Phân hi u đ i h c Đà N ng t i Kon Tumệ ạ ọ ẵ ạ
CH NG 10 QU N TR R I RO D ÁNƯƠ Ả Ị Ủ Ự
M t nhà khoa h c đã cho r ng: “ Ch có m t đi u ch c ch n là không ch cộ ọ ằ ỉ ộ ề ắ ắ ắ
ch n”, nghĩa là trong m i ho t đ ng c a con ng i đ u t n t i y u t ng u nhiên,ắ ọ ạ ộ ủ ườ ề ồ ạ ế ố ẫ
b t đ nh. ấ ị
R i ro là nh ng gì chúng ta đ i m t h ng ngày. Thu t ng r i ro g n v i d ánủ ữ ố ặ ằ ậ ữ ủ ắ ớ ự
th ng g i c m giác tiêu c c, song th c ra r i ro không ph i luôn mang ý nghĩa nhườ ợ ả ự ự ủ ả ư
v y. M t r i ro d án đ n gi n ch là m t y u t b t đ nh có th mang l i nh ngậ ộ ủ ự ơ ả ỉ ộ ế ố ấ ị ể ạ ữ
h u qu tích c c ho c tiêu c c. Cách t t nh t đ x lý các r i ro là nh n bi t chúngậ ả ự ặ ự ố ấ ể ử ủ ậ ế
và đ ng đ u v i chúng. Do môi tr ng ho t đ ng đ u t ch a đ ng các y u t b tươ ầ ớ ườ ạ ộ ầ ư ư ự ế ố ấ
đ nh cao, th i gian đ u t th ng kéo dài. Quy mô ti n v n, v t t và lao đ ng c nị ờ ầ ư ườ ề ố ậ ư ộ ầ
thi t cho m t d án th ng r t l n. Th i gian v n hành các k t qu đ u t di n raế ộ ự ườ ấ ớ ờ ậ ế ả ầ ư ễ
nhi u năm và có nhi u công trình t n t i vĩnh vi n. Ngoài ra, các công ty thành côngề ề ồ ạ ễ
là nh theo đu i nh ng c h i đ đ t đ c l i th c nh tranh và d án đ c thànhờ ổ ữ ơ ộ ể ạ ượ ợ ế ạ ự ượ
l p đ t n d ng các c h i này, nên r i ro là m t n i hàm c a qu n tr d án. V iậ ể ạ ụ ơ ộ ủ ộ ộ ủ ả ị ự ớ
c nh tranh ngày càng cao, công ngh phát tri n và bi n đ ng không ng ng c a n nạ ệ ể ế ộ ừ ủ ề
kinh t th tr ng qu n tr r i ro ngày càng có ý nghĩa quan tr ng. Do đó r t c n thi tế ị ườ ả ị ủ ọ ấ ầ ế
ph i xây d ng ch ng trình qu n lý r i ro phù h p. Xác đ nh nh ng nhân t r i ro,ả ự ươ ả ủ ợ ị ữ ố ủ
đánh giá m c đ r i ro và đ c bi t tìm ra nh ng ph ng th c qu n lý và phòng tránhứ ộ ủ ặ ệ ữ ươ ứ ả
r i ro phù h p và nh ng công vi c r t quan tr ng c a t ch c qu n lý d án. Do v y,ủ ợ ữ ệ ấ ọ ủ ổ ứ ả ự ậ
nh ng v n đ này s là n i dung nghiên c u ch y u c a ch ng này.ữ ấ ề ẽ ộ ứ ủ ế ủ ươ
I. T NG QUAN V R I RO Ổ Ề Ủ
1. Khái ni m r i ro ệ ủ
- R i ro là nh ng b t tr c x y ra ngoài mong mu n c a đ i t ng s d ng vàủ ữ ấ ắ ả ố ủ ố ượ ử ụ
