ng di n tích lúa trên c  n c. S  h  tr ng lúa khu v c ĐBSCL

17

ố ộ ồ ả ướ ế ổ ỉ ấ ơ ư ả ch  chi m 16% trong t ng s  h  tr ng lúa trên c  n ộ   c nh ng s n xu t h n m t

ả ượ ỗ ộ ở ệ ấ ử ổ n a  t ng s n l ồ ng lúa.  Di n tích đ t tr ng lúa  bình quân m i h ự    khu v c

ủ ả ướ ứ ề ả ớ ơ ĐBSCL là kho ng 1,29 ha, cao h n nhi u so v i m c trung bình c a c  n c là

ố ộ ả ướ ả ả ệ ấ ồ kho ng 0,44 ha. Kho ng 47% s  h  trên c  n c có di n tích đ t tr ng lúa d ướ   i

ỉ ệ ở ự ằ ồ ồ ở 0,2 ha. T  l này khu v c đ ng b ng sông H ng là 63%, trong khi ự    khu v c

ố ộ ở ả ả ỉ ấ ồ ệ ĐBSCL ch  là kho ng 8%. Kho ng 55% s  h ĐBSCL có di n tích đ t tr ng lúa

ừ ỉ ệ ế ở ả ướ ả ỉ ộ dao đ ng t 0,5 đ n 2 ha, t  l này ĐBSH ch  kho ng 2% và trên c  n c là

ủ ế ậ ố ộ ệ ấ ả ở kho ng 13%. S  h  có di n tích đ t trên 2 ha ch  y u t p trung ế    ĐBSCL, chi m

ả kho ng 14%.

ư ậ ề ấ ớ ỏ ỏ ấ ế   V i quy mô đ t canh tác nh  nh  v y, đi u khó tránh kh i là năng su t y u

ả ượ ả ợ ủ ế ố ổ t t ng h p ngày càng gi m và s n l ng tăng ch  y u nh ờ thâm canh, tăng sử

ế ố ầ ế ề ấ ẫ ậ ấ ụ d ng các y u t đ u vào, nh t là phân bón. Đi u này d n đ n thu nh p th p cho

ệ ấ ồ ớ ộ ề   nông dân tr ng lúa, nh t là khi so v i các ngành nông nghi p khác và toàn b  n n

ế ướ kinh t (xem bên d i).

ộ ị 1.b) Tiêu dùng n i đ a

ế ưở ệ ạ ườ ầ ẩ ổ Kinh t tăng tr ề ng đã t o đi u ki n cho ng i dân thay đ i kh u ph n theo

ướ ự ẩ ạ ả ượ ưỡ h ạ ng gi m g o và tăng các lo i th c ph m khác có hàm l ng dinh d ng cao

ứ ố ự ủ ả ộ ầ   ơ h n. Theo tính toán d a trên Kh o sát m c s ng h  gia đình c a TCTK, nhu c u

ụ ạ ủ ệ ả ừ ứ ầ tiêu th  g o trung bình c a Vi t Nam ngày càng gi m, t m c g n 160 kg/ng ườ   i

ả ố ườ ổ năm 1993 xu ng còn kho ng 125 kg/ng i năm 2010 (Oxfam 2013). T ng l ượ   ng

ứ ỉ ộ ị ở ầ ạ g o tiêu dùng n i đ a tăng lên m c đ nh ả  năm 2004, sau đó gi m d n trong các năm

ế ế ụ ữ ả ầ ố ti p theo ( ố ệ   Hình ). Con s  này ti p t c gi m trong nh ng năm g n đây. Theo s  li u

ứ ố ả ộ ượ ụ ạ ỉ Kh o sát m c s ng h  gia đình 2014, l ng g o tiêu th  trung bình năm 2014 ch  là

ừ ộ ố ệ

ứ ố

ủ

ụ

ổ

ố

b  s  li u Kh o sát m c s ng h  gia đình 2014 c a T ng c c th ng kê. C  th , đây

ả ạ ẻ ộ

ỏ ề ượ

ầ

ầ

tính toán t  câu h i v  l

h  gia đình tiêu th  trong tháng g n nh t (chia trung bình đ u ng ướ

ộ ụ ụ ạ

ấ ụ ụ ư

ng g o t ư

ư

ế

ế

ở

ố

ụ ể ườ i  ng

ả ự 5 Tác gi  t ố ệ ừ là s  li u t ồ r i nhân 12 tháng). Con s  này ch a tính đ n tiêu th  g o gián ti p, v  d  nh  bún, ph , nh ng xu h ả gi m đi là rõ ràng.

113 kg/ng iườ 5.

18

ầ ườ ở ệ ổ ạ Hình  ­ T ng tiêu dùng lúa g o và tiêu dùng bình quân đ u ng Vi i t Nam,

1993­2010

ứ ố ố ệ ự ả ộ Ngu nồ : Oxfam 2013 d a trên s  li u Kh o sát m c s ng h  gia đình các năm

ư ề ủ ủ ạ ậ Do thu nh p c a các nhóm dân c  đ u tăng, chi tiêu cho g o c a các nhóm

ư ề ấ ậ ộ dân c  phân theo thu nh p đ u gi m. ố ớ ả Hình   cho th y đ i v i nhóm 20% h  gia đình

ấ ỷ ệ ậ ấ ạ ố ườ có thu nh p th p nh t, t l ổ  chi cho g o trong t ng chi ăn u ng th ả   ng xuyên gi m

ầ ố ổ ừ ầ t g n 50% năm 2002 xu ng còn g n 40% t ng chi năm 2012. Tính trung bình c ả

ướ ả ạ ừ ả ả n c, chi cho g o gi m t ố  kho ng 40% năm 2002 xu ng còn kho ng 30% năm

ố ệ ấ ầ ố ỉ 2012. S  li u VHLSS 2014 cho th y con s  này ch  là g n 20%.

19

ỷ ệ ộ ậ ị Hình  – T  l chi tiêu h  gia đình phân theo nhóm ngũ v  phân thu nh p, 2002

và 2012

ệ ồ ổ ệ ể Ngu n: NHTG, Chuy n đ i nông nghi p Vi t Nam, 2016

ị ườ ữ ầ ạ ướ ệ ấ Trong nh ng năm g n đây, th  tr ng g o trong n c xu t hi n xu h ướ   ng

ủ ạ ấ ẩ ậ ạ ớ ơ tiêu dùng g o nh p kh u, nh t là g o th m c a Thái Lan và Campuchia. V i thu

ộ ộ ậ ậ ườ ệ ế nh p ngày càng tăng lên, m t b  ph n ng i tiêu dùng Vi ạ   t Nam đang tìm đ n g o

ầ ơ ơ ơ Thái Lan và Campuchia vì chúng có th m h n và ngon h n. Nhu c u tiêu dùng tăng

ệ ượ ẫ ậ ậ ề ạ ế đã d n đ n hi n t ng nh p l u g o Thái Lan v  bán ở ộ ố ị ườ  m t s  th  tr ng, ví d ụ

6.

ố ồ ư nh  thành ph  H  Chí Minh

ẩ ấ 1.c) Xu t kh u

ả ượ ự ố ơ ư ụ ầ ậ ỷ S  gia tăng s n l ng lúa g n nh  liên t c trong su t h n 2 th p k  qua đã

ệ ữ ả ả ươ ự ướ giúp Vi t Nam không nh ng đ m b o an ninh l ng th c trong n c mà còn liên

ướ ế ớ ề ẩ ạ ấ ấ ụ ể ừ ứ ộ ụ t c là m t trong 3 n c xu t kh u g o nhi u nh t th  gi i. C  th , t ấ    m c xu t

ệ ấ ả ượ ẩ ứ ấ ẩ ạ kh u 1,99 tri u t n năm 1995, s n l ệ   ng g o xu t kh u đã tăng lên m c 3,48 tri u

ạ ậ

ổ ề

ườ

i lao đ ng

Ng

“G o l u Thái Lan đ  v  Sài Gòn”,

ộ , ngày 17/12/2015, xem t

i ạ

ọ 6 Ng c Ánh,  http://nld.com.vn/kinh­te/gao­lau­thai­lan­do­ve­sai­gon­20151217213534683.htm

ờ ứ ệ ấ ả ượ ấ t n năm 2000 và 8,02 tri u t n vào năm 2012. Nh  m c tăng s n l ng này, s ố

20

ạ ệ ệ ề ạ ẩ ờ ừ ứ ngo i t Vi ấ t Nam thu v  nh  xu t kh u g o đã tăng t ệ  m c 854,6 tri u USD năm

ứ ệ ệ ệ ấ ẩ ạ 1996 lên m c 3.678 tri u USD vào năm 2012. Hi n nay, Vi t Nam xu t kh u g o đi

ướ ủ ế ữ ế ầ ố trên 150 n c, trong đó nh ng năm g n đây ch  y u là Trung Qu c (chi m 38%),

7. Tuy nhiên, t

ể ờ ừ Philippin (9%), Malaysia (9%), B  Bi n Ngà (9%) năm 2014 kim

ạ ấ ạ ướ ạ ạ ả ấ ẩ ẩ ng ch xu t kh u g o có xu h ng gi m và kim ng ch xu t kh u g o không còn

ể ẩ ấ ạ ổ ố ẩ   ấ vai trò đáng k  trong t ng kim ng ch xu t kh u qu c gia. Năm 2016, xu t kh u

ỉ ạ ả ỷ ả ẩ ấ ấ ơ ớ ạ g o ch  đ t kho ng 2 t USD, th p h n so v i xu t kh u rau qu , cà phê, tôm, v.v.

ạ ứ ố ớ 1.d) Thách th c đ i v i ngành lúa g o

ệ ạ ệ ả ố ặ ớ ề Hi n nay, ngành lúa g o Vi ứ   t Nam đang ph i đ i m t v i nhi u thách th c

ụ ể ữ ủ ể ặ do nh ng đ c đi m riêng c a mình. C  th  là:

(cid:0) ứ ệ ạ ấ ả Th  nh t ấ , quy mô s n xu t lúa g o nói riêng và nông nghi p nói chung ở

ệ ố ệ ủ ổ ố Vi ấ t Nam r t nh . ụ ỏ Theo s  li u c a T ng c c th ng kê (2012), năm 2011

ệ ệ ấ ộ ộ Vi t Nam có 8,8 tri u h  nông dân, trong đó 53% h  nông dân có đ t canh

ướ ấ ừ ế ướ tác d ố ộ i 0,5 ha, và 30,4% s  h  có đ t canh tác t 0,5 đ n d i 2 ha. Riêng

ộ ồ ấ ướ ệ ả ộ ề ồ v  tr ng lúa, 85% h  tr ng lúa có di n tích s n xu t d i 0,5ha (B  Nông

ệ ệ ể ế ả ỏ nghi p và Phát tri n nông thôn 2015). Quy mô nh  khi n khó c i thi n đ ượ   c

ậ ủ ấ ườ Ướ ệ ớ năng su t và thu nh p c a ng i nông dân. ộ   c tính v i di n tích 0,5 ha m t

ể ạ ệ ồ ỉ ườ ậ ộ h  gia đình ch  có th  đ t thu nh p trung bình là 3,9 tri u đ ng/ng i/năm

8. Đã b tắ

ứ ẩ ấ ơ ỉ (t nh An Giang, năm 2013), th p h n m c chu n nghèo nông thôn

ệ ượ ệ ấ ể ế ề ồ ệ ỏ ầ đ u xu t hi n hi n t ng nông dân b  ngh  tr ng lúa đ  ki m vi c làm

ệ ộ ế ễ ậ ơ khác cho thu nh p cao h n trên di n r ng (Nguy n Th  Tràm 2015).

(cid:0) ệ ượ ề ế ặ ậ ổ ộ ứ Th  hai , hi n t ng bi n đ i khí h u đã tác đ ng n ng n  và ngày càng

ố ệ

ụ

ả

ượ ẫ

ơ ấ

ủ

ế

ề

ạ

c d n trong Đ  án Tái c  c u ngành lúa g o đ n năm 2020 c a

ộ

ổ 7 S  li u T ng c c H i quan năm 2013 đ B  NN­PTNT (2015).

̀

̃

̃

Ấ

ườ ồ

ế

i tr ng lúa n u lai 50% vân ngheo”, xem ngày 9/11/2016 t

ạ http://baoapbac.vn/kinh­

i

ắ 8  p B c, “Ng te/201405/thu­nhap­cua­nguoi­trong­lua­thuc­trang­amp­giai­phap­thao­go­de­nong­dan­thoat­ngheo­bai­1­ nguoi­trong­lua­neu­lai­50­van­ngheo­487857/

ế ả ạ ạ ấ ơ ướ ể ụ m nh h n đ n s n xu t lúa g o do n ạ c bi n dâng, h n hán và lũ l t. Trong

21

ủ ệ ả ấ ầ ầ ầ ệ ử n a đ u năm 2016, l n đ u tiên s n xu t nông nghi p c a Vi t Nam tăng

ưở ể ừ ả ổ ớ ọ ườ tr ng âm k  t khi Đ i M i. Ngoài lý do th m h a môi tr ng do nhà máy

ở ặ ở ồ ử ậ ằ thép Formosa gây ra Hà Tĩnh, ng p m n đ ng b ng sông C u Long và

ở ự ề ế ạ h n hán ề    mi n Trung và Tây Nguyên là nguyên nhân tr c ti p gây ra đi u

ơ ồ ướ ả ấ ả ầ ữ này. H n n a, ngu n n ệ c cho s n xu t nông nghi p đang gi m d n do các

ướ ượ ủ ệ ề ế ậ ấ ồ ướ n c th ng ngu n xây đ p th y đi n. V n đ  thi u n ả c có  nh h ưở   ng

ố ớ ồ ử ự ủ ằ ệ ớ l n đ i v i đ ng b ng sông C u Long, v a lúa c a Vi t Nam. 62% l ượ   ng

ướ ủ ệ ượ ả ệ ố n c c a Vi t Nam đ c s n sinh t ừ ướ  n ử   c ngoài. Riêng h  th ng sông C u

9.

ố Long con s  này là 81%

(cid:0) ả ấ ạ ệ ề ượ ọ ư Th  baứ , s n xu t lúa g o Vi t Nam đang chú tr ng v  l ọ   ng, ch a chú tr ng

ề ấ ấ ấ ộ ộ ồ ố   ề v  ch t, do đó năng su t lao đ ng th p. Nhi u h  nông dân tr ng gi ng

ả ượ ộ ấ ượ ấ ố IR50404, m t gi ng lúa có s n l ư ng cao nh ng ch t l ọ ồ   ng th p. H  tr ng

ả ấ ấ ố ồ gi ng này cũng là vì chi phí s n xu t th p, t ỷ ệ  l ơ    thu h i sau xay xát cao h n

ủ ề ễ ầ ạ ớ 1­2% so v i các lo i lúa khác. Nhi u khi do nhu c u d  dãi c a m t s  th ộ ố ị

ườ ị ườ ấ ẩ ấ ẫ ố tr ng xu t kh u, nh t là th  tr ạ ng Trung Qu c, g o IR50404 v n bán

ượ ố ớ ạ ỉ ấ ứ ạ ơ ộ ỏ ơ đ c giá t ễ   t và ch  th p h n m t m c nh  so v i g o th m h t dài (Nguy n

et al. 2013).

(cid:0) ử ụ ề ạ ạ ả ấ ố Th  tứ ư, các nhà s n xu t lúa g o đang s  d ng quá nhi u lo i gi ng khác

ấ ượ ử ệ ằ ồ ớ nhau v i ch t l ng khác nhau. Vi n lúa Đ ng b ng Sông C u Long cho

ế ọ ạ ố bi t h  đã lai t o ra 161 gi ng lúa khác nhau và nông dân th c t ự ế ử ụ    s  d ng

ự ế ụ ấ ạ ố m y ch c lo i gi ng khác nhau. Th c t ộ ụ , trong m t v  nông dân ở ồ    đ ng

ử ụ ử ố ố ằ b ng sông C u Long s  d ng 45­50 gi ng lúa khác nhau. Tuy gi ng lúa

ơ ượ ử ụ ề ề ẫ ạ ơ ố th m ngày càng đ c s  d ng nhi u h n, v n có quá nhi u lo i gi ng đ ượ   c

ạ ạ ấ ượ ề ấ ử ụ s  d ng và cho ra các lo i g o có ch t l ng r t khác nhau. Đi u này là

ệ ớ ỉ ồ ạ ơ ơ khác bi ầ ớ t v i Thái Lan n i nông dân ph n l n ch  tr ng 3 lo i lúa th m có

ế ướ

ệ

ặ

ố

ơ

ọ

ả

Sài Gòn Gi

i Phóng Online

c ng t gia tăng’,

, ngày

9 Minh Xuân, 2016, ‘Vi 28/11, xem t

t Nam đ i m t nguy c  thi u n i ạ http://www.sggp.org.vn/moitruongdothi/2016/11/442116/.

ấ ượ ươ ấ ượ ồ ủ ạ ệ ấ ch t l ng khá t ng đ ng. Do đó ch t l ng g o c a Vi t Nam th p và

22

ộ ẫ ề ề ạ ồ ướ ấ ượ ố không đ ng đ u, nhi u gi ng g o tr n l n, kích th c và ch t l ng không

ủ ấ ẩ ạ ấ ệ ườ ề ạ ố ồ đ ng nh t. G o xu t kh u c a Vi t Nam th ộ   ng có nhi u gi ng g o tr n

ướ ấ ượ ủ ấ ạ ồ ẫ l n, kích th c và ch t l ng không đ ng nh t. Do đó, giá g o c a Vi ệ   t

ị ườ ế ớ ạ ủ ấ ơ Nam trên th  tr ng th  gi i luôn th p h n giá g o c a Thái Lan.

(cid:0) ạ ở ả ệ ử ụ ấ Th  nămứ ấ , s n xu t lúa g o Vi ố   ề t Nam s  d ng r t nhi u phân bón và thu c

ờ ườ ừ ộ ừ ụ ộ ế ồ tr  sâu. Đ ng th i, c ng đ  canh tác cao, t 2 đ n 3 v  m t năm. Nguy c ơ

ễ ấ ườ ủ ả ấ ớ ữ suy thoái đ t và ô nhi m môi tr ấ   ề ng là r t l n. Tính b n v ng c a s n xu t

ồ ướ ở ề ệ ạ ộ ỏ ớ lúa g o đang là m t câu h i l n. Hi n nay, nhi u ngu n n c nông thôn đã

ả ồ ễ ệ ế ấ ả ồ ị ị b  ô nhi m khi n cho s n xu t nông nghi p, bao g m c  tr ng lúa, b  thi ệ   t

ể ạ h i đáng k .

ị ườ

ấ

ừ

ỗ

2. C u trúc th  tr

ạ ng theo t ng công đo n trong chu i giá tr

ị

lúa g oạ

ồ 2.a) Tr ng lúa

ồ ở ệ ủ ế ớ ộ Tham gia tr ng lúa Vi t Nam ch  y u là h  gia đình v i quy mô canh tác

ố ệ ủ ổ ỏ ố ệ ụ nh . Theo s  li u c a T ng c c th ng kê (2012), năm 2011 Vi ệ   t Nam có 8,8 tri u

ấ ướ ộ ộ h  nông dân, trong đó 53% h  nông dân có đ t canh tác d i 0,5 ha, và 30,4% s  h ố ộ

ấ ừ ế ướ ề ồ ộ ồ có đ t canh tác t 0,5 đ n d ệ   i 2 ha. Riêng v  tr ng lúa, 85% h  tr ng lúa có di n

ấ ướ ả ể ệ ộ tích s n xu t d ư ậ   i 0,5ha (B  Nông nghi p và Phát tri n nông thôn 2015). Nh  v y,

ỏ ẻ ề ấ ả ấ ạ ầ ả ượ ể có r t nhi u nhà s n xu t nh  l . Do h  t ng kém phát tri n và s n l ng nh , h ỏ ọ

ườ ấ ợ ị ả ệ ế ẩ th ặ ng g p b t l ủ i trong vi c ti p th  s n ph m c a mình. Chúng ta có th  hi u t ể ể ạ   i

ộ ườ ề ủ ị ườ ế ộ ị sao h  nông dân th ấ ng ch u nhi u r i ro nh t khi có bi n đ ng th  tr ng.

ộ ố ự ế ạ ộ ồ Bên c nh các h  gia đình, m t s  công ty cũng tr c ti p tham gia tr ng lúa

ể ạ ạ ấ ặ ộ ớ ợ ồ ồ ho c h p tác v i các h  gia đình tr ng lúa đ  t o ngu n cung c p lúa g o cho

ữ ế ề ươ ạ mình. Nhi u mô hình liên k t gi a công ty th ng m i và nông dân đã hình thành và

ở ộ ấ ở ồ ử ằ ợ đang m  r ng, nh t là ế    đ ng b ng sông C u Long. Các mô hình h p tác, liên k t

ổ ế ệ ấ ố ậ ẫ ỹ ph  bi n là: (i) doanh nghi p cung c p gi ng, v t t ậ ư ướ , h ng d n k  thu t và bao

ụ ệ ạ ậ ả ẩ ỏ tiêu s n ph n; (ii) doanh nghi p và nông dân th a thu n tiêu th  lúa g o, nông dân

ậ ư ự ố ự t lo v t t ọ  và l a ch n gi ng.

23

ữ ệ ệ ế ườ Hi n nay vi c liên k t gi a các công ty và ng ể i nông dân đ  hình thành

ứ ổ ứ ả ấ ớ ộ ồ ợ ệ cánh đ ng l n là m t hình th c t ch c s n xu t có l i cho các bên. Vi c tham gia

ẫ ớ ắ ả ấ ồ ồ ả cánh đ ng m u l n giúp nông dân c t gi m chi phí s n xu t, có ngu n cung nguyên

ấ ượ ố ự ả ứ ề ả ẩ ớ ợ ậ ệ v t li u ch t l ng t ụ ả t và có s  đ m b o v  tiêu th  s n ph m v i m c giá h p lý

ẫ ớ ố ớ ươ ứ ồ ơ h n. Tuy nhiên, mô hình cánh đ ng l n này v n là s  ít so v i ph ng th c canh tác

ổ ế ố ộ ơ ẻ h  đ n l ph  bi n trên toàn qu c.

ẫ ồ ạ ớ ố ượ ồ ợ ỏ ơ ấ ề ớ H p tác xã tr ng lúa v n t n t i v i s  l ờ   ng nh  h n r t nhi u so v i th i

ổ ơ ả ệ ạ ậ ợ ớ   ỳ ế k  k  ho ch hóa t p trung. Mô hình h p tác xã hi n nay đã thay đ i c  b n so v i

ướ ể ệ ủ ụ ể ắ ầ ợ tr ủ   c đây, th  hi n nhu c u h p tác c a nông dân đ  kh c ph c các khó khăn c a

ẻ ư ủ ớ ề ẫ ạ ợ ộ h  nông dân riêng l . Tuy nhiên, các h p tác xã v n ch a đ  l n v  ph m vi, quy

ủ ạ ề ợ ủ ệ ệ ệ ả ạ ườ mô và đ  m nh trong vi c đ i di n, b o v  quy n l i c a ng i nông dân trong

ộ ố ợ ứ ạ ỗ ổ ớ ị ạ   chu i giá tr  lúa g o. M t s  h p tác xã đã đ i m i các hình th c kinh doanh và đ t

ượ ị ườ ư ệ ấ ả ẫ ố ỏ ạ đ c hi u qu  cao nh ng v n là s  nh  trong c u trúc th  tr ng lúa g o.

ế ế 2.b) Thu mua và ch  bi n

ả ấ ạ ươ ệ ở S n xu t lúa g o th ạ ủ ng m i c a Vi ủ ế ậ t Nam ch  y u t p trung ồ    vùng đ ng

ử ề ề ạ ơ ằ b ng sông C u Long n i giao thông có nhi u khó khăn do nhi u kênh, r ch và sông

ể ự ụ ả ồ ộ ặ ngòi. Do đ c đi m t nhiên này, nông dân tr ng lúa ph i ph  thu c vào các th ươ   ng

ươ ậ ả ườ ệ ủ ớ ể ề ọ lái vì h  có ph ng ti n v n t i đ ng th y l n đ  thu gom lúa v  các nhà máy

ế ế ộ ự ạ ủ ệ ươ xay xát, ch  bi n. M t cách t nhiên, vi c thu mua lúa g o c a th ng lái có tính

ấ ộ ề ườ ấ ợ ặ ươ ượ ả ch t đ c quy n và ng i nông dân g p b t l i trong th ng l ng giá c . Bên

ữ ươ ụ ệ ạ c nh đó, gi a th ng lái và nông dân còn có quan h  tín d ng trong đó nông dân

ậ ư ụ ấ ộ ệ ừ ươ ệ ồ ph  thu c vào ngu n cung c p v t t nông nghi p t th ng lái. Do đó, vi c nông

ặ ằ ả ị ượ ưở dân b  ép giá khi m t b ng giá gi m và không đ c h ng l ợ ừ i t giá lúa tăng là

ễ ể ệ ự ụ ệ ệ ọ ộ ươ ố chuy n d  hi u. Vi c l a ch n gi ng lúa cũng ph  thu c vào vi c th ấ   ng lái ch p

ậ ố nh n mua gi ng lúa nào.

ộ ố ộ ồ ế ớ ố ớ ậ ỏ Đ i v i m t s  h  tr ng lúa có th a thu n, liên k t v i các công ty th ươ   ng

ọ ẽ ị ườ ậ ạ ỏ ạ ờ m i, h  s  bán lúa cho các công ty theo th a thu n và giá th  tr ng t ể   i th i đi m

ố ớ ệ ệ ộ ạ   ế ớ bán. Đ i v i các h  nông dân có liên k t v i doanh nghi p, vi c thu mua lúa g o

24

ượ ầ ư ự ệ ệ ả ợ ồ đ c   th c   hi n   thông   qua   h p   đ ng   nông   s n  (doanh   nghi p   đ u   t vùng  lúa

ấ ử ụ ộ ả ẩ ấ ớ ố ứ chuyên canh – xu t kh u) v i các hình th c: (i) h  s n xu t s  d ng gi ng, phân

ấ ủ ủ ệ ệ ặ ả ợ   bón và tuân th  qui trình s n xu t c a doanh nghi p ho c (ii) doanh nghi p ký h p

ả ẩ ự ự ậ ả ề ấ ọ ỹ ồ đ ng bao tiêu s n ph m, nông dân t ị    l a ch n k  thu t s n xu t. Chính quy n đ a

ươ ơ ế ợ ổ ế ậ ộ ph ng đóng vai trò ph  bi n thông tin, v n đ ng tham gia c  ch  h p tác và trung

ả ứ ế ề ế ệ ấ gian gi i quy t các v n đ  phát sinh. Theo hình th c này, doanh nghi p cam k t thu

ấ ị ị ườ ứ ứ ớ ơ ớ ộ mua lúa v i m c giá cao h n m t m c nh t đ nh so v i giá th  tr ể   ờ ng. Th i đi m

ứ ạ ậ ỏ ượ ấ ướ ố ữ thu ho ch và m c giá th a thu n đ c th ng nh t tr c gi a hai bên. Sau khi thu

ả ạ ứ ệ ẽ ừ ướ ề ầ mua, doanh nghi p s  tr  các kho n t m  ng tr c và thanh toán ph n ti n còn l ạ   i.

ự ậ ủ ệ ả ạ ồ ớ T i ĐBSCL, mô hình cánh đ ng l n (CĐL) c a Công ty B o v  Th c v t An Giang

ị ươ ỗ ố ườ ế là mô hình liên k t chu i giá tr  t ỉ ng đ i hoàn ch nh, cho phép ng i dân đ ượ   c

ư ự ề ọ ợ ấ ườ ữ quy n đ a ra nh ng l a ch n có l i nh t cho mình. Công ty cho phép ng i dân

ượ ự ặ ượ ặ ọ ử ủ đ c l a ch n ho c là bán luôn cho công ty, ho c đ c ký g i trong kho c a doanh

ể ệ ể ờ nghi p đ  ch  khi nào giá lúa lên có th  bán. Công ty cũng cho phép nông dân bán

ị ườ ị ườ ế ủ ơ lúa ra ngoài th  tr ư ng n u nh  giá th  tr ng cao h n giá thu mua c a công ty.

ầ ớ ậ ộ ỏ ế ớ   Tuy nhiên, ph n l n các h  nông dân không tham gia th a thu n, liên k t v i

ươ ạ ươ ế ầ ạ công ty th ng m i và bán lúa cho th ề   ộ ng lái. H u h t các h  khi thu ho ch đ u

ộ ươ ứ ả ớ bán lúa t ươ ạ i t i ru ng cho th ng lái v i m c giá tham kh o qua các kênh môi gi ớ   i

ặ ườ ả ặ ọ ờ ộ ho c đài báo. Thông th ắ   ng, h  ph i g t và bán lúa trong m t khung th i gian ng n

ờ ế ủ ộ ủ ớ ứ ứ ế ượ ầ do tác đ ng c a th i ti t và thi u kho ch a đ  l n và đáp  ng đ c yêu c u k ỹ

ọ ụ ộ ơ ề ậ ươ ế thu t. Đi u này càng khi n h  ph  thu c h n vào th ng lái.

