127
Bài 34
BỆNH DUNGUE XUẤT HUYẾT (SỐT XUẤT HUYẾT)
MỤC TIÊU
1. Kể được các đặc điểm dịch tễ và giải thích cách phòng bệnh.
2. Mô tả được diễn biến của bệnh và các biến chứng hay gặp.
3. Phân loại được mức độ nặng, nhẹ của bệnh theo OMS và phác đồ điều
trị bệnh..
NỘI DUNG
1. Đại cương
Sốt xuất huyết là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do một loại virus thuộc
nhóm B của Acborvirus gây nên bệnh nhân có sốt cấp tính, đau người, đau cơ,
đau cơ khớp, xuất huyết và có thể dẫn đến Shock
Ở Việt Nam bệnh dengue xuất huyết xuất hiện vụ dịch đầu tiên từ năm
1960 và sau đó cứ vài năm lại xuất hiện một vụ dịch.
2. Nguyên nhân và đặc điểm dịch tễ học
2.1. Nguyên nhân
Do virus dengue gây nên, virus này thuộc nhóm B của Acbor virus, gồm có 4
tup:I,II,III,IV
2.2. Đặc điểm dịch tễ
2.2.2. Nguồn bệnh: người và vượn mắc bệnh là nguồn truyền nhiễm (6-18 giờ trước
khi sốt và 72-96 giờ đầu của bệnh).
2.2.2. Đường truyền: theo đường máu
2.2.3. Côn trùng trung gian truyền bệnh: muỗi Aedes aegypti
2.2.4. Miễn dịch: sau khi khỏi, bệnh nhân thu được miễn dịch không bền, không
có miễn dịch chéo giữa các typ.
2.2.5. Đặc điểm dịch: hay gặp ở các tháng 6,7,8 dương lịch và có thể gây nên
các vụ dịch lớn (đặc biệt là trẻ em 2-9 tuổi bụ bẫm)
3. Triệu chứng học
3.1. Dengue xuất huyết
+ Sốt: sốt đột ngột, sốt cao 39 – 40oC, sốt 2-7 ngày kèm theo tình trạng
nhiễm trùng không đặc hiệu: nhức đầu, mất ngủ, chán ăn, đau họng, đau các cơ
khớp da xung huyết hoặc phát ban.
+ Xuất huyết: xuất hiện từ ngày thứ 5 trở đi với biểu hiện xuất huyết dưới
da (xuất huyết tự nhiên hoặc sau tiêm chích) xuất huyết niêm mạc, xuất huyết
nội tạng.
+ Khám sờ thấy hạch khuỷu tay.
+ Suy tuần hoàn: mạch nhanh, huyết áp hạ (HATĐ < 90 mmHg) đây là
một triệu chứng đặc biệt chú ý trong bệnh dengue xuất huyết.
+ Gan to: Ở các nước thì triệu chứng này chiếm đa số nhưng ở Việt Nam
thì tỷ lệ này chiếm 30%.
3.2. Tiêu chuẩn chuẩn đoán dengue xuất huyết theo OMS
+ Sốt đột ngột: 2- 7 ngày
+ Xuất huyết:
- Lase (+)
128
- Xuất huyết (dưới da, niêm mạc, nội tạng)
+ Gan to
+ Choáng: mạch nhanh nhỏ, huyết áp kẹt hoặc tụt (< 90mm Hg), kích
thích vật vã, đầu chi lạnh.
+ Xét nghiệm:
- Tiểu cầu < 100000/ml máu
- Tăng cô đặc máu: Hematocrit tăng 20%
( bình thường 38-40% )
- Rối loạn đông máu : tiểu cầu giảm, tỷ lệ Prothrombin giảm, Fibrinogen
máu giảm…
Theo OMS:Dengue xuất huyết = 2 triệu chứng lâm sàng + xét nghiệm
3.3. Phân độ nặng nhẹ của dengue xuất huyết theo OMS
Độ I : sốt + nhiễm trùng không đặc hiệu + lase (+)
Độ II: Độ I + xuất huyết
(Dengue xuất huyết đơn thuần)
Độ III: Suy tuần hoàn (mạch nhanh, huyết áp giảm)
Độ IV: Choáng nặng (vô mạch, huyết áp không đo được)
( Dengue xuất huyết có choáng )
3.4. Dengue xuất huyết có choáng
Hay xảy ra từ ngày 3-7 của bệnh, dấu hiệu suy tuần hoàn biểu hiện: da lạnh, tím
quanh môi, vật vã, bứt dứt, khó chịu, mạch nhanh nhỏ, huyết áp kẹt hoặc tụt (< 90
mmHg)
Xét nghiệm: Tiểu cầu < 100 000/ml máu
Hematocrit tăng
Dengue xuất huyết có choáng sẽ gây tử vong nhanh chóng.
