Bước đầu suy nghĩ về đặc điểm văn hóa Công giáo ở Hà Nội

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2012<br /> <br /> 44<br /> <br /> B¦íC §ÇU SUY NGHÜ VÒ §ÆC §IÓM<br /> V¡N HãA C¤NG GI¸O ë Hµ NéI<br /> D­¬ng thÞ thïy Linh(*)<br /> i¸o phËn Hµ Néi lµ mét trong<br /> <br /> ch¾c h¼n sÏ cßn cã nhiÒu vÊn ®Ò vÒ lÝ<br /> <br /> gi¸o ë ViÖt Nam. Th¨ng Long - Hµ Néi<br /> <br /> 1. Vµi nÐt vÒ sù h×nh thµnh Gi¸o phËn<br /> <br /> G<br /> <br /> nh÷ng gi¸o phËn lín cña C«ng<br /> <br /> còng lµ mét trong nh÷ng ®Þa h¹t ®Çu<br /> tiªn tiÕp nhËn v¨n hãa C«ng gi¸o. Do vÞ<br /> <br /> trÝ lµ mét trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ<br /> v¨n hãa cña c¶ n­íc qua nhiÒu triÒu ®¹i<br /> <br /> phong kiÕn nªn khi C«ng gi¸o truyÒn b¸<br /> <br /> vµo ®©y h¼n cã nh÷ng nÐt ®Æc thï riªng,<br /> kh«ng thÓ trén lÉn víi c¸c gi¸o phËn<br /> <br /> kh¸c. Víi b¶n lÜnh cña mét nÒn v¨n hãa<br /> <br /> l©u ®êi ®· ®­îc thö th¸ch qua kh«ng Ýt<br /> biÕn cè lÞch sö, v¨n hãa Th¨ng Long - Hµ<br /> Néi ®· cã nh÷ng t¸c ®éng lµm biÕn ®æi<br /> <br /> v¨n hãa C«ng gi¸o, ®Ó råi tõ mét t«n<br /> <br /> gi¸o ®éc thÇn, xa l¹ trë nªn dung hîp víi<br /> <br /> v¨n hãa d©n téc. MÆt kh¸c, tr¶i suèt<br /> chiÒu dµi gÇn 400 n¨m hiÖn diÖn (tÝnh tõ<br /> <br /> luËn vµ thùc tiÔn cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu.<br /> Hµ Néi<br /> <br /> C«ng gi¸o truyÒn vµo ViÖt Nam nãi<br /> <br /> chung vµ Hµ Néi nãi riªng trong mét<br /> thêi k× ®Çy biÕn ®éng lÞch sö. §ã lµ thêi<br /> <br /> k× TrÞnh - NguyÔn ph©n tranh. Ban ®Çu,<br /> <br /> c¸c nhµ truyÒn gi¸o ®· thÓ hiÖn râ ý ®Þnh<br /> truyÒn gi¸o ®èi víi tÇng líp trªn, khi hä<br /> nç lùc l«i kÐo giíi quý téc theo t«n gi¸o<br /> nµy, nh­ng c¸ch lµm nµy kh«ng mÊy<br /> <br /> hiÖu qu¶. C«ng cuéc truyÒn gi¸o chØ thùc<br /> <br /> sù thu ®­îc nhiÒu thµnh c«ng khi c¸c<br /> gi¸o sÜ chuyÓn h­íng truyÒn gi¸o tíi<br /> tÇng líp d©n chóng.<br /> <br /> LÞch sö C«ng gi¸o ë ViÖt Nam ghi<br /> <br /> nh÷ng nç lùc truyÒn gi¸o ®Çu tiªn cña<br /> <br /> nhËn nh÷ng nç lùc truyÒn gi¸o ®Çu tiªn<br /> <br /> nh÷ng chiÒu c¹nh kh¸c nhau, v¨n hãa<br /> <br /> mµ ng­êi tiªn phong lµ gi¸o sÜ Giuliano<br /> <br /> c¸c gi¸o sÜ Dßng Tªn n¨m 1626)(1) , d­íi<br /> <br /> C«ng gi¸o còng cã nh÷ng t¸c ®éng nhÊt<br /> <br /> ®Þnh ®Õn v¨n hãa Th¨ng Long, ®Ó h×nh<br /> thµnh nªn mét diÖn m¹o V¨n hãa C«ng<br /> <br /> gi¸o ë Hµ Néi.