Cảm lạnh – bệnh nhiễm trùng đường hô hấp thường gặp

Cảm lạnh – bệnh nhiễm trùng đường hô

hấp thường gặp

1. Giới thiệu chung: Cảm hay cảm lạnh là một trong những nhóm bệnh

nhiễm trùng đường hô hấp trên do virus gây ra, có tính lây lan cao. Thường gặp

nhất là hai nhóm virus: Picornavirus (bao gồm Rhinovirus) và Coronavirus.

2. Dịch tễ

Nhiễm trùng đường hô hấp trên là loại nhiễm trùng phổ biến nhất ở người

lớn và trẻ em. Trung bình, người lớn thường bị cảm 3 lần/năm nhưng cũng không

phải bất thường nếu ai đó bị 6 lần. Tỉ lệ mắc bệnh cảm cao nhất là ở em bé và trẻ

đang tập đi vì hệ miễn dịch của chúng chưa phát triển. Trẻ đi học có thể nhiễm

cảm cả chục lần trong năm. Con số này sẽ giảm theo độ tuổi. Những người có hệ

miễn dịch tốt đối với nhiều loại virus có thể chỉ bị cảm 1-2 lần hoặc thậm chí

không bị.

Virus nào cũng đều hoạt động quanh năm, nhưng phần đông chúng ta bị

nhiễm cảm vào mùa thu và mùa đông (khoảng 60%). Có lẽ vì vào mùa thu và mùa

đông, cũng là mùa trẻ em đi học, thời tiết làm người ta ở trong nhà nhiều hơn và

tiếp xúc với người khác gần hơn, nên khả năng lây lan virus tăng lên.

3. Tác nhân gây bệnh

Cảm lạnh thường do một trong 100 loại virus thuộc nhóm Rhinovirus (một

loại của Picornavirus) gây ra. Ngoài ra còn có các loại virus khác như

Coronavirus, virus á cúm, adenovirus, enterovirus…Do đó, không thể có miễn

nhiễm với bệnh cảm, nghĩa là người bệnh cảm rồi vẫn có thể mắc lại.

- Virus lây truyền từ người qua người bằng một trong 2 cách:

+ Khi người bệnh ho hay hắt hơi

+ Tiếp xúc trực tiếp hay gián tiếp với nước bọt hoặc dịch tiết của người

bệnh.

4. Triệu chứng

Thông thường, triệu chứng xuất hiện sau 2 đến 5 ngày tiếp xúc với virus, cá

biệt có trường hợp khởi phát sau 10 giờ. Biểu hiện đầu tiên của cảm thường chỉ là

đau hay rát họng. Các triệu chứng thường gặp khác là chảy mũi, nghẹt mũi, ho

hoặc hắt hơi. Những triệu chứng này thường đi kèm với đau cơ, mỏi mệt, nhức

mỏi, khó chịu, nhức đầu, chán ăn. Cảm lạnh đôi khi làm sốt, nếu sốt cao có thể

làm người bệnh kiệt sức (thường gặp ở bệnh cúm hơn). Những triệu chứng của

cảm lạnh thường mất đi sau 1 tuần, nhưng cũng có khi kéo dài đến 14 ngày, trong

đó ho thường kéo dài hơn các triệu chứng khác. Trẻ em thường có những triệu

chứng nặng hơn, và có thể gặp sốt, phát ban.

5. Biến chứng

- Cảm lạnh có thể dẫn đến nhiễm trùng cơ hội như viêm phế quản cấp, viêm

phổi cấp, viêm xoang, viêm tai giữa…Với những người hen suyễn, khí phế thủng,

viêm phế quản mãn thì cảm lạnh có thể làm khởi phát những cơn kịch phát cấp

tính.

- Cần phân biệt bệnh cảm lạnh với bệnh cảm cúm. Bệnh cúm khác xa với

cảm, mặc dù cả hai giống nhau ở giai đoạn đầu - đều gây đau cổ họng, tứ chi ê ẩm

và nhức đầu. Tuy nhiên, cảm ít gây sốt và hiếm khi làm thân nhiệt cao hơn 38,8 độ

C, trong khi cúm có thể làm thân nhiệt bạn lên trên 39,4 độ C.

- Một điểm khác nhau nữa là khi bị cảm, bạn có thể chảy nước mắt, còn

cúm làm mắt bạn bị đau (đồng thời với đau lưng và tứ chi). Bệnh cúm thường lâu

hết gấp đôi so với cảm. Cúm còn dẫn đến viêm phổi, gây nguy hiểm nặng cho sức

khỏe của những người trẻ tuổi hoặc người cao tuổi, cũng như ở người bệnh tim,

ngực, hệ miễn dịch và rối loạn chức năng thận.