ấ ẩ ỗ ộ ị ươ Trong toàn b  chu i giá tr  xu t kh u, th ấ   ng lái là tác nhân đóng vai trò r t

ệ ế ố ừ ọ ườ ả ế ấ ấ ẩ quan tr ng trong vi c k t n i t ng ạ   i s n xu t lúa đ n nhà xu t kh u, và có ho t

ạ ạ ế ấ ả ấ ộ đ ng tr i dài nh t trong chu i. ỗ Hình     cho th y có đ n 93% lúa g o t i ĐBSCL

ượ ở ươ ươ ứ ẽ ả đ c thu gom b i các th ng lái. Sau đó, các th ng lái s  bán đ t kho ng 13% lúa

ẽ ượ ọ cho các nhà máy xay xát; 69% s  đ ồ c h  mang đi xay xát r i bán cho các nhà máy

ấ ố ượ ươ ẩ lau bóng/xu t kh u; 11% s  lúa đ c th ng lái bán cho các nhà bán buôn/bán l ẻ

ướ ượ trong n c sau khi đã đ c xay xát.

25

ơ ồ ỗ ạ ị Hình   – S  đ  chu i giá tr  lúa g o ĐBSCL

ễ ộ ồ ơ ị Ngu n: Võ Th  Thanh L c and Nguy n Phú S n (2011)

Ở ứ ứ ạ ấ ạ công đo n xay xát có hai nhóm nhà máy, th  nh t là xát g o và th  hai là

ầ ớ ề ạ ượ ố ơ ả ấ ầ đánh bóng g o. Các nhà máy xay xát ph n l n đ u đ c b  trí g n n i s n xu t và

ế ườ ủ ể ệ ể ậ ậ ạ ọ d c theo các tuy n đ ệ ng th y đ  thu n ti n cho vi c v n chuy n lúa g o. Theo

ị ị ủ ề ẩ ạ ấ ị quy đ nh c a Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP v  kinh doanh xu t kh u g o, các công ty

ề ẩ ấ ạ ấ ẩ ả ạ xu t kh u g o ph i có nhà máy xay xát. Do đó, nhi u công ty xu t kh u g o đã

ệ ố ố ượ ề ấ ơ ầ ư đ u t nhi u h n cho h  th ng s y và xay xát. Nhìn chung s  l ng nhà máy xay

ở ườ ướ ấ ế ế ễ xát ớ  là khá l n và th ạ ộ ng ho t đ ng d i công su t thi t k  (Nguy n Công Thành

ộ ự và c ng s  2013).

ố 2.c) Phân ph i trong n ướ c

ố ạ ị ườ ướ ủ ế ẫ Phân ph i g o trên th  tr ng trong n c v n ch  y u do các cá nhân và

ệ ư ướ ả ộ ự ượ ệ ạ doanh nghi p t nhân trong n c đ m nhi m. Bên c nh m t l c l ng bán l ẻ ạ    g o

ở ề ặ ư ướ ộ  quy mô cá nhân ho c h  gia đình, nhi u công ty t nhân trong n c tham gia th ị

ườ ế tr ng   này.   Tìm   ki m   nhanh   trên   Trang   vàng   ( www.trangvangvietnam.com)   cho

ự ạ ạ ộ ố ồ ấ ơ th y riêng thành ph  H  Chí Minh có h n 80 công ty ho t đ ng trong lĩnh v c g o.

26

ẻ ề ẫ ố ố ớ ượ Bán l truy n th ng v n là kênh phân ph i chính v i 84% l ạ ng g o tiêu

ụ ẻ ệ ị ử ư ế ế ạ ỉ th  trong khi bán l ệ  hi n đ i (siêu th , c a hành ti n ích) ch  chi m ch a đ n 1%

ề ả ư ề ả ượ l ng g o ( ạ Hình  ). Có nhi u lý do gi ụ i thích đi u này, ví d  nh  giá, kho ng cách

ị ố ự ọ ị ướ ế ộ ế đ n siêu th , s  l a ch n. M t lý do khác là siêu th  có xu h ng đòi tăng chi ấ   t kh u

ạ ạ ặ ỉ ế ế ự ủ ấ ạ ọ ườ ho c ch  bán lo i g o có chi t kh u cao, h n ch  l a ch n c a ng i tiêu dùng

trong siêu th . ị

ơ ấ ị ườ ố ạ ộ ị Hình   – C  c u th  tr ng phân ph i g o n i đ a

ự ế ồ ộ Ngu n: Đào Th  Anh và c ng s  (2014)

ế ố ộ ệ   Ngoài chi phí cao, thu  VAT cũng là m t khó khăn cho kênh phân ph i hi n

ố ạ ệ ệ ạ ả ộ ạ đ i. Các doanh nghi p phân ph i g o qua kênh hi n đ i ph i khai báo và n p 5%

ự ề ế ằ ố ố thu  VAT trong khi các kênh phân ph i truy n th ng n m ngoài khu v c kinh t ế

ả ộ ứ ứ ế chính th c và không ph i n p m c thu  này.

ị ườ ẩ ấ 2.d) Th  tr ạ ng xu t kh u g o

ướ ề ấ ẩ ạ ị ị Tr c khi có Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP v  kinh doanh xu t kh u g o, c ả

ướ ệ ạ ố ượ ấ ẩ ạ ơ n ệ c có h n 200 doanh nghi p xu t kh u g o. Hi n t i s  l ệ   ng doanh nghi p

ờ

ể ẽ

ượ

ệ

ế

ẩ

ạ

ạ

ấ

Sài Gòn, “37 doanh nghi p có th  s  không đ

c xu t kh u g o”, xem t

i

10 Th i báo kinh t http://www.thesaigontimes.vn/130469/37­doanh­nghiep­co­the­se­khong­duoc­xuat­khau­gao.html

ả ẩ ạ ấ ơ ơ ặ tham gia xu t kh u g o vào kho ng h n 100 đ n v ị10. M c dù doanh nghi p t ệ ư

27

ị ườ ề ơ ạ ậ ấ ẩ nhân ngày càng tham gia nhi u h n vào th  tr ng, xu t kh u g o t p trung ch ủ

ệ ướ ư ế y u vào các  doanh nghi p nhà  n c  nh  VINAFOOD I, VINAFOOD II và  các

ệ ướ ấ ị ươ ụ ư ộ doanh nghi p nhà n c c p đ a ph ng, ví d  nh  Công ty TNHH m t thành viên

ờ ỏ ỉ ẩ ớ ế ệ ấ ấ C  Đ , t nh Long An.  Năm 2008, 10 doanh nghi p xu t kh u l n nh t chi m 70%

ượ ủ ẩ ấ ạ ệ ổ t ng l ng g o xu t kh u c a Vi t Nam. Riêng VINAFOOD I và VINAFOOD II

ế ỷ ọ ơ ấ ệ ề ả ớ đã chi m t tr ng kho ng 40%, và cao h n r t nhi u so v i các doanh nghi p còn

ạ l i (Oxfam 2013).

ệ ướ ế ấ ạ ẩ ỷ ọ ủ ế ớ Các doanh nghi p nhà n c xu t kh u g o chi m t tr ng l n ch  y u là

ủ ậ ợ ồ ờ ợ ồ ọ ợ ồ   nh  các h p đ ng chính ph  hay còn g i là các h p đ ng t p trung. Các h p đ ng

ườ ượ ộ ươ ệ ệ ả này th ng đ c giao cho Hi p h i l ự ng th c Vi t Nam (VFA) qu n lý và phân

ủ ư ệ ộ ổ b  cho các thành viên c a hi p h i. Trong khi đó các DNNN nh  VINAFOOD I và

ữ ứ ệ ầ ườ VINAFOOD II là nh ng doanh nghi p đ ng đ u VFA và thông th ạ   ng lãnh đ o

ủ ế ủ ị ủ ệ ủ c a các công ty này cũng là ch  t ch c a VFA. Các doanh nghi p này ch  y u tham

ạ ộ ố ủ ự ề ấ ồ ợ ẩ gia các khâu cu i c a ho t đ ng xu t kh u và d a nhi u vào h p đ ng liên chính

ủ ữ ủ ầ ặ ộ ợ ồ   ph  (B  NN­PTNT, 2015). M c dù nh ng năm g n đây vai trò c a các h p đ ng

ỗ ự ể ả ợ ồ ọ ậ t p trung ngày càng gi m, các h p đ ng này là ch  d a quan tr ng đ  các doanh

ệ ế ượ ư ị ườ ế ấ ẩ ạ nghi p này chi m đ c  u th  trên th  tr ng xu t kh u g o.

ể ế

ỗ

ế

ạ

ị

ộ   III. Th  ch , chính sách liên quan đ n chu i giá tr  lúa g o và tác đ ng

ậ ủ

ế

ấ

đ n năng su t và thu nh p c a nông dân

ể ế

ố ớ

ế ố ầ

ả

1. Th  ch , chính sách đ i v i các y u t

ấ  đ u vào s n xu t

ế ấ ồ 1.a) Chính sách đ t đai liên quan đ n tr ng lúa

ệ ấ ồ ả (i) B o v  đ t tr ng lúa

ự ỳ ả ấ ấ ọ ệ   Chính sách đ t đai có vai trò c c k  quan tr ng trong s n xu t nông nghi p.

ế ị ầ ư ả ự ứ ụ ế ấ ậ ộ Nó quy t đ nh đ ng l c đ u t ụ  s n xu t, ti p c n tín d ng,  ng d ng KHCN và

ậ ủ ế ị ạ ấ ả ườ qua đó quy t đ nh năng su t, kh  năng c nh tranh và thu nh p c a ng i nông dân.

ệ ộ ố ướ ự ể Vi t Nam là m t qu c gia lúa n ề   c, hình thành và phát tri n d a trên n n

ủ ầ ọ ố ấ ả s n xu t lúa n ướ ừ c t ộ  khi hình thành qu c gia dân t c. Do t m quan tr ng c a lúa

28

ườ ề ế ố ớ ờ ố ạ g o đ i v i đ i s ng ng ủ i dân và đóng góp c a nó vào n n kinh t ủ   , Chính ph  có

ả ả ượ ấ ồ ả ồ ằ ả ả ả chính sách b o t n đ t tr ng lúa nh m đ m b o s n l ng lúa và đ m b o an ninh

ớ ủ ế ớ ự ế ạ ộ ủ ươ l ng th c. Sau bi n đ ng l n c a giá lúa g o th  gi i năm 2008, Chính ph  ban

ế ố ề ả ả ị ươ ự hành Ngh  quy t s  63/2009/NQ­CP v  đ m b o an ninh l ố ng th c qu c gia. Ngh ị

ế ả ầ ộ ữ ệ ồ ủ quy t này yêu c u Chính ph  và B  NN&PTNT ph i gi 3,8 tri u ha tr ng lúa,

ụ ở ả ượ ụ ệ ồ ủ trong đó 3,2 tri u ha tr ng lúa 2 v  tr  lên. M c đích là duy trì s n l ng lúa đ  đáp

ứ ướ ệ ấ ẩ ả ấ ị ầ ng nhu c u trong n ế   c và xu t kh u kho ng 4 tri u t n/năm. Theo ngh  quy t

ầ ấ ữ ả ả ượ ệ ặ ị ệ 63/2009/NQ­CP, di n tích đ t lúa c n gi , b o v  nghiêm ng t ph i đ c xác đ nh

ị ươ ồ ệ ấ ỉ ệ ậ ả ạ ụ ể ế ừ c  th  đ n t ng đ a ph ng (c p t nh, huy n, xã) và l p b n đ  hi n tr ng s ử

ộ ử ụ ệ ấ ế ả ấ ượ ị ụ d ng đ t lúa đ n h  s  d ng. Chính sách b o v  đ t lúa đ ẳ c tái kh ng đ nh t ạ   i

ấ ế ộ ề ế ố ử ụ ủ ạ ố ị Ngh  quy t s  17/2011/HQ13 c a Qu c h i v  quy ho ch s  d ng  đ t đ n năm

ế ệ ạ ấ ồ ị ỉ 2020. Ngh  quy t này ch  rõ trong giai đo n 2011­2015 di n tích đ t tr ng lúa là

ệ ệ ệ ế ạ ồ ụ 3,951 tri u ha và di n tích tr ng lúa 2 v  là 3,258 tri u ha. Quy ho ch đ n năm

ươ ứ ệ ệ ệ 2020 di n tích t ộ ầ   ng  ng là 3,812 tri u ha và 3,222 tri u ha. Năm 2012, m t l n

ệ ấ ả ồ ượ ẳ ị ị ị ữ n a   chính   sách   b o   v   đ t   tr ng   lúa   đ c   tái   kh ng   đ nh   trong   Ngh   đ nh

ấ ồ ủ ẽ ứ ệ ả   42/2012/NĐ­CP, theo đó Chính ph  s  duy trì 3,8 tri u ha đ t tr ng lúa, t c kho ng

ụ ệ ấ ỗ ồ 7,6 tri u ha đ t canh tác (m i năm tr ng 2­3 v ).

ị ườ ễ ế ớ ề ồ ứ ủ ậ ế Di n bi n th  tr ng th  gi ấ i và m c thu nh p th p c a ngh  tr ng lúa

ệ ấ ủ ế ề ả ờ ỉ ầ   khi n cho Chính ph  đã có đi u ch nh chính sách b o v  đ t lúa trong th i gian g n

ủ ề ả ị ử ụ   ị đây. Năm 2015, Chính ph  ban hành Ngh  đ nh 35/2015/NĐ­CP v  qu n lý, s  d ng

ề ậ ổ ừ ồ ế ệ ể ị ị ấ ồ đ t tr ng lúa. Ngh  đ nh này đã đ  c p đ n vi c chuy n đ i t tr ng lúa sang các

ủ ả ế ợ ặ ồ ồ ị ị cây tr ng khác ho c k t h p tr ng lúa và nuôi th y s n. Tuy nhiên, Ngh  đ nh này

ấ ứ ự ế ữ ủ ể ắ ị có nh ng quy đ nh r t c ng nh c, khó có th  tuân th  trong th c t ụ . Ví d , Ngh ị

ớ ế ệ ể ể ả ạ ầ ổ ồ ợ ổ   ị đ nh này yêu c u vi c chuy n đ i cây tr ng ph i phù h p v i k  ho ch chuy n đ i

ườ ể ả ố ổ ồ ớ ủ ấ c a c p xã và ng i mu n chuy n đ i cây tr ng ph i đăng ký v i UBND xã và

ự ệ ề ề ạ ợ ớ ề UBND xã xem xét s  phù h p v i các đi u ki n v  quy ho ch (Đi u 4). Đây là yêu

29

ể ấ ạ ổ ị ị ế ầ ấ c u r t khó vì r t ít xã có k  ho ch chuy n đ i cây tr ng ồ 11. Theo Ngh  đ nh này và

ướ ủ ụ ủ ể ẫ ổ ồ ộ theo h ng d n th  t c đăng ký chuy n đ i cây tr ng c a B  NN&PTNT, UBND

ề ừ ố ể ể ệ ồ ổ xã có quy n t ch i vi c đăng ký chuy n đ i cây tr ng. Có th  nói đây là m t b ộ ướ   c

ể ở ử ư ờ ườ ữ ồ ỏ ả c i cách n a v i và ch a th  c i trói ng i nông dân tr ng lúa kh i nh ng ràng

ộ ề ả ệ ấ ồ bu c v  b o v  đ t tr ng lúa.

ệ ấ ệ Do chính sách đ t lúa nêu trên, ngành nông nghi p Vi ộ ơ ấ   t Nam có m t c  c u

ấ ồ ủ ạ ậ ổ ọ ồ ệ tr ng tr t ch m thay đ i. Trong giai đo n 1990­2013, đ t tr ng lúa c a Vi t Nam

ừ ấ ậ ả ả ố ồ ừ ả gi m t 70% xu ng còn kho ng 65%, đ t tr ng rau qu  tăng ch m t 10% lên

ả ấ ồ ả ủ ạ kho ng 15% ( ố   Hình ). Cũng trong giai đo n này, đ t tr ng rau qu  c a Trung Qu c

ừ ầ ổ ộ ớ ố ồ ư ự tăng t trên 10% lên g n 30%. V i m t dân s  kh ng l và ch a hoàn toàn t túc

ượ ể ả ạ ẫ ố ồ ổ đ ấ   c g o, Trung Qu c v n cho phép nông dân chuy n đ i cây tr ng và gi m đ t

ồ ệ ề ế ẫ ạ ạ tr ng lúa. Ng ượ ạ c l i, Vi t Nam v n duy trì nhi u chính sách h n ch  đa d ng hóa

ế ụ ệ ặ ậ ồ ấ   nông nghi p và ti p t c bám vào cây lúa m c dù nó là cây tr ng cho thu nh p th p

nh t. ấ

ỷ ọ ộ ố ồ ở ệ ấ Hình  – T  tr ng đ t canh tác m t s  nhóm cây tr ng Vi t Nam

ự ế

ự ế

ể

ạ

ồ

c chuy n sang lo i cây tr ng và d  ki n năm 2016 có

ấ ồ

ượ

ấ ồ ượ  năm 2015 có 35,000 ha đ t tr ng lúa đ ạ ổ ể i  c chuy n đ i (xem t

ấ ồ

ể

ấ

ấ

ấ

ổ

ủ ế ố

ệ

ằ

ẫ

ả

ồ

ở

11 Th c t 100,000 ha đ t tr ng lúa đ http://tnnn.hoinongdan.org.vn/sitepages/news/1091/40951/nam­2016­dien­tich­dat­trong­lua­se­giam­khoang­ ỏ 100000­ha). Tuy nhiên, quy mô chuy n đ i còn r t nh  và ch  y u là đ t có năng su t tr ng lúa th p và đa  ế ố s  nông dân

vùng đ ng b ng v n ph i ôm cây lúa n u mu n làm nông nghi p.

và Trung Qu cố

30

ệ ể ồ ệ ổ ế ớ Chuy n đ i nông nghi p Vi t Nam Ngu n: Ngân hàng Th  gi i, , 2016

ề ổ ồ Phân m nh ả ử đ tấ  đai và chính sách d n đi n, đ i th a (ii)

ỏ ả ạ ở ấ ạ ệ Bên c nh quy mô nh , s n xu t lúa g o Vi ặ t Nam còn g p khó khăn do

ứ ộ ề ấ ả ộ ộ m c đ  phân m nh ru ng đ t cao. Chính sách chia đ u ru ng đ t c  v  s  l ấ ả ề ố ượ   ng

ấ ượ ỗ ộ ế ả ộ ở ị và ch t l ng khi n m i h  gia đình có vài m nh ru ng các v  trí khác nhau.

ấ ừ ụ ố ẹ ẻ ủ ề ằ Xu t phát t m c đích t t đ p v  công b ng và chia s  r i ro, chính sách này làm

ơ ớ ả ấ ệ tăng chi phí s n xu t và gây khó khăn cho c  gi i hóa nông nghi p.

ứ ậ ượ ự ấ ả ộ ừ Nh n th c đ ủ c tác đ ng tiêu c c c a phân m nh đ t đai, t năm 1998

ổ ự ủ ế ệ Chính ph  đã có chính sách khuy n khích nông dân trao đ i t ả    nguy n các m nh

ỏ ể ệ ả ấ ủ ừ ấ đ t nh  đ  tăng di n tích bình quân c a t ng m nh đ t. Chính sách này đã đem l ạ   i

ự ở ộ ố ị ề ế ả ươ ứ ủ ỳ nhi u k t qu  tích c c m t s  đ a ph ng. Nghiên c u c a Hu nh Văn Ch ươ   ng

ụ ề ế ễ ấ ồ ổ ử   và Nguy n Th y Đoan (2013) cho th y chính sách khuy n khích d n đi n đ i th a

ố ử ấ ộ ộ ủ ả ừ ố đã giúp gi m s  th a đ t trung bình c a m t h  gia đình t 3,91 xu ng 2,26 và làm

ứ ủ ử ấ ứ ệ ỗ tăng di n tích trung bình m i th a đ t lên m c 747,51 m2. Nghiên c u c a Xuân Th ị

ả ạ ươ ồ ở ỉ ị Thu Th o, Ph m Ph ị ng Nam, và H  Th  Lam Trà (2015) t nh Nam Đ nh cũng

ố ả ử ủ ế ề ấ ả ả ộ ổ ồ cho th y k t qu  kh  quan sau khi d n đi n, đ i th a: s  m nh ru ng c a m i h ỗ ộ

ả ậ ấ ườ gi m, năng su t tăng và thu nh p ng i dân tăng lên.

ử ẫ ộ ộ ồ ổ ế ề ạ ề Tuy nhiên, công tác d n đi n đ i th a v n còn b c l nhi u h n ch , ví d ụ

ấ ạ ư ệ ế ạ ỉ ề ử ụ ứ ấ ậ nh  thi u qui ho ch, vi c ch nh lý và c p l ấ   i gi y ch ng nh n quy n s  d ng đ t

ơ ở ạ ầ ậ ổ ứ ố ạ ả ấ ẫ ề ẫ v n còn ch m, c  s  h  t ng và t ch c b  trí l ấ ậ   i s n xu t v n còn nhi u b t c p

ộ Ở ư ồ ử ề ệ ộ ồ ổ ượ ệ ộ ự và ch a đ ng b . Hà N i, vi c d n đi n, đ i th a đã đ c th c hi n r ng rãi

ệ ấ ạ ư ề ử ụ ấ ấ ậ Ướ ứ ậ ấ nh ng vi c c p l i gi y ch ng nh n quy n s  d ng đ t r t ch m. ệ   c tính hi n

ệ ấ ạ ở ớ ạ ẫ ả ộ ạ t i vi c c p l i GCN QSDĐ Hà N i m i đ t kho ng 50%, nghĩa là v n có hàng

12. Đi u này có th  làm thui ch t mong ể

ụ ạ ư ượ ấ ề ộ ộ ch c v n h  dân ch a đ c c p GCN QSDD

ế

ề

ổ

ồ

ử ở

ộ

ượ

ừ

ậ  Hà N i: T u trâu thì đ

c, mua th ng thì không”, ngày

i ạ http://tnnn.hoinongdan.org.vn/sitepages/news/1093/47415/don­dien­doi­thua­o­ha­noi­tau­

12 Ti ng nói nhà nông, “D n đi n đ i th a  19/11/2016, xem t trau­thi­duoc­mua­thung­thi­khong

ầ ử ụ ử ủ ề ổ ố ồ ọ mu n d n đi n, đ i th a c a các nông dân khác khi h  có nhu c u s  d ng GCN

31

ệ ầ ế ụ ư ế ấ ố ữ QSDĐ vào nh ng vi c c n thi t, ví d  nh  th  ch p vay v n ngân hàng.

ề ạ (iii) Chính sách h n đi n

ư ở ủ ệ ệ ệ Nh  đã nói trên, di n tích canh tác nông nghi p c a Vi ỏ   ấ t Nam r t nh .

ấ ậ ườ ậ ề ấ ị ừ ạ Ngoài lý do đ t ch t, ng i đông, quy đ nh pháp lu t v  đ t đai t lâu đã t o gi ớ   i

ệ ấ ướ ệ ể ấ ạ h n di n tích đ t Nhà n c giao và di n tích đ t nông dân có th  tích lũy qua

ượ ậ ấ ị ướ ố ấ ể chuy n nh ng. Lu t Đ t đai 2013 quy đ nh Nhà n ỉ c ch  giao t i đa 3 ha đ t cho

ồ ở ồ ử ằ ộ ố nông dân tr ng lúa đ ng b ng sông C u Long và Đông Nam B , và t i đa 2 ha ở

ố ỉ ự ế ấ ướ các t nh, thành ph  khác ( ả B ng ). Th c t đ t Nhà n c giao cho nông dân canh tác

ế ơ ớ ạ ấ ầ h u h t th p h n gi i h n này.

ậ ấ ứ ệ ả ạ ấ B ng   – H n m c giao đ t nông nghi p theo Lu t Đ t đai 2013

ử ụ ụ ồ ồ ấ ừ Vùng/M c đích s  d ng Tr ng cây hàng Tr ng cây lâu Đ t r ng phòng

ấ năm, đ t nuôi năm ộ ấ ừ h , đ t r ng

ủ ả ồ tr ng th y s n, ấ ả s n xu t

ấ ố đ t làm mu i

ố ự ộ ỉ T nh thành ph  tr c thu c

ươ ở trung ng Đông Nam 03 ha 30 ha ằ ộ ồ B  và đ ng b ng sông

ố 02 ha

ử ỉ ồ ằ

ề C u Long T nh thành ph  khác Đ ng b ng Trung du, mi n núi 10 ha 30 ha 30 ha 30 ha 30 ha

ề ậ ấ ồ Ngu n: Lu t Đ t đai 2013 (Đi u 129)

ể ở ộ ả ặ ả ấ ồ Đ  m  r ng s n xu t nông dân tr ng lúa ph i mua ho c thuê đ t c a t ấ ủ ổ

ể ở ộ ứ ệ ấ ả ch c, cá nhân khác. Tuy nhiên, vi c tích lũy đ t đai đ  m  r ng s n xu t l ấ ạ ặ   i g p

ả ớ ừ ữ ệ ấ ậ ấ nh ng rào c n l n t chính sách đ t đai hi n nay. Theo Lu t Đ t đai 2013 và Ngh ị

ỗ ộ ượ ể ậ ượ ị đ nh 43/2014/NĐ­CP m i h  gia đình, cá nhân đ c nh n chuy n nh ng quy n s ề ử

ố ớ ấ ệ ấ ấ ồ ụ   d ng đ t nông nghi p không quá 30 ha đ i v i đ t tr ng cây hàng năm, đ t nuôi

ủ ả ố ạ ấ ồ ố ự ộ ỉ ươ tr ng th y s n và đ t làm mu i t i các t nh, thành ph  tr c thu c trung ộ   ng thu c

ự ồ ự ử ằ ộ khu v c Đông Nam B  và khu v c đ ng b ng sông C u Long, không quá 20 ha t ạ   i

32

ố ự ộ ỉ ươ ỗ ộ ư ậ ề các t nh, thành ph  tr c thu c trung ng khác (Đi u 44). Nh  v y, m i h  gia

ở ấ ồ ẽ ộ đình ể  Đông Nam b  và ĐBSCL s  không th  có quá 33 ha đ t tr ng lúa và m i h ỗ ộ

ở ồ ư ể ấ ấ ồ ằ ồ ậ    đ ng b ng Sông H ng không có quá 22 ha đ t tr ng lúa, ch a k  đ t thuê. Lu t

ể ấ ậ ấ ạ ượ ứ Đ t đai 2013 đã tăng h n m c giao đ t và nh n chuy n nh ấ   ề ử ụ ng quy n s  d ng đ t

ệ ế ề ớ ị ị nông nghi p khá nhi u so v i quy đ nh trong Ngh  quy t 1126/2007/NQ­UBTVQH

ư ạ ư ề ệ ấ ả ậ ớ ệ nh ng rõ ràng Lu t này ch a t o đi u ki n cho s n xu t nông nghi p quy mô l n.

ể ế ờ ườ ữ ề ả ả ớ V i nh ng rào c n th  ch  nêu trên, nhi u nông dân đã ph i nh  ng i thân,

ề ử ụ ấ ể ứ ủ ể ấ ạ ả   quen đ ng tên làm ch  quy n s  d ng đ t đ  có th  tích lũy đ t và đ t quy mô s n

ấ ọ ủ ể ấ ố ứ ự xu t h  mong mu n. Cách này luôn ch a đ ng r i ro tranh ch p và có th  làm cho

ầ ư ứ ề ạ ầ ế ị ể ạ ệ nông dân không đ u t đúng m c v  h  t ng và trang thi ả ả   t b  đ  đ t hi u qu  s n

ộ ố ộ ấ ấ ấ   ở ộ xu t cao nh t. M t s  h  gia đình đã m  r ng quy mô canh tác lên hàng trăm ha đ t

ấ ớ ệ ượ ệ ả ả ớ ỉ và s n xu t v i hi u qu  cao. Tuy nhiên, đây m i ch  là hi n t ng nh  l ỏ ẻ ở ộ    m t

ươ ố ị s  đ a ph ng.

ế ấ ả ệ (iv) Quy n ề tài s n liên quan đ n đ t nông nghi p

ị ườ ệ ể ệ ả ấ ộ Th  tr ng đ t nông nghi p kém phát tri n, kém hi u qu  là m t lý do chính

ấ ở ế ộ ệ ỏ ặ ả ị ạ khi n cho ru ng đ t Vi t Nam b  phân m nh. Câu h i đ t ra là t i sao th  tr ị ườ   ng

ệ ạ ể ẽ ị ấ đ t nông nghi p l i kém phát tri n. Có l ậ   , nguyên nhân chính là quy đ nh pháp lu t

ề ử ụ ề ệ ả ấ ộ ế   ề v  quy n s  d ng đ t nông nghi p, hay nói r ng ra là quy n tài s n liên quan đ n

ủ ệ ườ ậ ề ấ ủ ị ấ đ t nông nghi p c a ng i nông dân. Theo quy đ nh c a pháp lu t v  đ t đai,

ườ ượ ấ ượ ử ụ ấ ng i nông dân đ c c p GCN QSDĐ và đ c s  d ng đ t trong 50 năm (tr ướ   c

ể ế ụ ử ụ ờ ạ ế ầ đây là 20 năm) và sau đó có th  ti p t c s  d ng n u có nhu c u. Tuy th i h n đã

ượ ề ử ụ ứ ề ệ ấ ấ ộ đ ẫ   ủ c kéo dài r t nhi u, m c đ  an toàn c a quy n s  d ng đ t nông nghi p v n

ạ ấ ượ ử ụ ấ ở ấ ơ ổ ớ th p h n so v i các lo i đ t đ ị c s  d ng  n đ nh lâu dài (đ t nông thôn và

ị thành th ).

