CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TỔ CHỨC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ
HÀNG TỒN KHO TRONG CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT VIỆT NAM
Phan Hương Thảo1
Tóm tắt: Tổ chức kế toán quản trị (KTQT) hàng tồn kho luôn giữ vai trò quan
trọng trong mỗi doanh nghiệp, tuy nhiên tác dụng cung cấp thông tin cho các
đối tượng khác nhau sẽ khác nhau, tuỳ thuộc vào việc xây dựng và khai thác
hệ thống kế toán đó. Các doanh nghiệp sản xuất (DNSX) ở các nước phát triển
trên thế giới đã xây dựng hệ thống kế toán quản trị hàng tồn kho hiện đại, cung
cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản trị nội bộ để trợ giúp họ trong việc lập kế
hoạch, tổ chức thực hiện kế hoạch và kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch
hàng tồn kho (HTK). Do vậy, việc tổ chức KTQT hàng tồn kho luôn là sự quan
tâm hàng đầu của nhiều doanh nghiệp và được vận dụng vào công tác quản lý
của họ, bởi kế toán quản trị có vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin
kế toán hữu ích, linh hoạt, nhanh chóng và hiệu quả phục vụ tốt cho quá trình
quản lý kinh doanh của doanh nghiệp. Bài viết chọn lọc, xác lập các yếu tố ảnh
hưởng đến tổ chức kế toán quản trị hàng tồn kho trong các DNSX Việt Nam, tiến
hành phân tích đánh giá thực trạng từ cuộc khảo sát các doanh nghiệp sản xuất
trong các lĩnh vực khác nhau tại một số tỉnh thành ở Việt Nam trong năm 2022.
Thông qua mô hình hồi quy, kết quả nghiên cứu giúp nhà quản trị các DNSX hiểu
được sự tác động của các yếu tố đến tổ chức KTQT hàng tồn kho để từ đó đưa
ra các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài sản và cắt giảm chi phí tồn kho
cho doanh nghiệp.
Từ khóa: Doanh nghiệp sản xuất, hàng tồn kho, kế toán quản trị, tổ chức, yếu tố.
1. GIỚI THIỆU CHUNG
Hàng tồn kho là một trong những khoản mục chủ yếu và quan
trọng trong tài sản ngắn hạn của các doanh nghiệp. Hàng tồn kho giúp
cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp diễn ra bình
thường, liên tục và có hiệu quả, góp phần ổn định thị trường hàng hóa.
1 Trường Đại học Thương mại. Email: thaophandhtm@tmu.edu.vn
564
KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...
Tồn kho được hiểu là các nguồn nhàn rỗi được giữ lại để sử dụng cho
tương lai. Việc kiểm soát tồn kho rất cần thiết để đảm bảo tồn kho luôn
ở mức vừa đủ. Nếu mức tồn kho quá cao sẽ khiến giá thành tăng cao,
khó cạnh tranh với đối thủ trên thị trường. Ngược lại, nếu tồn kho thấp
sẽ làm giảm doanh số bán hàng, gây đình trệ trong sản xuất. Để quản
lý tốt được hàng tồn kho phải có sự kết hợp hiệu quả giữa các bộ phận
chức năng trong doanh nghiệp, trong đó kế toán là công cụ quản lý quan
trọng không thể thiếu đối với nhà quản lý.
Hàng tồn kho trong doanh nghiệp tồn tại dưới hình thái vật chất
bao gồm nhiều đối tượng khác nhau, đa dạng về chủng loại, khác nhau
về đặc điểm, điều kiện bảo quản và được hình thành từ nhiều nguồn.
Do đó, việc xác định được chất lượng, tình trạng, giá trị hàng tồn kho
là việc khó khăn, phức tạp, yêu cầu không chỉ phản ánh dưới góc độ kế
toán tài chính mà còn phải theo dõi dưới góc độ kế toán quản trị là điều
cần thiết. Thông tin của kế toán tài chính nhằm trình bày hàng tồn kho
theo hiện trạng của chúng tại một thời điểm, nhưng để ra quyết định
liên quan đến hàng tồn kho như mua, bán, sản xuất thì sử dụng những
thông tin này là chưa đủ. Việc ra quyết định về HTK có liên quan và chi
phối đến việc thực hiện các quyết định khác trong quá trình hoạt động
của doanh nghiệp. Vì vậy nhà quản trị cần phải thu thập các thông tin
thường xuyên về từng loại hàng tồn kho riêng biệt, đánh giá hiện trạng
và hiệu quả kinh tế mà chúng mang lại trong từng thời kỳ kinh doanh
để ra quyết định. Toàn bộ thông tin này không được trình bày trong báo
cáo tài chính mà được cung cấp bởi kế toán quản trị. Tuy nhiên, tổ chức
kế toán quản trị nói chung và kế toán quản trị hàng tồn kho nói riêng
vẫn là một nội dung tương đối mới, do đó trong tổ chức triển khai vẫn
còn nhiều bất cập, lúng túng dẫn đến thông tin không đầy đủ, kịp thời và
chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý đối với bộ phận tài sản quan trọng
này của doanh nghiệp. Chính vì lý do trên, việc nghiên cứu các yếu tố
ảnh hưởng đến tổ chức kế toán quản trị hàng tồn kho trong DNSX là
điều cần thiết và có ý nghĩa thiết thực cho các nhà quản trị.