<br /> <br /> Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i muèn<br /> <br /> t¹i Hµ Néi thuéc vÒ c¸c gi¸o sÜ Dßng Tªn,<br /> Baldinotti.<br /> <br /> Tuy<br /> <br /> nhiªn,<br /> <br /> do<br /> <br /> ch­a<br /> <br /> hiÓu<br /> <br /> phong tôc tËp qu¸n ®Þa ph­¬ng vµ kh«ng<br /> biÕt tiÕng ViÖt nªn viÖc truyÒn gi¸o ch­a<br /> ®¹t ®­îc thµnh c«ng nµo ®¸ng kÓ.<br /> <br /> KÕ tôc sù nghiÖp cña Baldinotti t¹i<br /> <br /> b­íc ®Çu ®­a ra vµi nhËn ®Þnh vÒ ®Æc<br /> <br /> Th¨ng Long - Hµ Néi lµ mét gi¸o sÜ Dßng<br /> <br /> Tuy nhiªn, ®©y chØ lµ nh÷ng suy nghÜ t¶n<br /> <br /> *. ThS., tr­êng Cao ®¼ng NghÖ thuËt Hµ Néi.<br /> 1. NguyÔn Kh¾c Xuyªn. L­îc sö ®Þa phËn Hµ Néi<br /> 1626-1954, Paris, 1994, tr.3.<br /> <br /> ®iÓm cña v¨n hãa C«ng gi¸o ë Hµ Néi.<br /> m¹n vÒ mét chñ ®Ò t­¬ng ®èi míi mÎ nªn<br /> <br /> D­¬ng ThÞ Thïy Linh. B­íc ®Çu suy nghÜ vÒ ®Æc ®iÓm…<br /> Tªn<br /> <br /> næi<br /> <br /> Rhodes<br /> <br /> tiÕng<br /> <br /> (tªn<br /> <br /> kh¸c<br /> <br /> tiÕng<br /> <br /> -<br /> <br /> ViÖt:<br /> <br /> Alexandre<br /> <br /> de<br /> <br /> 45<br /> <br /> Ngµy 3/12/1924, Tßa Th¸nh ®æi tªn c¸c<br /> <br /> §¾c Lé). Sù<br /> <br /> ®Þa phËn ë ViÖt Nam thµnh gi¸o phËn vµ<br /> <br /> víi thµnh tùu ch÷ Quèc ng÷, thµnh lËp<br /> <br /> ®ã, ®Þa phËn T©y §µng Ngoµi ®­îc ®æi<br /> <br /> nghiÖp cña gi¸o sÜ nµy t¹i ViÖt Nam g¾n<br /> <br /> Héi c¸c Thµy gi¶ng vµ nhiÒu c«ng tr×nh<br /> <br /> kh¸c. Chóng t«i ch­a t×m ®­îc tµi liÖu<br /> chÝnh x¸c ghi l¹i mèc thêi gian khi gi¸o<br /> <br /> sÜ nµy chÝnh thøc ®Æt ch©n lªn ®Êt Th¨ng<br /> Long. ChØ biÕt n¨m 1627, gi¸o sÜ §¾c Lé<br /> <br /> tæ chøc thµnh c«ng lÔ Gi¸ng sinh ®Çu<br /> tiªn trªn m¶nh ®Êt nµy. Còng trong thêi<br /> <br /> k× nµy, chÝnh quyÒn chóa TrÞnh rÊt träng<br /> thÞ c¸c gi¸o sÜ, nªn C«ng gi¸o ®· x©y<br /> <br /> dùng ®­îc nh÷ng nhµ thê ®Çu tiªn ë CÇu<br /> DÒn (CÇu DiÔn ngµy nay?), Vò X¸, Qu¶ng<br /> B¸ vµ §èng M¸c. DÉu cßn nhiÒu ý kiÕn<br /> <br /> kh¸c nhau vÒ vÞ gi¸o sÜ nµy, nh­ng theo<br /> <br /> chóng t«i, gi¸o sÜ §¾c Lé lµ ng­êi cã<br /> <br /> nhiÒu ®ãng gãp tÝch cùc cho v¨n hãa<br /> Th¨ng Long - Hµ Néi nãi riªng vµ v¨n<br /> hãa ViÖt Nam nãi chung.<br /> <br /> Theo dÊu ch©n cña nh÷ng ng­êi tiªn<br /> <br /> phong lµ rÊt nhiÒu nç lùc truyÒn gi¸o cña<br /> <br /> c¸c gi¸o sÜ Dßng Tªn, Héi Thõa sai Pari vµ<br /> c¸c chñng sinh, gi¸o d©n ng­êi ViÖt.