24 NGHIÊN C Ứ U -T R A O Đ Ổ I
B lỂ u TỨ Ợ NG
HOA SEN TRONG
VĂN HÓA VIỆ T
KIỀ U THU HOẠ CH
‘Jiptoa sen cũng như cái bát, là nhữ ng
ngữ đã quá quen thuộ c, khiế n ta
ngỡ rằ ng chúng đề u là tiế ng Việ t, khỏ i
phả i bàn gì nữ a. Có chăng, có ý kiế n nói
bát là danh từ gố c H án, còn ngư ờ i Việ t
xư a nói cái đọ i: “Lờ i nói đọ i m áu” (tụ c
ngữ Việ t cổ ). T h ế như ng, trớ trêu thay,
bát vôh cũng chẳ ng phả i gố c T rung Hoa.
Tra T ừ nguyên hoặ c Phậ t họ c từ điể n, ta
đề u thấ y giả i thích, bát nguyên tiế ng
Phạ n (Sanskrit) là Patra, âm H án ghi là
Bát đa la, sau gọ i tắ t là bát. Còn sen thì
th ú vị hơ n. Sen vố h âm P h ạ n là Senroja,
ngư ờ i T rung Quố c phiên âm là li-en, đọ c
theo H án Việ t là liên. Ngư ờ i Việ t thư ờ ng
đọ c là sen, hoa sen, như ng cũng gọ i là
Liên nhụ c (chỉ h ạ t sen). Tuy nhiên, ngư ờ i
Trung Quố c không chỉ đọ c theo âm P h ạ n
củ a Ân Độ cổ đạ i, m à còn gọ i sen là hà, là
phù dung, là p h ù cừ ... sỏ dĩ ngư òi viế t
phả i kể lể “co kê” như vậ y là do nhữ ng
tên gọ i H án Việ t này cũng đã đi vào văn
họ c Việ t, văn hóa Việ t. Chẳ ng hạ n, mộ t
bứ c tran h dân gian Đông Hồ vẽ chú bé
chăn trâ u cầ m cành lá sen che đầ u, lạ i có
phụ để chữ H án là “H à diệ p cái th an h
thanh ” (Lá sen che đầ u như cái lọ ng xanh
xanh). Như vậ y, nế u không nắ m đư ợ c chữ
nghĩa làm sao hiể u đư ợ c ý tứ củ a bứ c
tran h quê...
Nư ố c V iệ t ta cũng là quố c gia có
nhiề u sen. N hư ng xem ra th ì Ân Độ cũng
như Trung Quố c, hoa sen có đủ các m àu
xanh, đỏ , tím , vàng, trắ ng, hồ ng phong
phú hơ n. Riêng Ân Độ , hoa sen xanh và
trắ ng đư ợ c quý trọ ng hơ n, theo quan
niệ m P hậ t giáo.
Về m ặ t biể u tư ợ ng, hoa sen là loài
hoa Thánh, loài hoa “tuyệ t đẹ p” củ a văn
hóa phư ơ ng Đông. Sách vỏ Trung Quố c
cho biế t, dư òng như k hi có loài ngư òi là
đã có hoa sen. T hầ n thoạ i Ân Độ cũng kể
rằ ng nư ố c là nguyên th ủ y củ a vũ trụ .
Chính từ cái rố n củ a V ishnu (Thầ n Bả o
vệ ) trôi lề nh bề nh trong nư ớ c sau trậ n
hồ ng thủ y đã mọ c lên cây sen và từ cây
sen ấ y, thầ n B rahm a (Thầ n Sáng tạ o) đã
sinh ra và sáng tạ o nên mộ t th ế giớ i mố i.
