
718
BẢOTỒN,LƯUHÀNHVÀPHÁTTRIỂNDISẢN
VĂNHÓAĐIÊUKHẮCGỖDÂNGIANBAHNAR-JRAI
TRONGTHIẾTKẾĐỒHỌAGAME
LêÁnhNgọc
Email:leanhngoc10@gmail.com
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:29/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:15/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:24/10/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.925
Tómtắt:TrongbốicảnhchuyểnđổisốvàsựpháttriểncôngnghiệpvănhóatạiViệt
Nam,bảotồnvàpháttriểndisảnvănhóabảnđịatrởthànhnhiệmvụcấpthiết,vừamanggiá
trịkhoahọcvừacóýnghĩathựctiễn.NghệthuậtđiêukhắcgỗdângianBahnar-Jrai,gắn
vớitượnggỗ,nhàmồ,nhàrông,lễhộicộngđồng…đãlưugiữnhữnggiátrịthẩmmỹ,nhân
vănvàtrithứcbảnđịađặcsắccủaTâyNguyên.Tuynhiên,dướitácđộngcủahiệnđạihóa,
loạihìnhnàyđangđứngtrướcnguycơmaimộttheothờigian.Việcứngdụngcôngnghệsố
mởracơhộimớiđểsốhóa,lưugiữvàtáihiệncácgiátrịcủanghệthuậtđiêukhắcgỗ,đồng
thờitíchhợpvàothiếtkếđồhọagamenhằmtạorasảnphẩmsángtạomangdấuấnbản
sắcdântộc.Bàiviếtphântíchtiềmnăng,tháchthứccủasốhóabảotồnvàpháttriểndisản
Bahnar-Jrai,đồngthờiđềxuấtnhữngcáchthứckhaithácngônngữtạohìnhtừđiêukhắc
gỗdângianđểxâydựngđồhọagame.Quađó,nghiêncứugópphầnbảotồn,lantỏagiátrị
disản,màcònđónggópnângcaochấtlượngđàotạo,pháttriểnsángtạotronglĩnhvựcmỹ
thuậtứngdụngvàcôngnghiệpgametạiViệtNamhiệnnay.
Từkhóa:Chuyểnđổisố,disảnvănhóa,Bahnar-Jrai,điêukhắcgỗdângian,thiếtkếđồ
họagame
1
HọcviênthạcsĩK24.2,TrườngĐạihọcMỹthuậtCôngnghiệp
I.Đặtvấnđề
Tại Việt Nam, quá trình thúc đẩy
cácngànhcôngnghiệpvănhóatrởthành
động lực tăng trưởng cùng sựgiao thoa
giữachiếnlượcQuốcgiavềchuyểnđổi
sốvàđịnhhướngpháttriểncôngnghiệp
vănhóađangmởracơhộiđểdisảnđược
táihiện,lưuhànhvàpháttriểnthôngqua
cácphươngtiệnsố.Từđótăngtínhtiếp
cận, tương tác và giá trị sáng tạo nghệ
thuậttrongnềnkinhtếtrithức.Trênnền
tảng đó, tác giả nghiên cứu nghệ thuật
điêukhắcgỗdângiancủacộngđồngdân
tộcBahnar-Jraiứngdụngtrongthiếtkế
đồhọagamegópphầnkiếntạomôhình
bảotồndisảnsôngtrongmôitrườngsố.

719
Với những đặc trưng riêng biệt về mặt
vănhóa,nghệthuậtđiêukhắcgỗBahnar-
Jraigắnvớikhônggiansinhhoạt,lễhội...
phảnánhthếgiớiquanvàcấutrúcxãhội.
Nhiềucôngtrìnhvềđặctrưngngônngữ
tạohình,kỹthuậtđụckhắctượngvàtính
biểu tượng đã được nghiên cứu và hình
thànhmộthệthốngngônngữthịgiác.Tuy
nhiên, việcứngdụng ngôn ngữtạohình
này vào thiết kế đồ họa game còn thiếu
cáchướngdẫnchuẩnvềvềmotif,dữliệu,
cácvấnđềvềđạođứcvănhóavàcơchế
đồng sáng tạo với cộng đồng bản địa.