<br /> <br /> Ngµy 9/9/1659, Tßa Th¸nh thiÕt lËp hai<br /> <br /> ®Þa phËn t«ng tßa ë ViÖt Nam vµ bæ<br /> <br /> nhiÖm F. Pallu vµ Lambert de la Motte<br /> lµm hai gi¸m môc ®Çu tiªn, cai qu¶n ®Þa<br /> <br /> phËn §µng Ngoµi vµ ®Þa phËn §µng<br /> Trong.<br /> <br /> Ngµy 25/11/1679, ®Þa phËn §µng Ngoµi<br /> <br /> ®­îc chia thµnh §«ng §µng Ngoµi vµ<br /> T©y §µng Ngoµi. Th¨ng Long thuéc ®Þa<br /> phËn T©y §µng Ngoµi.<br /> <br /> Ngµy 27/3/1846, ®Þa phËn T©y §µng<br /> <br /> Ngoµi ®­îc chia lµm hai: ®Þa phËn T©y<br /> <br /> §µng Ngoµi (Hµ Néi thuéc ®Þa phËn nµy)<br /> vµ ®Þa phËn Nam §µng Ngoµi.<br /> <br /> ®Æt tªn theo tªn hµnh chÝnh së t¹i. Theo<br /> thµnh Gi¸o phËn Hµ Néi.<br /> <br /> ChÞu ¶nh h­ëng nÆng nÒ cña cuéc di<br /> <br /> c­ n¨m 1954, Gi¸o phËn Hµ Néi ®· thùc<br /> sù mÊt vÞ thÕ trung t©m cña C«ng gi¸o<br /> <br /> ViÖt Nam. Sau hiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ th¸ng 7<br /> n¨m 1954, hµng chôc v¹n ng­êi C«ng<br /> <br /> gi¸o MiÒn B¾c di c­ vµo Nam, lóc nµy,<br /> theo quyÕt ®Þnh cña Tßa Th¸nh Vatican,<br /> Kh©m sø Tßa Th¸nh ®· chuyÓn tõ Hµ Néi<br /> <br /> vµo HuÕ, råi vµo Sµi Gßn. NhiÒu linh<br /> môc, gi¸m môc, nhiÒu dßng tu, héi ®oµn<br /> <br /> vµ nhiÒu trÝ thøc C«ng gi¸o còng theo<br /> dßng ng­êi di c­ ®ã.<br /> <br /> Tõ buæi ®Çu tiÕp nhËn C«ng gi¸o, dÉu<br /> <br /> ®· cã nh÷ng lóc tr¶i qua nh÷ng biÕn cè,<br /> <br /> tiªu biÓu nhÊt lµ cuéc di c­ n¨m 1954,<br /> nh­ng C«ng gi¸o ë Hµ Néi tõ nh÷ng<br /> chiÒu kÝch kh¸c nhau vÉn lu«n cã nh÷ng<br /> <br /> ®ãng gãp ®¸ng ghi nhËn cho v¨n hãa<br /> Thñ ®«.<br /> <br /> 2. Vµi nÐt vÒ v¨n hãa C«ng gi¸o<br /> <br /> 2.1. VÒ v¨n hãa t«n gi¸o<br /> Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, vÊn ®Ò mèi quan<br /> <br /> hÖ gi÷a v¨n hãa vµ t«n gi¸o hay kh¸i<br /> <br /> niÖm v¨n hãa t«n gi¸o ®­îc kh«ng Ýt nhµ<br /> nghiªn cøu v¨n hãa hay t«n gi¸o quan<br /> <br /> t©m, ®Æc biÖt lµ tõ sau NghÞ quyÕt Trung<br /> <br /> ­¬ng 5 (Khãa VIII, n¨m 1998). NghÞ quyÕt<br /> <br /> ®Ò cËp ®Õn nh÷ng nhiÖm vô chiÕn l­îc<br /> cña v¨n hãa trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp<br /> hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, trong ®ã<br /> nhiÖm vô b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ<br /> <br /> v¨n hãa t«n gi¸o trë thµnh mét trong<br /> nh÷ng nhiÖm vô chiÕn l­îc nµy.