ít n h ấ t có thể kể về ý nghĩa củ a mộ t
sô" biể u tư ợ ng củ a hoa sen như sau:
1- Là sinh thự c khí nữ - Yoni (Âm
vậ t);
2- Là sự no đầ y, phồ n vinh, phúc lộ c,
trư ờ ng thọ ;
3- Là sự linh thiêng, sự sinh đẻ siêu
nhiên, con cháu đông vui;
4- Là sự sông vĩnh hằ ng và tá i sinh,
đóa hoa bao bọ c vong linh, nơ i P h ậ t tổ
nghỉ ngơ i;
5- Là sự th u ầ n khiế t, thá n h thiệ n, sự
duy trì và ph á t triể n P h ậ t pháp, trí tuệ
dẫ n tớ i Niế t bàn (Nirvana).
Từ nhữ ng ý nghĩa củ a biể u tư ợ ng hoa
sen như đã nêu, ngư ờ i Ấ n Độ khi vẽ
Linga (Dư ơ ng vậ t), thư ờ ng bô' trí ở trên
cánh hoa sen, hoặ c dùng đóa sen làm vậ t
trang sứ c ỏ bên cạ nh như là biể u tư ợ ng
củ a Yoni (Âm vậ t) để biể u đạ t sứ c sinh
hoạ t tín h dụ c m ạ nh mẽ , sôi sụ c m à hài
hòa...
TẠ P CHÍ VHDG s ố 1/2011 25
Nữ thầ n Hoa Sen, là pho tư ợ ng nữ
thầ n lõa th ể đào đư ợ c ồ lư u vự c sông
Indux, trư ớ c đây 3000 năm , bộ mông củ a
nàng h ế t sứ c đẫ y đà, h ai tay nâng hai
bầ u vú - đó là nguyên hình Mẹ Đ ấ t quen
thuộ c ỏ nhiề u k h u vự c trên th ế giớ i. Hoa
sen vớ i tư cách tư ợ ng trư ng đơ n th u ầ n
củ a tính dụ c, nó hoàn toàn có tác dụ ng
môi giớ i...
Về biể u tư ợ ng ngôn ngữ củ a hoa sen,
th ế giớ i Phậ t giáo hay nói “ngồ i trên đóa
sen” - đó là biể u h iệ n đặ c trư ng nữ tính
củ a hoa sen. “Tòa sen” cũng là biể u tư ợ ng
gọ i Q uan T hế Âm. Ngài đư ợ c coi là th ầ n
lư ổ ng tính:
Đứ c Quan Ấ m ấ y truyệ n đờ i còn ghi
Võh xư a là đấ ng nam nhi.
(Quan Âm Thị Kính)
Vì vậ y, sẽ là sai lầ m kh i có ngư ờ i nói
rằ ng do ngư ờ i Việ t trọ ng nữ , nên P h ậ t Bà
Quan Âm ỏ ta là nữ . Xin thư a, trong
truyệ n Tây du kí, đứ c Q uan Âm cũng là
P hậ t Bà đấ y chứ , đâu phả i chỉ có ở nư ớ c
Việ t ta.
N hân nói về P h ậ t Bà Q uan Âm lạ i
liên tư ỏ ng tớ i huyề n thoạ i chùa Mộ t Cộ t ỏ
Thăng Long thờ i Lý, chúng tôi m uôn nói
về sự ngộ n hậ n củ a họ c giả Nguyễ n Đ ăng
Thụ c, khi ông cho rằ ng, biể u tư ợ ng bông
sen ở đây là ý niệ m củ a L inga (Dư ơ ng
vậ t)(1).
Như đã trìn h bày về ý nghĩa các biể u
tư ợ ng hoa sen ở trên, th ì chùa Mộ t Cộ t
cũng chính là mộ t biể u tư ợ ng hế t sứ c th ú
vị củ a kiế n trúc Việ t, trong dòng P hậ t
giáo thdi Lý (hoặ c có th ể từ Đinh Lê ở
Hoa Lư ) - đó chính là mô-tip Yoni (Nữ
âm), đư ợ c tiế p n h ậ n từ Ân Độ , hoặ c cũng
có thể từ Chăm pa; song đây là m ộ t biể u
tư ợ ng cách điệ u tu y ệ t vòi củ a bàn tay
kiế n trúc V iệ t cổ bậ c thầ y.
