718
BOTN,LƯUHÀNHVÀPHÁTTRINDISẢN
VĂNHÓAĐIÊUKHẮCGỖDÂNGIANBAHNAR-JRAI
TRONGTHIẾTKẾĐỒHAGAME
LêÁnhNgọc
Email:leanhngoc10@gmail.com
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:29/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:15/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:24/10/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.925
Tómtắt:TrongbốicảnhchuyểnđổisốvàsựpháttriểncôngnghiệpvănhóatạiViệt
Nam,bảotồnvàpháttriểndisảnvănhóabảnđịatrởthànhnhiệmvụcấpthiết,vừamanggiá
trịkhoahọcvừacóýnghĩathựctiễn.NghệthuậtđiêukhắcgỗdângianBahnar-Jrai,gắn
vớitượnggỗ,nhàmồ,nhàrông,lễhộicộngđồng…đãlưugiữnhữnggiátrịthẩmmỹ,nhân
vănvàtrithứcbảnđịađặcsắccủaTâyNguyên.Tuynhiên,dướitácđộngcủahiệnđạihóa,
loạihìnhnàyđangđứngtrướcnguycơmaimộttheothờigian.Việcứngdụngcôngnghệsố
mởracơhộimớiđểsốhóa,lưugiữvàtáihiệncácgiátrcủanghệthuậtđiêukhắcgỗ,đồng
thờitíchhợpvàothiếtkếđồhọagamenhằmtạorasảnphẩmsángtạomangdấuấnbản
sắcdântộc.Bàiviếtphântíchtiềmnăng,tháchthứccủasốhóabảotồnvàpháttriểndisản
Bahnar-Jrai,đồngthờiđềxuấtnhữngcáchthứckhaithácngônngữtạohìnhtừđiêukhắc
gỗdângianđểxâydựngđồhọagame.Quađó,nghiêncứugópphầnbảotồn,lantỏagiátrị
disản,màcònđónggópnângcaochấtlượngđàotạo,pháttriểnsángtạotronglĩnhvựcmỹ
thuậtứngdụngvàcôngnghiệpgametạiViệtNamhiệnnay.
Từkhóa:Chuyểnđổisố,disảnvănhóa,Bahnar-Jrai,điêukhắcgỗdângian,thiếtkếđồ
họagame
1
HọcviênthạcsĩK24.2,TrườngĐạihọcMỹthuậtCôngnghiệp
I.Đặtvấnđ
Tại Việt Nam, quá trình thúc đẩy
cácngànhcôngnghiệpvănhóatrởthành
động lực tăng trưởng cùng sựgiao thoa
giữachiếnlượcQuốcgiavềchuyểnđổi
sốvàđịnhhướngpháttriểncôngnghiệp
nhóađangmởracơhộiđểdisảnđược
ihiện,lưuhànhvàpháttriểnthôngqua
cácphươngtiệnsố.Từđótăngtínhtiếp
cận, ơng tác và giá trị sáng tạo nghệ
thuậttrongnềnkinhtếtrithức.Trênnền
tảng đó, tác giả nghiên cứu nghệ thuật
điêukhắcgỗdângiancủacộngđồngdân
tộcBahnar-Jraiứngdụngtrongthiếtkế
đồhọagamegópphầnkiếntạomôhình
bảotồndisảnsôngtrongmôitrườngsố.
719
Với những đặc trưng riêng biệt về mặt
nhóa,nghệthuậtđiêukhắcgỗBahnar-
Jraigắnvớikhônggiansinhhoạt,lễhội...
phảnánhthếgiớiquanvàcấutrúcxãhội.
Nhiucôngtrìnhvềđặctrưngngônngữ
tạohình,kỹthuậtđụckhắctượngvàtính
biểu tượng đã được nghiên cứu và hình
thànhmộthệthốngngônngữthịgiác.Tuy
nhiên, việcứngdụng ngôn ngữtạohình
y vào thiết kế đồ họa game còn thiếu
cáchưngdẫnchuẩnvềvềmotif,dữliệu,
cácvấnđềvềđạođứcvănavàcơchế
đồng sáng tạo với cộng đồng bản địa.