ậ ườ ượ ự ề ệ ể   c th c hi n các quy n chuy n ấ Theo Lu t Đ t đai 2013, ng đ i nông dân “

ể ượ ạ ế ặ ừ ế ấ ổ đ i, chuy n nh ng, cho thuê, cho thuê l ố   i, th a k , t ng cho, th  ch p, góp v n

ề

ấ

ậ 13 Đi u 167 Lu t Đ t đai 2013

ề ử ụ ề ử ụ ị ạ ế ề quy n s  d ng đ t ấ ”13. Tuy nhiên quy n s  d ng này b  h n ch  khá nhi u.

33

ề ặ ứ ườ ỉ ượ ề ể ặ ổ Th  nh t, ấ  v  m t cung, ng i dân ch  đ ể   c quy n chuy n đ i ho c chuy n

ượ ụ ề ả ậ ấ nh ng khi đã có GCN QSDĐ (Đi u 188, kho n 1, m c a, Lu t Đ t đai 2013).

ể ậ ượ ề ử ụ ủ ề ệ ấ ệ Th m chí, vi c chuy n nh ng quy n s  d ng đ t khi không đ  đi u ki n còn b ị

ụ ề ề ạ ấ ạ ả ộ ồ ị ị ph t   ti n   và   bu c   ph i   ph c   h i   nguyên   tr ng   đ t   đai   (Đi u   13,   Ngh   đ nh

ấ ủ ử ụ ư ậ ề ườ 102/2014/NĐ­CP). Nh  v y, cho dù quy n s  d ng đ t c a ng i nông dân đã

ượ ộ ể ế ọ ẫ ừ ề ả ặ ậ ồ đ c c ng đ ng th a nh n, h  v n không th  bi n tài s n đó thành ti n ho c th ế

ể ầ ư ả ấ ệ ả ấ ị ườ ấ ố ch p vay v n đ  đ u t s n xu t. Quy đ nh này giúp b o v  ng i mua đ t và

ữ ế ả ấ ả ấ ấ ư   ị gi m tranh ch p đ t đai. Tuy nhiên, quy đ nh này khi n cho nh ng m nh đ t ch a

ị ườ ể ệ ấ có GCN QSDĐ không th  tham gia vào th  tr ng đ t nông nghi p. Trên th c t ự ế   ,

ử ư ề ệ ấ ấ ặ ấ r t nhi u th a đ t nông nghi p ch a bao gi ờ ượ  đ ư   c c p GCN QSDĐ ho c ch a

ử ề ắ ả ồ ổ ộ đ ượ ấ ạ c c p l ầ   i sau khi d n đi n, đ i th a. Yêu c u b t bu c ph i có GCN QSDĐ khi

ượ ụ ụ ụ ể ả ướ ấ ị ể chuy n nh ng có th  ph c v  m c đích qu n lý nhà n c nh t đ nh. Tuy nhiên,

ệ ả ấ ầ ồ ị quy đ nh này đang góp ph n làm gi m ngu n cung đ t nông nghi p. Nhà n ướ ầ   c c n

ứ ự ể ẩ ấ ả ị ớ ừ xem xét xây d ng cách th c qu n lý m i v a có th  thúc đ y giao d ch đ t nông

ệ ừ ứ ượ ả ầ nghi p v a đáp  ng đ c nhu c u qu n lý.

ị ườ ủ ế ạ ầ ậ ấ ứ Th   hai ,   Lu t   Đ t   đai   cũng   h n   ch   phía   c u   c a   th   tr ấ ng   đ t   nông

ụ ể ệ ề ấ ậ ị nghi p. C  th , Đi u 191 Lu t Đ t đai quy đ nh:

ề ườ ợ ượ ể ậ ượ ng h p không đ c nh n chuy n nh ậ ặ ng, nh n t ng cho “Đi u 191. Tr

ề ử ụ ấ quy n s  d ng đ t

ư ơ ở ứ ổ ộ ồ ộ 1. T  ch c, h  gia đình, cá nhân, c ng đ ng dân c , c  s  tôn giáo, ng ườ   i

Vi tệ

ầ ư ướ ệ ố ị Nam đ nh c ư ở ướ  n c ngoài, doanh nghi p có v n đ u t n c ngoài không

ượ ể ậ ượ ấ ố ớ ườ ề ử ụ ậ ặ đ c nh n chuy n nh ng, nh n t ng cho quy n s  d ng đ t đ i v i tr ợ   ng h p

ể ậ ượ ề ử ụ ặ ấ mà pháp lu t không cho phép chuy n nh ng, t ng cho quy n s  d ng đ t.

ổ ế ượ ể ậ ượ ử ụ ề ứ 2. T  ch c kinh t không đ c nh n chuy n nh ấ   ng quy n s  d ng đ t

ộ ấ ừ ấ ừ ụ ủ ặ ồ ộ tr ng lúa, đ t r ng phòng h , đ t r ng đ c d ng c a h  gia đình, cá nhân, tr ừ

ườ ượ ử ụ ụ ể ế ấ ạ ạ tr ợ ng h p đ ử ụ   c chuy n m c đích s  d ng đ t theo quy ho ch, k  ho ch s  d ng

34

ượ ơ ướ ệ ẩ ấ đ t đã đ c c  quan nhà n ề c có th m quy n phê duy t.

ự ế ệ ấ ả ộ 3. H  gia đình, cá nhân không tr c ti p s n xu t nông nghi p không đ ượ   c

ể ậ ượ ề ử ụ ấ ồ ậ ặ nh n chuy n nh ng, nh n t ng cho quy n s  d ng đ t tr ng lúa.

ộ ượ ể ậ ượ 4. H  gia đình, cá nhân không đ c nh n chuy n nh ậ ặ ng, nh n t ng cho

ề ử ụ ấ ở ấ ự ừ ệ ộ quy n s  d ng đ t , đ t nông nghi p trong khu v c r ng phòng h , trong phân

ộ ừ ụ ụ ệ ặ ả ặ ồ ế   khu b o v  nghiêm ng t, phân khu ph c h i sinh thái thu c r ng đ c d ng, n u

ặ ụ ự ừ ộ ừ ố không sinh s ng trong khu v c r ng phòng h , r ng đ c d ng đó. ”

ư ậ ệ ượ ể ồ ấ ồ Nh  v y, doanh nghi p không đ c mua đ t tr ng lúa đ  tr ng lúa mà ch ỉ

ượ ể ử ụ ấ ồ ế ạ đ ạ   ụ c mua đ t tr ng lúa đ  s  d ng vào m c đích khác theo quy ho ch, k  ho ch

ấ ướ ư ộ ờ ồ ử ụ s  d ng đ t Nhà n c ban hành. Cá nhân và h  gia đình ch a bao gi tr ng lúa

ượ ể ậ ượ ấ ồ ữ ề cũng không đ c nh n chuy n nh ng đ t tr ng lúa. Đi u này có nghĩa nh ng nhà

ặ ộ ưở ư ư ầ ư đ u t cá nhân ho c h  gia đình có ý t ạ ng kinh doanh lúa g o nh ng ch a bao gi ờ

ử ụ ữ ế ể ề ạ ấ ồ ồ ớ ặ   tr ng lúa không th  có quy n s  d ng đ t tr ng lúa. V i nh ng h n ch  ng t

ố ớ ấ ư ậ ị ườ ể ấ ồ nghèo đ i v i đ t tr ng lúa nh  v y, th  tr ệ ng đ t nông nghi p không th  phát

ể ụ ộ ấ ự ể ễ ượ tri n và tích t ru ng đ t t nhiên khó có th  di n ra nhanh đ c.

ỉ ượ ộ ề ử ụ ể ấ ổ Th  baứ , h  gia đình, cá nhân ch  đ c chuy n đ i quy n s  d ng đ t nông

ị ấ ệ ấ ả ộ ớ ộ nghi p trong cùng m t xã, th  tr n v i h  gia đình, cá nhân khác và đ t ph i có

ề ấ ả ặ ấ ậ ề   GCN QSDĐ ho c gi y xác nh n không có tranh ch p (Đi u 179, kho n b; Đi u

ử ủ ư ậ ệ ề ậ ấ ổ ộ ồ 190, Lu t Đ t đai 2013). Nh  v y, vi c d n đi n, đ i th a c a các h  gia đình, cá

ườ ị ấ ượ ấ ạ ả nhân khác xã, ph ng, th  tr n là không đ c phép, ngay c  khi có đ t c nh nhau.

ơ ộ ề ả ụ ấ ệ ả ầ Đi u này cũng góp ph n làm gi m c  h i tích t ố    đ t nông nghi p và là rào c n đ i

ở ộ ữ ể ể ấ ố ổ   ặ ợ ớ v i nh ng nông dân mu n m  r ng ho c h p lý hóa đ t canh tác đ  có th  thay đ i

ụ ể ậ ọ ồ cách tr ng tr t, áp d ng KHCN đ  nâng cao thu nh p.

ề ử ụ ệ ấ ấ ượ ả Th  tứ ư, quy n s  d ng đ t nông nghi p r t ít đ c b o v  đ i v i đ t v ệ ố ớ ấ ượ   t

ề ử ụ ứ ể ậ ậ ấ ị ấ ạ h n m c quy đ nh. Lu t Đ t đai 2013 c m nh n chuy n quy n s  d ng đ t v ấ ượ   t

ứ ề ị ướ ướ ẽ ạ h n m c quy đ nh (Đi u 12) và khi Nhà n ồ ấ c thu h i đ t Nhà n ồ   c s  không b i

ườ ề ấ ố ớ ứ ệ ạ ấ ồ ườ th ng v  đ t đ i v i di n tích đ t ngoài h n m c (có b i th ả ng tài s n đ u t ầ ư

ự ấ ả ộ ụ ấ ở trên đ t). Chính sách này làm gi m đ ng l c tích t đ t đai nông thôn.

35

ầ ạ ủ ề ấ ấ ậ ị Th  nămứ , Lu t Đ t đai góp ph n t o r i ro cho giao d ch đ t đai và quy n tài

ủ ả ị ả s n c a công dân. Đ ề i u 188, kho n 3 quy đ nh: “V iệc chuyển đ iổ , chuyển như ngợ ,

cho  thuê,  cho  thuê  lại,  thừa  kế,  tặng  cho,  th  ế chấp  quyền  s  ử d nụ g  đất,  góp  vốn

bằng quyền s  ử d nụ g đất phải đăng ký tại cơ  quan đăng ký đất đai và có hiệu lực

ư ậ ộ ị ế kể từ thời điểm đăng ký vào Sổ địa chính.” Nh  v y, n u cán b  đ a chính vì lý do nào

ổ ị ư ễ ấ ị ị đó ch a đăng ký giao d ch đ t đai vào S  đ a chính sau khi giao d ch đã di n ra thì bên

ể ậ ượ ế ấ ậ ượ ả ệ ề ể ổ nh n chuy n đ i, chuy n nh ng, thuê, nh n th  ch p không đ c b o v . V  nguyên

ệ ự ủ ể ệ ự ả ị ị ắ t c đây là giao d ch dân s  và hi u l c c a giao d ch ph i là khi hai bên th  hi n ý chí

ế ợ ấ ờ ề ằ ộ ồ ủ c a mình b ng hành đ ng ký k t h p đ ng và trao cho nhau ti n, gi y t ậ    xác nh n

ề ự ớ ề ử ụ ộ ị ế ị ệ   quy n s  d ng. Quy đ nh này khi n cho cán b  đ a chính có quy n l c l n trong vi c

ặ ế ể ậ ả ấ ọ ị ị ườ ả đ m b o giao d ch đ t đai, h  có th  làm ch m giao d ch ho c ti p tay cho ng ấ   i có đ t

ượ ế ấ ớ ự ế ệ ộ ị ề ể chuy n nh ng, th  ch p v i nhi u bên khác nhau. Trên th c t vi c cán b  đ a chính

ề ệ ạ ậ ậ ấ ị ừ   quên không c p nh t giao d ch đ t đai trên GCN QSDĐ đã t o đi u ki n cho hành vi l a

ệ ậ ề ấ ầ ậ ị đ oả 14. Vi c c p nh t thông tin và công b  thông tin v  giao d ch đ t đai là c n thi ố ế   t

ế ố ư ể ệ ự ế ị ị nh ng nó không th  là y u t ự  quy t đ nh hi u l c giao d ch dân s .

ề ệ ề ấ ạ ấ Th  sáuứ ậ , v  cho thuê đ t nông nghi p, Lu t Đ t đai không có nhi u h n ch ế

ư ạ ế ề ể ượ ề ẫ ả ề v  cho thuê nh  h n ch  v  chuy n nh ầ   ng. Tuy nhiên, v n có nhi u rào c n c n

ượ ấ ờ ạ ố ấ ỉ đ ỡ ỏ c g  b . Đ t do c p xã cho thuê ch  có th i h n t i đa 5 năm. Do đó không ai

ầ ư ớ ư ấ ữ ụ ặ ố mu n đ u t l n. M c dù có nh ng lý do chính đáng, ví d  nh  đ t đã có quy

ạ ươ ư ậ ứ ệ ắ ị ử ụ ho ch s  d ng trong t ầ   ng lai, vi c quy đ nh c ng nh c nh  v y là không c n

ế ườ ầ ể ề ạ ị thi t. Ng ể i c n thuê hoàn toàn có th  tìm hi u quy ho ch và các quy đ nh v  thu

ờ ạ ế ị ế ể ộ ả   ồ ấ h i đ t sau khi h t th i h n cho thuê đ  quy t đ nh xem mình nên thuê m t m nh

ấ ủ ờ ơ ố ữ ấ ụ ể đ t c  th  trong th i gian bao lâu. H n n a, nông dân mu n cho thuê đ t c a mình

ữ ả ườ ư ề ẫ v n ph i có GCN QSDĐ và nh ng ng i ch a có GCN QSDĐ, nhi u khi vì không

ấ ủ ề ể ề ả ặ ộ ệ   có ti n n p phí, không th  cho thuê m nh đ t c a mình m c dù không có đi u ki n

ừ ả

ộ ị

ệ

ế

ắ

t, “Cán b  đ a chính t c trách ti p tay cho l a đ o”, ngày 8/8/2013, xem t

ạ http://danviet.vn/tin­

i

14 Dân Vi tuc/can­bo­dia­chinh­tac­trach­tiep­tay­cho­lua­dao­177343.html

canh tác.

36

ị ườ ủ ệ ể ậ ệ ấ Vi c ch m phát tri n c a th  tr ộ   ng cho thuê đ t nông nghi p cũng m t

ủ ấ ậ ầ ậ ấ ị ị ph n do quy đ nh c a Lu t Đ t đai 2003 vì Lu t Đ t đai 2003 quy đ nh th i h n s ờ ạ ử

ầ ớ ở ộ ệ ấ ấ ấ ầ ụ d ng đ t là 20 năm và nhu c u thuê đ t m  r ng canh tác xu t hi n ph n l n trong

ả ạ ề ắ ắ kho ng 10 năm tr ở ạ  l ờ ạ i đây. Th i h n còn l ắ i ng n ch c ch n làm nhi u ng ườ   i

ể ầ ư ả ấ ờ ớ ớ không yên tâm thuê đ  đ u t ể  s n xu t. Có th , trong th i gian t i, v i th i h n s ờ ạ ử

ệ ấ ấ ơ ượ ủ ơ ự ệ ầ ị ụ d ng đ t dài h n và vi c c p GCN QSDĐ đ c th c hi n đ y đ  h n, giao d ch

ể ượ ẽ ễ ấ ơ ộ thuê và chuy n nh ng đ t đai s  di n ra sôi đ ng h n.

ề ấ ồ Đánh giá các chính sách v  đ t tr ng lúa

ả ượ ấ ể ả ả ồ Các chính sách đ t tr ng lúa và duy trì s n l ng cao đ  đ m b o an ninh

ệ ụ ấ ợ ự ề ươ l ng th c đã và đang gây ra nhi u h  l y b t l ệ i cho nông nghi p và nông dân.

ề ấ ể ả ả ượ ứ ả Th  nh t ồ ấ , các chính sách v  đ t tr ng lúa đ  đ m b o s n l ng cao có

ụ ợ ệ ể ả ệ ả ầ m c tiêu không phù h p. Vi t Nam không c n duy trì 3,8 tri u đ  đ m b o an ninh

ự ố ệ ệ ấ ấ ạ ẩ ớ ươ l ng th c qu c gia vì hàng năm Vi t Nam xu t kh u 5­7 tri u t n g o v i giá bán

ấ ơ ẻ ướ ề ệ ớ ồ ệ th p h n giá bán l trong n c. Đi u này đ ng nghĩa v i vi c Vi t Nam đang bao

ề ướ ạ ư ừ ả ượ ầ ầ ớ ấ c p g o cho nhi u n ả c khác. V i nhu c u gi m d n và d  th a s n l ớ ng l n, có

ể ỗ ươ ự ứ ễ th  nói n i lo an ninh l ủ   ơ ở ự ng th c là không có c  s  th c ti n. Nghiên c u c a

ả ấ ườ ả ượ ệ ấ ợ ỉ IPSARD cho th y ngay c  trong tr ng h p ch  có 3 tri u ha đ t, s n l ổ   ng  n

ầ ạ ở ứ ườ ả ượ ị đ nh và nhu c u tiêu dùng g o bình quân m c 120 kg/ng i/năm, s n l ng lúa

ừ ứ ẫ ầ ướ ạ g o v n th a đáp  ng nhu c u tiêu dùng trong n c (Oxfam 2013, tr. 16). Cùng

ứ ủ ễ ể ộ ị quan đi m đó, nghiên c u c a Võ Th  Thanh L c và Lê Nguy n Đoan Khôi (2011)

ớ ỉ ướ ụ ộ ấ ứ ụ ồ ằ cũng ch  ra r ng v i xu h ng tích t ọ    ru ng đ t,  ng d ng KHCN trong tr ng tr t

ạ ầ ướ ố ế ắ ắ ệ ả và thu ho ch, và gi m nhu c u trong n c và qu c t , ch c ch n Vi ẽ ừ   t Nam s  th a

ạ ẽ ả ả ượ ệ ế ụ ạ g o và giá g o s  gi m. Ti p t c duy trì di n tích và s n l ầ   ng lúa là không c n

ế ầ ươ ề ự thi t xét v  nhu c u l ng th c.

37

ư ạ ệ ặ ấ Hình   – Ướ ượ c l ng th ng d  g o theo di n tích đ t lúa

ứ ủ ẫ ế ả Ngu n: ồ NHTG 2016, trích d n k t qu  nghiên c u c a Jaffee, S., Nguyen, D.,

Nguyen, Q., Dao, T.A., Nguyen, D., Nguyen, M., Nguyen, V. and Nguyen, P. 2012.

“Moving the Goal Posts: Vietnam’s Evolving Rice Balance and Other Food Security

Considerations. Vietnam Rice, Farmers and Development: From Successful Growth

to Sustainable Prosperity”. World Bank. Hanoi.

ể ộ ượ ả ứ Th  hai , các chính sách này có th  gây ra tác đ ng ng ả   c, làm gi m s n

ấ ể ế ỏ ộ ề ệ ạ ồ ượ l ng g o. Nhi u nông dân tr ng lúa đã b  ru ng đ t đ  ki m vi c làm có thu

ể ể ể ậ ậ ơ ọ ồ ổ nh p   cao   h n   vì   h   không   th   chuy n   đ i   cây   tr ng   đ   tăng   thu   nh p.   Theo

ệ ượ ễ ế ặ ộ Nguy n Th  Tràm (2015), hi n t ỏ ng nông dân b  hoang ho c tr ả ạ  l i ru ng lúa

ệ ượ ề ệ ả ở cho chính quy n ngày càng tăng. Hi n nay, hi n t ng này đã x y ra ỉ  25 t nh,

ố ộ ở ỗ ỉ ỏ ộ ủ ế ồ trung bình 7% s  h m i t nh b  ru ng. Nguyên nhân ch  y u là do tr ng lúa

ề ủ ệ ấ ậ ớ ộ ổ nhi u r i ro và cho thu nh p quá th p so v i các công vi c lao đ ng ph  thông, ví

ư ặ ồ ả ề ằ ầ ỉ ụ d  nh  làm phu h  ho c làm công nhân may. Tác gi này cho r ng c n đi u ch nh

ấ ể ử ụ ể ả ả ấ ạ ị ơ   quy ho ch s  d ng đ t đ  nông dân có th  s n xu t nông s n có giá tr  cao h n,

ề ụ ộ ầ ư ệ ế ấ ệ ạ t o đi u ki n cho tích t ru ng đ t và khuy n khích các doanh nghi p đ u t vào

38

nông nghi p. ệ

ữ ấ ơ ộ ụ ả ộ Th  baứ , chính sách gi đ t lúa gây ra tác đ ng ph  là gi m c  h i thoát

ồ ọ ổ nghèo và làm giàu cho nông dân tr ng lúa vì h  không đ ượ ự c t ể  do chuy n đ i cây

ả ủ ề ệ ả ậ ồ ờ ồ tr ng, v t nuôi. Đ ng th i, chính sách này đang làm gi m hi u qu  c a n n kinh

ồ ự ộ ế ậ ả ế ố ệ t ấ   . S  li u Kh o sát ti p c n ngu n l c h  nông thôn 2014 (VARHS 2014) cho th y

ả ồ ữ ộ ộ ấ ả ộ ố ả ấ ả nh ng h  bu c ph i tr ng lúa trên t ặ t c  các m nh đ t ho c m t s  m nh đ t h ấ ọ

ả ồ ấ ấ ậ ộ ộ ơ ủ c a mình có thu nh p trung bình th p h n các h  không có đ t bu c ph i tr ng lúa.

ụ ể ộ ậ ừ ộ ả ồ C  th  h  bu c ph i tr ng lúa có thu nh p t nông nghi p ệ 15 (không tính thu nh pậ

ệ ồ ườ ả ồ ộ phi nông nghi p) trung bình là 1.576.000 đ ng/ng i/năm, h  không ph i tr ng lúa

ậ ừ ệ ồ ườ ươ có thu nh p t nông nghi p trung bình là 2.139.000 đ ng/ng i/năm. T ng t ự   ,

ứ ủ ự ệ ệ ấ ộ ấ ồ   nghiên c u c a Chu và c ng s  (2016) cho th y vi c duy trì 3,8 tri u ha đ t tr ng

ư ệ ệ ả ệ ệ ể ổ lúa nh  hi n nay là không hi u qu  và Vi t Nam nên chuy n đ i 19% di n tích

ư ậ ế ạ ệ ồ canh tác lúa sang các lo i cây tr ng khác. N u làm nh  v y Vi ẽ t Nam s  thu đ ượ   c

ợ ả ỷ l i ích là kho ng 6 t ẳ    USD trong vòng 20 năm. Giesecke et al. (2013) cũng kh ng

ỏ ạ ẽ ế ằ ồ ưở ị đ nh r ng b  h n ch  cây tr ng s  giúp tăng GDP, tăng tiêu dùng, tăng tr ng nông

ạ ộ ệ ệ ể ả ơ nghi p cao h n, gi m nghèo (do nông dân chuy n sang ho t đ ng nông nghi p có

ị ả ấ ồ ả ơ giá tr  gia tăng cao h n). Theo các tác gi ệ  này, gi m 20,7% di n tích đ t tr ng lúa

ệ ư ừ ươ ẫ ự ươ ự ẽ ả ổ Vi t Nam v n d  th a l ng th c và chi cho l ng th c s  gi m trong t ng chi

ủ ộ c a h  gia đình.

ế ớ ạ ướ ạ Trong khi tiêu dùng g o trung bình th  gi i có xu h ữ ng ch ng l ả   i và gi m,

ướ ả ượ ả ự ạ ủ ươ các n ự c đang tích c c tăng s n l ể ả ng g o đ  đ m b o t ch  l ệ   ự ng th c, vi c

ả ượ ạ ớ ẽ ậ ủ ẫ ắ ả ắ duy trì s n l ế ng g o l n s  ch c ch n d n đ n giá gi m và thu nh p c a ng ườ   i

ổ ầ ư ệ ể ệ ầ ấ ờ ả   nông dân. T t nhiên, vi c chuy n đ i c n có th i gian nh ng vi c đ u tiên ph i

ườ ệ ự ể ồ làm là cho phép ng i nông dân và doanh nghi p t ổ  do chuy n đ i cây tr ng đ ể

ả ế ườ ậ ơ ồ ệ nâng cao hi u qu  kinh t và giúp ng i dân có thu nh p cao h n thay vì tr ng lúa

ỏ

ậ ừ ạ ộ

ệ

ấ

ả

ả

ả

ho t đ ng s n xu t nông nghi p”) trong b ng kh o sát

15 Câu h i p35q2 (trang 35, câu 2, “Thu nh p t VARHS 2014

ấ ớ ẻ ẩ và xu t kh u v i giá r .

39

ậ ề ấ ệ ấ ị Th  tứ ư, chính sách đ t lúa và quy đ nh pháp lu t v  đ t nông nghi p làm giá

ạ ấ ố ệ ệ ả ấ ấ ớ ấ ồ đ t tr ng lúa r t th p so v i các lo i đ t nông nghi p khác. Theo s  li u Kh o sát

16, giá đ t tr ng lúa trung bình là 49.500

ồ ự ế ậ ộ ấ ồ ti p c n ngu n l c h  gia đình năm 2014

ứ ấ ồ ồ ồ đ ng/m2 trong khi giá đ t không tr ng lúa trung bình là 447.000 đ ng/m2, t c là cao

ệ ể ấ ấ ấ ấ ầ ớ ồ ơ h n g p 9 l n so v i giá đ t tr ng lúa. Giá đ t nông nghi p th p có th  là lý do

ế ề ườ ệ ủ ấ ặ ố khi n nhi u ng ặ   i không mu n bán ho c cho thuê đ t nông nghi p c a mình m c

ế ấ ấ ầ ọ ợ ủ dù h  không có nhu c u canh tác. Giá đ t th p khi n cho l ấ   ệ i ích c a vi c bán đ t

ớ ợ ề ặ ả ệ ề ể ậ ố ố ủ ớ không đ  l n so v i l i ích v  m t b o hi m ch ng s c v  thu nh p và vi c làm.

ỏ ộ ọ ẫ ệ ế ệ ề ấ ặ M c dù nhi u nông dân đã b  ru ng đi ki m vi c khác h  v n lo m t vi c và h ọ

ữ ấ ể ở ề ệ ế ượ ở gi đ t đ  tr  v  làm nông nghi p khi không ki m đ ệ c công vi c khác thành

ế ể ậ ẫ ộ ố ụ ấ ph . Đây có th  là m t nguyên nhân d n đ n ch m tích t đ t nông nghi p ệ ở ướ    n c

ệ ta hi n nay.

ệ ấ ấ

600

/

400

2 m Đ N V n

ì

h g n

, t

ấ đ

i

200

á G

0

0

1

So sánh giá đất phải trồng lúa và không phải trồng lúa

95% confidence intervals

ể ế

ế ề

ố ệ

ả

16 Xem CIEM (2015a) đ  bi

t chi ti

t v  kh o sát và s  li u

ủ ấ Hình  – So sánh giá đ t trung bình c a đ t trông lúa và đ t nông nghi p khác (‘000 VND/m2)

40

ồ ả Ngu n: Tác gi ố ệ  trình bày theo s  li u VARHS 2014

ế ụ ấ ư ạ ế Th  nămứ , chính sách khuy n khích tích t đ t đai ch a đem l ả i k t qu  đáng

ấ ẫ ể ạ ả ộ ị ươ k . Tình tr ng phân m nh ru ng đ t v n còn t n t ồ ạ ở ấ i ề  r t nhi u đ a ph ng và

ấ ớ ẫ ả không gian cho c i cách v n còn r t l n. Theo Pham Van Hung et al. (2007), năm

ở ề ắ ệ ấ ớ ỗ ộ ả 2000 trung bình mi n B c Vi ệ   t Nam m i h  nông dân có 6,84 m nh đ t v i di n

17. Theo s  li u VARHS 2014 cho th y ấ

ả ấ ỗ ố ệ tích trung bình m i m nh đ t là 2116 m2

ỗ ộ ấ ặ ả ọ ầ trung bình m i h  có g n 6 m nh đ t. Đ c bi ệ ở t ố  Phú Th , con s  này là 8. Nguyên

ư ượ ử ề ệ ồ ổ ơ ế ị ườ ự ệ nhân chính là vi c d n đi n, đ i th a ch a đ c th c hi n theo c  ch  th  tr ng,

ủ ế ự ự ộ ườ ứ ặ ẫ v n ch  y u là đ ng viên s  t ệ ủ  nguy n c a ng ằ   i nông dân ho c gây s c ép b ng

ề ệ ể ệ ộ ổ ấ   ụ bi n pháp hành chính đ  hoàn thành m c tiêu đã đ  ra. Vi c trao đ i ru ng đ t

ư ự ộ ướ ị ườ ứ ằ ạ ch a d a trên m t th c đo công b ng và minh b ch, t c là giá th  tr ủ ấ   ng c a đ t

ệ ả ộ ợ ụ ể ạ ừ nông nghi p. Khó có th  lo i tr  kh  năng cán b  xã l ọ   ơ ộ ể ự i d ng c  h i đ  l a ch n

ấ ố ử ố ủ ả ự ặ ả ườ ữ cho mình nh ng th a đ t t t và g p ph i s  ph n đ i c a ng ậ   i dân, làm ch m

ộ ồ ế ề ổ ti n đ  d n đi n, đ i th a ử 18.