Trong n hiề u ý nghĩa củ a biể u tư ợ ng
hoa sen như đã nêu, theo triế t lí phồ n
thự c h ế t sứ c p h á t triể n và thị n h h ành
trong văn hóa Ân Độ cổ đạ i, mà chủ yế u
là văn hóa P h ậ t giáo. Chúng ta dư dng
như cũng tìm th ấ y xu hư ở ng củ a mĩ
th u ậ t phồ n thự c trong văn hóa Trung
Quố c truyề n thố ng, m à tiêu biể u là hình
tư ợ ng cá và hoa sen. Giớ i m ĩ th u ậ t T rung
Quố c đã sơ bộ tổ ng kế t các đồ án tổ hợ p cá
và sen gồ m: - Cá giỡ n sen - Đôi cá giỡ n
sen - Bôn cá giỡ n sen - N ăm cá giỡ n sen -
Tám cá giỡ n sen - Đ àn cá giỡ n sen - Cá
ngậ m cành sen - Cá ngoạ m ngó sen...
P hân tích tran h cắ t giấ y ở Thiể m Tây, cá
đư ợ c tạ o h ình đầ u tròn múp, đỉ nh đầ u
chẻ đôi khe th à n h miệ ng, dư ớ i đầ u có
mấ y khúc như nhữ ng đố t m ía ngắ n, toàn
bộ có ngoạ i hìn h đặ c trư ng sinh thự c khí
nam rõ rệ t. Bông sen tư ợ ng trư ng nữ âm
th ì đã quá rõ. Bở i vậ y, đồ án sen và cá
tư ợ ng trư ng cho nam nữ phố ỉ ngẫ u,
dư ờ ng như có quan hệ đế n ý thứ c sùng
bái sinh thự c khí thờ i cổ đạ i, có quan hệ
đế n cộ i nguồ n sâu xa củ a văn hóa Ân Độ ,
nơ i quê hư ơ ng củ a P h ậ t giáo. Đ úng như
Hégel đã nói: “Khi nói về hìn h thứ c nghệ
th u ậ t tư ợ ng trư ng, chúng tôi đã có dị p
nêu lên rằ ng, dư ớ i nhữ ng hìn h thứ c đa
dạ ng, phư ơ ng Đông, đặ c biệ t tôn thò sự
phồ n thự c (fertilité) chung củ a tự nhiên,
rằ ng nói tôn thờ không phả i yế u tố tinh
th ầ n và sứ c m ạ nh củ a ý thứ c m à tôn thờ
sứ c m ạ nh sinh sả n củ a sự sinh đẻ . Sự tôn
thờ này vố n là đặ c biệ t phổ biế n ở Ân Độ ,
cũng mở rộ ng sang cả Frigi (Phrygie) và
Xiri (Syrie), đư ợ c biể u hiệ n th à n h bứ c
tư ợ ng nữ th ầ n phồ n thự c khổ ng lồ . v ề
sau, khái niệ m phồ n thự c này cũng đư ợ c
26 NGHIÊN CỨ U - TRAO Đ ổ l
ngư ờ i Hy Lạ p chấ p nhậ n. Nói cụ thể hơ n,
quan điể m về sứ c phồ n thự c phổ biế n đôì
vớ i giớ i tự nhiên, là ngư òi ta dùng hình
trạ ng củ a sinh thự c khí đự c cái (dư ơ ng
vậ t và âm vậ t) để biể u hiệ n và sùng bái
như vậ t thiêng”.
Nhiề u họ c giả cho rằ ng, ngư òi Ấ n Độ
cổ đạ i lấ y hoa sen để tư ợ ng trư ng cho nữ
âm, coi nhữ ng cánh hoa sen hồ ng cũng
tư ơ ng tự ngoạ i h ình củ a nữ âm. Và điề u
thú vị là trong tiế ng Phạ n, chữ “buồ ng
sen” (gư ơ ng sen, b á t sen) cũng trù ng hợ p
vớ i chữ “tử cung” đề u đư ợ c gọ i là
“ultéru s”. Bở i sen là loài thự c v ậ t nhiề u
hạ t, tự a như nhiề u con cái, nên ngư ờ i xư a
dùng biể u tư ợ ng hoa sen để biể u lộ ý
tư ỏ ng phồ n thự c là hoàn toàn có cơ sở cả
về hiệ n thự c và tâm linh.