gây ra nh ng thi t h i v th i gian, v t ch t, ti n c a, s c kh e, tính m ng conữ ệ ạ ề ờ ậ ấ ề ủ ứ ỏ ạ
ng i.ườ
- Nói đ n r i r i ro, b t đ nh không th không nh c t i Frank Knight (1895-ế ủ ủ ấ ị ể ắ ớ
1973) – nhà khoa h c, nhà kinh t h c ng i M . Ông có đóng góp quan tr ng vàoọ ế ọ ườ ỹ ọ
ph ng pháp lu n c a kinh t h c cũng nh đ i v i vi c đ nh nghĩa và gi i thích chiươ ậ ủ ế ọ ư ố ớ ệ ị ả
phí xã h i. Đóng góp l n nh t c a ông đ i v i kinh t là tác ph m ộ ớ ấ ủ ố ớ ế ẩ r i roủ, s khôngự
ch c ch nắ ắ và l i nhu nợ ậ (1921). Có th coi ông là trong nh ng nhà khoa h c hi n đ iể ữ ọ ệ ạ
đ u tiên nghiên c u sâu v r i ro và b t đ nh.ầ ứ ề ủ ấ ị
- 1 -
Phân hi u đ i h c Đà N ng t i Kon Tumệ ạ ọ ẵ ạ
- Có r t nhi u khái ni m khác nhau c a các nhà khoa v r i ro nh ng ch y uấ ề ệ ủ ề ủ ư ủ ế
đ c phân thành hai nhóm. Theo m t s nhà khoa h c, r i ro là tình tr ng x y ra m tượ ộ ố ọ ủ ạ ả ộ
s bi n c b t l i nh ng có th đo l ng đ c b ng xác su t. C th :ố ế ố ấ ợ ư ể ườ ượ ằ ấ ụ ể
+ Theo Frank Knight, r i ro là s b t tr c có th đo l ng đ c .ủ ự ấ ắ ể ườ ượ
+ Theo Irving Pfeffer, r i ro là nh ng s ng u nhiên có th đo l ng đ c b ngủ ữ ự ẫ ể ườ ượ ằ
xác su t .ấ
+ Theo Marilu Hurt McCarty, r i ro là tình tr ng trong đó các bi n c x y raủ ạ ế ố ả
trong t ng lai có th xác đ nh đ c .ươ ể ị ượ
+ Theo các h c gi Trung Qu c, r i ro là tình hình s vi c phát sinh theo m tọ ả ố ủ ự ệ ộ
xác su t nh t đ nh ho c s vi c l n thay hay nh đ c b trí theo m t xác su t.ấ ấ ị ặ ự ệ ớ ỏ ượ ố ộ ấ
Nhân t ch y u c a r i ro trong s n xu t là không xác đ nh c a t ng lai. Ng iố ủ ế ủ ủ ả ấ ị ủ ươ ườ
đ u t đ i m t v i r i ro là tính có th lãi ho c l . Ngoài ra, đ u c đ n thu n cũngầ ư ố ặ ớ ủ ể ặ ỗ ầ ơ ơ ầ
s d n đ n r i ro. L i nhu n r i ro là m t lo i l i nhu n v t m c.ẽ ẫ ế ủ ợ ậ ủ ộ ạ ợ ậ ượ ứ
+ M t s nhà kinh t h c ng i M cho r ng r i ro là hoàn c nh trong đó m tộ ố ế ọ ườ ỹ ằ ủ ả ộ
s ki n x y ra v i m t xác su t nh t đ nh ho c trong tr ng h p quy mô c a sự ệ ả ớ ộ ấ ấ ị ặ ườ ợ ủ ự
ki n đo có m t phân ph i xác su t. M t d án đ u t có th r i ro ch có m tệ ộ ố ấ ộ ự ầ ư ể ủ ở ỗ ộ