Hiện nay chưa có khái niệm chính thức về tổ chức KTQT hàng tồn
kho trong doanh nghiệp. Tuy nhiên KTQT hàng tồn kho là một bộ phận
của hệ thống kế toán nói chung, là một phần trong công tác kế toán quản
565
Phần 3. TÀI CHÍNH
trị của doanh nghiệp nói riêng. Theo tác giả, khái niệm tổ chức KTQT
hàng tồn kho có thể được hiểu như sau: “Tổ chức KTQT hàng tồn kho
là quá trình thiết lập, tổ chức mối quan hệ giữa các nội dung của KTQT
hàng tồn kho, các kỹ thuật kế toán quản trị với lao động kế toán cùng
các thiết bị, phương tiện hỗ trợ nhằm thu thập, xử l và cung cấp thông
tin về tình hình hàng tồn kho của doanh nghiệp giúp các nhà quản trị
đưa ra các quyết định kinh doanh để đạt được mục tiêu đặt ra một cách
tốt nhất và hiệu quả nhất”.
Trong cơ chế quản lý kế toán tài chính hiện nay, vai trò của tổ chức
kế toán quản trị hàng tồn kho ngày càng được coi trọng bởi đó là công
cụ không thể thiếu được trong quản lý kinh tế tài chính ở các doanh
nghiệp. Vai trò này được thể hiện thông qua quá trình các nhân viên kế
toán áp dụng các kỹ thuật kế toán quản trị như xây dựng định mức, lập
dự toán, thu thập, xử lý, phân tích và cung cấp, kiểm soát thông tin kế
toán hàng tồn kho giúp cho nhà quản trị thực hiện tốt các chức năng
quản lý.
2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
Ở Việt Nam, KTQT đã ra đời và phát triển gắn liền với chính sách,
chế độ kế toán áp dụng ở các doanh nghiệp từ đầu những năm 1990,
tuy nhiên tổ chức KTQT mới trở thành yêu cầu cấp bách trong hệ thống
kế toán của doanh nghiệp trong những năm trở lại đây, với mục đích
nâng cao chất lượng thông tin kế toán cung cấp. Nghiên cứu về tổ chức
KTQT HTK ở Việt Nam cho đến thời điểm này còn khá hạn chế.
Trần Thị Quỳnh Giang (2014) với nghiên cứu “Kế toán quản trị
hàng tồn kho: công cụ giúp doanh nghiệp hội nhập hiệu quả”. Từ kết quả
khảo sát thực trạng kế toán quản trị hàng tồn kho tại một số doanh nghiệp
sản xuất cho thấy kế toán quản trị hàng tồn kho tại các doanh nghiệp này
hiện chưa được thực hiện đầy đủ. Công tác lập kế hoạch về dự trữ mới
chỉ dừng lại ở mức độ ước đoán, chưa thiết lập định mức hàng tồn kho.
Kế hoạch dự trữ an toàn trong các doanh nghiệp được xây dựng dựa trên
lượng hàng tồn kho sản xuất dùng trong một ngày để từ đó xác định mức
tồn kho đủ để đáp ứng trong vòng 3 tuần. Các doanh nghiệp thu thập
thông tin về hàng tồn kho chưa được chặt chẽ, chưa thực sự hỗ trợ cho
566
KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ DÀNH CHO CÁC NHÀ KHOA HỌC TRẺ KHỐI TRƯỜNG KINH TẾ VÀ KINH DOANH...
công tác quản lý hàng tồn kho, chưa tiến hành phân tích số liệu đánh giá
hiệu quả của hàng tồn kho và của công tác quản trị hàng tồn kho. Từ đó,
tác giả đã đề xuất một số giải pháp hoàn thiện kế toán quản trị hàng tồn
kho bao gồm: lập kế hoạch mua hàng, xây dựng định mức hàng tồn kho,
quyết định tồn kho, xác định lượng hàng tồn kho tối ưu bằng phương
pháp phương trình tính toán và phương pháp tính bảng. Tác giả trình bày
giải pháp hoàn thiện việc thu thập thông tin thực hiện yêu cầu quản trị về
chứng từ kế toán, tài khoản kế toán, sổ kế toán, xây dựng và cung cấp một
số báo cáo kế toán quản trị hàng tồn kho.