Ngoài cá - sen, tổ hợ p đồ án mĩ th u ậ t
Trung Hoa còn thấ y mộ t loạ t đồ án về các
loài chim vớ i sen, như : - Uyên ư ơ ng và
sen - Cò diệ c mổ sen - Cò diệ c vờ n sen -
Cò diệ c nằ m bên sen - Đ àn cò giỡ n sen -
Đôi cò đùa sen - Vị t luồ n trong sen...
Nhà văn hóa lổ n Q uách M ạ t Như ợ c
cho rằ ng, vô luậ n như th ế nào, hình
tư ợ ng chim vẫ n luôn luôn là biể u tư ợ ng
củ a sinh thự c khí nam , cho đế n nay từ
chim vẫ n dùng để chỉ dư ơ ng vậ t. c ả về
m ặ t văn họ c, trong truy ệ n Thủ y h ử đầ y
rẫ y nhữ ng chỗ gọ i sinh thự c khí nam là
chim.
ở Việ t Nam, theo tư liệ u khả o cổ họ c,
ngay từ th ế kỉ III - VI, đã ph á t hiệ n đư ợ c
nhiề u đầ u ngói ông ỗ Luy Lâu có trang trí
hoa sen. Còn từ th ế kỉ X trở đi, sen đã là
mộ t biể u tư ợ ng k há phể biế n trong trang
trí kiế n trúc các chùa Việ t cổ .
Theo các th ư tị ch cổ th ì văn hóa P hậ t
giáo Ân Độ vào Việ t Nam còn sớ m hơ n cả
Trung Quố c. Do vậ y, ý nghĩa phồ n thự c
củ a biể u tư ợ ng hoa sen Ân Độ cũng từ ng
thâm nhậ p vào văn hóa Việ t.
Thờ i đạ i Lý - T rầ n, các kiế n trúc P hậ t
giáo p hát triể n, đáng tiế c là do thòi gian
đã hủ y hoạ i đi nhiể u. Song qua mộ t sô"
ph ế tích, chúng ta vẫ n thấ y các đồ án hoa
sen đư ợ c tra n g trí rấ t đẹ p. Đó là các chân
cộ t đá hình hoa sen, các bệ đá hoa sen
hình hộ p thờ i Lý - Trầ n. Các diề m bia đá
thờ i Lê cũng tran g trí hoa sen cách điệ u
khá điêu luyệ n. Tuy nhiên, thú vị nh ấ t
vẫ n là các bứ c chạ m gỗ đình làng đúng
vớ i dòng nghệ th u ậ t phồ n thự c cá - sen
m ang tính phổ quát, như ng lạ i có nét đặ c
trư ng mà đồ án cá - sen dân gian Trung
Quố c không sán h đư ợ c. Chẳ ng h ạ n có thể
kể bứ c chạ m gỗ ở đình Đông Viên, xứ
Đoài, m iêu tả cả nh trai gái nô đùa dư ớ i
đầ m sen vô cùng sinh độ ng. B ằ ng th ủ
pháp m iêu tả ư ớ c lệ , tư ợ ng trư ng, ở giữ a
bứ c chạ m, nghệ n hân tạ c mộ t bông sen nở
m ãn khai, thấ y rõ cả b á t sen tròn mẩ y
hộ t, hai bên có h ai con cá lộ i và đề u châu
đầ u về phía bông hoa như lôì “ngư thủ ỹ
hý liên”... Trong cả nh tròi nư ớ c bao la
dư ớ i nắ ng hè, có bôn cô gái đang tắ m và
mộ t vài anh chàng đang dòm ngó... hế t
sứ c nghị ch ngợ m.