Từnhững vấn đề đó, trong bài viếtnày
cgiảhướngtớicácmụctiêuchính:hệ
thốnghóacơsởlýthuyếtvềdisảnsốvà
thiếtkếđồhọagame,đềxuấtnhữngứng
dụngngônngữtạohìnhcủađiêukhắcgỗ
Bahnar-Jraitrongthiếtkếđồhọagametừ
đóđưaranhậnđịnhvềhiệuquả,tiềmnăng
cũngnhưtháchthức.Bêncạnhđó,đềxuất
giảiphápvàkiếnnghịkhingdụngtạo
hìnhđiêukhắcgỗdângianBahnar-Jrai
trongthiếtkếđồhọagamenhằmcungcấp
bộtiêuchíthamchiếuchocơsởđàotạo,
studiogamevàcơquanquảnlýkhiphát
triểnsảnphẩmvănhóasốdựatrêndisản,
phùhợpvớicáchướngdẫnquốctếvềbảo
tồndisảnsố.
II.Cơsởlýthuyết
Theo nghiên cứu Bảo tồn di sản
văn hóa truyền thống của các dân tộc
ítngườitrongbốicảnhpháttriểnvàhội
nhập (2018), tác giả Đặng Thanh Hoa
cóđưaranhậnđịnh:“Disảnvănhoálà
toànbộsảnphẩmdocácthànhviêntrong
cộng đồng dân tộc sáng tạo thể hiện ra
dướidạngnhữngđốitượngvậtthể(hữu
hình)vàphivậtthể(vôhình)mangtính
biểutượngđượclantoả(vôthức)vàtrao
truyền(hữuthức)từcộngđồngnàysang
cộngđồngkhác,từthếhệnàysangthếhệ
khác”[5].Ngoàira,luậtsố28/2001/QH10
củaQuốchộiđãnêukháiquátDisảnvăn
hóa: “làsản phẩmtinhthần, vậtchấtcó
giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, được
lưutruyềntừthếhệnàyquathếhệkhác
ởnước Cộng hòa xãhội chủ nghĩa Việt
Nam”[1].Quanhữngnhậnđịnhtrên,Di
sảnvănhóađượchiểulàtổngthểcácsản
phẩmvàthựchànhdocộngđồngsángtạo,
baogồmcảhữuhìnhkiếntrúc,hiệnvật,
khônggianvănhóavàvôhìnhtrithứcdân
gian,ngônngữ,nghilễ,nghệthuậttrình
diễn,nghềthủcông,manggiátrịlịchsử,
nhóa,khoahọcvàthẩmmỹ.Disảntồn
tạinhưmộthệbiểutượngvàthựchànhxã
hộiđược cộng đồng trao truyềnliên thế
hệ,vừaduytrìtínhliêntụccủakýứcvà
bảnsắc,vừachophéptáidiễngiảisáng
tạotrongbốicảnhbiếnđổicủađờisống
đươngđại.
BahnarvàJrailàhaicộngđồngcư
trúđôngnnhấttạikhuvựcTâyNguyên,
mỗidântộcgồmnhiềunhómđịaphương
đượchìnhthànhtheođặcđiểmđịadanh,
điềukiệnmôitrườngvàthờiđiểmcưtrú.
ncạnhvănhóacồngchiêng,nghệthuật
điêukhắcgỗdângianBahnar-Jrai,tiêu
biểulàợnggỗđãtạonênmộthệhình
thẩmmỹđặcsắcriêngcủakhuvựcnày.