Từnhững vấn đề đó, trong bài viếtnày
tácgiảhướngtớicácmụctiêuchính:hệ
thốnghóacơsởlýthuyếtvềdisảnsốvà
thiếtkếđồhọagame,đềxuấtnhữngứng
dụngngônngữtạohìnhcủađiêukhắcgỗ
Bahnar-Jraitrongthiếtkếđồhọagametừ
đóđưaranhậnđịnhvềhiệuquả,tiềmnăng
cũngnhưtháchthức.Bêncạnhđó,đềxuất
giảiphápvàkiếnnghịkhiứngdụngtạo
hìnhđiêukhắcgỗdângianBahnar-Jrai
trongthiếtkếđồhọagamenhằmcungcấp
bộtiêuchíthamchiếuchocơsởđàotạo,
studiogamevàcơquanquảnlýkhiphát
triểnsảnphẩmvănhóasốdựatrêndisản,
phùhợpvớicáchướngdẫnquốctếvềbảo
tồndisảnsố.
II.Cơsởlýthuyết
Theo nghiên cứu Bảo tồn di sản
văn hóa truyền thống của các dân tộc
ítngườitrongbốicảnhpháttriểnvàhội
nhập (2018), tác giả Đặng Thanh Hoa
cóđưaranhậnđịnh:“Disảnvănhoálà
toànbộsảnphẩmdocácthànhviêntrong
cộng đồng dân tộc sáng tạo thể hiện ra
dướidạngnhữngđốitượngvậtthể(hữu
hình)vàphivậtthể(vôhình)mangtính
biểutượngđượclantoả(vôthức)vàtrao
truyền(hữuthức)từcộngđồngnàysang
cộngđồngkhác,từthếhệnàysangthếhệ
khác”[5].Ngoàira,luậtsố28/2001/QH10
củaQuốchộiđãnêukháiquátDisảnvăn
hóa: “làsản phẩmtinhthần, vậtchấtcó
giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, được
lưutruyềntừthếhệnàyquathếhệkhác
ởnước Cộng hòa xãhội chủ nghĩa Việt
Nam”[1].Quanhữngnhậnđịnhtrên,Di
sảnvănhóađượchiểulàtổngthểcácsản
phẩmvàthựchànhdocộngđồngsángtạo,
baogồmcảhữuhìnhkiếntrúc,hiệnvật,
khônggianvănhóavàvôhìnhtrithứcdân
gian,ngônngữ,nghilễ,nghệthuậttrình
diễn,nghềthủcông,manggiátrịlịchsử,
vănhóa,khoahọcvàthẩmmỹ.Disảntồn
tạinhưmộthệbiểutượngvàthựchànhxã
hộiđược cộng đồng trao truyềnliên thế
hệ,vừaduytrìtínhliêntụccủakýứcvà
bảnsắc,vừachophéptáidiễngiảisáng
tạotrongbốicảnhbiếnđổicủađờisống
đươngđại.
BahnarvàJrailàhaicộngđồngcư
trúđôngdânnhấttạikhuvựcTâyNguyên,
mỗidântộcgồmnhiềunhómđịaphương
đượchìnhthànhtheođặcđiểmđịadanh,
điềukiệnmôitrườngvàthờiđiểmcưtrú.
Bêncạnhvănhóacồngchiêng,nghệthuật
điêukhắcgỗdângianBahnar-Jrai,tiêu
biểulàtượnggỗđãtạonênmộthệhình
thẩmmỹđặcsắcriêngcủakhuvựcnày.