ở ị ườ ệ ả ấ ấ Th  sáuứ , chính sách đ t nông nghi p đang c n tr  th  tr ng thuê đ t nông

ứ ủ ệ ạ ấ ấ ồ nghi p. Nghiên c u c a Huy et al. (2016) cho th y quy ho ch  đ t tr ng lúa làm

ị ườ ả ả ầ ấ ấ gi m c  cung và c u trên th  tr ng cho thuê đ t. Ng ượ ạ c l i, c p GCN QSDĐ nông

ạ ầ ị ườ ệ ấ ấ nghi p và nâng c p h  t ng nông thôn giúp tăng cung trên th  tr ng thuê đ t nông

nghi p. ệ

ố ượ ệ ấ Hình   – Đ t nông nghi p cho thuê theo đ i t ng thuê

ồ ả ả ố ệ Ngu n: Tác gi mô t theo s  li u VARHS 2014

ứ

ượ

ệ ở

ự

ỉ

17 Nghiên c u này đ

c th c hi n

hai t nh Yên Bái và Hà Tây.

ử

ề

ỏ

ợ

ổ

ạ

ọ i ích cá nhân, dòng h ”, ngày 3/5/2014, xem t

i

ồ ồ 18 Danviet.vn, “Nóng b ng d n đi n đ i th a: L ng ghép l http://danviet.vn/xa­hoi/nong­bong­don­dien­doi­thua­long­ghep­loi­ich­ca­nhan­dong­ho­75958.html

ế ự ề ế ệ ề ả ấ ạ Tuy không có h n ch  tr c ti p v  thuê đ t nông nghi p, nhi u rào c n v ề

41

ề ử ụ ề ấ ị ờ ạ ử ụ   ị chi phí giao d ch, nh t là chi phí v  xác đ nh các quy n s  d ng, th i h n s  d ng

ị ườ ủ ồ ệ ấ ậ và r i ro thu h i, đang làm cho th  tr ể   ng thuê đ t nông nghi p ch m phát tri n.

ố ả ố ệ ấ ượ ả Theo s  li u VARHS 2014, 5% s  m nh đ t đ ị ỏ c kh o sát b  b  hoang ít t ừ    6

ộ ượ ừ ặ ở ả tháng tr  lên trong 5 năm v a qua m c dù 14,2% các h  đ ặ   c kh o sát thuê ho c

ấ ượ ượ ấ ả ố ấ ồ ỉ ạ m n đ t. Trong s  các m nh đ t đ c thuê, ch  25% là đ t tr ng lúa, còn l i là

ệ ả ấ ố ỉ ượ ấ đ t nông nghi p khác. Trong s  các m nh đ t cho thuê ch  24,33% đ c cho h ộ

ạ ủ ế ạ ọ ẽ khác thuê, còn l i ch  y u cho h  hàng và b n bè thuê ( Hình  ). Có l vì chi phí giao

ớ ớ ấ ạ ọ ơ ị ị d ch khi cho b n bè và h  hàng thuê th p h n so v i v i chi phí giao d ch khi cho

ạ ộ các h  xa l thuê.

ệ ế ệ ả ả ấ Do đó, chính sách đ t nông nghi p đang gián ti p làm gi m hi u qu  kinh t ế

ị ườ ấ ằ ả ả ệ ệ ấ vì th  tr ng thuê đ t nông nghi p giúp nâng cao hi u qu  s n xu t b ng cách

ể ấ ườ ử ụ ả ơ ệ ạ ậ ườ chuy n giao đ t sang ng i s  d ng hi u qu  h n và t o thu nh p cho ng i có

ể ự ứ ủ ở ấ đ t mà không th  t canh tác. Nghiên c u c a Le et al. (2013) ệ  huy n T ươ   ng

ươ ị ườ ệ ấ ệ ạ ấ D ng, Ngh  An cho th y tham gia th  tr ng cho thuê đ t nông nghi p t o thêm

ậ ả ườ ườ ỉ ườ thu nh p cho c  ng i thuê và ng i cho thuê. Tuy nhiên, ch  41,7% ng ố   i mu n

ự ự ấ ỉ ườ ự ự ố thuê là th c s  đã thuê đ t và ch  36,9% ng i mu n cho thuê là th c s  đã cho

ả ề ả ế ố ằ thuê. Lý gi i đi u này, các tác gi cho r ng có y u t ị  chi phí giao d ch do thông tin

ị ườ ủ ế ưở ệ ố ấ ư th  tr ng không đ  và do thi u tin t ng h  th ng hành chính đ t đai và t pháp

ả ế ấ trong gi i quy t tranh ch p.

ể ủ ấ ồ ở ự ả Th  b y ứ ả , chính sách đ t tr ng lúa đang c n tr  s  phát tri n c a th  tr ị ườ   ng

ượ ạ ấ ệ ể ấ ớ ể chuy n nh ng đ t nông nghi p. So v i các lo i đ t khác, có th  nói th  tr ị ườ   ng

ấ ơ ệ ề ị ệ   ấ ấ đ t nông nghi p còn r t s  khai và có r t ít giao d ch. Lý do là vì các đi u ki n

ượ ủ ặ ườ ở ữ ư ể chuy n nh ng ng t nghèo và các r i ro cho ng ệ   i s  h u nh  đã nêu trên. Hi n

ộ ố ể ị ượ ư ệ ễ ấ nay, m t s  giao d ch chuy n nh ng đ t nông nghi p đã di n ra nh ng th  tr ị ườ   ng

ồ ự ấ ạ ệ ệ ấ ổ ế ấ đ t nông nghi p đóng vai trò r t h n ch  trong vi c phân b  ngu n l c đ t đai.

ệ ấ ỉ ượ ể ằ ố ả Trung bình, ch  8% s  m nh đ t nông nghi p đ c chuy n giao b ng mua bán. Ở

ư ề ề ắ ố ỉ mi n B c, con s  này ch  là 2,5% (Markussen 2015).  Đi u đáng l u ý là nhóm

ườ ấ ạ ấ ướ ả ng i nghèo nh t l ấ i ít bán đ t nh t và có xu h ậ   ng gi m trong khi nhóm thu nh p

ở ữ ướ ệ ề ấ ấ gi a có xu h ơ ng bán đ t nông nghi p nhi u h n. Nhóm 20% giàu nh t tham gia

42

ư ệ ề ấ ấ ệ ấ bán đ t nông nghi p nhi u nh t nh ng t ỷ ệ  l tham gia bán đ t nông nghi p có xu

ướ ư ậ ữ ệ ấ ấ ườ h ả ng gi m ( Hình   ). Nh  v y, không có d u hi u cho th y nh ng ng i nghèo

ấ ấ ả ổ ế kh  nh t đang ph i bán đ t vì khó khăn kinh t .

ỷ ệ ậ ấ Hình   – T  l bán đ t theo nhóm ngũ phân thu nh p

Source: Markussen 2015

ả ớ ề ấ ự Tóm l ệ iạ , các chính sách v  đ t nông nghi p đang là rào c n l n cho s  phát

ị ườ ể ệ ấ ừ ế ấ ả ộ ủ tri n c a th  tr ng đ t nông nghi p, t đó tác đ ng đ n quy mô s n xu t, năng

ụ ậ ạ ấ ạ ả ộ su t lao đ ng, kh  năng c nh tranh và thu nh p trong ngành lúa g o. M c tiêu chính

ư ụ ế ấ ả ằ ả ậ sách là đ m b o công b ng trong ti p c n đ t đai nh ng m c tiêu này không còn

ề ợ ườ ử ụ ệ ấ ầ phù h p do nhi u ng ề   i không còn nhu c u s  d ng đ t nông nghi p và nhi u

ườ ử ụ ệ ệ ệ ả ả ấ ộ ng i đang s  d ng đ t nông nghi p m t cách kém hi u qu , làm gi m hi u qu ả

ủ ệ ề ệ ị ườ ệ ấ ậ chung c a n n nông nghi p Vi t Nam. Th  tr ng  đ t nông nghi p ch m phát

ồ ự ể ấ ậ ượ ể ế ườ ử ụ ố tri n, ngu n l c đ t đai ch m đ c chuy n đ n tay ng i s  d ng t ấ t nh t và

ượ ể ố ườ ử ụ ế ố ầ ề ậ ch m đ c v n hóa đ  ng ể ế ợ i s  d ng có th  k t h p nhi u y u t ộ    đ u vào m t

ệ ậ ấ ả ị ủ   cách hi u qu , nâng cao năng su t và thu nh p. Vô hình chung các quy đ nh c a

ậ ấ ả ở ụ ộ ầ ư ở ộ ứ Lu t Đ t đai đã c n tr tích t ấ  ru ng đ t, đ u t ụ    m  r ng quy mô,  ng d ng

ệ ề ầ ấ ả KHCN vào s n xu t nông nghi p. Đi u này góp ph n lý gi ả ạ i t i sao có ít đ u t ầ ư

43

ệ ệ ả ẩ ệ ả ẩ ẫ vào nông nghi p và s n ph m nông nghi p Vi t Nam v n là s n ph m thô và giá

ấ ị tr  gia tăng th p.

ụ ệ ệ 1.b) Chính sách tín d ng cho nông nghi p nông nghi p nói chung và lúa

ạ g o nói riêng

ủ ế ề ề ề ả ị Vì nhi u lý do, trong đó ch  y u là các quy đ nh v  quy n tài s n liên quan

ụ ư ệ ệ ấ ộ ế đ n đ t nông nghi p nh  đã nêu trên, tín d ng cho nông nghi p luôn là m t khó

ỉ ọ ụ ệ ệ ố khăn cho nông dân và các doanh nghi p nông nghi p. T  tr ng v n tín d ng nông

ẫ ấ ớ ổ ư ợ ế ệ ạ ấ nghi p, nông thôn v n r t th p v i t ng d  n  tính đ n tháng 6/2016 đ t 886 t ỷ

ư ợ ủ ề ế ổ ụ ầ ồ đ ng, chi m 18% t ng d  n  c a n n kinh t ế19. Trong đó, ph n tín d ng giành cho

ề ủ ề ậ ấ ấ ọ ồ ầ   tr ng tr t là không nhi u vì đó là ngành thu nh p th p nh t và có nhi u r i ro. G n

ươ ộ ượ ụ ớ đây, ch ớ ng trình nông thôn m i cũng thu hút m t l ự   ng l n tín d ng vào xây d ng

ụ ề ắ ắ ả ồ ơ ở ạ ầ c  s  h  t ng nông thôn. Đi u này ch c ch n làm gi m ngu n cung tín d ng cho

ệ ấ ồ ả s n xu t nông nghi p nói chung và tr ng lúa nói riêng.

ậ ợ ế ể ạ ệ Đ  khuy n khích, t o thu n l ệ   i cho nông dân và doanh nghi p nông nghi p

ụ ế ậ ả ướ ủ ươ ề ti p c n tín d ng, Đ ng và Nhà n c đã có nhi u ch  tr ng, chính sách t ừ ớ    s m.

ế ố ủ ươ ề ị ố Ngh  quy t s  26/NQ­TW năm 2008 đã đ  ra ch  tr ụ   ồ ng “dành ngu n v n tín d ng

ư ố ớ ế ế ị u đãi và khuy n khích các ngân hàng, đ nh ch  tài chính cho vay đ i v i nông

ậ ụ ể ế ề ệ ả nghi p, nông thôn.” Ti p theo, nhi u văn b n chính sách, pháp lu t c  th  đã đ ượ   c

ủ ươ ệ ể ự ban hành đ  th c hi n ch  tr ng này.

ụ ụ ề ị ị Ngh  đ nh 41/2010/NĐ­CP ngày 12/4/2010 v  chính sách tín d ng ph c v ụ

ủ ề ủ ệ ể ầ ị ụ   ị phát tri n nông nghi p, nông thôn là ngh  đ nh đ u tiên c a Chính ph  v  tín d ng

ụ ể ổ ứ ụ ệ ượ cho nông nghi p, nông thôn. C  th , t ch c tín d ng đ c phép cho vay không có

ả ả ố ố ớ ố ượ ế ệ ồ ả tài s n đ m b o: t i đa đ n 50 tri u đ ng đ i v i đ i t ộ ả   ng là các cá nhân, h  s n

ư ệ ấ ố ố ớ ệ ế ộ ồ xu t nông, lâm, ng , diêm nghi p; t i đa đ n 200 tri u đ ng đ i v i các h  kinh

ố

ượ

ứ

ế ợ

ụ

ị c ông Lê Đ c Th nh, Phó C c tr

ng C c Kinh t

ụ ạ

ư

ệ

ưở ễ

ụ

ệ

ộ ể  h p tác và phát tri n nông thôn (B   i Di n đàn Chính sách tín d ng nông nghi p và nông thôn:

ượ ổ ứ

ự

ả

ạ

ộ

19 Con s  này đ ể Nông nghi p và Phát tri n nông thôn), đ a ra t ạ Th c tr ng và gi i pháp, đ

ch c ngày 29/9/2016 t

c t

i Hà N i.

ụ ụ ụ ề ệ ả ặ ấ ị doanh, s n xu t ngành ngh  ho c làm d ch v  ph c v  nông nghi p, nông thôn; t ố   i

44

ố ớ ố ượ ế ệ ồ ủ ạ ợ đa đ n 500 tri u đ ng đ i v i đ i t ng là các h p tác xã, ch  trang tr i. Tuy

ả ộ ặ ấ ậ ộ ư   nhiên, h  gia đình, cá nhân vay ph i n p GCN QSDĐ ho c gi y xác nh n ch a

ượ ấ ấ ủ ấ đ c c p GCN QSDĐ và đ t không có tranh ch p c a UBND xã.

ụ ụ ề ầ ấ ị ị ụ G n đây nh t, Ngh  đ nh 55/2015/NĐ­CP v  chính sách tín d ng ph c v

ể ệ ệ ế ỗ phát tri n nông nghi p, nông thôn đã có nâng cao các bi n pháp khuy n khích, h

ụ ể ụ ủ ệ ợ ổ ứ tr  tín d ng nông nghi p, nông thôn. C  th , Chính ph  cho phép t ụ    ch c tín d ng

ớ ạ ứ ố ế ấ ỷ ồ ố ớ cho vay không th  ch p v i h n m c t i đa 1 t ạ ộ    đ ng đ i v i HTX ho t đ ng

ủ ệ ạ ố ố ớ ệ ộ trong nông nghi p, ch  trang tr i và t i đa 100 tri u đ i v i cá nhân, h  gia đình

ế ớ ệ ặ ố ố ớ ệ tham gia liên k t v i HTX ho c doanh nghi p, và t ồ i đa 200 tri u đ ng đ i v i cá

ầ ư ộ ố ớ ự ệ nhân, h  gia đình đ u t ả  cây công nghi p, cây ăn qu  lâu năm. Đ i v i các d  án

ế ả ặ ứ ệ ấ ổ ứ ụ ụ liên k t s n xu t ho c  ng d ng KHCN vào nông nghi p, t ch c tín d ng có th ể

ị ự ủ ế ế ặ ấ ợ ồ cho vay không th  ch p đ n 70 ho c 80% giá tr  d  án, h p đ ng. Chính ph  cũng

ổ ứ ơ ấ ụ ợ ợ cho phép t ch c tín d ng tái c  c u n , hoãn n  không tính lãi 3 năm và Nhà n ướ   c

ợ ấ ợ ượ ả ầ ự ủ ề ậ tr ố ớ  c p ph n lãi đ i v i kho n n  đ c hoãn. V  trích l p d  phòng r i ro, t ổ

ứ ụ ượ ậ ố ố ớ ứ ể ch c tín d ng đ c trích l p t ả   ậ ủ i thi u 50% m c trích l p r i ro đ i v i các kho n

ươ ụ ể ạ ị ị ị ụ tín d ng t ng t ự20. Bên c nh đó, Ngh  đ nh này cũng c  th  hóa quy đ nh khuy n ế

ườ ả ể ở ệ ả ấ ị ị khích ng i s n xu t nông nghi p mua b o hi m ằ    Ngh  đ nh 41/2010/NĐ­CP b ng

ượ ổ ứ ứ ố ụ ả ấ ớ ể ị quy đ nh “đ ch c tín d ng gi m lãi su t cho vay v i m c t c t i thi u 0,2%/năm

ờ ạ ươ ứ ấ ủ ể ạ ớ ả so v i lãi su t c a các kho n vay cùng lo i có th i h n t ớ   ộ ng  ng”. M t đi m m i

ị ị ườ ố ở ự ị ượ ủ c a Ngh  đ nh 55/2015/NĐ­CP là ng i s ng khu v c đô th  cũng đ c vay tín

ể ả ệ ệ ấ ườ ụ ụ d ng nông nghi p  đ  s n xu t nông nghi p.  Ng ệ   i vay tín d ng nông nghi p

ấ ế ẩ ở ả ộ ự không nh t thi t ph i có h  kh u khu v c nông thôn.

ủ ướ ế ị ủ ề ề Th  t ng Chính ph  cũng đã có nhi u quy t đ nh v  chính sách h  tr ỗ ợ

ế ị ệ ả ấ ổ ượ ử gi m t n th t trong nông nghi p Quy t đ nh 63/2010/QĐ­TTg, đ ổ ở   c s a đ i b i

ụ ể ế ị ế ị quy t đ nh 65/2011/QĐ­TTg; Quy t đ nh 68/2013/QĐ­TTg). C  th , theo các quy

ướ ỗ ợ ố ươ ạ ả ị đ nh này Nhà n ấ c h  tr  lãi su t vay v n th ằ   ng m i cho các kho n vay nh m

ậ ự

ứ ố

ủ

ứ ọ ọ

ể

20 Vì ngân hàng không thích trích l p d  phòng r i ro nên m c t

i thi u cũng là m c h  ch n.

ế ị ứ ỗ ợ ể ả ệ ấ ổ mua máy, thi t b , kho bãi đ  gi m t n th t trong nông nghi p. M c h  tr  là 100%

45

ứ ế ầ ấ ố ị lãi   su t   vay   v n   trong   hai   năm   đ u   và   50%   trong   năm   th   ba   (Quy t   đ nh

ạ ướ ỗ ợ ữ ệ ả 68/2013/QĐ­TTg). Bên c nh đó, nhà n c cũng h  tr kho n chênh l ch gi a lãi

ươ ấ ầ ư ạ ướ ể ự ấ su t th ng m i và lãi su t đ u t ể ủ  phát tri n c a Nhà n ự   ệ c đ  th c hi n các d  án

ế ị ả ế ạ ấ ổ ế ị ệ ầ ư đ u t thi ự t b  gi m t n th t, d  án ch  t o máy, thi t b  nông nghi p.

ụ ồ Đánh giá chính sách tín d ng cho tr ng lúa

ỗ ự ủ ể ệ ủ ề ệ   Tuy các chính sách này đã th  hi n nhi u n  l c c a Chính ph  trong vi c

ụ ế ệ ẫ ặ ị khuy n khích tín d ng nông nghi p, các quy đ nh trong đó v n mang n ng tính hành

ế ả ữ ề ế ả ơ chính và thi u c  ch  đ m b o thi hành. Các chính sách này không b n v ng vì

ả ế ượ ơ ế ị ườ ề ố ự ấ ệ ư ch a gi i quy t đ c các v n đ  c t lõi và d a trên c  ch  th  tr ng. Quan h  tín

ơ ở ự ự ệ ụ ệ ồ ỉ ụ d ng là quan h  dân s  trên c  s  t nguy n và ngu n cung tín d ng ch  tăng lên

ủ ị ượ ể ề ả ợ khi các r i ro trong giao d ch đ c gi m thi u và ti m năng thu l ệ   i tăng lên. Vi c

ổ ứ ụ ượ ấ ộ ớ ớ ạ ấ ị ị quy đ nh t ch c tín d ng đ c cho vay không tín ch p v i m t gi i h n nh t đ nh

ự ế ế ề ề ả không có nhi u ý nghĩa th c t ố   ấ  n u các TCTD không th y yên tâm v  kho n v n

ự ả ả ớ ố ạ   ủ c a mình và các d  án kinh doanh không kh  thi, khó b o toàn v n. V i tình tr ng

ầ ủ ả ế ậ ư ụ ề ẽ ế ụ   nhi u nông dân ch a có GCN QSDĐ đ y đ  kh  năng ti p c n tín d ng s  ti p t c

ệ ế ướ ị ườ ừ ậ ạ ị ạ b  h n ch . Bên c nh đó, vi c Nhà n c không th a nh n giá th  tr ấ   ủ ng c a đ t

ụ ệ ế ệ ấ ố nông nghi p cũng khi n cho TCTD không mu n c p tín d ng nông nghi p vì ngay

ể ấ ằ ữ ả ả ả ọ ả c  khi có th  ch p b ng GCN QSDĐ và thu gi tài s n đ m b o h  cũng khó thu

ị ườ ấ ố ệ ấ ạ ế ấ ồ ượ h i đ ấ c v n vì giá đ t th p và th  tr ng đ t nông nghi p r t h n ch , thanh

ị ườ ủ ự ể ả ệ ệ ấ kho n kém. Chính s  kém phát tri n c a th  tr ng đ t nông nghi p và vi c Nhà

ướ ấ ế ố ệ ấ ấ ị ọ n c  n đ nh giá đ t nông nghi p th p là y u t ụ   ế  quan tr ng khi n cho tín d ng

ể ệ ậ nông nghi p ch m phát tri n.

ả ộ ụ ệ ề ặ ầ ấ ầ V  phía c u tín d ng, vi c yêu c u ph i n p GCN QSDĐ ho c gi y xác

ư ượ ấ ấ ủ ấ ậ nh n ch a đ c c p GCN QSDĐ và đ t không có tranh ch p c a UBND xã cũng là

ố ớ ữ ả ộ ườ ế ấ ổ ỏ ố m t rào c n. Đ i v i nh ng ng ể ả   i có GCN QSDĐ th  ch p s  đ  vay v n đ  s n

ộ ủ ệ ả ậ ấ ấ ớ ứ   xu t nông nghi p là m t r i ro l n mà không ph i ai cũng dám ch p nh n do m c

ủ ứ ấ ấ ậ ấ ắ   ộ ủ đ  r i ro cao. Xin gi y ch ng nh n đ t không có tranh ch p c a UBND xã ch c

ể ể ắ ộ ố ộ ị ủ   ch n là m t chi phí đáng k  và có th  làm thui ch t ý đ nh vay v n kinh doanh c a

ườ ề nhi u ng i.

46

ạ ố ả ố ế ậ ộ Tóm l i, trong b i c nh h i nh p qu c t và khó khăn tài khóa, các chính

ủ ạ ụ ư ư ệ ệ ả sách tín d ng nông nghi p hi n nay ch a đ  m nh và ch a giúp gi ộ   ế i quy t m t

ơ ả ệ ở ụ ề ấ ệ ệ cách c  b n v n đ  tín d ng nông nghi p Vi t Nam hi n nay.

ề ố 1.c) Chính sách v  gi ng lúa

ừ ủ ề ươ ế T  nhi u năm nay, Chính ph  có các ch ng trình khuy n khích nông dân

ấ ượ ể ố ồ ỗ ợ ố ơ chuy n sang tr ng các gi ng lúa có ch t l ậ   ng cao h n, thông qua h  tr  gi ng, v t

ơ ấ ủ ề ế ệ ộ ư ầ t ạ  đ u vào. Đ  án Tái c  c u ngành lúa g o đ n năm 2020 c a B  Nông nghi p và

ấ ượ ứ ể ệ ể ố Phát tri n nông thôn coi vi c nghiên c u phát tri n các gi ng lúa ch t l ng phù

ầ ủ ị ườ ớ ướ ộ ọ ấ ẩ ợ h p v i nhu c u c a th  tr ng trong n c và xu t kh u là m t tr ng tâm. Th c t ự ế   ,

ướ ầ ư ơ ở ơ ở ề ố Nhà n c đã đ u t ứ  nhi u cho các c  s  nghiên c u gi ng lúa và các c  s  nghiên

ủ ố ướ ụ ể ề ệ ạ ố ớ ứ c u gi ng lúa c a Nhà n c đã t o ra nhi u gi ng lúa m i. C  th , Vi n Nghiên

ậ ạ ạ ơ ố ỷ ứ c u lúa ĐBSCL đã t o ra h n 160 gi ng lúa trong 2 th p k  qua. Bên c nh đó,

ơ ở ề ạ ả ấ ố ư ị ườ nhi u c  s  lai t o, s n xu t gi ng t nhân đã tham gia vào th  tr ng. Ngoài ra,

ể ử ề ệ ề ệ ạ ậ ẩ ố ấ   ề nhi u doanh nghi p đã nh p kh u v  nhi u lo i gi ng đ  th  nghi m và cung c p

ở ệ ớ ượ ạ ố ệ ả Vi t Nam. Trong giai đo n 2008­2012, 2.553 gi ng m i đ c kh o nghi m, 157

21. Tuy

ượ ậ ấ ố ượ ậ ố ố đ c công nh n gi ng c p vùng, và 108 đ c công nh n gi ng qu c gia

ấ ượ ượ ạ ư ượ ử ụ ố nhiên, các gi ng lúa ch t l ng cao đ c t o ra ch a đ ộ c s  d ng r ng rãi. Các

ấ ượ ố ả ượ ọ ủ ẫ ườ ồ gi ng lúa ch t l ấ ng th p, s n l ự ng cao v n là l a ch n c a ng i tr ng lúa.

ủ ườ ự ủ ệ ộ ọ ố Mong mu n c a ng i làm chính sách là m t chuy n, l a ch n c a ng ườ   i

ầ ớ ự ụ ệ ồ ọ ố ộ ầ ủ   tr ng lúa là chuy n khác. L a ch n gi ng nào ph  thu c ph n l n vào nhu c u c a

ị ườ ị ườ ứ ẩ ả ấ ộ th  tr ấ ng, nh t là th  tr ầ ủ   ng xu t kh u. Các nông h  ph i căn c  theo nhu c u c a

ươ ươ ứ ệ ấ ẩ ả th ng lái và th ầ ủ ng lái ph i căn c  theo nhu c u c a doanh nghi p xu t kh u đ ể

ườ ể ế ề ị ườ ấ ẩ ấ ừ thu mua. Trong môi tr ng th  ch  v  xu t kh u, c u trúc th  tr ng t ng vùng và

ớ ạ ộ ề ự ả ọ ố trong gi i h n quy mô, các nông h  đ u tính toán, l a ch n gi ng nào có kh  năng

ấ ủ ề ể ấ ấ ặ ậ ỗ ố đem l ạ ợ i l i nhu n cao nh t, r i ro th p nh t. M i gi ng đ u có đ c đi m riêng v ề

ế ượ ạ

ầ

ố

ổ

c t o gi ng lúa”, ngày 23/7/2015, xem t

ạ http://tiasang.com.vn/­

i

21 Tiasang.com.vn, “C n thay đ i chi n l quan­ly­khoa­hoc/can­thay­doi­chien­luoc­tao­giong­lua­8874

ấ ượ ị ườ ấ ượ ố ư ấ ch t l ng, chi phí và th  tr ng. Gi ng IR50404 tuy ch t l ả   ng th p nh ng s n

47

ấ ơ ỷ ệ ạ ượ ễ ượ l ng cao, chi phí th p h n và t g o thu đ l c sau xay xát cao h n ơ (Nguy n et

ề ề ấ ớ ơ ơ al. 2013). Nhi u khi giá lúa IR50404 cũng không th p h n so v i lúa th m nhi u vì

ị ườ ặ ể ộ ạ ạ ố ớ ể ấ ẩ ẫ ầ th  tr ớ ạ   ng v n có nhu c u đ i v i lo i g o này đ  xu t kh u ho c đ  tr n v i g o

ầ ủ ị ườ ẩ ấ ậ ơ th m theo yêu c u c a bên nh p kh u, nh t là th  tr ng Trung Qu c ố 22.

ư ậ ế ể ạ ẫ ố ộ ệ Nh  v y, gi ng lúa v n là m t đi m y u trong ngành lúa g o Vi t Nam và

ướ ẫ ư ệ ể ả ố ố ầ ư ủ đ u t c a Nhà n c v n ch a có hi u qu . Chính sách phát tri n gi ng t t không

ượ ỗ ợ ở ề ể ấ ượ ấ ẩ ậ đ c h  tr  b i chính sách v  ki m soát ch t l ng và xu t kh u. Th m chí, chính

ế ệ ử ụ ấ ượ ấ ẩ ạ ố ầ sách xu t kh u còn h n ch  vi c s  d ng gi ng ch t l ng cao (xem ph n chính

ầ ư ấ ẩ ố ượ sách xu t kh u). Do đó, chính sách đ u t cho gi ng lúa đã không phát huy đ c tác

ụ d ng trong th c t ự ế .