Đó cũng chính là cái cả nh quen thuộ c
như bài ca dao cổ đã khơ i gợ i:
Hôm. qua tát nư ớ c đầ u đình
Bỏ quên chiế c áo trên cành hoa sen
E m đư ợ c thì cho anh xin
H ay là em đ ề làm tin trong nhà...
Tuy nhiên, chúng ta cũng nên biế t,
không phả i cứ nói đế n văn hóa cổ Ấ n Độ ,
nói đế n P h ậ t giáo vớ i tòa sen th ì đề u là
phồ n thự c. Bên cạ nh nhữ ng ý nghĩa đó,
P hậ t giáo khi nói về cái đẹ p củ a hoa sen
còn có khái niệ m “Tứ đứ c” và “Thậ p
TẠ P C H ÍVH D G SỐ 1/2011 27
thiệ n”. Các K inh diệ u phậ p liên hoa,
Kinh Niế t bàn, K ỉ nh Hoa N ghiêm ... đề u
cùng nhấ n m ạ nh m ộ t ý niệ m như là châm
ngôn:
N h ấ t như liên hoa
Tạ i nê bấ t nhiễ m
Tỷ pháp giớ i Chân N h ư
Tạ i th ế bấ t vi thế ô.
(Thứ nhấ t như hoa sen
ở trong bùn mà không nhuố m
Tự a như Pháp giớ i Chân Như
ở trên đdi m à không bị đòi làm
vẩ n đụ c).
Như vậ y, sen còn là biể u tư ợ ng củ a sự
than h tao, tinh khiế t. C hính vì vậ y m à
Chu Đôn Di (1017 - 1073), cha đẻ củ a lý
họ c Tố ng Nho đã nêu lên triế t thu yế t b ấ t
hủ trong bài Ái liên thuyế t:
“Hoa củ a cỏ cây, dư ớ i nư ớ c trên cạ n,
các loài đáng yêu thích rấ t nhiề u. Đào
Uyên Minh đờ i T ấ n chỉ yêu thích hoa cúc;
từ triề u nhà Đư ồ ng trở đi, ngư ờ i đòi phầ n
nhiề u thích th ú hoa m ẫ u đơ n. Riêng ta
chỉ thích hoa sen. Bở i nó sinh ra từ bùn
nhơ , mà chẳ ng bị bùn nhuố m bẩ n. Dầ m
mình dư ớ i sóng nư ớ c, m à chẳ ng bị nư ớ c
nhấ n chìm. T hân cành bên trong thông
suố t, mà bên ngoài cứ ng cỏ i. Không có
dây leo, chẳ ng có cành nhánh. Hư ơ ng
thơ m càng xa càng th an h tao. Cứ vư ơ n
càng cao càng tin h khiế t, đứ ng thẳ n g
trong nư ớ c. D áng vẻ dư ờ ng như khiế n
ngư ờ i ta chỉ có thể ngắ m nhìn từ xa mà
không thể suồ ng sã.
Ta cho rằ ng: Cúc là ẩ n sĩ trong các
loài hoa. M âu đơ n là phư ờ ng phú quý
trong các giố ng hoa. Còn sen là bậ c quân
tử cao nhã trong các loạ i hoa.
Ôi! Niề m yêu thích hoa cúc, sau ông
Đào, hiế m nghe thấ y. Còn niề m dam mê
hoa sen, thì cùng sở thích như ta, liệ u có
ai chăng?
Riêng cái sự thích thú m ẫ u đơ n thì có
lẽ nhiề u kẻ vây”.
Nế u như các k inh sách P h ậ t giáo ví
sen vổ i Phậ t, th ì Chu Đôn Di muố n ví sen
vớ i ngư di quân tử cao thư ợ ng. Và đư ơ ng
nhiên hai quan niệ m không phả i không
có chỗ “đồ ng quy”, đó là: “Sinh ứ nê nhi
b ấ t nhiễ m ” (Sinh ra ở chôn bùn nhơ mà
không nhuố m bùn).