<br /> <br /> 45<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2012<br /> <br /> 46<br /> ViÖc ®Þnh nghÜa vÒ t«n gi¸o hay v¨n<br /> <br /> hãa thËt kh«ng ®¬n gi¶n, vµ ®Þnh vÞ mèi<br /> <br /> quan hÖ ®a chiÒu vµ phøc t¹p gi÷a chóng<br /> vÉn lµ ®Ò tµi cßn rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c<br /> <br /> nhau. Khi nãi ®Õn mèi quan hÖ nµy,<br /> <br /> ng­êi ta th­êng nghÜ ngay tíi nhËn ®Þnh<br /> cña nhµ thÇn häc P. Tillich, r»ng t«n<br /> <br /> gi¸o lµ bé phËn c¬ b¶n nhÊt cÊu thµnh<br /> v¨n hãa hoÆc t«n gi¸o lµ v¨n hãa. T¸n<br /> ®ång víi nhËn ®Þnh trªn, TrÇn Quèc<br /> <br /> V­îng còng cho r»ng t«n gi¸o võa lµ<br /> <br /> s¶n phÈm cña v¨n hãa, võa lµ thµnh<br /> phÇn h÷u c¬, mét nh©n tè cÊu thµnh nªn<br /> <br /> v¨n hãa. Ng­îc víi quan ®iÓm nªu trªn,<br /> mét sè nhµ thÇn häc Kit« gi¸o l¹i xem<br /> <br /> t«n gi¸o kh«ng ph¶i lµ mét bé phËn cña<br /> <br /> v¨n hãa khi nhÊn m¹nh C«ng gi¸o<br /> kh«ng ph¶i lµ v¨n hãa mµ lµ t«n gi¸o.<br /> Gi¸o hoµng Gioan Phaol« II quan niÖm:<br /> “V¨n hãa lµ lÜnh vùc Phóc ¢m hãa ®Çy<br /> <br /> ®Æc quyÒn”(2). Bªn c¹nh ®ã, còng cã nh÷ng<br /> quan ®iÓm nh­ t«n gi¸o ®èi lËp víi v¨n<br /> <br /> hãa trong mét thÓ thèng nhÊt hay t«n<br /> gi¸o<br /> <br /> ®øng<br /> <br /> trªn<br /> <br /> v¨n<br /> <br /> hãa<br /> <br /> nh­<br /> <br /> P.<br /> <br /> A.<br /> <br /> Phlorensky khi «ng nhËn ®Þnh: “T«n gi¸o<br /> <br /> ®øng trªn nh÷ng hiÖn t­îng v¨n hãa<br /> tinh thÇn, v¨n hãa xuÊt hiÖn trªn c¬ së<br /> <br /> t«n gi¸o: nghÖ thuËt ra ®êi nh­ nghÖ<br /> thuËt thê cóng, khoa häc vµ triÕt häc<br /> <br /> xuÊt hiÖn nh­ thö nghiÖm, xÐt l¹i quan<br /> <br /> ®iÓm t«n gi¸o vÒ thÕ giíi, cßn ®¹o ®øc vµ<br /> ph¸p luËt m·i m·i dùa trªn c¸c lêi r¨n<br /> t«n gi¸o”(3) .<br /> <br /> Chóng t«i cho r»ng, t«n gi¸o chÝnh lµ<br /> <br /> mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt<br /> <br /> cÊu thµnh v¨n hãa, nã ®ång thêi lµ thµnh<br /> phÇn quan träng quyÕt ®Þnh b¶n s¾c cña<br /> <br /> mét téc ng­êi nh­ng kh«ng thÓ ®ång<br /> nhÊt t«n gi¸o víi v¨n hãa. Bëi xÐt cho<br /> <br /> cïng thÕ giíi t©m linh siªu viÖt dï cã<br /> <br /> m¹nh mÏ ®Õn ®©u còng kh«ng thÓ thay<br /> <br /> thÕ hoµn toµn cho cuéc sèng vËt chÊt,<br /> trÇn tôc cña con ng­êi.