ủ ợ 1.d) Chính sách th y l i

ừ ướ ủ ợ ố ố ớ ả ấ T  năm 2008, Nhà n ễ c đã mi n th y l i phí đ i đ i v i s n xu t nông

ệ ướ ầ ư ụ ủ ợ ự ố nghi p.  Nhà   n c   cũng liên  t c  đ u  t ệ   xây d ng  h  th ng  th y  l i  cho nông

ầ ư ệ ồ ủ ợ nghi p nói chung và ngành tr ng lúa nói riêng. Đ u t cho th y l ế   i luôn chi m

23. Tuy nhiên,

ầ ư ủ ố ổ ệ ể ộ 81,4% t ng v n đ u t c a B  Nông nghi p và Phát tri n nông thôn

ấ ướ ế ở ề ạ ẫ ồ ề ị ươ cung c p n c cho tr ng lúa v n còn nhi u h n ch nhi u đ a ph ng. Theo

ố ả ấ ả ầ ả ượ kh o sát VARHS 2014 kho ng g n 70% s  m nh đ t là đ ấ c c p n ướ ướ Ở c t i.

ệ ỷ ệ ấ ồ ệ ố ủ ợ ọ ỉ Đi n Biên và Lào Cai, t đ t tr ng tr t có h  th ng th y l l i ch  là 20% và 40%.

ề ủ ợ ậ ủ ắ ắ Khó khăn v  th y l ấ ồ i ch c ch n làm cho năng su t tr ng lúa và thu nh p c a nông

24.

ạ ở

ẩ

ấ

ộ

ự

ệ

ỏ

ộ

22 Theo m t doanh nhân xu t kh u g o

ấ  Long An trong cu c ph ng v n th c hi n tháng 8 năm 2016.

ụ ưở

ụ ế

ị ồ

ễ

ể

ộ

ạ

ệ ng V  K  ho ch, B  Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn. Xem t

i

ạ 23 Theo Nguy n Th  H ng, V  tr http://www.vietnamplus.vn/bo­truong­cao­duc­phat­dau­tu­cho­nong­nghiep­van­dan­trai/272632.vnp

ộ

Ở Ấ

ứ ủ

ọ

ấ ồ

ấ ướ ướ

ấ

ơ

ấ ồ ứ i tiêu làm tăng năng su t tr ng tr t. Nghiên c u  ớ ấ ậ i tiêu quanh năm cho thu nh p cao h n so v i đ t

ướ

24    n Đ , nghiên c u c a Jin et al. (2012) cho th y t ủ c a Tran Dinh Thao (1995) cũng cho th y đ t tr ng có t ồ i tiêu quanh năm.  tr ng không có t

ị ả dân b  gi m đi

48

ỷ ệ ệ ấ ượ ướ ố ệ Hình  – T  l di n tích đ t đ c t i tiêu theo s  li u VARHS 2014

ể ặ ế ệ ế Ngu nồ : CIEM et al., 2015, Đ c đi m kinh t nông thôn Vi t Nam ­ K t qu ả

ề ộ ạ đi u tra h  gia đình nông thôn năm 2014 t ỉ i 12 t nh.

ủ ợ ệ ễ ứ ấ ộ Vi c mi n phí th y l ợ ấ ả i là m t hình th c tr  c p s n xu t lúa và đã đem l ạ   i

ợ ữ ủ ặ l i ích cho nông dân. Tuy nhiên, chính sách này có nh ng m t trái c a nó. Ng ườ   i

ứ ử ụ ẽ ế ướ ồ nông dân s  không có ý th c s  d ng ti ệ t ki m n c trong khi ngu n n ướ ủ   c c a

ệ ế ả ọ Vi t Nam ngày càng khan hi m. Vì nông dân không ph i đóng phí h  không có nhu

ệ ấ ướ ướ ạ ộ ủ ế ả ọ ầ c u giám sát k t qu  ho t đ ng c a doanh nghi p c p n c t i và h  cũng không

ể ề ệ ấ ộ ướ ố ơ ề ư ượ có quy n gì đ  bu c các doanh nghi p cung c p n t h n (v  l u l c t ờ   ng, th i

ư ậ ấ ợ ữ ể ế ế ộ ư ắ đi m, v.v.). Nh  v y, n u xét đ n nh ng tác đ ng b t l i này, ch a ch c các h ộ

ướ ủ ợ ậ nông dân đã đ ượ ợ c l ể i đáng k  khi nhà n c không còn thu phí th y l i, th m chí có

ệ ả ử ụ ơ ữ ệ ướ ắ ố ể ị th  b  thi t. H n n a, hi u qu  s  d ng tài nguyên n ắ ẽ c ch c ch n s  không t t.

ề ủ ợ ấ ầ ệ ở Trong vài năm g n đây, v n đ  th y l i cho nông nghi p tr  nên khó khăn

ủ ự ủ ề ệ ệ ấ ướ ơ h n do s  xu t hi n c a nhi u nhà máy th y đi n trong và ngoài n c. Các nhà

ồ ồ ượ ủ máy th y đi n ệ ở ượ  th ng ngu n sông Mê Kong và sông H ng làm cho l ng n ướ   c

ự ủ ệ ằ ằ ồ ồ ề v  hai v a lúa c a Vi ử   ồ t Nam, đ ng b ng Sông H ng và đ ng b ng Sông C u

ị ả ề ể ị ươ ế Long, b  gi m đi đáng k . Nhi u đ a ph ng thi u n ướ ướ c t i cho cây lúa và b ị

ướ ủ ệ ề ặ ậ ạ ướ n c m n xâm nh p. Bên c nh đó, nhi u nhà máy th y đi n trong n ạ   c đang c nh

ậ ụ

ả

ừ ủ

ệ

ả

ạ

25 Vneconomy.vn, “Ng p l

t có c  nguyên nhân t

th y đi n x  lũ”, ngày 19/10/2016. Xem t

i

ướ ớ ầ tranh n c v i cây lúa vào mua khô và góp ph n gây ra lũ vào mùa m a ư 25. Tình hình

49

ẽ ẽ ồ ơ ướ t i tiêu cho cây lúa s  ngày càng khó khăn h n, chi phí tr ng lúa s  ngày càng tăng

ậ ườ ư ậ ễ ơ và thu nh p ng i nông dân càng khó tăng h n. Nh  v y, chính sách mi n th y l ủ ợ   i

ả ỏ ề ầ ẽ ụ ầ ơ phí d n d n s  không còn tác d ng vì nông dân ph i b  ti n mua máy b m n ướ   c

26.

ề ướ ươ ư ướ khi kênh m ng không có nhi u n c nh  tr c đây

ố ớ ả

ể ế

ạ

ấ

2. Th  ch , chính sách đ i v i s n xu t lúa g o

ả ượ ế ả ả ươ 2.a) Chính sách khuy n khích s n l ng cao, đ m b o an ninh l ự ng th c

ư ố ượ ạ ủ ạ ẫ ể Có th  nói, t duy ch y theo s  l ả   ng v n là ch  đ o trong chính sách s n

ạ ủ ấ ệ ề ả ế ả ị xu t lúa g o c a Vi t Nam. Ngh  quy t 63/2009/NQ­CP v  đ m b o an ninh l ươ   ng

ả ượ ự ầ ố ệ ấ ứ th c qu c gia yêu c u duy trì s n l ng lúa 41­42 tri u t n lúa, ầ   đáp  ng nhu c u

ướ ạ ả ẩ ấ ộ tiêu dùng trong n ệ ấ c và xu t kh u kho ng 4 tri u t n g o/năm. Đây là m t chính

ề ả ượ ớ ụ ươ ự ướ sách v  s n l ằ ng nh m t i hai m c tiêu an ninh l ng th c trong n ấ   c và xu t

ứ ẩ ắ ộ ớ ỉ kh u v i m t ch  tiêu c ng nh c.

ươ ồ ượ ỗ ợ ể ị ị ị Các   đ a   ph ng   tr ng   lúa   đ c   h   tr ụ   ngân   sách.   C   th ,   Ngh   đ nh

ỗ ợ ị ố ớ ấ ồ 35/2015/NĐ­CP quy đ nh h  tr ồ    1.000.000 đ ng/ha/năm đ i v i đ t chuyên tr ng

ướ ố ớ ấ ồ ế ể ồ lúa n c, 500.000 đ ng/ha/năm đ i v i đ t tr ng lúa khác. Đ  khuy n khích khai

ả ạ ỗ ợ ấ ồ ị ị ị hoang,   c i   t o   đ t   tr ng   lúa,   Ngh   đ nh   này   quy   đ nh   h   tr ị   cho   đ a   ph ươ   ng

ấ ấ ồ ồ ồ ồ 10.000.000 đ ng/ha đ t tr ng lúa, 5.000.000 đ ng/ha đ t chuyên tr ng lúa n ướ   c

ượ ả ạ ừ ấ ướ ộ ụ ấ ặ đ c c i t o t ồ  đ t tr ng lúa n ồ c m t v  ho c  đ t tr ng cây khác theo quy

ấ ồ ế ạ ạ ử ụ ho ch, k  ho ch s  d ng đ t tr ng lúa.

ư ệ ế ấ ầ Nh  đã phân tích ph n chính sách đ t nông nghi p, chính sách khuy n khích

ả ấ ợ ế ề ệ ẫ ồ ả ượ s n l ng cao d n đ n nhi u h  qu  b t l i cho nông dân tr ng lúa. S n l ả ượ   ng

http://vneconomy.vn/thoi­su/ngap­lut­co­ca­nguyen­nhan­tu­thuy­dien­xa­lu­2016101907114504.htm

ề

ơ

ướ ứ

c c u lúa”, ngày 1/4/2016. Xem t

ạ http://danviet.vn/nha­nong/hai­

i

26 Danviet.vn, “Hai lúa góp ti n b m n lua­gop­tien­bom­nuoc­cuu­lua­670622.html

ấ ượ ậ ủ ấ ẩ ấ ấ ườ ấ ớ l n, ch t l ng th p nên giá xu t kh u th p và thu nh p c a ng i nông dân th p.

50

ả ợ ả ậ 2.b) Chính sách giá, thu mua và đ m b o l i nhu n cho nông dân

ể ườ ề ồ ủ ế Đ  khuy n khích ng i nông dân duy trì ngh  tr ng lúa Chính ph  có chính

ả ợ ậ ố ể ớ ượ ả sách đ m b o l i nhu n t i thi u 30% so v i giá thành. Chính sách này đ c th ể

ề ả ệ ế ả ị ươ hi n trong Ngh  quy t 63/NQ­CP ngày 23/12/2009 v  đ m b o an ninh l ự   ng th c

ụ ế ề ố ị ế ế ầ Đ n năm 2020, t m nhìn đ n năm 2030 qu c gia. Ngh  quy t này đ  ra m c tiêu: “

ả ả ấ ươ ả ồ ự ớ ả ượ ộ ủ ph i đ m b o đ  ngu n cung c p l ng th c v i s n l ơ ố ng cao h n t c đ  tăng

ứ ế ấ ạ ố ươ ấ ượ ự dân s ; ch m d t tình tr ng thi u đói l ng th c, nâng cao ch t l ữ ng b a ăn;

ả ả ớ ấ ả b o đ m cho nông dân s n xu t lúa có lãi bình quân trên 30% ả    so v i giá thành s n

xu tấ .”

ể ả ả ợ ậ ườ ủ ự ồ Đ  đ m b o l i nhu n 30% cho ng ệ   i tr ng lúa, Chính ph  đã th c hi n

ị ườ ệ ạ ộ ộ m t lo t hành đ ng can thi p mang tính hành chính vào th  tr ụ ể   ạ ng lúa g o. C  th ,

ả ố ủ ướ ủ ủ ề theo văn b n s  430/TTg­KTN c a Th  t ng Chính ph  ngày 12/03/2010 v  tiêu

ụ ộ ộ ị th  lúa hàng hóa cho nông dân, B  Tài chính và B  NN & PTNT ban hành quy đ nh

ướ ừ ả ấ ấ ả ẫ ị và h ụ   ng d n xác đ nh chi phí s n xu t, tính giá thành s n xu t lúa cho t ng v .

ệ ả ả ố ố ỉ ấ   UBND t nh, thành ph  có trách nhi m công b  giá sàn, đ m b o nông dân lãi ít nh t

ả ấ ớ ừ ầ ụ ả ấ ỉ ạ 30% so v i giá thành s n xu t ngay t đ u v  s n xu t; “ ệ   ch  đ o các doanh nghi p

ươ ự ủ ỉ ị ổ ứ ế kinh doanh l ng th c c a t nh và trên đ a bàn t ch c mua h t lúa hàng hóa cho

ượ ấ ề ẩ ố nông dân theo giá đ c c p có th m quy n công b ”.

ỗ ợ ữ ủ ệ ạ ạ Bên c nh đó, Chính ph  có chính sách h  tr  doanh nghi p mua t m tr  lúa

ứ ằ ợ ả ả ậ ạ g o nh m duy trì m c giá có l i cho nông dân, đ m b o thu nh p cho nông dân. C ụ

ể ư ỗ ợ ấ ị th , Thông t 221/2009/TT­BTC quy đ nh ngân sách h  tr  100% lãi su t vay ngân

ộ ổ ươ ự ượ ệ hàng cho các doanh nghi p thu c T ng công ty l ề ng th c mi n Nam đ c giao

ụ ệ ạ ữ ớ ố ượ ờ ượ ỗ ợ nhi m v  mua t m tr v i kh i l ấ ng 500,000 t n. Th i gian đ c h  tr  là 3­4

ả ụ ữ ệ ầ tháng. Tuy nhiên, trong nh ng năm g n đây không ph i v  nào doanh nghi p cũng

ượ ỗ ợ ỉ ượ ụ ấ ơ ị đ c h  tr . Chính sách này ch  đ c áp d ng khi giá lúa th p h n giá đ nh h ướ   ng

ướ ự ế ướ ủ ướ ườ ủ c a Nhà n c. Trên th c t ị , giá đ nh h ng c a Nhà n c th ng không đ ượ   c

ị ườ ề ờ ỉ ị ế ộ ị ướ đi u ch nh k p th i khi giá th  tr ng bi n đ ng. Do đó, giá đ nh h ề ng nhi u khi

ữ ề ặ ấ ặ ơ ị không có giá tr  vì ho c là quá cao, ho c quá th p. H n n a, vì nhi u lý do, doanh

ạ ừ ươ ệ ẫ ế ừ ự ề nghi p v n mua g o t th ng lái thay vì mua tr c ti p t nông dân. Đi u này

51

ế ưở ượ ẹ ợ ọ ỗ ợ khi n cho nông dân không h ng đ c tr n v n l i ích mà chính sách h  tr  mua

ữ ướ ạ ạ ỗ ầ ệ ế ầ ạ t m tr  h ng đ n. Trong khi đó, m i l n yêu c u doanh nghi p mua g o t m tr ữ

ướ ả ỏ ả Nhà n c ph i b  ra kho ng 200 t ỷ ồ 27.  đ ng

ự ế ự ự ệ ầ ả Trên th c t ủ   , chính sách này không th c s  hi u qu  vì nhu c u thu mua c a

ị ườ ụ ệ ẩ ấ ộ ế ớ doanh nghi p ph  thu c và xu t kh u, vào th  tr ng th  gi ỗ ợ   i. Cho dù có h  tr ,

ệ ẽ ữ ế ế ớ ẽ ậ ạ ọ ị doanh nghi p s  không mua t m tr  n u h  không nh n đ nh giá th  gi i s  đi lên

ớ ủ ế ụ ẩ ấ ờ trong th i gian t ấ   ộ i. Giá thu mua ch  y u ph  thu c vào giá xu t kh u, và giá xu t

ụ ậ ẩ ộ ọ ồ ợ ế   kh u ph  thu c vào các DNNN khi h  đàm phán các h p đ ng t p trung. Có ý ki n

ằ ỉ ợ ọ ầ ệ ầ cho r ng chính sách này ch  làm l i cho doanh nghi p khi h  c n, có nhu c u mua

ữ ẻ ẩ ấ ồ ợ ơ ườ ượ lúa giá r  khi có h p đ ng xu t kh u. H n n a, chính sách này th ng đ ể   c tri n

ể ữ ề ộ khai khi nhi u h  nông dân đã bán lúa vì không th  gi ế    trong nhà quá lâu, vì thi u

ứ ề ặ ti n ho c không có kho ch a.

ể ự ệ ề ấ ươ ỗ ợ Đ  th c hi n chính sách h  tr  lãi su t, nhi u ngân hàng th ạ ng m i cũng

ượ ư ệ ấ ạ ầ ớ đ c yêu c u tham gia cho doanh nghi p lúa g o vay  u đãi v i lãi su t 7% do Nhà

ướ ấ ư ứ ứ ả ấ ắ ấ ị n c  n đ nh. M c lãi su t này ch a ch c đã ph i là m c lãi su t ngân hàng mong

ụ ề ầ ố ạ ề ể ờ ệ mu n trong đi u ki n cung c u tín d ng t ư i th i đi m đó nh ng nhi u ngân hàng

ư ậ ị ườ ả ẫ v n ph i tham gia. Nh  v y, chính sách này còn gây ra méo mó th  tr ụ   ng tín d ng

ấ ị ạ ộ trong m t ph m vi nh t đ nh.

Đánh giá chính sách

ệ ấ ả ượ ề ả ớ Cùng v i chính sách b o v  đ t lúa, chính sách v  duy trì s n l ả   ng, đ m

ươ ộ ố ấ ự ứ ề Th  nh t ả b o an ninh l ng th c gây ra m t s  v n đ . ấ , các chính sách này làm

ệ ử ụ ế ự ệ ạ ấ ả ạ gi m tính linh ho t trong vi c s  d ng đ t nông nghi p và h n ch  t ấ   ả  do s n xu t

ườ ườ ả ấ ả ậ ủ c a ng i nông dân. Ng ớ   i nông dân ph i duy trì s n xu t lúa khi thu nh p so v i

ủ ả

ế ế

ẫ ờ

ụ

ề

ạ

ố

ộ

i phóng d n l

i m t lãnh đ o C c Ch  bi n nông, lâm, th y s n và ngh  mu i, B  Nông  ẫ

ệ

ạ

ạ

ạ

ị

ộ i

ả 27 Báo Sài gòn Gi ữ ể nghi p và Phát tri n nông thôn (xem bài “T m tr  lúa g o: Nông dân v n ch u ép”, ngày 15/4/2015 t http://www.sggp.org.vn/nongnghiepkt/2015/4/381000/ )

ơ ư ấ ấ ườ các ngành khác là r t th p. Chính sách này có nguy c  đ a ng i nông dân và ngành

52

28. Do lúa g o là hàng ạ

ệ ưở ầ ạ lúa g o Vi t Nam vào vòng xoáy tăng tr ng b n cùng hóa

ậ ủ ầ ệ ơ ả ộ ộ ấ   ủ ầ nông nghi p c  b n có đ  co giãn giá c a c u và đ  co giãn thu nh p c a c u th p

ậ ậ ả ơ (giá gi m không mua thêm, thu nh p cao h n cũng không mua thêm, th m chí mua ít

ả ượ ế ớ ậ ủ ả ườ ồ ả đi). Khi s n l ng tăng, giá th  gi i gi m, thu nh p c a ng i tr ng lúa gi m s ẽ

ả ưở ề ả ượ ủ ị ễ ị ỉ gi m dù có tăng tr ng v  s n l ng. Ông Nguy n Minh Nh , nguyên ch  t ch t nh

ề ậ ế ề ồ ở ệ An   Giang,   cũng   đ   c p  đ n   đi u  này   khi  so  sánh  tr ng   lúa Vi t   Nam   và ở

ệ ử ế ế ượ Camphuchia29. Theo báo Nhân Dân đi n t , tính đ n h t tháng 11­2015, l ạ   ng g o

ẩ ủ ả ướ ướ ấ ệ ấ ạ ả ỷ xu t kh u c a c  n c c kho ng 6,24 tri u t n, đ t 2,65 t USD, tăng 3,6% v ề

ư ế ề ả ớ ỳ ị ượ l ng, nh ng gi m 4,9% v  giá tr  so v i cùng k  năm 2014 (Ánh Tuy t 2015).

ứ ả ượ ế ấ ẩ ớ Th  hai, Chính sách duy trì s n l ng l n và khuy n khích xu t kh u giá

ụ ư ệ ế ấ ố ườ ồ th p hi n nay có tác d ng gi ng nh  đánh thu  ng ả   i tr ng lúa. Nông dân ph i

ị ấ ạ ồ ượ ể ậ ồ ổ tr ng lo i cây có giá tr  th p, không đ c chuy n đ i sang cây tr ng, v t nuôi khác.

ướ ể ỗ ợ ế ỏ ộ Trong khi đó Nhà n c b  ra chi phí đ  h  tr  nông dân m t cách gián ti p thông

ế ụ ả ượ ữ ệ ạ ấ ẩ ớ qua doanh nghi p xu t kh u (mua t m tr ). Ti p t c duy trì s n l ằ   ng l n b ng

ọ ợ ấ ườ ướ ờ ố m i giá là tr c p cho ng i tiêu dùng n c ngoài trong khi đ i s ng nông dân

ơ ộ ượ ả ấ ẻ ạ ủ ệ không có c  h i đ c c i thi n. ệ Hình  cho th y giá bán l g o c a Vi t Nam năm

ưở

ế

ầ

ượ

ở

ng b n cùng hóa (ti ng Anh là “immiserizing growth”) đ

ầ c nêu ra đ u tiên b i

ế 28 Thuy t tăng tr Bhagwatti (1958).

ờ

ế

ạ

ạ

Sài Gòn, “Ta có dám h c Campuchia làm lúa g o”, ngày 29/12/2016, xem t

i

ọ 29 Th i báo Kinh t http://www.thesaigontimes.vn/155436/ta­co­dam­hoc­campuchia­lam­lua­gao­khong.html/

ở ứ ấ ớ ướ ả ấ ạ ự 2015 ấ  m c th p nh t so v i các n c s n xu t g o chính trong khu v c.

53

ẻ ạ ở ộ ố ướ Hình  – Giá bán l m t s  n g o ự c trong khu v c

ố ệ ồ Ngu n: NHTG 2016, s  li u FAOGIEWS

ả ợ ề ả ủ ậ ộ Th  baứ , v  chính sách đ m b o l i nhu n c a nông dân, đây là m t chính

ệ ả ượ ệ ố ự ệ ệ sách không hi u qu  do đ c th c hi n qua h  th ng doanh nghi p và không thu

ế ừ ườ ặ ự mua tr c ti p t ng i nông dân. Các chính sách này mang n ng tính hành chính và

ị ườ ề ượ ưở ợ ự gây ra nhi u méo mó cho th  tr ng. Nông dân không đ c h ng l ế   i tr c ti p

ể ề ề ả ấ ả ộ trong khi ngân sách nhà n ướ ạ c l ậ   i ph i m t đi m t kho n ti n đáng k . V  thu nh p

ự ế ớ ỏ ả ượ ả ấ ỏ ợ ậ th c t , v i quy mô s n xu t nh , s n l ng nh , l i nhu n 30% cũng không đ ủ

ể ạ ể ề ề ả ấ ồ ớ ấ   đ  ngành tr ng lúa có th  c nh tranh v i nhi u ngành s n xu t khác v  năng su t

ố ệ ậ ừ ộ ế ạ lao đ ng. Theo s  li u VARHS 2014, trung bình thu nh p t ỉ  lúa g o ch  chi m 10%

ậ ủ ộ Ở ợ ế ề ồ ổ t ng thu nh p c a h . ỉ  các t nh có l ư i th  v  tr ng lúa nh  Long An, thu nh p t ậ ừ

ế ể Ở ệ ậ ừ ế ặ lúa có th  lên đ n 73%. ơ ộ  Đi n Biên, m c dù c  h i ki m thêm thu nh p t công

ậ ừ ệ ệ ề ế ỉ vi c làm phi nông nghi p không nhi u, thu nh p t lúa cũng ch  chi m trung bình

33%.

ỏ ộ ư ệ ả ở ữ ơ H  qu  là nông dân b  ru ng nh  đã nói trên. H n n a, chính sách này có

ể ạ ế ượ ạ ạ ẽ ậ th  t o ra khuy n khích ng ấ   ồ c. Nông dân s  t p trung tr ng lo i g o chi phí th p,

54

ấ ượ ể ấ ợ ả ấ ậ ơ ch t l ng th p đ  có l i nhu n cao h n, nh t là khi giá lúa gi m và Nhà n ướ ỗ  c h

ứ ữ ữ ạ ạ ợ ượ ấ ự ấ ị ị tr  mua t m tr  (do m c giá thu mua t m tr  đã đ c  n đ nh). Cũng do s   n đ nh

ướ ể ự ể ệ ạ ớ ủ giá sàn c a Nhà n ấ   c mà doanh nghi p có th  d a vào đó đ  mua g o v i giá th p

ị ườ ố ế ớ ư ậ ộ ươ t ng đ i khi giá th  tr ng th  gi i đã tăng lên. Nh  v y, m t chính sách h ướ   ng

ớ ườ ồ ể ố ượ ề ơ t i ng i tr ng lúa có th  đem l ạ ợ i l i ích cho đ i t ng khác nhi u h n. So sánh

ợ ư ệ ắ ộ chi phí và l ả i ích, đây ch a ch c đã là m t chính sách hi u qu .

ể ế

ế ế

ố ớ

ố   3. Th  ch , chính sách đ i v i thu mua, ch  bi n và phân ph i

trong n

c ướ

ộ ả ệ ấ ấ ả ỏ ầ ớ ả   Do quy mô s n xu t nh , các h  s n xu t nông nghi p dành ph n l n s n

ụ ả ấ ẩ ộ ả   ố ệ ph m làm ra cho tiêu th  b n thân. S  li u VARHS 2014 cho th y nhóm h  s n

ấ ẩ ả ấ ấ ỏ ỏ ị ỉ xu t nh  nh t (ngũ phân v  nh  nh t) ch  bán 11,2% s n ph m. Trong khi đó, nhóm

ị ớ ủ ả ẩ ả ấ ộ ư ậ   ộ h  thu c ngũ phân v  l n nh t bán ra kho ng 50% s n ph m c a mình. Nh  v y,

ị ườ ư ề ề ệ nhi u nông dân ch a có đi u ki n tham gia th  tr ng.

ể ả ươ ữ ạ ầ ạ ớ ổ Có th  nói, c i cách th ề   ng m i nh ng năm đ u sau Đ i M i đã t o n n

ự ươ ả ạ ươ ự ầ ế ế ả t ng cho t do th ng m i nông s n và l ộ ng th c, m t nhu c u thi ủ   t y u c a

30 các doanh nghi p kinh doanh g o trong n

ườ ả ệ ạ ướ ọ m i ng i dân. Kh o sát ấ   c cho th y

ạ ề ể ố ạ ề ế ế ặ ở ọ h  không g p nhi u tr  ng i v  th  ch  liên quan đ n phân ph i g o trong n ướ   c.

ứ ủ ứ ư ệ ấ ả Nghiên c u c a L u Đ c Thanh H i (2005) cũng cho th y vi c tham gia th  tr ị ườ   ng

ủ ế ế ễ ạ ố   kinh doanh lúa g o khá d  dàng. Theo các nhà buôn, khó khăn ch  y u là thi u v n

ự ạ kinh doanh và áp l c c nh tranh.

ố ạ ệ ế ợ ế ế Tuy nhiên, doanh nghi p ch  bi n và phân ph i g o cho bi ề   t ch  truy n

ế ế ộ ố ệ ạ ẫ ố ố th ng v n là kênh phân ph i chính. M t s  doanh nghi p ch  bi n g o cho bi ế ọ  t h

ự ươ ệ ạ ị ặ g p khó khăn khi xây d ng th ố ng hi u g o và phân ph i qua kênh siêu th  vì chi

ị ự ạ ạ ạ ớ ươ phí bán hàng cao và tình tr ng siêu th  t kinh doanh lo i g o đó v i th ệ   ng hi u

ớ ặ ạ ạ ể ạ ấ ộ ờ ọ ủ c a h  sau m t th i gian lo i g o đó bán ch y. V i đ c đi m đó, r t khó có th ể

ự

ệ

ệ

ả

ạ ở ầ

ơ

C n Th  và Long An trong

ộ ố 30 Chúng tôi th c hi n kh o sát m t s  doanh nghi p trong ngành lúa g o  tháng 8/2016

ạ ả ấ ượ ẩ ự ươ ạ ạ ệ phân lo i s n ph m theo ch t l ng và xây d ng th ặ   ng hi u cho các lo i g o đ c

55

ừ ậ ỗ ị ả s n, t đó nâng cao giá bán và thu nh p cho các tác nhân tham gia chu i giá tr .