Đạ i th i hào Nguyễ n Trãi dư ờ ng như
rấ t tâm đắ c vớ i ý tư ở ng củ a họ Chu, nên
trong bài thơ Nôm vị nh “Hoa sen” đã viế t:
Lầ m nhơ chẳ ng bén, tố t hòa thanh
Quân tử kham khuôn đư ợ c thử a danh.
Lầ m là từ Việ t cổ , tứ c bùn. Và cả hai
câu thơ Nôm đề u là diễ n nghĩa diễ n ý câu
chữ H án ca tụ ng hoa sen củ a Chu Đôn
Di... Rồ i từ đó, qua cái gố c sâu xa củ a đạ o
Phậ t, qua Tông Nho, qua Nguyên Trãi, cố t
cách củ a hoa sen đã đi vào ca dao dân
gian, trỏ th àn h tâm hồ n Việ t tự thuỗ nào:
Trong đầ m g ì đẹ p bằ ng sen
Lá xanh bông trắ ng lạ i chen nhị vàng
N h ị vàng bông trắ ng lá xanh
Gầ n bùn mà chang hôi tanh mùi bùnn. □
K.T.H
CHÚ THÍCH
(1). N guyễ n Đ ăn g T h ụ c (1964), T ư tư ở ng
V iệ t N a m , t ư tư ở ng triế t họ c b ình d â n , K h ai
T ri, S à i G òn.
TÀI LIỆ U THAM KHẢ O
1. T r u n g Q uố c h à v ăn hóa (V ăn h ó a h oa
sen T ru n g Q uố c), C h iế t G ia n g n h â n d â n x u ấ t
b ạ n xã, 1995.
2. M ĩ tạ i n h â n g ia n , Bắ c K in h công nghệ
m ĩ th u ậ t x u ấ t b ả n x ã, 1987.
3. K un k a n d W a g n a lls (1997), Standard
D ictio nary o f F olklore M y th olog y a n d Legend,
28 NGHIÊN CỨ U - TRAO Đ ổ l
N ew Y ork, b ả n d ị ch T ru n g v ă n củ a V ư ơ ng Xí
V ăn trê n Tạ p chí D â n g ia n v ă n họ c lu ậ n đà n ,
số 6, n ă m 1992.
(*) Í-TS;
Về lờ i ca dao này, trong tậ p Thơ Phùng
Quán (Nxb. Văn họ c, 2003, tr. 174 - 175), tác
giả (1932 -1995) có bài thơ “Hoa sen” như sau:
“ Trong đầ m gì đẹ p bằ ng sen
Lá xanh bông trắ ng lạ i chen nhị vàng
N hị vàng bông trắ ng lá xanh
Gầ n bùn mà chẳ ng hô i tanh m ù i bùn".
Mặ c cho câu ca đư ợ c cả nư ớ c lư u truyề n
Và đờ i vẫ n tin là ca ngợ i phẩ m chấ t củ a sen.
Như ng tôi không thể nào tin đư ợ c
Câu ca này gố c gác tự nhân dân
Bồ i câu ca sặ c mùi phả n trắ c
Củ a nhữ ng phư ờ ng bộ i nghĩa vong ân!
Vố n con cái củ a giai cấ p cùng khổ
Chúng chòi lên cuộ c đờ i quyề n lự c vàng son
Nghĩ đế n mẹ cha chúng xấ u hổ
Chúng mư u toan giấ u che từ bỏ
Nói xa gầ n chúng mư ợ n chuyệ n sen
... N hị vàng bông trắ ng lắ xanh
Gầ n bùn mà chẳ ng h ôi tanh m ùi bùn
Tấ t cả là trong cái chữ “gầ n”
Chỉ mộ t chữ mà ta thấ u gan thấ u ruộ t
Nhữ ng manh tâm bộ i nghĩa vong ân.
Bùn vớ i sen đâu phả i chuyệ n gầ n?