LoạihìnhđiêukhắcgỗdângianBahnar
-Jraihiệndiệntrongcảsinhhoạtthường
nhậtvànghilễ,đặcbiệtởkhônggianlễ
bỏ mả, gắn với kiến trúc nhà rông, nhà
mồ,cộtlễvàquầnthểtượngmồmanggiá
trịbiểutượngcao,phảnánhcấutrúcxã
hộivàthếgiớiquancủacưdâncộngđồng
TâyNguyên.
Thiết kế đồ họa game là chuyên
mônxâydựngvàhiệnthựchóahệthống
thịgiáccủatròchơiđiệntử,từđịnhhướng
mỹthuật vàngôn ngữ hìnhảnh đếnsản
xuấtnhânvật,bốicảnh,UI/UX(giaodiện

720
tươngtácgame),VFX(hiệuứnggame).
Quy trình thực hiệnbảo đảm nhất quán
vớigameplay(lốichơi),cốttruyệnvàtrải
nghiệm của người chươi. Lĩnh vực này
dunghòa nguyên lý tạo hình- màusắc,
tâm lý học người chơi và ràng buộc kỹ
thuậtnhằmđạtgiátrịthẩmmỹ,vậnhành
ổnđịnhvàsứchấpdẫntrảinghiệm.
III.Phươngphápnghiêncứu
Bàiviếtsửdụngphươngpháptiếp
cậnliênngành,kếthợpgiữanghiêncứu
vănhóa,nhânhọc,kýhiệuhọcvàngôn
ngữthịgiácnhằmphântíchđiêukhắcgỗ
Bahnar-Jrainhưmộtcấutrúcbiểutượng
trongbốicảnhchuyểnđổisố.Trêncơsở
tổnghợptàiliệuthứcấp,nghiêncứutiến
hànhđiềndãthựcđịaphỏngvấn,ghichép,
chụpảnhtạimộtsốlàngvàbảotàngliên
quan. Dữ liệu được phân loại,hệthống,
tiếpđóphântích-sosánhnhằmlàmrõ
đặctrưnghìnhkhối,motifvàtầngnghĩa.
Cuốicùng,bàiviếtthựcnghiệmchuyển
vịngônngữtạohìnhvàothiếtkếđồhọa
gameđểkiểmchứngtínhkhảthivàlàm
cơsởđềxuấtgiảiphápbảotồn-lưuhành
-pháttriểndisảntrênmôitrườngsố.
IV. Kết quả nghiên cứu và thảo
luận
4.1.Ứngdụngtạohìnhđiêukhắc
gỗdângianBahnar-Jraitrongthiếtkế
đồhọagame
4.1.1.Vàinétvềđiêukhắcgỗdân
gianBahnar-Jrai
DântộcBahnarvàJrailàmộtchủ
thểvănhóađặcthù,đượchìnhthànhvà
phát triển trong mối quan hệ tương tác
chặtchẽvớimôitrườngđịalývàsinhthái
bảnđịa.Nhữngđặcđiểmnàyđượcphản
ánhrõnéttronghệthốngtrangphục,nghi
lễvàđặcbiệtlàloạihìnhnghệthuậtđiêu
khắc gỗ dân gian mang tính biểu tượng
caotrongvănhóavậtthểvàtinhthầncủa
cộng đồng.Cáccông trìnhđiêukhắcgỗ
như trênnhà rông, nhà mồ,tượnggỗ…
khôngchỉđóngvaitròtrangtrí,màcòn
làkhônggianthiênghóa,nơigắnvớibiểu
tượngcủathầnlinh,tổtiên,cấutrúccộng
đồng,đãphảnánhnhânsinhquanvàthế
giớiquanđặcthùcủamộtxãhộitiềngiai
cấp,cưtrúlâuđờitrongmôitrườngsinh
tháirừngnhiệtđới.