6. Phòng ngừa

Cách phòng bệnh tốt nhất là tránh tiếp xúc gần với người bệnh, rửa tay kỹ

và thường xuyên; và tránh chạm mặt và miệng. Xà phòng diệt khuẩn thì không có

tác dụng với virus cảm, tuy nhiên những động tác cọ rửa sẽ giúp tẩy đi các virus.

Tác nhân gây bệnh cảm lạnh là hàng trăm loại virus nên hiện chưa có vaccine

phòng bệnh cảm. Theo kinh nghiệm dân gian, cũng nên phòng ngừa cảm lạnh

bằng cách giữ ấm và hiện nay cũng đã có một số nghiên cứu nhỏ ủng hộ quan

điểm này.

7. Điều trị

Cho đến nay, chưa có thuốc kháng sinh hay kháng virus nào tỏ ra hiệu quả

với bệnh cảm. Tất cả những điều trị trong bệnh cảm chỉ là điều trị triệu chứng,

giúp cho người bệnh cảm thấy dễ chịu hơn trong giai đoạn nặng của bệnh. Thông

thường, bệnh sẽ nặng nhất vào các ngày thứ 2-3 của bệnh, sau đó các triệu chứng

sẽ lui dần. Do đó, các thuốc điều trị trong cảm cúm nên được cho càng sớm càng

tốt. Hơn nữa, việc dùng thuốc sớm có thể hạn chế được những biến chứng như

viêm xoang, viêm tai giữa của bệnh dù chưa được chứng minh bởi các công trình

nghiên cứu lớn.

Các thuốc an toàn và hiệu quả

a. Kháng histamine H1: Kháng histamine H1 có công dụng ngăn chặn

hoạt động của Histamine trong cơ thể, chúng gây tiết nhiều nước mũi, nước mắt,

phong ngứa. Các loại thuốc kháng H1 đã được chứng minh có hiệu quả trong bệnh

cảm là Chlorpheniramine, Brompheniramine, Clemastine. Tác dụng phụ của

thuốc có thể gặp dù hiếm là: buồn ngủ, khó tiểu ở những người có phì đại tiền liệt

tuyến, làm nặng thêm tình trạng tăng nhãn áp.

b. Kháng viêm không steroid (NSAIDs): Kháng viêm không steroid đã

được sử dụng nhiều để điều trị triệu chứng bệnh cảm như: sốt, lạnh, đau cơ, và mệt

mỏi trong cảm lạnh. Hoạt động của kháng viêm không steroid là thông qua việc ức

chế sản xuất hóa chất trung gian của phản ứng viêm là prostaglandins. Một số

thuốc thường được sử dụng là Ibuprofen và Naproxen. Tuy nhiên chưa có nhiều

nghiên cứu lớn về việc sử dụng NSAIDs trong bệnh cảm. Tác dụng phụ quan

trọng của NSAIDs là khó chịu đường tiêu hóa, ở một số người có thể gây loét và

xuất huyết đường tiêu hóa.

c. Thuốc chống nghẹt mũi: Các thuốc chống nghẹt mũi, ví dụ như

pseudoephedrine, làm co các mao mạch ở màng nhầy mao mạch mũi, hạn chế tình

trạng nghẹt mũi. Thuốc có ở dạng uống hay nhỏ mũi, thường có thể dùng các loại

thuốc nhỏ mũi (nasal spray, nasal drop...) có bán tại các nhà thuốc tây. Tuy nhiên

loại này chỉ được dùng không quá 3 ngày hên tiếp, nếu dùng lâu hơn, có thể làm

mũi bị sưng và làm nghẹt mũi trầm trọng hơn. Tác dụng phụ có thể gặp khi dùng

thuốc uống quá liều là nhịp tim nhanh, tăng huyết áp, căng thẳng.

d. Thuốc ức chế ho: Thuốc ức chế ho có thể là an thần tự nhiên như

codeine, hay an thần tổng hợp như dextromethorphan. Thuốc ức chế ho tác động

ức chế trung tâm phản xạ ho trên não. Hiệu quả của chúng đã được chứng minh

trên những bệnh nhân ho mãn tính, tuy nhiên chưa có nhiều nghiên cứu chứng

minh hiệu quả của chúng trên tình trạng ho trong cảm. Không nên sử dụng thuốc

ho trong những trường hợp ho có đàm ở người bệnh phổi mãn tính vì thường

không có hiệu quả.Tác dụng phụ hiếm gặp là khó chịu ở đường tiêu hóa.