ẩ ạ

ề ấ

ể ế

4. Th  ch , chính sách v  xu t kh u g o

ề ệ ạ ấ ẩ 4.a) Đi u ki n xu t kh u g o

ị ườ ả ậ ấ ẩ ạ ộ Th  tr ơ ng xu t kh u g o là m t sân ch i có rào c n gia nh p cao. Ngày

ủ ề ị ấ   ị 4/11/2010, Chính   ph  ban hành Ngh  đ nh 109/NĐ­CP/2010 v  kinh doanh xu t

ị ị ủ ề ệ ẩ ạ ị kh u g o. Theo quy đ nh c a Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP, đi u ki n kinh doanh

ớ ứ ấ ấ ẩ ạ ấ ặ ộ ứ   xu t kh u g o là r t ng t nghèo: (i) có ít nh t m t kho chuyên dùng v i s c ch a

ộ ơ ở ể ấ ạ ấ ớ ố t ấ   i thi u 5.000 t n thóc; (ii) có ít nh t m t c  s  xay, xát thóc, g o v i công su t

ể ờ ả ấ ẩ ạ ờ ố t ấ i thi u 10 t n thóc/gi ụ   ; (iii) ph i xu t kh u g o trong th i gian 12 tháng liên t c

ớ ượ ấ ạ ủ ề ứ ữ ệ ề ậ ấ ẩ ạ ấ m i đ c c p l ệ   i gi y ch ng nh n đ  đi u ki n xu t kh u g o. Nh ng đi u ki n

ầ ư ớ ể ượ ệ ậ ộ ớ ỏ ố này đòi h i v n đ u t l n và m t doanh nghi p m i thành l p không th  v t qua

ể ấ ẩ ạ đ  tham gia xu t kh u g o.

ụ ủ ầ ấ ẩ ằ ả ố ớ M c tiêu c a chính sách này là gi m b t các đ u m i xu t kh u nh m tránh

ệ ượ ả ủ ệ ậ ấ hi n t ẩ   ng tranh mua, tranh bán. H  qu  c a chính sách này là t p trung xu t kh u

ệ ớ ạ ỏ ộ ố ứ ệ ỏ vào m t s  doanh nghi p l n, lo i b  các doanh nghi p nh  vì khó đáp  ng đ ượ   c

ề ệ ướ ề ả ố ị ị hai đi u ki n trên. Tr ạ   c khi có Ngh  đ nh s  109/2010/NĐ­CP v  qu n lý ho t

ố ượ ấ ẩ ạ ệ ấ ẩ ạ ộ đ ng kinh doanh xu t kh u g o, s  l ng doanh nghi p tham gia xu t kh u g o có

ệ ự ế ệ ơ ị ị lúc lên đ n h n 200 doanh nghi p. Tuy nhiên, sau khi Ngh  đ nh 109 có hi u l c, s ố

ứ ủ ệ ế ả ố ố ượ l ng doanh nghi p đã gi m xu ng, và đ n nay theo con s  chính th c c a VFA có

ệ ượ ấ ấ ẩ ạ ị ị 145 doanh nghi p đ c c p phép xu t kh u g o sau khi Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP

ệ ự ố ượ ự ự ệ ấ ẩ ạ có hi u l c. Tuy nhiên, s  l ng doanh nghi p th c s  tham gia xu t kh u g o có

ể ấ ươ ầ ấ ẩ ạ ỏ th  th p h n. ệ ơ Đ ng nhiên, các doanh nghi p nh , có nhu c u xu t kh u g o s ố

ạ ủ ơ ộ ỏ ẽ ể ấ ẩ ệ ẽ ị ượ l ng nh  s  không th  tham gia và c  h i xu t kh u g o c a Vi t Nam s  b  bó

ạ ộ ệ ớ ủ ổ ướ ẹ h p trong khung kh  ho t đ ng c a các doanh nghi p l n đã b c chân vào th ị

ườ ườ ụ ể ủ ợ ỏ tr ng. Tr ộ ng h p c a công ty C  May là m t ví d  đi n hình. Công ty này có

ở ượ ấ ấ ạ khách hàng ư  Singapore nh ng không đ ả ủ   ẩ c c p phép xu t kh u g o và ph i  y

ả ả ạ ấ ẩ ủ   thác cho công ty khác xu t kh u, làm tăng chi phí và gi m kh  năng c nh tranh c a

56

31. Nh  v y, c ư ậ

ệ ệ ạ g o Vi t Nam hính sách này gây khó khăn cho các doanh nghi p nh ỏ

ế ớ ấ ượ ấ ố ể ả có liên k t v i nông dân đ  s n xu t các gi ng lúa ch t l ữ ơ ặ   ng cao, lúa h u c , đ c

ươ ị ườ ầ ị ợ ậ ạ ị ả s n đ a ph ng, có th  tr ổ ng đ u ra  n đ nh, l i nhu n cao và tính c nh tranh cao,

ạ ủ ề ể ự ứ ề ế ệ ấ ẩ ư nh ng l i không th  tr c ti p xu t kh u do không đ  đi u ki n v  kho ch a, h ệ

ố th ng xay xát.

ủ ọ ơ ị ướ ề ắ ạ Quan tr ng h n, quy đ nh c a Nhà n ệ c đang t o đi u ki n cho VFA n m v ị

ế ộ ữ ề ả ạ ạ ạ ấ ẩ ạ th  đ c quy n trong xu t kh u g o và t o rào c n c nh tranh lành m nh gi a các

ụ ể ủ ệ ấ ạ ẩ ị ị ị doanh nghi p xu t kh u g o. C  th , theo quy đ nh c a Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP

ệ ấ ẩ ả ạ ấ ẩ ồ ợ ớ   các doanh nghi p xu t kh u g o sau khi ký h p đ ng xu t kh u ph i đăng ký v i

ủ ề ệ ị VFA   trong   vòng   ba   ngày   làm   vi c   (đi u   17).   Theo   quy   đ nh   c a   Thông   t ư

ướ ẫ ị ị 44/2010/TT­BCT h ng d n thi hành Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP, đăng ký nghĩa là

ề ượ ấ ẩ ạ ả ợ ồ ộ n p b n sao h p đ ng trong đó có giá g o xu t kh u và báo cáo v  l ạ   ng thóc, g o

ủ ề ệ ầ ẵ ở ươ ỉ có s n c a doanh nghi p. VFA có quy n yêu c u S  Công Th ng t nh xác minh

ạ ộ ạ ượ l ấ   ả ng thóc, g o đã báo cáo và do đó có kh  năng gây khó khăn cho ho t đ ng xu t

ủ ệ ẩ ạ ươ ấ ả ạ ẩ kh u g o c a doanh nghi p. Ngoài ra, th ng nhân xu t kh u g o còn ph i báo

ộ ự ữ ế ệ ậ ồ ợ ớ ị ệ   cáo ti n đ  th c hi n h p đ ng v i VFA. Rõ ràng nh ng quy đ nh pháp lu t hi n

ộ ợ ế ấ ớ ề ấ ẩ ạ ạ nay đang t o ra m t l i th  r t l n cho các DNNN trong xu t kh u g o. Đi u này

ủ ữ ế ẳ ầ “Các ẻ có v  đi ng ượ ạ c l i tinh th n bình đ ng gi a các c a Hi n pháp 2013 theo đó

ủ ể ầ ộ ế ẳ ạ ợ ch  th  thu c các thành ph n kinh t bình đ ng, h p tác và c nh tranh theo pháp

ề ề ạ ả ị lu t”ậ  (Đi u 51, kho n 2). Thêm vào đó, các quy đ nh này t o ra nhi u không gian

ủ ơ ự ệ ề ượ ậ ầ cho s  tùy ti n c a c  quan công quy n khi đ c yêu c u xác nh n thông tin v ề

ạ ơ ộ ẵ ủ ạ ượ l ệ ng g o có s n c a doanh nghi p, t o c  h i cho tham nhũng

.

ị ườ ế ậ ả ế ụ ấ ạ ẩ Đ n năm 2013, rào c n gia nh p th  tr ng xu t kh u g o ti p t c đ ượ   c

ằ ạ ươ ẩ nâng cao b ng quy ho ch th ấ ng nhân xu t kh u g o ạ 32. Ngày 31 tháng 7 năm 2013,

ủ ướ ủ ả ố ủ ộ văn b n s  1101/TTg­KTTH c a Th  t ng Chính ph  đã giao B  Công Th ươ   ng

ờ

ạ ạ ướ

ế

ắ

ạ

ị

ị ng nút th t Ngh  đ nh 109/2010”, xem t

Sài Gòn, “H t g o v

i

31 Th i báo kinh t http://www.thesaigontimes.vn/144637/Hat­gao­vuong­nut­that­Nghi­dinh­1092010.html

ệ ạ ươ ấ ạ ẩ phê duy t quy ho ch th ng nhân kinh doanh xu t kh u g o, trong đó nêu: (i) t ố   i

57

ế ấ ấ ẩ ạ ầ ấ ẩ ạ ố ồ ạ   đa 150 đ u m i xu t kh u g o; thu h i gi y phép xu t kh u g o n u không đ t

ư ế ệ ế ấ ợ 10.000 t n/năm trong hai năm liên ti p; iii)  u tiên doanh nghi p có liên k t, h p tác

ệ ệ ế ấ ẩ ạ ỉ ớ v i vùng nguyên li u và h n ch  doanh nghi p ch  thu mua, xu t kh u. Ngày 28

ộ ưở ộ ươ ế ị tháng 8 năm 2013, B  tr ng B  Công Th ng đã ký ban hành Quy t đ nh s ố

ệ ạ ươ ấ ẩ ạ 6139/QĐ­BCT phê duy t Quy ho ch th ớ   ng nhân kinh doanh xu t kh u g o v i

ữ ư ữ ấ ộ ị ưỡ ạ nh ng n i dung nh  trên. Đây là nh ng quy đ nh r t khiên c ng và t o ra không

ệ ấ ự ệ ẽ ề ấ ẩ ạ ệ   gian cho s  tùy ti n trong vi c c p phép xu t kh u g o. S  có nhi u doanh nghi p

ả ủ ạ ấ ấ ấ ẩ ẩ   không có gi y phép xu t kh u g o dù có khách hàng và ph i  y thác xu t kh u,

ủ ệ ẩ ấ ấ   ấ hay nói cách khác là thuê gi y phép xu t kh u c a các doanh nghi p đã có gi y

ệ ẽ ệ ấ ấ ẩ ọ phép. Nhóm các doanh nghi p đã có gi y phép xu t kh u s  dùng m i bi n pháp

ụ ủ ủ ể ấ ẩ ấ ị ể đ  duy trì gi y phép c a mình đ  làm d ch v   y thác xu t kh u.

ị ườ ữ ả ậ ộ ầ ữ ạ ớ Nh ng rào c n gia nh p th  tr ữ   ng này đang t o ra m t t ng l p n a gi a

ệ ệ ấ ẩ nông dân và các doanh nghi p xu t kh u. Đó là các doanh nghi p thu gom cho các

ộ ố ữ ệ ấ ẩ ấ ẩ ơ ệ ậ doanh nghi p xu t kh u. H n n a, vi c t p trung xu t kh u vào m t s  ít doanh

ệ ớ ệ ế ướ ị ườ nghi p khi n các doanh nghi p l n này có xu h ng tìm các th  tr ẩ   ấ ng xu t kh u

ạ ạ ấ ượ ớ ẻ ế ấ ấ ớ các lô l n các lo i g o ch t l ng th p v i giá r  thay vì tìm ki m xu t kh u t ẩ ạ   i

ị ườ ạ ạ ấ ượ ớ ơ các th  tr ng ngách các lo i g o có ch t l ng cao, v i giá bán cao h n.

ẩ ậ ự ế ấ ả ợ ồ ệ 4.b) Đ m phán, ký k t và th c hi n h p đ ng xu t kh u t p trung

ườ ệ ế ổ ứ ự ợ Thông th ng, vi c đàm phán, ký k t và t ồ   ệ  ch c th c hi n các h p đ ng

ạ ậ ấ ẩ ượ ự xu t kh u g o t p trung đ ệ   c giao cho VINAFOOD I và VINAFOOD II th c hi n

ố ượ ọ ấ vì đây là hai DNNN và h  có kh i l ng xu t kh u l n ẩ ớ 33. Hai công ty này đàm phán

ướ

ươ

ộ

c B  Công th

c hoàn t

c khi báo cáo này đ ơ ở ữ

ủ ỏ ng h y b . Tuy  ẫ

ượ ủ

ượ ẫ

ấ ấ ế ị

ả ồ ạ

ể ế

ữ

ấ

ẩ

ả

ả

ạ

rõ nh ng rào c n th  ch  đã và đang t n t

ế ị 32 Tr t Quy t đ nh 6139/QĐ­BCT đã đ ị ị nhiên, nh ng c  s  pháp lý c a nó, nh t là Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP v n còn nguyên và v n là rào c n cho  ể ở xu t kh u g o. Chúng tôi nêu Qquy t đ nh này   đây đ  mô t i  trong ngành lúa g o. ạ

ư

ế

ộ

ị

ị

44/2010/TT­BCT quy đ nh chi ti

ộ ố ề ủ ạ

ị ơ ở

ươ

ầ

ẩ

ấ

ẩ

ạ

ố

ị

ỉ ng ch  đ nh th ầ

t m t s  đi u c a Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP, B  Công  ấ ươ ng nhân đ u m i giao d ch xu t kh u g o trên c  s  thành tích xu t kh u g o trong  ề

ấ

33 Theo Thông t ị Th hai năm g n nh t (Đi u 8).

ọ ề ự ủ ề ệ ả giá và đi u ki n giao hàng d a trên tính toán c a h  v  giá và kh  năng thu mua

58

ướ ủ ề ợ ủ ọ trong n c c a mình và các công ty trong VFA. Nhi u khi, l i ích c a h  không

ớ ợ ậ ượ ủ ệ ọ song hành v i l i ích c a doanh nghi p khác trong VFA và giá h  nh n đ c không

ợ ướ ệ ợ ự ả ọ ộ ớ phù h p v i giá trong n c. H  cũng ít có đ ng l c b o v  l i ích cho doanh

ệ ọ ượ ủ ệ ấ ẩ nghi p khác vì h  thu đ c phí khi  y thác cho doanh nghi p khác xu t kh u mà

ị ủ ướ ự ế ấ ẩ ớ không ch u r i ro khi giá trong n c cao so v i giá xu t kh u. Th c t , năm 2014

ộ ố ạ ở ấ ẩ ự ệ ợ ệ m t s  doanh nghi p xu t kh u g o ồ    ĐBSCL đã xin không th c hi n h p đ ng

ủ ủ ấ ớ y thác do VINAFOOD II giao vì giá c a VINAFOOD II quá th p so v i giá trong

34. Tuy nhiên, vi c t

ướ ệ ề ệ ừ ố ệ ủ ự n c và đi u ki n giao hàng khó khăn ch i th c hi n  y thác

ể ẩ ấ ạ ủ xu t kh u có th  đem l ệ i r i ro cho các doanh nghi p này vì VINAFOOD II và

ự ế ủ ể ế ạ ọ ộ VINAFOOD I th c t ệ    là lãnh đ o c a VFA và h  có th  gây tác đ ng đ n vi c

ư ấ ẩ ấ ạ ẩ ấ ạ ợ ồ đăng ký h p đ ng xu t kh u g o và c p phép kinh doanh xu t kh u g o nh  đã nói

ở ươ ạ ẩ ấ ặ ấ trên. Th ẩ   ng nhân không xu t kh u g o trong 12 tháng ho c không xu t kh u

ượ ể ị ề ấ ấ ẩ ạ ạ ấ ồ đ c 10.000 t n g o/năm có th  b  thu h i gi y phép xu t kh u g o (Đi u 8, Ngh ị

ư ế ị ị đ nh 109/2010/NĐ­CP). Thông t 44/2010/TT­BCT còn quy đ nh n u tr ả ạ ợ   i h p l

ủ ả ườ ả ấ ợ ươ ẽ ồ đ ng  y thác mà không ph i tr ng h p b t kh  kháng, th ng nhân s  không

ượ ờ ạ ổ ỉ ự ệ ậ ợ đ ồ c phân b  ch  tiêu th c hi n h p đ ng t p trung trong th i h n 6 tháng.

ươ ậ ầ ố ợ ồ Các  th ng  nhân  đ u m i  đàm  phán h p  đ ng  t p  trung  cũng  không có

ự ề ệ ề ầ ấ ộ ọ nhi u đ ng l c trong vi c tìm cách trúng th u giá cao vì đi u quan tr ng nh t là

ấ ẩ ượ ớ ấ ứ ứ ọ ề ấ ẩ ạ ợ xu t kh u đ c g o. V i b t c  m c giá xu t kh u nào h  đ u có l ậ i nhu n và

ệ ấ ợ ề ấ ỗ ị ẩ doanh nghi p xu t kh u luôn là tác nhân thu l i nhi u nh t trong chu i giá tr  lúa

ể ả ấ ả ả ọ ẩ ạ g o. VFA có kh  năng ki m soát xu t kh u nên h  có kh  năng gi m giá thu mua

ạ ướ ể ợ ả ấ ậ lúa g o trong n c đ  duy trì biên l ẩ ủ ọ ấ   i nhu n ngay c  khi giá xu t kh u c a h  th p

ứ ướ ấ ụ ộ ị ơ h n m c đáng có. Giá sàn thu mua do nhà n c  n đ nh là m t công c  thu n l ậ ợ   i

ọ ư ứ ấ ậ ớ ơ cho h  đ a ra m c giá thu mua th p và thu đ ượ ợ c l i nhu n cao h n so v i ng ườ   i

ờ

ạ ớ

ế

ấ

ạ

ẩ  Sài Gòn, “Xu t kh u g o: đàm phán l

i v i Philippines”, ngày 30/5/2014, xem t

i

ạ 34 Th i báo kinh t http://www.thesaigontimes.vn/115659/Xuat­khau­gao­dam­phan­lai­voi­Philippines.html

ồ nông dân tr ng lúa.

59

ấ ẩ ị ạ 4.c) Quy đ nh giá sàn xu t kh u g o

ộ ị ị ị ướ ẫ Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP quy đ nh B  Tài chính h ng d n VFA công b ố

ờ ỳ ừ ệ ẩ ạ ấ ấ ẩ ạ giá sàn g o xu t kh u trong t ng th i k  và doanh nghi p xu t kh u g o không

ượ ấ ấ ẩ ợ ồ ơ ố ị đ c ký h p đ ng xu t kh u th p h n giá sàn đã công b . Quy đ nh này có th ể

ị ươ ể ả ạ ệ ẩ ấ giúp gi m thi u tình tr ng nông dân b  th ng lái và doanh nghi p xu t kh u ép

ể ứ ọ ẩ ấ ạ ị giá. Tuy nhiên, quy đ nh này có th  làm ạ    đ ng lúa g o khi giá sàn xu t kh u g o

ượ ị ườ ề ờ ớ ỉ ị ế ớ không đ c đi u ch nh k p th i, quá cao so v i giá th  tr ng th  gi i. Trên th c t ự ế   ,

ệ ợ ứ ạ ấ ấ ả ồ ớ ơ ấ   ẩ VFA đã ph i phê duy t h p đ ng xu t kh u g o v i m c giá th p h n giá sàn xu t

ẩ ướ kh u vì có hi n t ệ ượ ứ ọ ng ạ  đ ng lúa g o trong n c.

ấ ẩ ạ Đánh giá chính sách xu t kh u g o

ả ớ ệ ạ ị ị Th  nh t ứ ấ , Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP đã t o ra rào c n l n cho vi c tham gia

ả ạ ả ấ ẩ ạ kinh doanh xu t kh u g o. Rào c n này làm gi m c nh tranh, gây khó khăn cho tái

ệ ướ ấ ượ ả ấ ơ ấ c  c u ngành nông nghi p theo h ấ ng s n xu t lúa ch t l ẩ   ng cao và xu t kh u

ị ườ ề ấ ượ ầ ẵ ả vào các th  tr ng có yêu c u cao v  ch t l ng và s n sàng tr  giá cao.

ề ề ị ị ứ Th  hai , Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP đã trao quá nhi u quy n cho VFA và

ạ ộ ườ ấ VINAFOOD I và VINAFOOD II, qua đó t o ra m t môi tr ng kinh doanh b t bình

ả ủ ề ả ế ệ ẳ đ ng   và   làm   gi m   hi u   qu   c a   n n   kinh   t .   Các   công   ty   VINAFOOD   I   và

ợ ạ ộ ư ế ệ VINAFOOD II có l ả   i th  chính sách nh ng ho t đ ng kinh doanh không hi u qu ,

ỗ ọ ượ ơ ọ ậ ồ ợ ị b  thua l . Quan tr ng h n, h   đ ư   c giao đàm phán h p đ ng t p trung nh ng

ẩ ủ ạ ấ ộ ơ ệ ề ả ầ không có đ ng c  nâng giá xu t kh u c a g o Vi t Nam. Đi u này c n ph i thay

ộ ấ ể ạ ị ườ ả ộ ơ ế ợ ớ ổ đ i căn b n đ  t o ra m t c u trúc th  tr ng m i, m t c  ch  l i ích m i đ ớ ể

ắ ợ ệ ẩ ạ ớ ả ủ ạ ỗ ị ấ doanh nghi p xu t kh u g o g n l i ích c a mình v i c  chu i giá tr  lúa g o trong

ướ n c.

60

ố ế ề

ệ

ươ

ự

IV. Kinh nghi m qu c t

v  chính sách l

ng th c

ấ ươ

ả

ự

ả

ả

1. Chính sách s n xu t l

ng th c và đ m b o an ninh l

ươ   ng

th cự

ươ ự ủ 1.a) Chính sách an ninh l ng th c c a Phi­líp­pin

ộ ướ ừ ế ấ ẩ ạ ố Phi­líp­pin đã t ng là m t n ậ   c xu t kh u g o. Tuy nhiên, đ n cu i th p

ắ ầ ể ả ả ẩ ạ ả ậ niên 1980 Phi­líp­pin b t đ u ph i nh p kh u g o. Đ  đ m b o an ninh l ươ   ng

ộ ượ ự ẩ ậ ạ ớ ừ ự ệ ừ th c, Phi­líp­pin v a nh p kh u m t l ng g o l n v a th c hi n các chính sách

ấ ể ả ả ự ẩ ả ứ ầ ướ ơ thúc đ y s n xu t đ  đ m b o t đáp  ng nhu c u trong n c. C  quan l ươ   ng

ấ ượ ự ơ ố ị ự ệ ạ ậ ẩ th c qu c gia (NFA) là đ n v  duy nh t đ c nh p kh u g o và th c hi n phân

ố ướ ợ ấ ứ ườ ườ ph i trong n c theo m c giá có tr  c p cho ng ấ i dân, nh t là ng i nghèo. Tuy

ự ệ ề ậ ẩ ấ ư ự ệ ớ nhiên, NFA th c hi n đ u giá quy n nh p kh u cho t ộ    nhân th c hi n v i m t

ứ ủ ấ ị ượ l ứ   ng nh t đ nh tùy theo năm. NFA có kho ch a c a riêng mình và luôn duy trì m c

ự ữ ủ d  tr  đ  cho tiêu dùng trong 30 ngày.

ự ệ ầ ươ ấ ươ G n đây Phi­líp­pin đã th c hi n Ch ự ng trình T  cung c p l ự   ng th c

ế ả ấ ằ ụ ộ   2011­2016 b ng các chính sách khuy n khích tăng năng su t và qu n lý tiêu th  n i

ủ ư ệ ả ị đ a. Tuy nhiên, các chính sách c a Phi­líp­pin nói chung ch a hi u qu , có l ẽ    vì

ề ộ ượ ề ề ấ ẩ ậ nhi u chính sách có tác đ ng ng c chi u nhau (nh p kh u nhi u, năng su t không

ượ ể ượ ạ ạ ậ ẻ tăng đ c và không ki m soát đ c buôn l u g o). Giá g o bán l trong n ướ ủ   c c a

ề ẫ ơ ớ ướ ủ ệ Phi­líp­pin v n cao h n khá nhi u so v i giá trong n c c a Vi t Nam. Theo Ch  s ỉ ố

ươ ự ủ ế ầ An ninh L ạ   ng th c Toàn c u (GFSI) c a Economic Intelligence Unit, x p h ng

ớ ị ấ ơ ứ   ủ c a Phi­líp­pin năm 2016 là 74/113, th p h n so v i v  trí 65/109 năm 2014 do m c

ươ ự ớ ướ ệ ộ ả đ  c i thi n an ninh l ơ ng th c ít h n so v i các n c khác.

ươ ộ 1.b) Chính sách an ninh l ự Ấ ng th c  n Đ

Ấ ừ ự ệ ề ệ ệ ộ ướ ể ả T  lâu  n Đ  đã th c hi n nhi u bi n pháp can thi p nhà n ả   c đ  đ m b o

ươ ự ậ ố ươ an ninh l ả ủ ng th c cho dân s  đông đ o c a mình. Theo Lu t An ninh l ự   ng th c

ộ ự Ấ ệ ố ươ ợ ườ qu c gia,  n Đ  th c hi n bán l ự ng th c tr giá cho ng i dân thông qua H ệ

ộ ố ố ố th ng phân ph i công c ng (PDS). Chính sách này khá t n kém cho ngân sách và có

61

ả ơ ộ ề ệ ị ườ ế ề ể nhi u y u đi m v  hi u qu , c  h i cho tham nhũng và bóp méo th  tr ề   ng. Nhi u

ế ủ Ấ ế ế ề ặ ặ ộ ọ nhà kinh t ằ  c a  n Đ  kêu g i thay th  PDS b ng ti n m t ho c phi u mua hàng

ụ ủ ể ế ể ắ ở ề ị ươ đ  kh c ph c các đi m y u c a PDS. Tuy nhiên, nhi u đ a ph ng PDS t ỏ    ra

ị ườ ệ ả ươ ộ ạ ứ ể ẫ v n hi u qu  do th  tr ị ng đ a ph ặ ng không phát tri n ho c m c đ  c nh tranh

ị ủ ụ ề ề ấ ộ ị ươ th p. PDS cũng là m t công c  chính tr  c a nhi u chính quy n đ a ph ầ   ng. G n

ị ươ ở Ấ ụ ệ ử ể ử ụ ộ ề đây, nhi u đ a ph ng n Đ  đã s  d ng công c  đi n t đ  giám sát quá trình

ố ươ ợ ườ ệ phân ph i l ự ng th c tr ế  giá đ n ng ặ i dân và ngăn ch n hi u qu  hi n t ả ệ ượ   ng

ấ th t thoát.

Ấ ể ỗ ợ ả ử ụ ấ ằ ộ ế n Đ  cũng s  d ng chính sách cam k t giá đ  h  tr  s n xu t nh m tăng

ự ế ứ ủ Ấ ộ ấ ồ ị ngu n cung. Tuy nhiên, trên th c t m c giá do chính ph   n Đ   n đ nh th ườ   ng

ị ườ ề ấ ơ ệ ạ ấ Ở ề ả th p h n nhi u giá th  tr ng, do đó gây thi t h i cho nhà s n xu t. ị    nhi u đ a

ươ ộ ấ ủ Ấ ủ ả ấ ơ ph ng, giá c a chính ph   n Đ  th p h n giá thành s n xu t (Narayanan 2015).

ươ ự ủ 1.c) Chính sách an ninh l ố ng th c c a Hàn Qu c

ệ ệ ố ộ ố ấ   Do t c đ  công nghi p hóa cao, nông nghi p Hàn Qu c nhanh chóng m t

ủ ề ế ố ươ ầ d n vai trò c a nó trong n n kinh t Hàn Qu c. Tuy nhiên, an ninh l ự ẫ   ng th c v n

ề ươ ủ ộ ố ự ọ là m t chính sách quan tr ng c a Hàn Qu c. V  l ố   ng th c nói chung, Hàn Qu c

ậ ả ầ ướ ề ạ ờ ph i nh p trên 50% nhu c u tiêu dùng trong n c. Riêng v  g o, nh  chính sách áp

ạ ả ượ ố ộ ỹ ư ế ẫ ầ ậ ố ặ đ t các gi ng g o s n l ng cao và ti n b  k  thu t, Hàn Qu c v n g n nh  đáp

ứ ượ ầ ướ ng đ c nhu c u tiêu dùng trong n c.

ừ ủ ố ừ ỏ ệ ạ ợ T  năm 2004, Chính ph  Hàn Qu c đã t ạ    b  vi c mua tr  giá g o. Bên c nh

ệ ớ ị ươ ạ ự ớ ỹ ươ đó, v i các hi p đ nh th ng m i t do v i M  và Châu Âu, ngành l ự ng th c Hàn

ố ộ ẽ ớ ị ườ ậ ặ ế ớ ươ Qu c h i nh p ch t ch  v i th  tr ng th  gi i và các công ty l ự   ự ớ ng th c l n th c

ề ệ ậ ặ ẩ ươ ự ố hi n nh p kh u nhi u m t hàng l ng th c vào Hàn Qu c.