ph n m i kh năng (xác su t 0,1) là b thua l , có năm ph n m i kh năng đ tầ ườ ả ấ ị ỗ ầ ườ ả ạ
m t m c l i nhu n nào đó và có b n ph n m i kh năng đ t m t m c l i nhu nộ ứ ợ ậ ố ầ ườ ả ạ ộ ứ ợ ậ
cao h n. Tuy nhiên, không nên nh m l n r i ro và xác su t vì r i ro là s k t h pơ ầ ẫ ủ ấ ủ ự ế ợ
gi a xác su t và quy mô c a s ki n. N u m t d án đ u t có kh năng 1/10 là thuaữ ấ ủ ự ệ ế ộ ự ầ ư ả
l và có th d n đ n m t s thua l n ng n thì đây là m t r i ro. Tuy nhiên cũng cóỗ ể ẫ ế ộ ự ỗ ặ ề ộ ủ
1/10 kh năng sinh l i nh ng m c đ thua l l i nh h n thì đó không là r i ro màả ợ ư ứ ộ ỗ ạ ỏ ơ ủ
ch là m t xác su t sinh l i. Bên c nh nh ng khái ni m k trên, m t s nhà khoa h cỉ ộ ấ ờ ạ ữ ệ ể ộ ố ọ
khác l i đ nh nghĩa r i ro v i s chú tr ng đ n k t qu đ c mà không chú ý đ nạ ị ủ ớ ự ọ ế ế ả ượ ế
xác su t x y ra. C th :ấ ả ụ ể
+ Theo Allan Willet, r i ro là s b t tr c c th liên quan đ n vi c xu t hi nủ ự ấ ắ ụ ể ế ệ ấ ệ
m t bi n c không mong đ i.ộ ế ố ợ
+ Theo A.HrThur Williams, r i ro là s bi n đ ng ti n n k t qu .ủ ự ế ộ ề ẩ ở ế ả
+ Theo Georges Hirsch, khái ni m r i ro g n li n v i kh năng x y ra c a m tệ ủ ắ ề ớ ả ả ủ ộ
s bi n c không l ng tr c hay đúng h n là m t bi n c mà ta hoàn toàn khôngố ế ố ườ ướ ơ ộ ế ố
ch c ch n (xác su t x y ra <1). Nói cách khác, r i ro ng v i kh năng có sai l chắ ắ ấ ả ủ ứ ớ ả ệ
gi a m t bên là nh ng gì x y ra trong th c t và m t bên là nh ng gì đ c d ki nữ ộ ữ ả ự ế ộ ữ ượ ự ế
- 2 -
Phân hi u đ i h c Đà N ng t i Kon Tumệ ạ ọ ẵ ạ
t tr c ho c đ c dùng làm h quy chi u, mà sai l ch nàu l n đ n m c khó ch pừ ướ ặ ượ ệ ế ệ ớ ế ứ ấ
nh n đ c ho c không ch p nh n đ c. Trên c s các khái ni m k trên, có thậ ượ ặ ấ ậ ượ ơ ở ệ ể ể
đ a ra m t khái ni m v r i ro nh sau: ư ộ ệ ề ủ ư
R i ro là t ng h p nh ng s ki n ng u nhiên tác đ ng lên s v t, hi n t ngủ ổ ợ ữ ự ệ ẫ ộ ự ậ ệ ượ
làm thay đ i k t qu c a s v t, hi n t ng (th ng theo chi u h ng b t l i) vàổ ế ả ủ ự ậ ệ ượ ườ ề ướ ấ ợ
nh ng tác đ ng ng u nhiên đó có th đo l ng đ c b ng xác su tữ ộ ẫ ể ườ ượ ằ ấ .
