1
Chính sách ngoại giao của Trung Quốc
2
A - LỜI MỞ ĐẦU
Hiện nay lợi ích kinh tế và ngoại giao của Trung Quốc đang mở rộng ra toàn
cầu trong hơn 1 thập kỉ vừa qua chứ không còn giới hạn trong phạm vi khu vực
chau Á TBD kể cả ở các khu vực mà trước đây nằm ngoài sự tính toán của Bắc
Kinh, đáng chú ý là Mỹ Latin và Trung Đông. Ngoại giao của Trung Quốc đang
ảnh hưởng đến quan hệ quốc tế ở hầu như tất cả các mức độ của hệ thống toàn cầu.
và các chính sách của ngoại giao TQ hiện đang ảnh hưởng tới nhận thức, các mối
quan hệ, các thể chế và tiến trình của quốc tế. Trung Quốc cũng đã tập trung xử lí
hoặc giải quyết các vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống mà cộng đồng
quốc tế đang phải đối phó. Ở Châu Á, khu vực chiến lược của TQ, nước này đã trở
thành nước có sức mạnh vượt trội, tham gia sâu vào tất cả các mặt kinh tế và an
ninh. Trung Quốc đã trở thành một điểm tựa của sự thay đổi trong trật tự khu vực,
đảm bảo một cách chắc chắn rằng vai trò then chốt của quốc gia này ở Châu Á sẽ
được củng cố hơn trong tương lai.
Những xu hướng đó đã làm nảy sinh những câu hỏi sau: Đâu là các mục tiêu
của TQ trong vai trò là một nước lớn trong khu vực và trên thế giới? Trung Quốc
thực hiện những mục tiêu đó như thế nào và nhửng ảnh hưởng lên các khu vực trên
thế giới. Hành vi quốc tế của Trung Quốc sẽ dẫn đến đâu? Các lợi ich bên ngoài và
chính sách đối ngoại của TQ thay đổi như thế nào khi tiềm lực kinh tế và quốc
phòng của nước này được tăng cường. Và cuối cùng có phải là chính sách đối
ngoại của Trung Quốc là đối trọng với lợi ích kinh tế và an ninh của Mỹ hay
không?
Ở một vài điểm, các nhà lãnh đạo TQ đã có câu trả lời với các câu hỏi quan
trọng này. Những nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc nói về “hòa bình,
phát triển và hợp tác” như là những nét chính của nền ngoại giao Trung Quốc, và
họ cho rằng chính sách đối ngoại của Trung Quốc tìm kiếm “để thúc đẩy một môi
3
trường quốc tế hòa bình và ổn định nhằm xây dựng một xã hội khá giả nhiều mặt.”.
Gần đây các nhà lãnh đạo Trung Quốc tuyên bố thực hiện chiến lược quốc tế “phát
triển hòa bình” nhằm xây dựng một “thế giới hài hòa”.
Những quan điểm này thường được xuất hiện trong những cuộc tranh luận
công khai của chính quyền TQ về ngoại giao của nước này. Tuy nhiên, các khẩu
hiệu và các chính sách này được cho là không làm các nhà quan sát bên ngoài
không hài lòng, nghi kị và lo lắng. Điều đó không có nghĩa là các mục tiêu của TQ
là hoàn toàn sai lầm hoặc là là sự che đậy một cách khôn ngoan các ý định thực sự
của Bắc Kinh, một điệp khúc phổ biến tại Hoa Kỳ; hơn nữa, các khẩu hiệu và
chính sách này không đủ để giải thích cho tính đa diện của những lợi ích và hành
động của Trung Quốc. Các đặc điểm chính thức của chính sách đối ngoại của TQ
đã bị làm méo mó dưới nhiều mức độ của nhận thức, các động cơ thúc đẩy và
chính sách đã đã tạo nên các hành vi của TQ trên thế giới. Bằng cách đó họ không
nắm bắt được tính năng động của hoạt đối ngoại của Trung Quốc và làm che lấp sự
hiểu biết bên ngoài về hành vi của Trung Quốc. Do đó để trả lời cho câu hỏi về
những ý định của Trung Quốc hiện nay và trong tương lai, các nhà phân tích phải
sử dụng tổng hợp các biện pháp phân tích bao gồm các tuyên bố, phân tích và hành
vi của TQ (và động cơ thúc đẩy của các nhân tố này) nhừm đánh giá các mục tiêu
của nước này với vai trò là một nước lớn trong khu vực và trên thế giới.