LoạihìnhđiêukhắcgỗdângianBahnar
-Jraihiệndiệntrongcảsinhhoạtthường
nhậtvànghilễ,đặcbiệtởkhônggianlễ
bỏ mả, gắn với kiến trúc nhà rông, nhà
mồ,cộtlễvàquầnthểtượngmồmanggiá
trbiểutượngcao,phảnánhcấutrúcxã
hộivàthếgiớiquancủadâncộngđồng
TâyNguyên.
Thiết kế đồ họa game là chuyên
mônxâydựngvàhiệnthựchóahệthống
thịgiáccủatròchơiđiệntử,từđịnhhướng
mỹthuật vàngôn ngữ hìnhnh đếnsản
xuấtnhânvật,bốicảnh,UI/UX(giaodiện
720
ơngtácgame),VFX(hiệuứnggame).
Quy trình thực hiệnbảo đảm nhất quán
vớigameplay(lốichơi),cốttruyệnvàtrải
nghiệm của người chươi. Lĩnh vực này
dunghòa nguyên tạo hình- màusắc,
m lý học người chơi và ng buộc kỹ
thuậtnhằmđạtgiátrịthẩmmỹ,vậnhành
ổnđịnhvàsứchấpdẫntrảinghiệm.
III.Phươngphápnghiêncứu
iviếtsửdụngphươngpháptiếp
cậnliênngành,kếthợpgiữanghiêncứu
nhóa,nhânhọc,kýhiệuhọcvàngôn
ngữthịgiácnhằmphântíchđiêukhắcgỗ
Bahnar-Jrainhưmộtcấutrúcbiểutượng
trongbốicảnhchuyểnđổisố.Trêncơsở
tổnghợptàiliệuthứcấp,nghiêncứutiến
nhđiềndãthựcđịaphngvấn,ghichép,
chụpảnhtạimộtsốlàngvàbảotàngliên
quan. Dữ liệu được phân loi,hệthống,
tiếpđóphântích-sosánhnhằmlàmrõ
đặctrưnghìnhkhối,motiftầngnghĩa.
Cuốicùng,bàiviếtthựcnghiệmchuyển
vịngônngữtạonhvàothiếtkếđồhọa
gameđểkiểmchứngtínhkhảthivàlàm
sởđềxuấtgiảiphápbảotồn-lưuhành
-pháttriểndisảntrênmôitrườngsố.
IV. Kết quả nghiên cứu và thảo
luận
4.1.Ứngdụngtạohìnhđiêukhắc
gỗdângianBahnar-Jraitrongthiếtkế
đồhọagame
4.1.1.Vàitvềđiêukhắcgỗdân
gianBahnar-Jrai
DântộcBahnarvàJrailàmộtchủ
thểvănhóađặcthù,đượchìnhthànhvà
phát triển trong mối quan hệ tương tác
chặtchẽvớimôitrườngđịalývàsinhthái
bảnđịa.Nhữngđặcđiểmnàyđượcphản
ánhrõnéttronghệthốngtrangphục,nghi
lễvàđặcbiệtlàloạihìnhnghệthuậtđiêu
khắc gỗ dân gian mang tính biểu ợng
caotrongvănhóavậtthểvàtinhthầncủa
cộng đồng.Cáccông trìnhđiêukhắcgỗ
như trênnhà rông, nhà mồ,ợnggỗ…
khôngchỉđóngvaitròtrangtrí,màcòn
khônggianthiênghóa,nơigắnvớibiểu
tượngcủathầnlinh,tổtiên,cấutrúccộng
đồng,đãphảnánhnhânsinhquanvàthế
giớiquanđặcthùcủamộtxãhộitiềngiai
cấp,cưtrúlâuđờitrongmôitrườngsinh
tháirngnhiệtđới.