Trong nghiên cứu về sự ảnh hưởng của thông tin kế toán quản
trị hàng tồn kho cho việc ra quyết định kinh doanh, Tapan và cộng sự
(2013) đã điều tra hai nhân tố quan trọng liên quan tới việc ra quyết
định kinh doanh của nhà quản trị là: hệ thống luật lệ quản trị hiện hành
trong hoạt động của công ty và bản chất của thông tin về hàng tồn kho
được sử dụng như là công cụ hỗ trợ cho việc ra quyết định. Hai hệ thống
quy định được đưa vào xem xét đó là hệ thống các quy định kiểm soát
có tính mệnh lệnh và hệ thống các luật lệ có tính tự nguyện. Nghiên
cứu thực hiện điều tra thực nghiệm về các quyết định kinh doanh liên
quan đến HTK bởi các nhà quản trị khác nhau hoạt động trong ngành
khai thác than của Úc chỉ ra rằng thông tin KTQT HTK có ảnh hưởng
to lớn đến tính sẵn sàng của nhà quản trị trong việc xem xét các quyết
định kinh doanh để tránh những rủi ro trong tương lai hơn là các các
quy định có tính luật lệ.
Nzuza (2013) một lần nữa khẳng định qua nghiên cứu của mình
rằng kế toán quản trị HTK ngày càng nhận được nhiều hơn sự chú ý
và quan tâm trong môi trường cạnh tranh cao. Trong bối cảnh hiện nay,
mục đích của nghiên cứu này là để kiểm tra giả thuyết rằng hiệu quả
quản lý hàng tồn kho dẫn đến một sự cải tiến trong hoạt động tài chính
của một công ty. Tác giả đã sử dụng dữ liệu cho phân tích đến từ các
cơ sở dữ liệu ICAP, chứa các thông tin tài chính trên tất cả các phương
diện tại các công ty bán lẻ ở Durban, Nam Phi. Nghiên cứu cũng đã tập
trung xem xét các nhân tố có thể tác động tới công tác kế toán quản trị
hàng tồn kho trong các doanh nghiệp bán lẻ tại Nam Phi: thực phẩm, dệt
may và hóa chất đã được lựa chọn. Kết quả cho thấy các doanh nghiệp
567
Phần 3. TÀI CHÍNH
ở Durban đều đối mặt với khó khăn có liên quan đến việc tổ chức kế
toán quản trị hàng tồn kho trong việc cung cấp các thông tin cần thiết
cho nhà quản trị. Một trong các lý do là kế hoạch hàng tồn kho, trình độ
nhân viên kế toán chưa thật sự phù hợp với nhu cầu nhà quản trị trong
việc lập kế hoạch và kiểm soát hàng tồn kho. Trong khi đó các nhà quản
trị luôn cần thông tin kế toán để lập kế hoạch về doanh thu và dự toán về
cung ứng, dự toán sản xuất. Do đó, nghiên cứu đã khuyến nghị nhà quản
trị tại các doanh nghiệp này nên thiết kế hệ thống quản lý hàng tồn kho
phù hợp với mục đích kiểm soát chi phí hiệu quả, kịp thời và minh bạch.
Nguyễn Thúy Hằng (2018) đã khái quát thực trạng kế toán quản trị
hàng tồn kho trong các doanh nghiệp sản xuất Việt Nam hiện nay. Các
doanh nghiệp mới chỉ tập trung kế toán hàng tồn kho theo yêu cầu của
kế toán tài chính, việc thực hiện KTQT hàng tồn kho còn rất hạn chế, cụ
thể trong việc tổ chức hệ thống chứng từ hướng dẫn, hệ thống tài khoản
chi tiết, việc lập định mức và xây dựng dự toán HTK còn đơn giản, quá
trình phân tích và cung cấp thông tin KTQT hàng tồn kho chưa đáp ứng
được yêu cầu quản lý. Qua những hạn chế đó, tác giả đã chỉ ra nguyên
nhân dẫn đến thực trạng trên. Từ thực trạng khảo sát về công tác kế toán
quản trị HTK tại các DNSX, tác giả đã đưa ra các giải pháp hoàn thiện
kế toán quản trị hàng tồn kho tại các doanh nghiệp gồm: Xác lập mô
hình tổ chức KTQT hàng tồn kho, hoàn thiện việc tính giá hàng tồn kho
(áp dụng phương pháp đánh giá hàng tồn kho theo giá ước tính); hoàn
thiện tổ chức xây dựng dự toán hàng tồn kho dựa trên trị giá hàng hóa
cuối kỳ ước tính và lượng hàng hóa tồn kho cuối kỳ ước tính; hoàn thiện
việc tổ chức thu thập thông tin kế toán quản trị hàng tồn kho; hoàn thiện
công tác phân tích thông tin cho việc ra quyết định về HTK thông qua
việc bổ sung các chỉ tiêu phân tích hàng tồn kho như: hệ số đảm nhiệm
hàng tồn kho, tỷ trọng hàng tồn kho so với tổng tài sản ngắn hạn, tỷ lệ
hàng tồn kho so với doanh thu…
Các nghiên cứu trên đều đại diện cho các loại hình đơn vị khác
nhau nên tổ chức kế toán quản trị hàng tồn kho cũng có những điểm
khác biệt nhất định. Các tác giả đều khái quát được các nội dung cơ bản
về tổ chức kế toán quản trị, kế toán quản trị hàng tồn kho trong doanh
nghiệp giúp cho người đọc thấy được nội dung thực hiện kế toán quản