<br /> <br /> 2.2.VÒ kh¸i niÖm v¨n hãa C«ng gi¸o<br /> Trë l¹i kh¸i niÖm v¨n hãa C«ng gi¸o,<br /> <br /> mÆc dï §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· cã<br /> sù ®æi míi vÒ nhËn thøc, quan ®iÓm vµ<br /> <br /> chÝnh s¸ch t«n gi¸o tõ n¨m 1990 víi<br /> <br /> NghÞ quyÕt 24 vµ víi NghÞ quyÕt Trung<br /> ­¬ng 5 vÒ v¨n hãa nh­ng cho ®Õn nay<br /> <br /> vÉn cã nhiÒu häc gi¶ b¨n kho¨n tr­íc<br /> viÖc cã nªn ®Æt ra vÊn ®Ò “v¨n hãa C«ng<br /> gi¸o” hay kh«ng. Theo chóng t«i, trªn<br /> <br /> thÕ giíi, Kit« gi¸o cã tÇm ¶nh h­ëng s©u<br /> réng. §©y lµ mét trong ba yÕu tè quan<br /> <br /> träng t¹o nªn v¨n minh Ch©u ¢u. ë ViÖt<br /> <br /> Nam, Kit« gi¸o còng gãp phÇn lµ c©y cÇu<br /> nèi ViÖt Nam víi v¨n minh T©y Ph­¬ng.<br /> <br /> H¬n n÷a, kh«ng thÓ phñ nhËn sù ®ãng<br /> gãp cña Kit« gi¸o víi v¨n hãa ViÖt trong<br /> c¸c lÜnh vùc v¨n hãa vËt thÓ vµ phi vËt<br /> <br /> thÓ nh­ viÖc h×nh thµnh ch÷ Quèc ng÷,<br /> b¸o chÝ vµ xuÊt b¶n phÈm, kiÕn tróc nhµ<br /> <br /> thê C«ng gi¸o, lÔ héi, lèi sèng céng ®oµn,<br /> v.v… ChÝnh v× vËy, chóng t«i thiÕt nghÜ<br /> <br /> hoµn toµn cã thÓ xem v¨n hãa C«ng gi¸o<br /> vµ nh÷ng ®ãng gãp cña nã nh­ mäi<br /> <br /> thµnh tè v¨n hãa t«n gi¸o kh¸c nh­ PhËt<br /> gi¸o, Nho gi¸o hay §¹o gi¸o.<br /> <br /> Chóng t«i vÉn ch­a t×m thÊy mét ®Þnh<br /> <br /> nghÜa nµo vÒ v¨n hãa C«ng gi¸o trong<br /> <br /> c¸c tõ ®iÓn ®· cã, kÓ c¶ tõ ®iÓn C«ng<br /> gi¸o. V× vËy, chóng t«i t¹m ®­a ra ®©y<br /> <br /> 2. Trung t©m Nghiªn cøu T«n gi¸o §­¬ng ®¹i,<br /> Tr­êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n. V¨n<br /> hãa t«n gi¸o trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa, KØ yÕu<br /> héi th¶o khoa häc, Nxb. T«n gi¸o, 2009, tr. 561.<br /> 3. Trung t©m Nghiªn cøu T«n gi¸o §­¬ng ®¹i,<br /> Tr­êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n. V¨n<br /> hãa t«n gi¸o trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa, tµi liÖu ®·<br /> dÉn, tr. 562.<br /> <br /> 46<br /> <br /> D­¬ng ThÞ Thïy Linh. B­íc ®Çu suy nghÜ vÒ ®Æc ®iÓm…<br /> <br /> 47<br /> <br /> mét ®Þnh nghÜa vÒ v¨n hãa C«ng gi¸o<br /> <br /> nhiÒu ng­êi tr­íc, cïng vµ sau Rhodes.<br /> <br /> nghiªn cøu: V¨n hãa C«ng gi¸o bao gåm<br /> <br /> tr­íc Rhodes lµ Francisco de Pina vµ sau<br /> <br /> nh­ mét kh¸i niÖm c«ng cô ®Ó phôc vô<br /> <br /> tÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa vËt thÓ (nh­<br /> <br /> kiÕn tróc nhµ thê C«ng gi¸o, v¨n häc,<br /> gi¸o nh¹c…) vµ nh÷ng gi¸ trÞ phi vËt thÓ<br /> <br /> (nh­ lèi sèng ®¹o, lÔ héi C«ng gi¸o…)<br /> mang nh÷ng dÊu Ên riªng cña C«ng gi¸o<br /> ®­îc c¸c tÝn ®å C«ng gi¸o s¸ng t¹o nªn<br /> <br /> trong qu¸ tr×nh sèng ®¹o vµ lÞch sö<br /> truyÒn ®¹o trªn kh¾p thÕ giíi.