Chính là sen mọ c lên từ trong đó
Gố c củ a sen là thăm thẳ m bùn đen
N hị vàng, bông trắ ng, lá xa nh...
Tấ t cả , tấ t cả , tấ t cả !...
Là do bùn hôi nuôi dư ỡ ng
Ngay cả hư ơ ng thanh khiế t ta đặ t lên bàn
thờ cúng
Cũng là xư ơ ng thị t củ a bùn tanh!
Như nhân dân
Gian truân, thầ m lặ ng, vô danh
Đã sinh ra vĩ nhân, anh hùng, nghệ sĩ...
Nhân danh bùn
Nhân danh sen
Tôi đề nghị :
Đuổ i câu phả n trắ c này khỏ i
kho báu dân gian!
- Tạ p chí Văn hóa dân gian, số 4, năm
2000 (tr. 53 - 61) có bài “Biể u tư ợ ng hoa sen
trong văn hóa Việ t Nam” củ a Nguyễ n Thị
Phư ơ ng Châm.
- Từ điể n biể u tư ợ ng văn hóa thế giớ i củ a
Jean Chevalier, Alain Gheerbrant (Nxb. Đà
Nắ ng, 1997, tr. 810 - 811) viế t về “sen” như
sau:
Cô thể n ó i là thứ hoa nhấ t hạ ng, nỏ ở
nhữ ng vùng nư ớ c thư ờ ng tù đọ ng và bẩ n đụ c,
bông sen toàn m ĩ mộ t cả ch dâm đẵ ng và tộ t
bậ c(...), nó là sự số ng x uấ t hiệ n đúng lầ n đầ u
tiên, trên khoả ng m ênh m ông không rõ sắ c màu
củ a nhữ ng vùng nư ớ c kh ỏ i nguyên. Trong tranh
hình A i Cậ p, nó đã xuấ t hiệ n n hư vậ y đó, trư ớ c
tấ t cả , sau đó tạ o hóa và vầ ng thái dư ơ ng mớ i
lóe ra từ trái tim rộ ng m ỏ củ a nó. Như vậ y hoa
sen trư ớ c hế t là bộ phậ n sinh dụ c, là âm hộ
mẫ u gố c, bả o đả m cho các cuộ c sinh thành và
tái sinh truyề n lư u m ă i mẫ i. Tử Đị a Trung Hả i
cho đế n Ấ n Độ và Trung Hoa, tầ m quan trọ ng
về ý nghĩa biể u tư ợ ng củ a nó, về m ặ t trầ n tụ c
cũng như về m ặ t linh thiêng, đề u b ắ t nguồ n từ
hình ả nh cơ bả n này. Hoa sen xanh, đư ợ c coi là
linh thiêng nh ấ t ỏ x ứ sỏ các pharaông, tỏ a m ộ t
hư ơ ng thơ m củ a cuộ c số ng thầ n thành: trên các
vách nhữ ng ngôi m ộ dư ớ i đấ t ỏ Thèbes, ta thấ y
hình ả nh nhữ ng cuộ c tụ họ p gia đình, ỗ đ ấ y cả
nhữ ng ngư ờ i số ng và nhữ ng ngư ờ i chế t trị nh
trọ ng hít thở bông hoa tím, cử ch ỉ trộ n lẫ n khoẳ i
lạ c vớ i thầ n diệ u hồ i sinh.
Văn chư ơ ng diễ m tình Trung Hoa - như ta
đã biế t, vố n kế t hợ p lố i chuộ ng phúng dụ vớ i
m ộ t chủ nghĩa hiệ n thự c sâu sắ c - dùng từ sen
đ ể c h ỉ đlch danh âm hộ , và danh hiệ u phỉ nh
nị nh n hấ t cô thể tặ ng cho m ộ t cô nàng đ ĩ thõa
là Sen Vàng. Tuy nhiên, trong các giá tộ tinh
thầ n Ấ n Độ và P hậ t giáo, màu sắ c trong trắ ng
cũa hoa sen bừ ng nở trình nguyên trên bùn nhơ