3.5. Dấu hiệu tiền choáng (Prer Shock)
Tiêu chuẩn: bệnh nhân đang tỉnh táo xuất hiện tình trạng lơ mơ, đầu chi lạnh,
đau bụng, nôn ra máu, ỉa ra máu, gan to, xét nghiệm có Hematocrit tăng
Sau 12 giờ sẽ xảy ra tình trạng choáng.
4. Chẩn đoán
4.1. Chẩn đoán xác định: theo tiêu chuẩn OMS
4.2. Chẩn đoán phân biệt: Leptospira.
5. Điều trị
5.1. Dengue xuất huyết không có choáng (điều trị giống các bệnh do virus thường).
- Bù nước và điện giải bằng OMS
- Hạ sốt: bằng các phương pháp vật lý, sốt cao có thể dẫn đến co giật thì dùng
hạ sốt bằng Paracetamol
< 1 tuổi : 60mg/ lần
1-3 tuổi : 60 – 120 mg.
4-6 tuổi : 120mg
7-12 tuổi: 240 mg
- Vitamin C : dùng theo đường uống
Hội chứng Shock dengue = suy tuần hoàn + Hematocrit tăng cao
129
- Kháng histamin tổng hợp: dùng phenecgan (Virus nhiễm vào tế bào mastocyte
giải phóng histamin tăng thẩm thấu thành mạch nhưng không đáng kể) hiện nay
ít dùng.
* Chú ý: chống chỉ định dùng Aspinrin để hạ sốt
5.2. Dengue xuất huyết có choáng (chiếm khoảng trên 30% trong bệnh dengue xuất
huyết)
+ Thử Hematocrit 2h/lần
+ Plasma, Dextran
Theo OMS Ringerlactat 1/2 + Glucose 5% 1/2
Hoặc Nach 9% 1/2 + Glucose 5%1/2
- Với trẻ em: bù theo cân nặng
< 7 kg : ngày thứ 1: 220 ml/kg
ngày thứ 2: 165 ml/kg
ngày thứ 3: 132 ml/kg
7 – 10kg: ngày thứ 1: 165 ml/kg
ngày thứ 2: 132 ml/kg
ngày thứ 3: 88 ml/kg
12 – 18kg: ngày thứ 1: 132 ml/kg
ngày thứ 2: 88 ml/kg
ngày thứ 3: 88 ml/kg
> 18kg: ngày thứ 1: 88 ml/kg
ngày thứ 2: 88 ml/kg
ngày thứ 3: 88 ml/kg
Trong trường hợp nặng thì trong 8 giờ đầu sử dụng 50% số lượng dịch truyền
và 50% số còn lại sẽ sử dụng trong 16 giờ sau đó.
Đề phòng biến chứng OAP thì: số lượng dịch/giờ = giọt/ phút x 3
- Với người lớn:
Nếu Shock sảy ra nhanh chóng thì lúc đầu số lượng dịch truyền là 20 –30ml/kg
truyền tĩnh mạch càng nhanh càng tốt, nếu HA vẫn tụt xuống thì phải thay bằng dung
dịch Plasma hoặc Dextran liều 10 – 20ml/kg truyền đến khi HA lần thì sẽ giảm liều
còn 10ml/kg.
- Ngừng truyền khi Hematocrit về bình thường và bệnh nhân thèm ăn.
- Nếu truyền nhiễm dịch phải đo áp lực TMTW
+ Corticoid: hiện nay không dùng.
+ Truyền máu: khi có xuất huyết dữ dội (nôn ra máu, ỉa ra máu mà không cầm
được) Hematocrit giảm .
6. Phòng bệnh
- Vệ sinh môi trường
- Chống muỗi đốt
- Diệt bọ gậy
- Diệt muỗi trưởng thành.
LƯỢNG GIÁ
1. Trình bày triệu chứng lâm sàng của Dengue xuất huyết? Các tiêu chuẩn chẩn đoán
dengue xuất huyết theo tổ chức y tế thế giới (OMS)?
2. Trình bày triệu chứng choáng và tiền choáng trong bệnh dengue xuất huyết? Phân
độ nặng, nhẹ của dengue xuất huyết theo tổ chức y tế thế giới (OMS)?
130
3. Điền vào chỗ trống các câu sau
Câu 1. Triệu chứng lâm sàng của dengue xuất huyết
A.................
B.................
C.................
D. Suy tuần hoàn
E. Gan to
Câu 2. Để định ra tiêu chuẩn chẩn đoán xác định bệnh dengue xuất huyết, OMS dựa
vào các triệu chứng sau:
A.................
B.................
C. Gan to
D...................
E. Xét nghiệm
Câu 3. Biện pháp phòng bệnh sốt xuất huyết.
A.................
B.................
C.................
D..................