ể ả ươ ự ươ ự ủ ả Đ  đ m b o an ninh l ng th c, Chính sách an ninh l ng th c c a Hàn

ự ữ ủ ế ủ ố ố ườ ự ữ Qu c ch  y u là d  tr . Chính ph  Hàn Qu c th ng xuyên d  tr ấ    432,000 t n

ươ ứ ớ ướ ị ườ ể ấ ạ g o, t ng  ng v i 1 tháng tiêu dùng trong n c, đ  cung c p ra th  tr ấ   ng khi m t

ườ ấ ẩ ợ ạ ủ ố ặ mùa ho c có tr ng h p kh n c p (Lee 2015). Tóm t i, Chính ph  Hàn Qu c ch ỉ

ủ ạ ề ẵ ế ề ạ ấ ọ chú tr ng v n đ  s n có c a g o và không quan tâm nhi u đ n giá g o trong n ướ   c

62

ộ ề ự ọ ế ở ứ ậ ầ ớ vì h  xây d ng m t n n kinh t ể  m . V i m c phát tri n cao, thu nh p đ u ng ườ   i

ẽ ị ườ ủ ệ ậ ấ ầ ố cao, có l Chính ph  Hàn Qu c nh n th y không c n can thi p th  tr ng trong

ế ớ ộ ồ ồ ự ươ ạ ạ m t th  gi i có ngu n cung d i dào và t do th ng m i. Tiêu dùng g o trung bình

ứ ố ố ướ ườ ả ệ ủ c a Hàn Qu c hi n đã xu ng m c d i 80 kg/ng i/năm. Tuy s n xu t l ấ ươ   ng

ự ướ ứ ủ ề ẩ ầ ậ ả th c trong n ộ ị c không đ  đáp  ng nhu c u n i đ a và ph i nh p kh u nhi u, năm

ố ượ ế ướ ề ươ ự 2016 Hàn Qu c đ ứ c x p th  28/113 n c v  an ninh l ng th c (The Economist

Inteliigence Unit 2016).

ệ

ề ấ 2. Chính sách v  đ t nông nghi p và

ườ ả ề ấ ở Ấ ế ề ộ 2.a) Tăng c ả ng b o v  quy n tài s n liên quan đ n đ t n Đ

ớ ề ề Ấ ậ ộ ộ ướ Năm 2013,  n Đ  ban hành m t lu t m i v  đ n bù nhà n ồ   c khi thu h i

ậ ề ồ ấ ề ề ạ ằ ấ ọ đ t g i là “Lu t v  Quy n Đ n bù công b ng và Minh b ch trong thu h i đ t, tái

ư ậ ị ậ hòa nh p và tái đ nh c ”, vi ế ắ t t ậ ề ồ   t là LARR 2013. Lu t này thay cho lu t v  b i

ườ ư ờ ộ ị ấ ấ ố ố ỉ ị th ng đ t đai cũ v n b  ch  trích là b t công gi ng nh  th i thu c đ a. Theo LARR

ề ượ ụ ụ ụ ồ ấ ể ế ộ ỉ đ 2013, chính quy n ch c thu h i đ t đ  ph c v  m c đích công c ng. N u thu

ự ệ ặ ư ở ữ ự ệ ự ồ ấ ể ự h i đ t đ  th c hi n d  án PPP ho c d  án do t ấ    nhân th c hi n thì s  h u đ t

ướ ồ ấ ả ị ộ ẫ v n thu c Nhà n c. LARR 2013 cũng quy đ nh khi thu h i đ t ph i có Đánh giá

ụ ứ ả ộ ộ ộ ấ   tác đ ng xã h i (SIA), trong đó ch ng minh m c đích công c ng; ph i có tham v n

ả ượ ề ồ ộ ậ ộ ộ c ng đ ng v  báo cáo SIA và ph i đ c m t nhóm chuyên gia đ c l p đa ngành

ứ ẩ ả ị ả ề ớ ơ ế th m đ nh. SIA ph i ch ng minh đ ượ ợ c l i ích l n h n chi phí c  v  kinh t và xã

ồ ấ ự ữ ứ ệ ả ượ ơ ộ h i khi th c hi n thu h i đ t. H n n a, SIA ph i ch ng minh đ c đây là ph ươ   ng

ồ ấ ộ ả ể ẽ ạ ấ ướ án thu h i đ t ít nh t có th . Đây là m t c i cách m nh m  theo h ả ng b o v  t ệ ố   t

ả ủ ề ườ ấ ở Ấ ế ơ h n quy n tài s n c a ng i dân liên quan đ n đ t ộ   n Đ .

ụ ấ ệ ở 2.b) Chính sách tích t đ t nông nghi p ố  Trung Qu c

ừ ữ ữ ữ ế ộ ấ   T  nh ng năm 1980 đ n gi a nh ng năm 2000, quy mô trung bình ru ng đ t

ề ệ ấ ả ố ố ố ạ t i Trung Qu c gi m xu ng do dân s  tăng lên và do nhi u di n tích đ t nông

ể ừ ệ ệ ể ị ị ề ồ nghi p b  chuy n sang công nghi p và đô th  hóa. K  t đó quá trình d n đi n đã

ả ạ ươ ắ ầ b t đ u x y ra t ộ ố ị i m t s  đ a ph ng. Báo cáo Huang and Ding (2016) cho bi ế   t

ố ộ ệ ế ả ộ ổ trong năm 2013 có kho ng 53 tri u h  nông thôn (chi m 23% t ng s  h ) đã cho

63

ệ ạ ự ề ấ ầ ộ ộ ệ thuê m t ph n đ t nông nghi p. Cu c đi u tra th c hi n t ắ   ắ i Đông B c và B c

ộ ộ ấ ấ ố ừ ộ Trung Qu c cho th y quy mô ru ng đ t m t h  nông dân đã tăng t 1,03 ha năm

ệ ấ ồ ộ ờ ớ 2008 lên 1,73 ha năm 2013. Đ ng th i v i vi c tăng quy mô ru ng đ t, s  l ố ượ   ng

ệ ệ ợ ợ h p tác xã và doanh nghi p cũng tăng lên. Các h p tác xã và doanh nghi p nông

ầ ượ ệ ệ ế ả ổ nghi p có quy mô l n l t là 200 ha và 100 ha chi m kho ng 20% t ng di n tích

ệ ạ ướ ố ấ đ t nông nghi p trong vùng (năm 2013). Trong giai đo n 6 năm tr c đó con s  này

ỏ ấ r t nh .

ụ ấ ở ố ượ ỗ ợ Quá trình tích t đ t đai Trung Qu c đ ở c h  tr  thêm b i các chính sách:

ề ị ươ ụ ể ậ ấ ị (i) chính quy n đ a ph ng thành l p trung tâm d ch v  chuy n giao đ t; và (ii)

ỗ ợ ớ ồ chính sách h  tr  cánh đ ng l n.

(cid:0) ể ỗ ợ ụ ể ị ụ ấ ấ Trung tâm d ch v  chuy n giao đ t đai: Đ  h  tr  quá trình tích t đ t cho

ệ ề ề ấ ị ươ ở ố ả s n xu t  nông nghi p,  nhi u  chính quy n  đ a  ph ng Trung  Qu c   đã

ể ự ụ ứ ệ ấ ậ ị ể thành l p các trung tâm d ch v  chuy n giao đ t đai đ  th c hi n ch c năng

ấ ế ế ợ ồ ả ế ấ cung c p thông tin, thi t k  h p đ ng và gi i quy t tranh ch p trong quá

ụ ấ ậ ợ ạ ệ trình tích t đ t đai. Các trung tâm này t o thu n l ề   i cho vi c cho thuê quy n

ộ ộ ừ ệ ặ ấ canh tác đ t trong n i b  t ng xã ho c liên xã, liên huy n. Các trung tâm này

ặ ầ ủ ề ậ ầ ấ   thu th p thông tin v  nhu c u cho thuê ho c c n thuê c a nông dân, cung c p

ườ ầ ế ợ ồ thông tin cho ng ỗ ợ i c n thuê, cho thuê và h  tr  các bên ký k t h p đ ng.

ư ờ ồ ữ ợ ả Đ ng th i, các trung tâm này cũng l u gi ồ  các h p đ ng và gi ế i quy t tranh

ệ ế ấ ệ ả ộ ch p n u có. Đây là m t kinh nghi m hay mà Vi ể t Nam có th  tham kh o.

(cid:0) ể ỗ ợ ỗ ợ ớ ụ ấ ủ ồ Chính sách h  tr  cánh đ ng l n: Đ  h  tr  tích t đ t đai chính ph  Trung

ộ ố ừ ự ệ ố ị ươ Qu c th c hi n m t s  chính sách khác nhau, tùy theo t ng đ a ph ng. Nhìn

ứ ỗ ợ ụ ả ấ ồ ố ư   chung các hình th c h  tr  bao g m: b o lãnh tín d ng và cung c p v n  u

ầ ư ự ạ ớ ầ ư ả đãi cho các d  án đ u t ợ ấ  trang tr i l n; tr  c p các kho n đ u t ủ    vào th y

ợ ệ ớ ợ ấ ứ ể ả l i và kho ch a; tr  c p mua máy nông nghi p l n và b o hi m nông nghiêp.

ệ ầ ả ộ Các chính sách trên đã góp ph n làm tăng di n tích các m nh ru ng canh tác

ở ứ ủ ấ ở ố Trung Qu c. Nghiên c u c a Huang and Ding (2016) cho th y ị  các đ a ph ươ   ng

ự ủ ệ ệ ạ ỗ có th c hi n các chính sách trên, di n tích trung bình c a m i nông tr i là trên 2 ha

64

ớ ở ươ ỗ ợ ỉ so v i ch  1,2 ha ị  các đ a ph ng không có chính sách h  tr .

ụ ấ ệ ở 2.c) Ngân hàng tích t đ t nông nghi p ậ  Nh t

ế ớ ầ ậ ả ệ ế ướ Sau Chi n tranh Th  gi i l n II, Nh t c i cách nông nghi p theo h ng chia

ế ế ề ể ấ ả ẫ   ấ ồ đ t đ ng đ u cho nông dân đ  khuy n khích s n xu t. Đ n nay, chính sách này d n

ử ụ ề ấ ạ ấ ả ế đ n tình tr ng phân m nh  đ t đai và nhi u nông dân không s  d ng đ t nông

ủ ế ệ ụ ấ ừ ủ ể nghi p c a mình. Đ  khuy n khích tích t đ t đai, t ậ    năm 2013 Chính ph  Nh t

ấ ỉ hình thành các ngân hàng đ t nông nghi p ệ ở ấ ả  t t c  47 t nh. Các ngân hàng này

ỉ ư ượ ữ ữ ủ ệ ấ m n đ t nông nghi p c a nh ng nông dân đã ngh  h u và nh ng ng ườ ỏ ấ   i b  đ t

ệ ể ệ ụ ả nông nghi p đi làm vi c khác đ  tích t ấ ớ  thành các m nh đ t l n và cho các nông

ữ ề ặ ớ ớ dân quy mô l n ho c nh ng nông dân m i vào ngh  thuê. Các ngân hàng cũng giúp

ể ầ ượ ệ ả ấ các bên có nhu c u chuy n nh ấ   ể ng đ t nông nghi p đ  tăng quy mô s n xu t.

ữ ể ậ ượ ấ ớ ể ả ặ Nh ng nông dân nh n chuy n h ng ho c thuê các m nh đ t l n đ  làm nông

ượ ợ ộ ề ề ệ ả ả ậ ộ ọ ệ nghi p đ ợ   c B  Nông nghi p Nh t B n tài tr  m t kho n ti n g i là “ti n h p

tác”.

ự ể ệ ầ ớ Tuy nhiên, trong năm đ u th c hi n các ngân hàng này m i chuy n giao

ượ ỗ ợ ố ề ố ấ ọ ặ ỉ ạ ụ đ c 5% s  đ t mà h  đ t m c tiêu. S  ti n h  tr  nông dân cũng ch  đ t 18% so

35.

ớ ự v i d  toán

ể

ệ

ầ 3. Can thi p cung c u và ki m soát giá

ủ ế 3.a) Chính sách cam k t giá c a Thái Lan

ủ ướ ầ ề Khi lên c m quy n năm 2011, Th  t ng Thái Lan Yingluck Shinawatra đã

ạ ở ứ ị ườ ự ệ ế ơ th c hi n chính sách cam k t mua lúa g o m c giá cao h n giá th  tr ng 50%

ố ượ ớ ạ ế ừ ủ ự ạ ớ v i kh i l ng không gi i h n. Chính ph  Thái Lan mua g o tr c ti p t nông dân

36. Sau ba năm th c hi n chính

35 Jiji, “ ‘Farmland bank’ program off to a slow start”, www.Japantimes.co.jp , 6/8/2015,  http://www.japantimes.co.jp/news/2015/08/06/business/farmland­bank­program­off­slow­start/#.WJf5D_n5jSE

ủ ỗ ợ

ệ

ở ứ

ư

ả

ả

t Nam, Chính ph  h  tr  doanh nghi p mua lúa

ệ    m c giá sàn nh ng không đ m b o doanh nghi p

Ở ệ  Vi 36  ự ế ừ mua tr c ti p t

nông dân.

ể ậ ị ự ệ và ch u các chi phí xay xát, v n chuy n và kho bãi

65

ả ỏ ủ ỷ ể ỗ ậ sách này, Chính ph  Thái Lan đã ph i b  ra 16,5 t USD đ  bù l . H u qu  v ả ề

ị ủ ủ ướ ị ấ ứ chính tr  c a chính sách này là Th  t ng Yingluck Shinawatra b  m t ch c và b ị

ề ợ ề ườ ứ ủ đi u tra. V  l i  ích cho ng i nông dân, nghiên c u c a Permani and Vanzetti

ậ ủ ư ắ ạ ấ (2016) cho th y tuy trong ng n h n thu nh p c a nông dân có tăng lên nh ng không

ắ ệ ạ ề ợ ủ ườ ủ ể đ  đ  bù đ p cho thi t h i v  ngân sách và phúc l i c a ng i dân nói chung. Đây

ườ ủ ể ấ ợ ố là tr ậ   ng h p đi n hình c a chính sách dân túy có tính ch t tái phân ph i thu nh p

ộ ự ượ ị ủ ự ủ ằ ọ ộ nh m thu hút s   ng h  chính tr  c a m t l c l ng dân chúng quan tr ng trong xã

h i. ộ

ạ ủ ổ 3.b) Chính sách bình  n giá g o c a Indonesia

ạ ớ ố ớ ụ ự   ầ Indonesia có dân s  l n và có nhu c u tiêu th  lúa g o l n trong khu v c.

ụ ể ề ị ườ ủ ề ỉ Chính ph  Indonesia có nhi u chính sách, công c  đ  đi u ch nh th  tr ạ   ng lúa g o

ướ ủ ụ ể ử ụ ụ ậ ầ trong   n c.   C   th ,   Chính   ph   Indonesia   s d ng   C c   h u   c n   (Bureau   of

ộ ạ ướ ể ớ Logistics ­ BULOG) – m t d ng công ty nhà n ạ c – đ  thu mua g o v i giá cho nhà

ướ ấ ự ứ ệ ạ ị ườ n c  n đ nh. BULOG cũng th c hi n ch c năng bán g o cho ng i nghèo, cân

ể ổ ủ ề ẽ ạ ầ ị ằ b ng cung c u vùng mi n đ   n đ nh giá. Chính ph  Indonesia s  bán g o ra khi

ươ ơ ườ ừ ầ ở ị giá đ a ph ng cao h n giá bình th ng t 10% tr  lên và kéo dài trên 1 tu n (theo

ị ươ ạ ẽ ượ ế ị ườ ằ ơ ủ báo cáo c a đ a ph ng). G o s  đ c bán ra b ng c  ch  th  tr ng m ở ở ứ    m c

ề ị ươ ị ườ ế ơ ớ ị giá do chính quy n đ a ph ấ ng khuy n ngh  và th p h n v i giá th  tr ể ng đ  bình

ổ ề ị ố ể ủ ủ n giá (Nuryati 2016). Quy đ nh v  giá mua t i thi u c a Chính ph  Indonensia đã

ộ ố ờ ị ườ ể ồ ả ỗ ợ h  tr  nông dân tr ng lúa trong m t s  th i đi m giá th  tr ng gi m. Tuy nhiên,

ự ế ướ ườ ị ườ ấ ướ trên th c t giá nhà n c mua vào th ơ ng th p h n giá th  tr ng trong n c và

ườ ả ồ ừ BULOG th ng ph i tìm ngu n cung t bên ngoài (Sudaryanto 2016). Chính sách t ự

ự ấ ề ạ ế ẩ ạ ạ ậ ướ ủ cung t c p v  g o, h n ch  nh p kh u làm cho giá g o trong n c c a Indonesia

ị ườ ế ớ ơ luôn cao h n giá th  tr ng th  gi i (OECD 2016).

ế

ị

V. Khuy n ngh  chính sách

ố ả 1. B i c nh

ế ớ ẽ ứ ạ ầ ổ ướ Th  nh t ấ , cán cân cung – c u g o th  gi i s  thay đ i theo h ng cung tăng

66

ầ ơ ướ ự ả ấ ạ ạ ẩ ậ nhanh h n c u. Các n c nh p kh u g o đang tích c c s n xu t g o, tăng t ự ủ   ch

ấ ạ ả ượ ự ẽ ố ộ ưở ươ l ng th c. ự Theo FAO, s n xu t g o đ c d  báo s  có t c đ  tăng tr ạ   ng m nh

ớ ố ụ ồ ờ ệ ệ ữ trong nh ng năm t ả   ồ i nh  vi c gia tăng di n tích tr ng lúa, s  v  tr ng lúa, và c i

ệ ệ ấ ồ ồ ượ ế ụ ỳ ọ ượ ọ thi n năng su t tr ng tr t. Di n tích tr ng lúa đ c k  v ng ti p t c đ c m ở

ạ ư ề ề ố ướ mang   t i   nhi u   qu c   gia   nh   Myanmar   và   Indonesia   và   nhi u   n c   châu   Phi.

ị ườ ẽ ầ ớ ạ ấ ẩ ị Myanmar và Cambodia s  tham gia th  tr ơ   ớ ng xu t kh u g o v i th  ph n l n h n

ạ ộ ố ư ố ố (OECD/FAO 2016). Tuy nhiên, t i m t s  qu c gia khác nh  Trung Qu c, Malaysia,

ệ ể ẽ ị ẹ ệ ấ ồ Thái Lan, và Vi t Nam, di n tích đ t tr ng lúa có th  s  b  thu h p do quá trình

ờ ệ ệ ố ỷ ợ ệ ệ ả ị ố công nghi p hoá và đô th  hoá. Nh  vi c c i thi n h  th ng thu  l i, s  mùa v ụ

ồ ượ ỳ ọ ạ ướ ặ ệ tr ng lúa cũng đ c k  v ng tăng t ề i nhi u n c châu Á, đ c bi t là Bangladesh.

ử ụ ỳ ọ ậ ỹ ấ ồ   K  thu t canh tác s  d ng máy móc và phân bón cũng k  v ng giúp năng su t tr ng

ế ụ ượ ả ữ ệ ớ ể ọ lúa ti p t c đ c c i thi n trong nh ng năm t i. Do đó, Báo cáo Tri n v ng Nông

ế ớ ự ự ệ ạ nghi p OECD­FAO 2016­2025 d  báo giá g o th c trên th  gi ẽ ả   i năm 2025 s  gi m

ủ ữ ề ứ v  m c giá c a nh ng năm 2005­2006.

ụ ạ ầ ướ ư ả ầ Th  haiứ , nhu c u tiêu th  g o trong n c gi m d n nh  đã nêu trên. An ninh

ủ ạ ự ầ ướ ấ ươ l ng th c theo nghĩa đ  g o cho nhu c u tiêu dùng trong n c không còn v n đ ề

ả ớ ị ấ ề ỷ ệ ổ ả ấ đáng quan ng i.  ạ Theo IPSARD, ngay c  v i k ch b n x u nh t v  t ấ    t n th t l

ổ ẫ ế ậ ạ ổ ự   trong và sau thu ho ch (không có thay đ i v n là 10%), bi n đ i khí h u trên th c

ớ ự ỉ ạ ấ ấ ấ ơ ế ớ t l n h n so v i d  đoán, năng su t bình quân th p (ch  đ t 5,8 t n/ha), tiêu dùng

ẫ ở ứ ườ ệ ả ạ g o không gi m nhanh (v n m c 120kg/ng i/năm vào năm 2030), Vi t Nam

ả ả ướ ư ừ ệ ấ ẩ ớ ẫ v n đ m b o ANLT trong n ệ   c và có d  th a xu t kh u v i di n tích lúa 3,0 tri u

ả ệ ha (kho ng 6 tri u ha canh tác).

ậ ườ ấ ồ ớ ộ Th  baứ , thu nh p ng i nông dân tr ng lúa th p so v i nhóm lao đ ng khác.

ướ ấ ế ọ ẽ ị ể ỏ ồ Xu h ng t ệ   t y u là h  s  d ch chuy n kh i tr ng lúa sang ngành nông nghi p

ệ ậ ả ặ ộ ị ỏ   ụ ể khác ho c sang công nghi p và d ch v  đ  tăng thu nh p. Lao đ ng gi m đòi h i

ả ụ ấ ơ ớ ụ ế ể ấ ộ ph i tích t đ t đai, c  gi i hóa và áp d ng ti n b  KHCN đ  tăng năng su t và

ậ ườ tăng thu nh p cho ng i nông dân.

ậ ẽ ơ ấ ế ệ ả ổ ộ ướ Th  tứ ư, bi n đ i khí h u s  bu c nông nghi p ph i tái c  c u theo h ng đa

ấ ồ ẽ ị ứ ể ề ậ ặ ả ẩ ầ   ạ d ng hóa s n ph m đ  thích  ng. Nhi u vùng đ t tr ng lúa s  b  ng p m n và c n

67

ượ ầ ư ớ ứ ể ể ỗ ợ ướ đ c đ u t s m đ  chuy n sang hình th c canh tác h n h p tr ộ   c khi quá mu n.

ướ ả ồ ọ ọ N c ng t cho tr ng tr t cũng ngày càng gi m.

ề ư

ố ớ

ể

ạ

ươ

ự

2. V  t

duy, quan đi m đ i v i lúa g o, l

ờ   ng th c và đ i

ố s ng nông dân

ệ ể ợ ẩ Đ  có các chính sách phù h p thúc đ y ngành nông nghi p nói chung và lúa

ệ ệ ể ề ầ ổ ươ ạ g o nói riêng, Vi t Nam c n thay đ i quan đi m v  nông nghi p, l ự ng th c theo

ướ ự ế ả ơ ệ h ng th c t và hi u qu  h n.

ị ườ ứ ậ ầ ọ ể ế ặ Th  nh t ấ , c n tôn tr ng quy lu t th  tr ng trong phát tri n kinh t , đ c bi ệ   t

ồ ự ấ ổ ấ ệ ệ ổ ộ là trong phân b  ngu n l c đ t đai, lao đ ng. Phân b  đ t đai nông nghi p hi n nay

ấ ặ ố ớ ị ườ ề ả còn r t n ng tính hành chính. Còn quá nhi u rào c n đ i v i th  tr ấ ng đ t nông

ấ ế ề ệ ệ ấ ặ ả ạ nghi p. Tính ch t k  ho ch hóa còn n ng n  trong s n xu t nông nghi p.

ạ ộ ủ ứ ề ề ả ậ ầ ứ Th  hai , c n nh n th c rõ v  vai trò c a quy n tài s n trong ho t đ ng kinh

ở ề ả ỏ ị ế ầ ư t , đ u t ể  và phát tri n, cho dù quy mô nh . Quy n tài s n rõ ràng, có giá tr  cao

ề ả ầ ư ứ ụ ả ụ ệ ọ là n n t ng căn b n cho tín d ng, đ u t ,  ng d ng khoa h c công ngh , cho phát

ị ườ ể ệ ấ ụ ấ ế ả ấ tri n th  tr ng đ t nông nghi p, cho tích t đ t đai và ti n lên s n xu t quy mô

ấ ượ ấ ớ l n, ch t l ng cao và năng su t cao.

ổ ư ể ầ ọ ượ ư Th  baứ , c n chuy n đ i t duy tr ng cung, duy l ng sang t ọ    duy tr ng

ặ ấ ệ ủ ậ ấ ộ ườ ch t, đ c bi t là năng su t lao đ ng và thu nh p c a ng ứ   i dân. Các nghiên c u

ằ ỉ ệ ủ ươ ự ố ề đ u ch  ra r ng Vi t Nam không có r i ro an ninh l ầ   ng th c qu c gia. Do đó, c n

ệ ả ự ử ụ ộ ộ ự t ấ  do hóa s n xu t nông nghi p, t ấ ồ  do hóa s  d ng đ t tr ng lúa theo m t l trình

ậ ủ ẽ ề ầ rõ ràng và nhanh chóng. Đi u này s  góp ph n vào tăng GDP và thu nh p c a ng ườ   i

dân.

ầ ư ệ ẩ ưỡ Th  tứ ư, c n có t ề ự  duy toàn di n v  th c ph m và dinh d ng cho con ng ườ   i,

ổ ư ấ ụ ể ề ạ ể chuy n đ i t duy t ừ ượ  l ng sang ch t, c  th  là t ừ ượ  l ng g o sang ca­lo. Đi u này

ướ ầ ạ ậ ợ ổ ừ ồ ể có nghĩa là Nhà n c c n t o thu n l i cho chuy n đ i t tr ng lúa sang chăn nuôi

ụ ụ ể ừ ụ ề ồ và tr ng cây ph c v  chăn nuôi. Đi u này cũng có nghĩa là chuy n t ả    m c tiêu s n

ự ế ủ ụ ậ ườ ấ ượ l ng lúa sang m c tiêu thu nh p th c t c a ng i dân, nh t là nông dân, và t ừ ợ   tr

ợ ấ ự ữ ế ế ổ ườ ấ c p gián ti p qua bình  n giá sang tr  c p tr c ti p cho nh ng ng i nghèo đói v ề

68

ự ươ l ng th c.

ế

ị

3. Khuy n ngh  chính sách

ố ớ ồ ấ 3.a) Chính sách đ t đai đ i v i tr ng lúa

ề ấ ế ố ố ủ ả ữ ấ ộ Chính sách v  đ t là m t trong nh ng y u t c t lõi c a s n xu t nông

ị ấ ệ ệ ạ ả ấ nghi p nói chung và s n su t lúa g o nói riêng. Nâng cao giá tr  đ t nông nghi p là

ả ầ ư ụ ệ ầ ố ệ gi i pháp c t lõi cho tín d ng nông nghi p và nhu c u đ u t ộ    vào nông nghi p m t

ự ờ ồ ụ ấ ệ ề ế ệ cách t nhiên. Đ ng th i, tích t đ t đai là đi u ki n tiên quy t cho vi c nâng cao

ủ ấ ậ ườ ứ ạ ố ọ ộ năng su t và thu nh p c a ng ộ   ố i dân. T i phiên h p Qu c h i th  2, Qu c h i

ộ ưở ườ ễ ộ khóa   XIV   tháng   11/2016,   B   tr ấ   ng   B   NN­PTNT   Nguy n   Xuân   C ng   nh n

ấ ố ớ ẽ ớ ệ ể ấ ả ằ ạ m nh r ng đi m ngh n l n nh t đ i v i nông nghi p là đ t đai, ph i tích t ụ ộ    ru ng

ể ẩ ớ ủ ế ấ ớ đ t  l n   m i   thúc   đ y  phát  tri n   nông  nghi p ệ 37.   Đây  cũng  là   ý  ki n  c a   nhi u ề

ư ặ ứ ưở ư ụ ệ chuyên gia nông nghi p, ví d  nh  Giáo s  Đ ng Hùng Võ, nguyên Th  tr ng B ộ

ườ ẽ ề ạ ầ ả ả Tài nguyên và Môi tr ng. Do đó, chúng ta c n ph i có c i cách m nh m  v  chính

ấ ồ ụ ể ệ ấ sách đ t nông nghi p nói chung và đ t tr ng lúa nói riêng. C  th  là:

ứ ề ế ể ề ệ ả ấ ả ầ Th  nh t ấ , c n b o v  quy n tài s n liên quan đ n đ t nông nghi p đ  tăng

ể ế ị ấ ệ ệ ề ệ ấ ạ ố giá tr  đ t nông nghi p, t o đi u ki n đ  bi n đ t nông nghi p thành v n đ u t ầ ư

ệ ố ơ ề ệ ả ồ cho tr ng lúa nói riêng và nông nghi p nói chung. B o v  t ả ủ   t h n quy n tài s n c a

ầ ư ẽ ệ ệ ấ đ t nông nghi p s  làm cho nông dân và doanh nghi p yên tâm đ u t vào nông

ệ ế ộ ợ ậ ố ự ệ nghi p, bi n nông nghi p thành m t ngành có l i nhu n t t và thu hút s  quan tâm

ụ ộ ự ế ệ ầ ả ấ ủ ệ ố c a h  th ng tín d ng m t cách t nhiên. C n ph i bi n đ t nông nghi p th c s ự ự

ả ủ ả ươ ệ ả ấ ướ là tài s n c a nông dân, không ph i là ph ng ti n s n xu t Nhà n ượ   c cho m n

ồ ự ể ế ư ậ ệ ấ ố ở ớ ộ ớ   đ  ki m s ng. Có nh  v y đ t nông nghi p m i tr  thành m t ngu n l c to l n

ể cho phát tri n kinh t ế .