Biểutượngtiêubiểutrongvănhóa
của cả hai cộng đồng Bahnar và Jrai là
tiamặttrờicódạnghìnhvòngtrònthủng
giữa, bao quanh bởi các tia nhỏ. Người
BahnarcòngọimôtípnàylàĐuôiRồng
(Tieng Prao), còn người Jrai gọi là Rau
Giớng(Ktoanh).Biểutượngxuấthiệndày
đặcvàliêntụctrênđườngnócnhàrông,
nhàmồ,cộttiamặttrờiKơlao,trởthành
dấuhiệunhậnbiếtquantrọngtrongkhông
gianvănhóacưdânhaitộcngườinày.
Hình1.Hìnhảnhcácbiểutượngtiamặt
trờicủangườiBahnarvàJrai
Nguồn:CuốnsáchảnhTượnggỗTâyNguyêncủa
TrầnPhong,tr.17

721
Hình2.Điêukhắcđườngnócvà2chópđầuhồinhàrôngBahnarTơLô
Nguồn:TácgiảđiềndãtạilàngPyang(HuyệnKôngChro,tỉnhGiaLai),Ngày13/07/2025
Hình3.NhàrôngvànhàmồngườiBahnar
Nguồn:TácgiảđiềndãtạilàngPyang(HuyệnKôngChro,GiaLai),làngỐp(TP.Pleiku),
BảotàngVănhóacácDântộcViệtNam(TháiNguyên),Ngày13-14/07/2025và21/10/2024
Ngoàira,quầnthểtượnggỗBahnar
-Jraicũnglàmộtđặctrưngtạohìnhnổi
bậtcủavùngđấtnày.Tuycókhácbiệtvề
phong cách và ý nghĩa,quần thể tượng
gỗcủahaidântộcvẫnthểhiệnbảnsắc
chungcủacưdânbảnđịa.Hệthốngtượng
thường chia thành hai nhóm là tượng
người và tượng động vật, bố trí xung
quanh nhà mồ, trước cửa và bên trong
nhà rông. Riêng tại nhà mồ, các tượng
cònđượcphânhailớp,lớpthứnhấtvới
đặctrưngtạo hình là“đồng hiện ghi ý”
đãbiểuđạtýniệmvềsựsinhthànhnhư
tượng trai gái giao hoan, tượng đàn bà
mang thai,tượng hài nhi ôm mặt khóc.
Cònlớpthứhaicósựbiếnđổivềmặtđặc
trưng tạo hình tượng trần thuật, diễn tả
hơn,làlớptượngngườiđihầugồmngười
đánh trống, người đá bóng, phụ nữ giã
2
Phỏngvấntrựctiếpnhànghiêncứu,dịchthuậtngônngữdântộcJrai,ôngChrang-NghệdanhtiếngJrai
(1958-DântộcKinh)tạiBiểnHồ,tỉnhGiaLai,ViệtNam.Ngày13/07/2025.
gạo,cùngcáchìnhtượngvoi,chim…tạo
nênkhônggiantiễnbiệtvàkếtnốigiữa
ngườisốngvớilinhhồnngườiđãkhuất.Ở
nhàrông,tượngthườnglàquảbầunước,
nồiđồng,cốigiãgạo…biểutrưngsựno
ấm,nguồnnướcdồidào,đôngconnhiều
cháu,phảnánhướcvọngphồnthịnhcủa
cộngđồng.Mộttuyếnýnghĩaxuyênsuốt
ở cả hai dân tộc là tình mẫu tử thiêng
liêng,quầnthểtượnggỗdângianBahnar
-JraitạilàngỐplàvídụđiểnhình.Là
ngườiconTâyNguyên,ôngChrang
2
chia
sẻ cảm nhận riêng về tượng gỗ Bahnar
-Jrai: “Nói chung một điểm tượng nhà
mồ á, nếu mình nhạy bén một chút xíu
mìnhthấynórấtlàcóhồn,vìđólàmột
sựtiếcthươngcủangườisốngvàngười
chết,mộtcáisựmuốnbảovệgiữangười
sốngcònlạivớilinhhồncủangườichết.