<br /> <br /> 3. V¨n hãa C«ng gi¸o ë Hµ Néi trong<br /> <br /> quan hÖ víi ®êi sèng v¨n hãa<br /> <br /> Trong ®ã, c«ng ®Çu thuéc vÒ vÞ gi¸o sÜ<br /> <br /> nµy lµ c¸c sÜ phu B¾c Hµ vµ nhiÒu ng­êi<br /> ViÖt Nam kh¸c. Cho ®Õn tr­íc ThÕ ChiÕn I<br /> th× ng­êi C«ng gi¸o vÉn cã vai trß quan<br /> <br /> träng hµng ®Çu trong biªn so¹n vµ phæ<br /> biÕn ch÷ Quèc ng÷.<br /> <br /> Tuy m¶nh ®Êt Qu¶ng Nam míi thùc lµ<br /> <br /> n¬i ghi nhËn nh÷ng thµnh tùu ®Çu tiªn<br /> <br /> trong c«ng cuéc Latinh hãa tiÕng ViÖt,<br /> nh­ng Hµ Néi víi vÞ thÕ lµ trung t©m cña<br /> <br /> §µng Ngoµi ®· gãp phÇn quan träng thóc<br /> <br /> tr×nh<br /> <br /> ®Èy lÞch sö h×nh thµnh ch÷ Quèc ng÷. Hµ<br /> <br /> gi¸o ë Hµ Néi, v× vËy, chóng t«i chØ xin<br /> <br /> b¶n s¸ch b¸o nªn ¶nh h­ëng cña ch÷<br /> <br /> thµnh tè c¶ vËt thÓ vµ phi vËt thÓ cña<br /> <br /> sè l­îng ®å sé s¸ch xuÊt b¶n t¹i ®©y thêi<br /> <br /> HiÖn<br /> <br /> t¹i vÉn<br /> <br /> ch­a<br /> <br /> cã<br /> <br /> c«ng<br /> <br /> nghiªn cøu toµn diÖn vÒ v¨n hãa C«ng<br /> <br /> Néi lµ n¬i cã ®iÒu kiÖn ®Ó in Ên vµ xuÊt<br /> <br /> ®­a ra vµi nhËn xÐt b­íc ®Çu vÒ mét sè<br /> <br /> Quèc ng÷ cßn lan sang c¶ b¸o chÝ vµ mét<br /> <br /> v¨n hãa C«ng gi¸o ë Hµ Néi nh­ sau:<br /> <br /> k× ®Çu. Hµ Néi còng lµ trung t©m cña<br /> <br /> 3.1. V¨n hãa C«ng gi¸o ë Hµ Néi cã<br /> <br /> tÝnh tiªu biÓu cao<br /> <br /> - Ch÷ Quèc ng÷<br /> Alexandre de Rhodes ®­îc thõa nhËn<br /> <br /> lµ mét trong nh÷ng gi¸o sÜ quan träng<br /> nhÊt ®Æt nÒn mãng cho ch÷ Quèc ng÷. Bé<br /> ba t¸c phÈm Tõ ®iÓn ViÖt - Bå - La, PhÐp<br /> <br /> gi¶ng t¸m ngµy vµ LÞch sö v­¬ng quèc<br /> <br /> §µng Ngoµi cña «ng cã ¶nh h­ëng l©u<br /> dµi ®Õn lÞch sö ng«n ng÷ vµ v¨n hãa ViÖt<br /> Nam. M¶nh ®Êt Th¨ng Long - Hµ Néi<br /> <br /> còng chÝnh lµ n¬i Rhodes thai nghÐn vµ<br /> cho ra ®êi hai t¸c phÈm Tõ ®iÓn ViÖt - Bå -<br /> <br /> La vµ PhÐp gi¶ng t¸m ngµy. Riªng t¸c<br /> phÈm LÞch sö v­¬ng quèc §µng Ngoµi lµ<br /> <br /> mét nguån t­ liÖu lÞch sö v« cïng quý gi¸<br /> ®Ó nghiªn cøu Th¨ng Long - Hµ Néi thÕ kØ<br /> <br /> XVII. Tuy vËy, ch÷ Quèc ng÷ kh«ng ph¶i<br /> <br /> lµ c«ng tr×nh cña mét m×nh Alexandre de<br /> Rhodes mµ cßn cã sù ®ãng gãp to lín cña<br /> <br /> phong trµo truyÒn b¸ ch÷ Quèc ng÷ do<br /> <br /> §¶ng Céng s¶n §«ng D­¬ng ph¸t ®éng.