ụ ể ầ ử ậ ấ ướ C  th  c n s a pháp lu t đ t đai theo h ng:

ề

ể

ệ

ạ

ớ

ậ ạ

i

37 VOV, “Tháo h n đi n – Cú huých đ  nông nghi p làm ăn l n”, ngày 3/11/2016. Truy c p t http://vov.vn/kinh­te/thao­han­dien­cu­huych­de­nong­nghiep­lam­an­lon­565966.vov

ệ ị ượ ướ ổ ỏ ư ặ ấ ­ Quy đ nh đ t nông nghi p đ c Nhà n c giao, có s  đ  ho c ch a có s ổ

69

ư ấ ở ỏ ượ ử ụ đ , đ c s  d ng lâu dài nh  đ t ;

ả ố ườ ượ ỉ ượ ­ Gi m t i đa các tr ợ ng h p đ ồ ấ c thu h i đ t, ch  đ ồ ấ ể ự   c thu h i đ t đ  th c

ạ ầ ự ụ ệ ố ế hi n các d  án vì m c đích qu c phòng, an ninh và h  t ng kinh t ộ    ­ xã h i;

ự ươ ạ ề ả ự ấ ự ặ ấ ấ ả t t c  các d  án th ng m i đ u ph i t ế    mua đ t ho c thuê đ t tr c ti p

ườ ướ ể ỉ ủ c a ng ề ử ụ i có quy n s  d ng, Nhà n ổ   c ch  xem xét cho phép chuy n đ i

ố ớ ử ụ ụ ấ ườ ệ ự m c đích s  d ng và phê duy t d  án khi đã có đ t (đ i v i tr ợ   ng h p

ế ệ ướ ngoài khu kinh t , khu công nghi p); Nhà n c nhanh chóng ban hành quy

ệ ạ ế ả ự ổ ủ ả ị ho ch các khu công nghi p, khu kinh t , và đ m b o s   n đ nh c a quy

ho ch ạ

ấ ồ ườ ủ ướ ướ ệ ớ ­ Nâng giá đ t b i th ng c a nhà n c theo h ậ ng ti m c n v i giá th ị

ườ ư ệ ấ ề ư ố ớ ơ tr ng (gi ng nh  hi n nay nh ng v i giá đ t đ n bù cao h n)

ề ử ụ ư ử ụ ư ấ ấ ấ ấ ầ ­ Đ u giá quy n s  d ng đ t các ph n đ t ch a giao, đ t ch a s  d ng đ ể

ủ ượ ư ấ ả ấ đ t có ch  và đ c đ a vào s n xu t, kinh doanh;

ệ ố ệ ử ể ự ả ấ ­ Nhanh chóng xây d ng h  th ng qu n lý đ t đi n t ấ  đ  cung c p thông tin

ề ử ụ ấ ộ ả ấ ị ừ ỏ ự ộ ề v  quy n s  d ng đ t và giao d ch b t đ ng s n; t ụ  b  s  ph  thu c vào

ổ ỏ “s  đ ”.

ử ướ ỏ ạ ể ứ Th  hai ậ ấ , s a pháp lu t đ t đai theo h ế ề ng b  h n ch  v  chuy n nh ượ   ng

ệ ể ẩ ụ ộ ở ộ ả ấ ấ ấ đ t nông nghi p đ  thúc đ y tích t ru ng đ t, m  r ng quy mô s n xu t. Khi quy

ệ ả ấ ả ế ẽ ị ế ủ ườ ồ ẽ mô s n xu t tăng, hi u qu  kinh t s  tăng và v  th  c a ng i tr ng lúa s  tăng

ươ ớ ươ ọ ẽ ề ấ ạ lên trong t ng quan v i th ệ   ẩ ng lái và công ty xu t kh u g o. H  s  có đi u ki n

ề ợ ủ ệ ố ơ ả b o v  quy n l i c a mình t t h n.

ộ ộ ề ẽ ạ ỉ ạ Th  baứ , đi u ch nh m nh m  theo m t l ấ ồ    trình rõ ràng quy ho ch đ t tr ng

ướ ự ể ể ậ ổ ồ lúa theo h ng cho phép nông dân t do chuy n đ i cây tr ng, v t nuôi đ  nâng cao

ấ ậ ướ ể ỏ ạ ấ ồ ở năng su t và thu nh p. Tr c tiên có th  b  quy ho ch đ t tr ng lúa ị    các đ a

ươ ừ ộ ố ỉ ợ ế ự ượ ộ ở ồ ph ng, tr ệ  m t s  huy n, t nh có l i th  t nhiên v t tr i ằ  đ ng b ng sông

ử ộ ươ ự ề ườ ế C u Long. Bi n đ ng giá l ng th c là đi u bình th ng trong kinh t ế ị ườ   ng th  tr

ể ổ ươ ự ữ ố ự ằ ằ và chúng ta có th  bình  n giá l ỗ ợ ự   ng th c b ng d  tr  qu c gia và b ng h  tr  tr c

ế ườ ế ươ ư ụ ự ộ ti p cho ng i nghèo (ví d  nh  tem phi u l ệ   ng th c) thay vì duy trì m t di n

70

ộ ả ượ ồ ả ề ộ ớ ớ tích tr ng lúa và m t s n l ng lúa cao v i m t chi phí l n cho c  n n kinh t ế Ở  .

ữ ợ ế ồ ằ ắ ộ ồ nh ng vùng có l i th  tr ng lúa, nên thay chính sách b t bu c tr ng lúa b ng các

ụ ư ầ ư ạ ầ ệ ế ị bi n pháp khuy n khích, ví d  nh  đ u t ự ữ ể ổ  h  t ng, mua d  tr  đ   n đ nh giá, v.v.

ầ ế ậ ỗ ợ ệ ể ấ Th  tứ ư, c n thi t l p các trung tâm h  tr  chuy n giao đ t nông nghi p đ ể

ậ ợ ụ ấ ứ ệ ề ạ t o thu n l i cho quá trình tích t ồ    đ t nông nghi p theo nhi u hình th c, bao g m

ượ ị ườ ố ợ ự ể chuy n nh ng, cho thuê, góp v n, h p tác kinh doanh, v.v. Th  tr ng t thân có

ể ậ ề ả ậ ị th  v n hành ch m do các rào c n v  thông tin và chi phí giao d ch. Do đó, h  tr ỗ ợ

ướ ế ể ẩ ụ ấ ầ ư ủ c a nhà n ầ c là c n thi t đ  đ y nhanh quá trình tích t đ t đai, đ u t và nâng

ẩ ấ ọ ụ ấ ế ấ ả c p s n xu t. Tuy nhiên, cũng không nên nóng v i thúc đ y tích t đ t đai n u nh ư

ụ ệ ượ ẫ ị ẩ ủ ể ự s  tích t ế  đó d n đ n hi n t ng nông dân b  đ y ra rìa c a quá trình phát tri n vì

ề ữ ẽ nó s  không b n v ng.

ố ớ ả ạ ấ 3.b) Chính sách đ i v i s n xu t lúa g o

ỏ ụ ả ượ ầ ẩ ấ ấ Th  nh t ứ ấ , c n b  m c tiêu duy trì s n l ấ   ng 39­40 t n thóc, xu t kh u 6 t n

ả ượ ớ ấ ế ấ ượ ế ẫ ạ ấ ạ g o. Chính sách duy trì s n l ng l n t t y u d n đ n ch t l ng g o th p, giá

ư ấ ấ ế ồ ứ ạ ấ ệ bán th p. Thâm canh quá m c khi n t n d  ch t c m cao và g o Vi t Nam không

ấ ượ ứ ể ề ẩ ủ ả ậ ỹ th  đáp  ng tiêu chu n v  ch t l ng c a M , châu Âu, Nh t B n, và các th ị

ườ ướ ấ ự ề ể ả ạ ồ ỉ tr ng giàu có khác. Nhà n c nên đ  nhà s n xu t t đi u ch nh lo i cây tr ng,

ị ườ ầ ợ ỳ ọ ậ ở ừ ể ờ ả ượ s n l ng theo nhu c u th  tr ng và l i nh n k  v ng ụ ể  t ng th i đi m c  th .

ế ế Th  haiứ ệ , khuy n khích liên k t doanh nghi p và nông dân hình thành các cánh

ẫ ớ ấ ượ ạ ố ụ ử ụ ồ đ ng m u l n, trong đó s  d ng các gi ng g o ch t l ng cao, áp d ng ph ươ   ng

ọ ạ ấ ượ ẩ ả ồ ấ ị ể pháp tr ng tr t s ch đ  có s n ph m ch t l ng cao, giá tr  cao. Khi đ t nông

ễ ơ ệ ế ệ ậ ắ ắ ơ ị ế ả   ụ nghi p có giá tr  cao h n, ti p c n tín d ng d  h n, ch c ch n vi c liên k t s n

ấ ẽ ễ ấ ượ ơ ồ ậ ơ ự xu t s  d  dàng h n. Khi tr ng lúa ch t l ng cao cho thu nh p cao h n, t nhiên

ố ớ ẽ ể ả ồ ộ ế   ố nông dân s  chuy n sang tr ng các gi ng lúa đó. M t rào c n đ i v i liên k t

ệ ệ ạ ợ ồ ị doanh nghi p – nông dân là vi c vi ph m quy đ nh h p đ ng. Do đó, nhà n ướ ầ   c c n

ứ ư ấ ạ ợ ồ nghiên c u, t ệ   ệ  v n cho nông dân và doanh nghi p các lo i h p đ ng nông nghi p

ệ ố ả ả ợ ợ ồ ư ị ươ phù h p và đ m b o thi hành h p đ ng. H  th ng t pháp đ a ph ầ ng c n làm

ụ ợ ể ạ ự ủ ệ ơ ộ ồ ả   vi c tích c c h n đ  t o ra m t thói quen tuân th  nghĩa v  h p đ ng trong s n

71

ệ ấ xu t nông nghi p.

ề ấ ẩ 3.c) Chính sách v  xu t kh u

ị ườ ề ế ả ấ ẩ ạ Th  tr ấ   ạ ng xu t kh u g o đang thi u c nh tranh và có nhi u rào c n b t

ể ẩ ậ ấ ẩ ấ ẩ ị ợ h p lý. Đ  thúc đ y xu t kh u, nâng cao giá tr  xu t kh u và tăng thu nh p cho

ạ ỗ ị ướ ị ộ ố ả ế ư chu i giá tr  lúa g o trong n c, chúng tôi ki n ngh  m t s  gi i pháp nh  sau:

ứ ệ ệ ề ẩ ấ ỏ ị ị ị Th  nh t ấ , b  các đi u ki n xu t kh u hi n nay quy  đ nh trong ngh  đ nh

ấ ượ ệ ề ề ạ ạ ừ ằ 109/2010/NĐ­CP và thay b ng các đi u ki n v  ch t l ng cho t ng lo i g o theo

38. Nên đ  cho các ể

ộ ộ ấ ượ ề ẩ ắ ớ ươ ệ ố m t b  tiêu chu n v  ch t l ng g n v i th ng hi u qu c gia

ỏ ự ệ ạ ạ ấ ượ ẩ ấ ủ ệ doanh nghi p nh  t xu t kh u các lo i g o ch t l ng cao c a Vi ớ   t Nam v i

ố ượ ỏ ể ọ ị ườ ị ườ kh i l ể ng nh  đ  h  có th  khai phá các th  tr ng khó tính, th  tr ng ngách.

ướ ể ậ ợ ứ Th  hai , Nhà n ồ c không tham gia các h p đ ng t p trung và chuy n sang

ị ườ ự ệ ế ấ ằ ỗ ợ h  tr  doanh nghi p đàm phán tr c ti p b ng cung c p thông tin th  tr ự ng, d  báo

ế ậ ệ ố ạ ệ ạ ẩ giá g o, và ti p c n h  th ng phân ph i ố ở ướ  n ấ c ngoài. Vi c xu t kh u g o theo th ị

ườ ố ủ ớ ự ự ạ ậ ộ tr ng t p trung v i s  chi ph i c a VFA và các DNNN đang t o ra đ ng l c méo

ứ ả ả ạ ỗ ọ ợ ồ ị ạ   ỉ mó trong chu i giá tr  lúa g o, t c là ch  chú tr ng vào đ m b o có h p đ ng g o

ơ ộ ị ấ ấ ố ồ giá tr  th p, giá bán th p và lãng phí c  h i tr ng gi ng khác, bán cho th  tr ị ườ   ng

ụ ể ạ ấ ạ ậ ơ ớ ộ khác v i thu nh p cao h n. Bán g o giá th p có th  là m t công c  ngo i giao

ư ủ ớ ộ nh ng chi phí c a nó là quá l n cho xã h i.

ề ự ỏ ế ữ ầ ướ Th  baứ , c n b  h t nh ng quy n l c công Nhà n c giành cho VFA trong

ế ị ể ệ ấ ị ị ẩ   Ngh  đ nh 109/2010/NĐ­CP. VFA không th  có quy t đ nh trong vi c xu t kh u

ố ợ ệ ỉ ạ ủ g o c a doanh nghi p thành viên, phân ph i l i ích cho các thành viên. VFA ch  nên

ộ ộ ủ ề ấ là m t h i ngành ngh  đúng nghĩa c a nó, cung c p cho thành viên thông tin th ị

ườ ệ ợ ợ ủ ọ ị ạ tr ả ng và b o v  l i ích thành viên khi l i ích c a h  b  xâm ph m trong và ngoài

ướ ầ ượ ả ổ ể ự ủ ườ ả ế n c. VFA c n đ c c i t đ  có s  tham gia c a ng ấ ự i s n xu t tr c ti p và

ệ

ự

ề

ệ

ố

ố

t; (ii) canh tác t

ng hi u qu c gia c n có các đi u ki n: (i) gi ng lúa t ế ấ

ệ ố ự

ấ

ẩ

ồ

ụ ư ỉ ượ

ươ

ấ

ẩ

ấ

ẩ

ẩ

ạ

t; (iii) h  th ng  ọ ế ủ c xu t kh u g o không đ  chu n khi đã xu t kh u

ạ ủ

ố ầ ươ ố 38 Xây d ng th ố ừ ố giám sát và truy xu t ngu n g c t  gi ng đ n canh tác và xu t kh u; (iv) chính sách khuy n khích l a ch n  ố ố t, ví d  nh  ch  đ ng pháp canh tác t gi ng và ph ẩ ấ ị ộ ượ ng nh t đ nh g o đ  chu n.  m t l

ườ ư ề ệ ả ng i tiêu dùng. Các thành viên VFA ph i có quy n và trách nhi m nh  nhau.

72

ỗ ợ ẩ ấ ạ ế ậ ự ệ ệ B n làố ệ , h  tr  doanh nghi p xu t kh u g o thi t l p s  hi n di n th ươ   ng

ạ ự ế ở ị ườ ướ ươ m i tr c ti p các th  tr ng n c ngoài. Các th ng v ụ ở ướ  n ể   c ngoài có th  là

ẩ ạ ệ ỗ ợ ệ ế ậ ả ơ ư n i tr ng bày s n ph m g o Vi t Nam và h  tr  nhóm doanh nghi p thi t l p kho

ố ự ế ề ế ủ ầ ứ ậ ộ ị ch a và phân ph i tr c ti p. Chính ph  c n có b  ph n chuyên trách v  ti p th  lúa

ệ ấ ẩ ả ể ỗ ợ ạ g o nói riêng và nông s n nói chung đ  h  tr  doanh nghi p xu t kh u nh  m t s ư ộ ố

ướ ế ậ ạ ậ n ự c đã th c hi n ệ 39 (thành l p văn phòng đ i đi n, công ty, kho bãi; ti p c n đ i ố   ệ

ệ ầ ậ ẩ ượ ầ ư ứ ớ ế tác nh p kh u; v.v.). Đã đ n lúc nông nghi p c n đ c đ u t x ng đáng v i vai

ủ ề ế trò c a nó trong n n kinh t .

ậ

ế VI. K t lu n

ạ ệ ạ ượ ưở ượ ậ Ngành lúa g o Vi t Nam đã đ t đ c thành tích tăng tr ng v t b c v ề

ả ố ạ ậ ỷ ả ượ s n l ặ ớ   ng trong ba th p k  qua. Tuy nhiên, ngành lúa g o đang ph i đ i m t v i

ệ ố ế ề ứ ề ể ế ể ề ả nhi u thách th c và nhi u rào c n th  ch . H  th ng chính sách, th  ch  v  lúa

ệ ượ ề ả ự ủ ụ ạ ủ g o c a Vi ệ t Nam hi n nay đ c xây d ng trên n n t ng c a các m c tiêu không

ự ễ ợ ư ớ ị ệ ợ ớ còn phù h p v i th c ti n và t duy can thi p hành chính, không phù h p v i đ nh

ướ ộ ề ự ủ ệ ầ ạ h ng xây d ng m t n n kinh t ế ị ườ  th  tr ng đ y đ , hi n đ i. Các chính sách trong

ự ụ ư ề ả ạ ộ ị ệ ấ   cùng lĩnh v c lúa g o có tác đ ng ngh ch chi u, ví d  nh  chính sách b o v  đ t

ả ượ ổ ơ ấ ể ế lúa, duy trì s n l ng cao và chính sách chuy n đ i c  c u kinh t , nâng cao NSLĐ

ỗ ợ ờ ố ướ ầ ự ệ và chính sách h  tr  đ i s ng nông dân. Do đó, Nhà n ệ   c c n th c hi n các bi n

ể ế ẽ ả ả ạ ằ ỡ ạ   pháp c i cách m nh m  nh m tháo g  các rào c n th  ch  trong các công đo n

ủ ạ ị ỗ chính c a chu i giá tr  lúa g o.

ố ớ ả ậ ề ấ ử ầ ạ ấ ổ ổ Đ i v i s n xu t lúa g o, c n s a đ i, b  sung pháp lu t v  đ t đai nói

ấ ồ ị ấ ể ệ ấ chung và đ t nông nghi p, đ t tr ng lúa nói riêng đ : (i) nâng cao giá tr  đ t nông

ỏ ạ ệ ề ẩ ụ ấ ệ ấ ố nghi p; (ii) b  h n đi n, thúc đ y tích t đ t nông nghi p; (iii) v n hóa đ t nông

ế ố ả ấ ổ ệ ể ả ể nghi p đ  có th  tăng các y u t ị   ố  s n xu t b  sung (gi ng, máy móc, qu n tr ,

ụ ế

ự

ệ

ộ

ộ

ị

ị

Hoa K  có D ch v  Ti p th  nông nghi p (Agricultural Marketing Service) tr c thu c B  Nông  ệ

ế

ố

ị

ộ ồ ị

ở ộ

Ấ

ế

ệ

ệ

ỳ ụ ở 39 Ví d ,  ệ nghi p (USDA),   Nam Phi có H i đ ng ti p th  nông nghi p qu c gia (National Agricultural Merketing  ố Council) và  n Đ  có Vi n Ti p th  nông nghi p qu c gia (National Institute of Agricultural Marketting).

ầ ậ ạ ấ ộ KHCN), qua đó nâng cao năng su t lao đ ng và thu nh p. Bên c nh đó, c n cho

73

ự ự ể ể ọ ồ ổ phép nông dân t do l a ch n chuy n đ i sang các cây tr ng khác đ  nâng cao thu

ấ ồ ứ ậ ạ nh p và t o thêm s c hút cho đ t tr ng lúa.

ề ươ ự ầ ươ ự ự V  an ninh l ng th c, c n thay chính sách an ninh l ấ   ng th c mà th c ch t

ữ ợ ấ ạ ấ ườ là gi giá lúa g o th p, tr  c p cho ng i giàu và ng ườ ướ i n ợ ấ   ằ c ngoài, b ng tr  c p

ự ế ườ ầ ế ế ợ ớ ự ữ ầ ố ỏ tr c ti p cho ng i nghèo khi c n thi t k t h p v i d  tr qu c gia. C n b  các

ả ư ỗ ợ ữ ụ ệ ạ chính sách không hi u qu  nh  h  tr  tín d ng t m tr .

ố ớ ở ự ệ ả ả ấ ẩ ầ ỏ Đ i v i xu t kh u, c n xóa b  các rào c n hi n đang c n tr  s  tham gia

ỏ ể ở ộ ơ ộ ệ ệ ẩ ấ ớ ủ c a các doanh nghi p m i, doanh nghi p nh  đ  m  r ng c  h i xu t kh u cho

ệ ặ ả ấ ượ ấ ướ ể ạ g o Vi ạ t Nam, nh t là g o đ c s n, ch t l ng cao. Nhà n c nên chuy n h ướ   ng

ị ườ ấ ỗ ợ ế ậ ệ ươ sang cung c p thông tin th  tr ng và h  tr  thi ệ t l p hi n di n th ạ ủ   ng m i c a

ạ ở ệ ẩ ấ ị ườ các doanh nghi p xu t kh u g o các th  tr ụ ng m c tiêu.

74

ệ

ả Tài li u tham kh o

ự ế ả ạ ấ ẩ ấ ạ Nhân Ánh Tuy t. 2015. “Áp L c C nh Tranh Trong S n Xu t và Xu t Kh u G o.”

Dân, Ngày 12/12/2015.

Bhagwatti, Jagdish. 1958. “Immiserizing Growth: A Geometrical Note.” The Review

of Economic Studies 25 (3): 201–5.

ơ ấ ệ ề ể ộ B  Nông nghi p và Phát tri n nông thôn. 2015. “Đ  Án Tái C  C u Ngành Lúa

ạ ệ ế ế ầ G o Vi t Nam Đ n Năm 2020 và T m Nhìn Đ n 2030.”

ế ộ CIEM. 2016. “Báo Cáo Kinh T  vĩ Mô Quý I Năm 2016.” Hà N i.

CIEM, Department of Economics University of Copenhagen, ILSSA, and IPSARD.

ể ặ ệ ế ả ề   t Nam: K t Qu  Đi u ế ộ 2015. Đ c Đi m Kinh T  H  Gia Đình Nông Thôn Vi

ạ ộ ỉ ấ ả ứ ồ Tra H  Gia Đình Nông Thôn Năm 2014 T i 12 T nh . Nhà xu t b n H ng Đ c.

ế ể ỗ Đào Th  Anh, Hoàng Thanh Tùng, and Thái Văn Tình. 2014. “Phát Tri n Chu i Giá

ạ ị ươ ệ ạ ệ ạ ộ   Bài Trình Bày T i H i Tr  Lúa G o ĐBSCL và Th ng Hi u G o Vi t Nam.”

ả ạ ạ ồ Th o Lúa G o T i Đ ng Tháp Ngày 13/9/2014 .

Giesecke,  James A.,  Nhi Hoang Tran,  Erwin L. Corong, and Steven Jaffee. 2013.

“Rice Land Designation Policy in Vietnam and the Implications of Policy Reform

for Food Security and Economic Welfare.”  Journal of Development Studies  49

(9): 1202–18.

Huang, Jikun, and Jiping Ding. 2016. “Institutional Innovation and Policy Support to

Facilitate   Small­Scale   Farming   Transformation   in   China.”  Agricultural

Economics 47 (S1): 227–37.

Huy, Hoang Trieu, Michael Lyne, Nazmun Ratna, and Peter Nuthall. 2016. “Drivers

of Transaction Costs Affecting Participation in the Rental Market for Cropland in

Vietnam.”  Australian Journal of Agricultural and Resource Economics  60 (3):

476–92.

75

ỳ ươ ụ ự ễ ễ Hu nh Văn Ch ồ   ng, and Nguy n Th y Đoan. 2013. “Th c Ti n Công Tác D n

ử ề ệ ể ế ổ ộ ạ   Đi n Đ i Th a và Tác Đ ng Đ n Phát Tri n Nông Nghi p và Nông Thôn T i

ừ ệ ạ ọ ế T p Chí Khoa H c và Phát Tri n ỉ Huy n Phú Vang, T nh Th a Thiên Hu .” ể  11

(7): 1005–14.

Kompass,   Tom,   and   Long   Chu.   2015.   “Rice   Land   Conversion   in   Vietnam.”

Presentation at IPSARD Workshop in September 2015.

Le, Van, Michael Lyne, Nazmun Ratna, and Peter Nuthall. 2013. “The Rental Market

for Farmland in Vietnam’s Mountainous North Central Coast Region: Outcomes

and Constraints.” Mountain Research and Development 33 (4): 416–23.

Lee,   Jaehyeon.   2015.   “Korea’s   Food   Security   Schemes.”   In  Food   Security   and

Industrial Clustering in Northeast Asia, edited by Lily Kiminami and Toshihiko

Nakamura. Tokyo: Springer.

ư ứ ệ ả ố ố ạ   L u Đ c Thanh H i. 2005. “Chi Phí Marketing và H  Th ng Phân Ph i Lúa G o

ử ằ ồ ứ ạ T p Chí Nghiên C u Khoa H c Đ ng B ng Sông C u Long.” ọ  3: 138–47.

Markussen, Thomas. 2015. “Land Issues in Vietnam 2006 – 14: Markets, Property

Rights, and Investment.” UNU­WIDER Working Paper 2015/088, no. September.

Narayanan, Sudha. 2015. “Food Security in India: The Imperative and Its Challenges.”

Asia & the Pacific Policy Studies 2 (1): 197–209.

Nga, Bui Thi, and Nguyen Thi Xuan. 2016. “Performance of Rice Production in the

Red   River   Delta   of   Vietnam :   A   Case   Study   in   Y   Yen   District   ,   Namdinh

Province,” 81–85.

ườ ữ ễ ễ ế ầ Nguy n, Công Thành, Đình Đ ng Bùi, Văn Hi n Tr n, H u Minh Nguy n, and

ứ ế ế ạ ấ ề Manish Signh. 2013. “Nghiên C u v  Ch  Bi n Lúa G o Cho Xu t Kh u ẩ Ở

ử ằ ồ Mimeo. Đ ng B ng Sông C u Long.”

ễ ế ướ ạ ườ Nguy n   Th   Tràm.   2015.   “Làm   Gì   Tr c   Tình   Tr ng   Ng i   Nông   Dân   B ỏ

ậ Lý Lu n Chính Tr ộ Ru ng?” ị, no. 1.

Nuryati, Leli. 2016. “The Government Rice Stockholdings Policy in Indonesia.” Ninth

76

Session of the AMIS Global Food Market Information Group.

OECD. 2016. “Agricultural Policy Monitoring and Evaluation 2016.”

OECD/FAO.   2016.  OECD­FAO   Agricultural   Outlook   2016­2025.   Paris:   OECD

Publishing.

Oxfam. 2013. “Who Has Benefited from High Rice Prices in Vietnam?” Hà N i.ộ

Permani, Risti, and David Vanzetti. 2016. “Rice Mountain: Assessment of the Thai

Rice Pledging Program.” Agricultural Economics (United Kingdom) 47 (3): 273–

84.

Sudaryanto, Tahlim. 2016. “Price Stabilization Policy on Staple Food in Indonesia.”

FFTC Agricultural Policy Platform (FFTC­AP).

The   Economist   Inteliigence   Unit.   2016.   “Global   Food   Security   Index   2016   ­   An

Annual Measure of the State of Global Food Security.” London, New York, Hong

Kong, Geneva.

ụ ệ ế ả ố ổ ủ   ề T ng c c th ng kê. 2012. “K t Qu  Đi u Tra Nông Thôn, Nông Nghi p và Th y

ả ộ ệ S n Năm 2011.” Hà N i, Vi t Nam.

ụ ổ ố ộ ố Niên Giám Th ng Kê 2015 ố T ng c c Th ng kê. 2016. . Hà N i: NXB Th ng kê.

Van Hung, Pham, T. Gordon Macaulay, and Sally P. Marsh. 2007. “The Economics of

Land Fragmentation in the North of Vietnam.” Australian Journal of Agricultural

and Resource Economics 51 (2): 195–211.

ễ ộ ộ ị Võ Th  Thanh L c, and Lê Nguy n Đoan Khôi. 2011. “Phân Tích Tác Đ ng Các

ế ượ ạ ấ ỗ ạ T p Chí Chính Sách và Chi n L c Nâng C p Chu i Ngành Hàng Lúa G o.”

ọ ườ ầ ạ Khoa H c Tr ọ ng Đ i H c C n Th ơ 19b: 110–21.

ễ ộ ỗ ơ ị ị ạ   Võ Th  Thanh L c, and Nguy n Phú S n. 2011. “Phân Tích Chu i Giá Tr  Lúa G o

ử ằ ồ ạ ọ ườ ạ ọ T p Chí Khoa H c Tr ầ   ng Đ i H c C n Vùng Đ ng B ng Sông C u Long.”

Thơ 19a: 96–108.

ả ạ ị ươ ế ồ ị Xuân Th  Thu Th o, Ph m Ph ng Nam, and H  Th  Lam Trà. 2015. “K t Qu ả

77

ự ử ệ ề ổ ồ ị ị ỉ ạ T p Chí Khoa Th c Hi n D n Đi n Đ i Th a Trên Đ a Bàn T nh Nam Đ nh.”

ọ H c và Phát Tri n ể  13 (6): 931–42.

78