Biểutượngtiêubiểutrongvănhóa
của cả hai cộng đồng Bahnar và Jrai là
tiamặttrờicódạnghìnhvòngtrònthủng
giữa, bao quanh bởi các tia nhỏ. Người
BahnarcòngọimôtípnàylàĐuôiRồng
(Tieng Prao), còn người Jrai gọi là Rau
Giớng(Ktoanh).Biểutượngxuấthiệndày
đặcvàliêntụctrênđườngnócnhàrông,
nhàmồ,cộttiamặttrờiKơlao,trởthành
dấuhiệunhậnbiếtquantrọngtrongkhông
gianvănhóacưdânhaitộcngườinày.
nh1.nhảnhcácbiểutượngtiamặt
tricủangưiBahnarvàJrai
Nguồn:CuốnsáchảnhTưnggỗTâyNguyêncủa
TrầnPhong,tr.17
721
nh2.Điêukhắcđườngnócvà2chópđầuhồinhàrôngBahnarTơLô
Nguồn:TácgiảđiềndãtạilàngPyang(HuyệnKôngChro,tỉnhGiaLai),Ngày13/07/2025
nh3.NhàrôngvànhàmồngườiBahnar
Nguồn:TácgiảđiềndãtạilàngPyang(HuyệnKôngChro,GiaLai),làngỐp(TP.Pleiku),
BảotàngVănhóacácDântộcViệtNam(TháiNguyên),Ngày13-14/07/2025và21/10/2024
Ngoàira,quầnthểtượnggỗBahnar
-Jraicũnglàmộtđặctrưngtạohìnhnổi
bậtcủavùngđấtnày.Tuycókhácbiệtvề
phong cách và ý nghĩa,quần thể ng
gỗcủahaidântộcvẫnthểhiệnbảnsắc
chungcủacưdânbảnđịa.Hệthốngợng
thưng chia thành hai nhóm là tượng
người và tượng động vật, bố trí xung
quanh nhà mồ, trưc cửa bên trong
nhà rông. Riêng tại nhà mồ, các tượng
cònđượcphânhailớp,lớpthứnhấtvới
đặctngtạo hình là“đồng hiện ghi ý”
đãbiểuđạtýniệmvềsựsinhthànhnhư
tượng trai i giao hoan, tượng đàn bà
mang thai,tượng hài nhi ôm mặt khóc.
Cònlớpthứhaicósựbiếnđổivềmặtđặc
trưng tạo hình tượng trần thuật, diễn tả
hơn,làlớptượngngườiđihầugồmngười
đánh trống, người đá bóng, phụ nữ giã
2
Phỏngvấntrựctiếpnhànghiêncứu,dịchthuậtngônngữdântộcJrai,ôngChrang-NghệdanhtiếngJrai
(1958-DântộcKinh)tạiBiểnHồ,tỉnhGiaLai,ViệtNam.Ngày13/07/2025.
gạo,cùngcáchìnhtượngvoi,chim…tạo
nênkhônggiantiễnbiệtvàkếtnốigiữa
ngườisốngvớilinhhồnngườiđãkhuất.Ở
nhàrông,ợngthưnglàquảbầunước,
nồiđồng,cốigiãgạo…biểutrưngsno
ấm,nguồnnướcdồidào,đôngconnhiều
cháu,phảnánhướcvọngphồnthịnhcủa
cộngđồng.Mộttuyếnýnghĩaxuyênsuốt
ở cả hai dân tộc là tình mẫu tử thiêng
liêng,quầnthểtượnggỗdângianBahnar
-JraitạilàngỐplàvídụđiểnhình.Là
ngườiconTâyNguyên,ôngChrang
2
chia
sẻ cảm nhận riêng về tượng gỗ Bahnar
-Jrai: “Nói chung một điểm ợng nhà
mồ á, nếu nh nhạy bén một chút xíu
mìnhthấynórấtlàcóhồn,vìđólàmột
sựtiếcthươngcủangườisốngvàngười
chết,mộtcáisựmuốnbảovệgiữangưi
sốngcònlạivớilinhhồncủangườichết.