e. Các biện pháp trị liệu khác có thể áp dụng

- Vitamin C: Vitamin C có tác dụng như một người lao công dọn dẹp sạch

sẽ những rác rưởi trong cơ thể bạn, bao gồm cả vi khuẩn, virus nữa. Nhờ công

dụng này mà vitamine C có thể được xếp vào một trong những biện pháp cần thiết

trị cảm. Ngoài ra, vitamin C còn giúp làm giảm cơn khó chịu của bệnh cảm như

ho, nhảy mũi, nghẹt mũi, sổ mũi, bần thần... và nhiều triệu chứng cảm khác.

Tuy việc uống vitamin C với liều lượng khá cao như trên không gây nguy

hại trong thời gian ngắn ngủi một vài ngày, nhưng các bác sĩ khuyên rằng nên tiếp

tế cho cơ thể sinh tố này bằng cách ăn nhiều trái cây cam, bưởi, chanh, hoặc ăn

sống các rau cải có mầu xanh đậm tốt hơn là uống thuốc viên.

- Chất kẽm: Chất này cũng có công dụng rút ngắn cơn bệnh lại một vài

ngày và hay nhất là có thể làm dịu đi rất hữu hiệu cảm giác khô cổ, rát cổ. Chất

kẽm (zinc) cũng như chất sắt (Iron), chất vôi (calcium)... và những kim loại có ích

khác thường được bày bán tự do tại các nhà thuốc tây. Chất này cũng được chế

thành kẹo ngậm trị cảm cúm có hình thoi hoặc hình bình hành.

* Nên để ý nếu dùng quá nhiều (trên 1000mg) kẽm có thể trở thành một

chất độc. Khi dùng phải tuyệt đối tuân theo chỉ dẫn trên nhãn thuốc hoặc toa bác

sĩ.

- Tỏi: Thuốc tỏi bán tại các tiệm thuốc tây hoặc tỏi sống cũng có công dụng

giết virus và rút ngắn cơn cảm cúm của bạn rất nhanh chóng. Ăn tỏi sống có hiệu

quả hơn.

- La Hán Quả (Lohan quo) có bán tại hầu hết các chợ thực phẩm dưới

dạng thỏi hoặc quả pha nước uống có công dụng tiêu đờm rất nhanh chóng.

Thường chỉ sau một hai lần uống là có thể tiêu trừ hết những đờm gây khó chịu

nơi cổ họng (đờm này thường làm tắt tiếng hoặc gây khó khăn khi nói chuyện, nó

cũng gây bệnh nghẹt mũi hoặc sổ mũi khi có quá nhiều trong hốc mũi).

- Nước muối: Súc miệng bằng nước muối (khuấy đều một muỗng cà phê

muối ăn trong nửa lít nước ấm - khi súc miệng, ngửa cổ lên cho nước muối chạy

vào cổ họng, thổi hơi lên tạo thành tiếng kêu trong cổ họng - rồi khạc ra). Hành

động này giúp cho cổ họng thông hơn, bớt nghẹt mũi, giết vi trùng, và làm khạc ra

đờm nhiều hơn.

- Uống trà nóng hoặc canh nóng: Nên thật nóng miễn là đừng để bị phỏng

miệng - uống từng ngụm nhỏ cho đế khi hết chén. Có công dụng thông mũi.

- Xông hơi: Đây là biện pháp dân gian thường được áp dụng đối với người

bệnh cảm, tuy nhiên chưa được chứng minh rõ ràng và cần phải đề phòng phỏng.

Một số biện pháp đơn giản cũng được khuyên là nghỉ ngơi, giảm stress để

nâng cao sức đề kháng, ngừng uống nước đá để tránh tình trạng kích thích ở

họng…

Tóm lại, bệnh cảm lạnh hay cảm là một bệnh rất thường gặp, hiện chưa có

thuốc điều trị cũng như là phòng ngừa. Biện pháp điều trị chỉ là điều trị triệu

chứng và nên bắt đầu sớm. Bệnh thường tự giới hạn trong 1 tuần. Nếu thấy bệnh

kéo dài, các triệu chứng nặng nề hơn thì nên đi thăm khám ở bác sĩ.

BS. TRẦN NGUYỄN AN HUY – BV Hoàn Mỹ Sài Gòn