<br /> C¸c sÜ phu B¾c Hµ víi tæ chøc Héi TruyÒn<br /> <br /> b¸ ch÷ Quèc ng÷ ®· ®ãng gãp kh«ng nhá<br /> khi ®­a ch÷ Quèc ng÷ vµo cuéc sèng. Râ<br /> <br /> rµng, ch÷ Quèc ng÷ lóc ®Çu cã thÓ lµ mét<br /> <br /> s¶n phÈm cña c¸c gi¸o sÜ Ph­¬ng T©y vµ<br /> lµ c«ng cô phôc vô môc ®Ých truyÒn gi¸o,<br /> nh­ng sau nµy ng­êi ViÖt ®· “kh«n khÐo”<br /> <br /> sö dông ch÷ Quèc ng÷ vµ biÕn nã thµnh<br /> hån d©n téc.<br /> <br /> - VÒ kiÕn tróc nhµ thê<br /> Theo NguyÔn Hång D­¬ng, ®ãng gãp<br /> <br /> lín nhÊt trªn lÜnh vùc v¨n hãa vËt thÓ<br /> cña C«ng gi¸o ë Hµ Néi lµ kiÕn tróc nhµ<br /> thê C«ng gi¸o(4). NÕu Nhµ thê §øc Bµ t¹i<br /> <br /> Thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ mét c«ng<br /> tr×nh t­¬ng ®èi toµn diÖn cho kiÕn tróc<br /> <br /> 4. NguyÔn Hång D­¬ng. Kit« gi¸o ë Hµ Néi, Nxb.<br /> T«n gi¸o, 2008, tr.103.<br /> <br /> 47<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2012<br /> <br /> 48<br /> C«ng gi¸o, Nhµ thê §¸ Ph¸t DiÖm lµ mét<br /> <br /> Gßn, lµ mét trong hai trung t©m lín nhÊt<br /> <br /> thÓ hiÖn sù giao thoa s©u s¾c víi kiÕn<br /> <br /> Vai trß trung t©m nµy cña C«ng gi¸o<br /> <br /> s¸ng t¹o ®éc ®¸o trong kiÕn tróc nhµ thê,<br /> tróc truyÒn thèng ViÖt Nam th× Nhµ thê<br /> Lín Hµ Néi lµ nhµ thê tiªu biÓu cho kiÕn<br /> <br /> tróc G«tic. Tuy kh«ng næi bËt nh­ Nhµ<br /> thê §¸ Ph¸t DiÖm nh­ng trong kiÕn tróc<br /> <br /> rÊt chi tiÕt cña Nhµ thê Lín Hµ Néi, cã<br /> <br /> thÓ dÔ dµng b¾t gÆp nh÷ng ®­êng nÐt<br /> gÇn gòi víi kiÕn tróc cæ truyÒn ViÖt<br /> Nam.<br /> <br /> §»m<br /> <br /> s©u bªn<br /> <br /> trong<br /> <br /> d¸ng<br /> <br /> nÐt<br /> <br /> Ph­¬ng T©y, Nhµ thê Lín Hµ Néi vÉn Èn<br /> <br /> chøa hån d©n téc, bëi nã ®­îc t¹o nªn do<br /> bµn tay tµi hoa cña rÊt nhiÒu ng­êi thî<br /> <br /> thñ c«ng ViÖt Nam. Bªn c¹nh nguyªn vËt<br /> <br /> liÖu vµ nh©n c«ng b¶n ®Þa, gÇn ®©y trong<br /> mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu kiÕn tróc<br /> <br /> cã nh¾c ®Õn vai trß cña kiÕn tróc s­<br /> ng­êi ViÖt (Docteur Th©n), t¸c gi¶ cña Ýt<br /> nhÊt 3 c«ng tr×nh tiªu biÓu t¹i Hµ Néi lµ<br /> <br /> Nhµ thê Hµm Long, Nhµ thê Phïng<br /> Khoang vµ Nhµ thê Lµng T¸m.