722
Vậy cho nên mình nhạy bén mình nhìn
mớithấycáihồncủanó,chứbìnhthường
mìnhkhôngnghiêncứuvềdângianmình
thấynóthôlắm”.Hiệnnay,trướcnhững
biếnđổixãhội,loạihìnhđiêukhắcgỗđã
cónhiềuthayđổiởmộtsốcộngđồng,nét
vănhóađcđáonàysuygiảm,songhình
tượngýnghĩacủatượnggỗvẫnhiện
hữu bền bỉ trong tiềm thức mỗi người
dân,niđồngbàonớiđây.
Hình4.KhutrưngbàytượnggỗdângianBahnar-Jrai
Nguồn:TácgiảđiềndãtạiPleiỐp(TP.Pleiku,GiaLai),Ngày13/07/2025
4.1.1.Tíchhợpđiêukhắcgỗngian
Bahnar-Jraivàothiếtkếđồhọagame
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, xu
hướnglồngghépyếutốvănhóavàothiết
kế đồ họa game đã tạo nên sự đa dạng
nộidung, đồng thờinâng cao cả giá trị
nghệthuậtlẫngiátrịthươngmạicủasản
phẩmgametrênthịtrườngquốctế.Việc
tíchhợpcácthànhtốvănhóađặctrưng,
đặcbiệtlàvănhóacácdântộc,khôngchỉ
mang lại trải nghiệm giải trí phong phú
còngiúpngườichơihiểubiếtsâuhơn
về những nền văn hóa khác nhau trong
môitrườngsố.Khảosátmộtsốđồánvà
tựa game tiêubiểu như Ngủcùngngười
chết(2024),Marmoris(2025),Chạytrốn
phồnhoa(2023),TheScourge-TaiƯơng
(2023), Rise of Kingdom (2018), Never
Alone(2014)...chothấyứngdụngvănhóa
khôngphảilàxuhướngnhấtthờimàđã
trthànhmộtchiếnlượcbềnvững,tác
độngrõrệtđếnngànhcôngnghiệpgiảitrí.
Hin nay, ng dụng điêu khắc gỗ
n gian Bahnar - Jrai trong thiết kế đồ
họagamecònmớivàchưađượcnghiên
cứu một cách hệ thống. Tuy nhiên, đặc
trưngthẩmmỹvàýnghĩabiểuợngcủa
loạihìnhnàymởranhữngkhảnăngsáng
tạo đáng kể, gợi ý các định ớng phát
trinkhácbiệtchogameViệt.Đisâuvào
nghiêncứu,tổchứcbốcụcđồhọahiểnthị
tronggameởcảcấpđộtổngthểvàchitiết
giữvaitròthenchốttrongviệcđịnhhình
giátrịthẩmmỹ.Mộtbốcụcthịgiáchấp
dẫngiúpnângcaotrảinghiệmngưichơi
còngiatăngmứcđộgắnbóthôngqua
khảnăngkhơigợicảmxúcvàkíchthích
khámphá.Đểđạtđượcđiềuđó,nhàthiết
kếcầnchútrọngbayếutốchínhcủangôn
ngữtạohìnhgồmnhkhối-đườngnét,
u sắc và tỉ lệ.Sự nhấtquán giữacác
yếutốnàyquyếtđịnhhiệuquảthẩmmỹ
tínhmạchlạccủakhônggianthịgiác
trongbốicảnhgame.
Hình khối - đường nét: ợng gỗ
Bahnar-Jraiđềcaotổchứcmảngkhốivà
đường t giản c. Hình khối nguyên
mẫucốýlệchchuẩntỉlệthể,cườngđiệu
hóatheongườithậtnhưđầulớn,chânngắn
hoặcphóngđạimộtsốbộphậnnhằmnhấn
mạnhcảmxúc.Quansátthựcđịachothấy
nghệnhânsửdụngclátcắtvàmũiđục
dứtkhoát,táobạođểtạonêntươngquan
khốiđặc-rỗng,đanxen,trongđónhững