Cuối cùng, tài liệu này đánh giá các hành vi quốc tế trong hiện tại và tương
lai của TQ, bao gồm cả các quan hệ quốc tế (song phương và đa phương) và các
chính sách đối ngoại nước này sử dụng để thực hiện các quan hệ quốc tế. Việc
Trung Quốc nhận thức như thế nào về những lợi ích khu vực và toàn cầu của nó và
những chiến lược và những chính sách nước này sử dụng để theo đuổi những lợi
ích như vậy có tác dụng trực tiếp tới sự ổn định và an ninh khu vực Châu Á và toàn
cầu. Hơn thế nữa, sự hiểu biết về nhận thức, những chiến lược và các công cụ của
4
ngoại giao Trung Quốc sẽ chỉ ra định hướng trong tương lai của hành vi quốc tế
của Trung Quốc.
Tài liệu này chứng cho rằng để hiểu rõ hành vi quốc tế của Trung Quốc thì
cẩn phải xem xét nhiều tầng lớp, mỗi tầng lớp đó lại gắn với việc xem xét các hành
động hiện tại và định hướng trong tương lai của Trung Quốc. Các tầng lớp này bào
gồm: (1) lăng kính lịch sử mà các nhà hoạch định chính sách của TQ nhìn nhận thế
giới và vai trò của nước này trên thế giới. (2) nhận thức của Trung Quốc về môi
trường an ninh quốc tế hiện tại, (3) mục tiêu chính sách đối ngoại của Trung Quốc
và (4) những hoạt động chính sách đối ngoại cụ thể của Trung Quốc nhằm thực
hiện các mục tiêu nước này đặt ra. Cách tiếp cận này nhằm cung cấp một khuôn
khổ phân tích, một mô hình sắp xếp nhằm đánh giá các ý định trong hiện tai và
tương lai của TQ và ý nghĩa với Mĩ bằng việc xem xét sự thay đổi rộng rãi và
nhanh chóng của các hành vi quốc tế của TQ .Cách tiếp cận này phải là biện pháp
xử lí toàn diện với tất cả các mặt của chsinh sách đối ngoại và an ninh quốc gia của
TQ. Ví dụ, nghiên cứu này không xem xét việc hiện đại hóa quân đội TQ và các
hoạt động quân sự của TQ ở khu vực Đông Á khi mà các chủ để này nằm trong các
dự án nghiên cứu độc lập và ngoài phạm vi nghiên cứu này.
Để nghiên cứu hành vi quốc tế của Trung Quốc, tài liệu này sử dụng nguồn
tài liệu công khai của Trung Quốc cũng như các của nhà phân tích của phương
Tây. Những nguồn nguyên bản này đã được bổ sung bằng văn bản một loạt các
cuộc phỏng vấn ở Trung Quốc năm 2005, 2006, 2007 và 2008 với các quan chức,
các nhà phân tích và các học giả đã tham gia nghiên cứu và hoạch định chính sách
trong chính sách đối ngoại và vấn đề an ninh quốc gia của Trung Quốc.
Tài liệu này bao gồm phần giới thiệu, sáu chương nội dung và một chương
kết luận. Tiếp theo phần giới thiệu này, chương hai xem xét các lăng kính mà các
nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc và các nhà phân tích sử dụng để đánh
gia vai trò của Trung Quốc trong các vấn đề toàn cầu. Những lăng kính này, phần
5
lớn bắt nguồn từ lịch sử của Trung Quốc cũng như các ưu tiên quốc gia lâu dài của
nước này đều phản ánh và thể hiện các xu hướng được thể hiện trong việc hoạch
định chính sách đối ngoại của TQ. Những lăng kính này được giới thiệu như là các
đặc điểm truyền thống của hành vi quốc tế của TQ. Chương ba xem xét nhận thức
của Trung Quốc về môi trường an ninh quốc tế hiện nay, trọng tâm cụ thể là các
thách thức mà nước này phải đối mặt. sự nhận thức rõ ràng điều quan trọng về
những thách thức đang ở phía trước. Chương bốn, năm và sáu nói chi tiết về mục
tiêu đối ngoại hiện nay của Trung Quốc như một chủ thể quốc tế và chính sách cụ
thể Bắc Kinh sử dụng khi thực hiện các chính sách này của Bắc Kinh theo đuổi
chúng. Ý nghĩa và sự liên quan của hành động quốc tế của Trung Quốc được diễn
Tóm tặt lại từ chương hai đến chương sáu, chương bảy điểm lại những thách thức
đa chiều mà TQ phải đối mặt khi thực hiện các mục tiêu lâu dài và mục tiêu hiện
nay. Kết luận của nghiên cứu này (Chương 8) tổng hợp các tranh luận trong tài liệu
thành các nhận định phân tích về nội dung hiện tại và tương lai của hành vi quốc tế
của TQ. Chương này đánh giá hệ quả của các nhận định này với quan hệ Mĩ –
Trung với trọng tâm là các điểm tương đồng và đối lập trong lợi ích toàn cầu của
Mĩ và TQ.