<br /> <br /> Quan s¸t phÇn Cung Th¸nh ®­îc s¬n<br /> <br /> son thÕp vµng t¹i Nhµ thê Lín Hµ Néi,<br /> líp m¸i ngãi ta t¹i mÆt ®øng cña Nhµ<br /> <br /> thê Cöa B¾c hay phÇn tr¹m kh¾c gç tinh<br /> x¶o víi c¸c häa tiÕt cæ truyÒn ViÖt t¹i<br /> Nhµ thê Hµm Long, cã thÓ dÔ dµng nhËn<br /> <br /> ra lßng tù hµo d©n téc s©u s¾c trong t©m<br /> <br /> t­ ng­êi gi¸o d©n Hµ Néi tr­íc còng nh­<br /> nay.<br /> <br /> Ch÷ Quèc ng÷ vµ kiÕn tróc nhµ thê<br /> <br /> C«ng gi¸o chØ lµ hai trong rÊt nhiÒu<br /> nh÷ng dÊu Ên cña v¨n hãa C«ng gi¸o<br /> gãp thªm cho v¨n hãa Th¨ng Long - Hµ<br /> <br /> Néi, nÒn v¨n hãa cña sù héi tô nh÷ng<br /> tinh hoa.<br /> <br /> 3.2. V¨n hãa C«ng gi¸o ë Hµ Néi, nhÊt<br /> <br /> lµ giai ®o¹n tr­íc n¨m 1954, cïng víi Sµi<br /> <br /> cña C«ng gi¸o ViÖt Nam<br /> <br /> ë Hµ Néi thÓ hiÖn trong rÊt nhiÒu lÜnh<br /> <br /> vùc, c¶ vËt thÓ vµ phi vËt thÓ nh­ in Ên,<br /> xuÊt b¶n phÈm, ©m nh¹c Th¸nh ca, b¸o<br /> chÝ C«ng gi¸o vµ v¨n häc nghÖ thuËt.<br /> <br /> NÕu Hµ Néi lµ mét trung t©m vÒ in Ên<br /> <br /> trong suèt c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn víi<br /> <br /> kÜ thuËt in b»ng c¸c b¶n kh¾c gç, th×<br /> ng­êi C«ng gi¸o mang ®Õn Hµ Néi kÜ<br /> <br /> thuËt in b»ng c¸c con ch÷ ®óc rêi b»ng<br /> <br /> ®ång hoÆc ch×. Theo nhµ nghiªn cøu<br /> NguyÔn Kh¾c Xuyªn th× nhµ in theo kÜ<br /> <br /> thuËt hiÖn ®¹i ®Çu tiªn t¹i ViÖt Nam lµ<br /> <br /> nhµ in VÜnh TrÞ (Hµ Nam ngµy nay) d­íi<br /> thêi Gi¸m môc Jacques Longer (1752 -<br /> <br /> 1831). KÜ thuËt in Ên míi còng lµ mét<br /> <br /> trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh dÉn tíi sù<br /> ra ®êi cña b¸o chÝ ViÖt Nam. Sau khi nhµ<br /> <br /> in VÜnh TrÞ gÆp háa ho¹n, Linh môc<br /> Theurel, ng­êi míi häc nghÒ in ë Ph¸p<br /> <br /> tr­íc khi sang truyÒn gi¸o ë ViÖt Nam,<br /> <br /> ®· gãp søc thµnh lËp lªn nhµ in ë KÎ<br /> <br /> Nhµu (T©n §é, Hµ T©y cò) vµ sau ®ã lµ KÎ<br /> Së, Hµ Néi. Nh­ vËy, Gi¸o phËn Hµ Néi lµ<br /> n¬i ®Çu tiªn tiÕp nhËn kÜ thuËt in Ên míi<br /> vµ trë thµnh trung t©m cña nghÒ in hiÖn<br /> ®¹i ViÖt Nam cho ®Õn n¨m 1954.<br /> <br /> Ai ®· tõng nghe Lµng t«i, §µn chim<br /> <br /> ViÖt cña V¨n Cao, Nh÷ng g¸c chu«ng<br /> gi¸o ®­êng cña Huy Du hay TiÕng ch«ng<br /> nhµ thê cña NguyÔn Xu©n Kho¸t h¼n<br /> <br /> thÊm thÝa søc lan táa vµ ¶nh h­ëng<br /> m¹nh mÏ cña Th¸nh nh¹c ®Õn nh÷ng trÝ<br /> <br /> thøc buæi ®Çu T©n nh¹c nµy. C¶ mét thÕ<br /> hÖ c¸c nh¹c sÜ tªn tuæi ViÖt Nam nh­<br /> <br /> NguyÔn Xu©n Kho¸t, NguyÔn H÷u HiÕu,<br /> <br /> L­u Quang DuyÖt, Lª Th­¬ng, V¨n Cao,<br /> <br /> 48<br /> <br />