722
Vậy cho nên mình nhạy bén mình nhìn
mớithấycáihồncủanó,chứbìnhthường
mìnhkhôngnghiêncứuvềdângianmình
thấynóthôlắm”.Hiệnnay,trướcnhững
biếnđổixãhội,loạihìnhđiêukhắcgỗđã
cónhiềuthayđổiởmộtsốcộngđồng,nét
vănhóađộcđáonàysuygiảm,songhình
tượngvàýnghĩacủatượnggỗvẫnhiện
hữu bền bỉ trong tiềm thức mỗi người
dân,ngườiđồngbàonớiđây.
Hình4.KhutrưngbàytượnggỗdângianBahnar-Jrai
Nguồn:TácgiảđiềndãtạiPleiỐp(TP.Pleiku,GiaLai),Ngày13/07/2025
4.1.1.Tíchhợpđiêukhắcgỗdângian
Bahnar-Jraivàothiếtkếđồhọagame
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, xu
hướnglồngghépyếutốvănhóavàothiết
kế đồ họa game đã tạo nên sự đa dạng
nộidung, đồng thờinâng cao cả giá trị
nghệthuậtlẫngiátrịthươngmạicủasản
phẩmgametrênthịtrườngquốctế.Việc
tíchhợpcácthànhtốvănhóađặctrưng,
đặcbiệtlàvănhóacácdântộc,khôngchỉ
mang lại trải nghiệm giải trí phong phú
màcòngiúpngườichơihiểubiếtsâuhơn
về những nền văn hóa khác nhau trong
môitrườngsố.Khảosátmộtsốđồánvà
tựa game tiêubiểu như Ngủcùngngười
chết(2024),Marmoris(2025),Chạytrốn
phồnhoa(2023),TheScourge-TaiƯơng
(2023), Rise of Kingdom (2018), Never
Alone(2014)...chothấyứngdụngvănhóa
khôngphảilàxuhướngnhấtthờimàđã
trởthànhmộtchiếnlượcbềnvững,cótác
độngrõrệtđếnngànhcôngnghiệpgiảitrí.
Hiện nay, ứng dụng điêu khắc gỗ
dân gian Bahnar - Jrai trong thiết kế đồ
họagamecònmớivàchưađượcnghiên
cứu một cách hệ thống. Tuy nhiên, đặc
trưngthẩmmỹvàýnghĩabiểutượngcủa
loạihìnhnàymởranhữngkhảnăngsáng
tạo đáng kể, gợi ý các định hướng phát
triểnkhácbiệtchogameViệt.Đisâuvào
nghiêncứu,tổchứcbốcụcđồhọahiểnthị
tronggameởcảcấpđộtổngthểvàchitiết
giữvaitròthenchốttrongviệcđịnhhình
giátrịthẩmmỹ.Mộtbốcụcthịgiáchấp
dẫngiúpnângcaotrảinghiệmngườichơi
màcòngiatăngmứcđộgắnbóthôngqua
khảnăngkhơigợicảmxúcvàkíchthích
khámphá.Đểđạtđượcđiềuđó,nhàthiết
kếcầnchútrọngbayếutốchínhcủangôn
ngữtạohìnhgồmhìnhkhối-đườngnét,
màu sắc và tỉ lệ.Sự nhấtquán giữacác
yếutốnàyquyếtđịnhhiệuquảthẩmmỹ
vàtínhmạchlạccủakhônggianthịgiác
trongbốicảnhgame.
Hình khối - đường nét: Tượng gỗ
Bahnar-Jraiđềcaotổchứcmảngkhốivà
đường nét giản lược. Hình khối nguyên
mẫucốýlệchchuẩntỉlệcơthể,cườngđiệu
hóatheongườithậtnhưđầulớn,chânngắn
hoặcphóngđạimộtsốbộphậnnhằmnhấn
mạnhcảmxúc.Quansátthựcđịachothấy
nghệnhânsửdụngcáclátcắtvàmũiđục
dứtkhoát,táobạođểtạonêntươngquan
khốiđặc-rỗng,đanxen,trongđónhững