Nh v y r i ro trong qu n tr d án là m t đ i l ng có th đo l ng đ c vàư ậ ủ ả ị ự ộ ạ ượ ể ườ ượ
m t s ki n nào đó th ng g m 2 thành ph n: Xác su t x y ra s ki n đó và m c độ ự ệ ườ ồ ầ ấ ả ự ệ ứ ộ
tác đ ng n u s ki n đó x y ra. V m t toán h c, r i ro chính là hàm s : R i ro = fộ ế ự ệ ả ề ặ ọ ủ ố ủ
(xác su t, tác đ ng). ấ ộ
M t khác m t y u t khác c a r i ro là nguyên nhân c a r i ro. M t s y u tặ ộ ế ố ủ ủ ủ ủ ộ ố ế ố
(hay vi c thi u đi m t s y u t ) cũng có th d n đ n tình hu ng r i ro. Chúng taệ ế ộ ố ế ố ể ẫ ế ố ủ
g i ngu n g c c a r i ro nh v y là nguy c . M t s nguy c có th v t qua ọ ồ ố ủ ủ ư ậ ơ ộ ố ơ ể ượ ở
m c đ đáng k n u chúng ta bi t rõ và th c hi n hành đ ng đ v t qua. Do đó,ứ ộ ể ế ế ự ệ ộ ể ượ
chúng ta có th có cách bi u di n khác v r i ro: R i ro =f (m i nguy, phòng tránh)ể ể ế ề ủ ủ ố
2. Phân lo i r i roạ ủ
Đ có th nh n bi t và qu n lý các r i ro m t cách có hi u qu , ng i taể ể ậ ế ả ủ ộ ệ ả ườ
th ng phân bi t các r i ro tuỳ theo m c đích s d ng trong phân tích các ho t đ ngườ ệ ủ ụ ử ụ ạ ộ
kinh t .ế
a. Theo tính ch t khách quan c a r i ro, ng i ta th ng chia ra:ấ ủ ủ ườ ườ r i roủ
thu n tuý và r i ro suy tính (r i ro suy đoán) (Pure Risks and Speculative Risks)ầ ủ ủ
- R i ro thu n túy ủ ầ là lo i r i ro mà n u có x y ra s d n đ n k t qu t n th tạ ủ ế ả ẽ ẫ ế ế ả ổ ấ
v kinh t . Lo i r i ro này có đ c đi m sau: Th nh t, r i ro thu n túy n u x y raề ế ạ ủ ặ ể ứ ấ ủ ầ ế ả
th ng đ a đ n k t qu m t mát ho c t n th t. Th hai, r i ro thu n túy, h u h tườ ư ế ế ả ấ ặ ổ ấ ứ ủ ầ ầ ế
các r i ro chúng ra g p ph i trong cu c s ng và th ng đ l i nh ng thi t h i l nủ ặ ả ộ ố ườ ể ạ ữ ệ ạ ớ
v c a c i v t ch t và có khi c tính m ng con ng i đ u là r i ro thu n tuý. Thu cề ủ ả ậ ấ ả ạ ườ ề ủ ầ ộ
lo i r i ro này có r i ro do ho ho n, lũ l t, h n hán, đ ng đ t….Th ba, bi n phápạ ủ ủ ả ạ ụ ạ ộ ấ ứ ệ
đ i phó v i r i ro này là b o hi m.ố ớ ủ ả ể
- R i ro suy tính ủlà lo i r i ro do nh h ng c a nh ng nguyên nhân khó dạ ủ ả ưở ủ ữ ự
đoán, ph m vi nh h ng r t r ng l n. R i ro suy tính là lo i r i ro th ng x y raạ ả ưở ấ ộ ớ ủ ạ ủ ườ ả
trong th c t . Đó là lo i r i ro liên quan đ n quy t đ nh l a ch n c a con ng i.ự ế ạ ủ ế ế ị ự ọ ủ ườ
- 3 -
Phân hi u đ i h c Đà N ng t i Kon Tumệ ạ ọ ẵ ạ
Thu c lo i này là các r i ro khi đ u t vào s n xu t kinh doanh (SXKD) trên thộ ạ ủ ầ ư ả ấ ị
tr ng.ườ
Ví d , r i ro thay đ i giá c , m c thu không n đ nh, tình hình chính tr không nụ ủ ổ ả ứ ế ổ ị ị ổ
đ nh. Tăng giá có th mang l i nhi u l i cho ng i có t n kho nhi u và gi m giá làmị ể ạ ề ờ ườ ồ ề ả
h b thua thi t l n. Đ c đi m c b n c a lo i r i ro này là th ng không đ c b oọ ị ệ ớ ặ ể ơ ả ủ ạ ủ ườ ượ ả
hi m nh ng có th đ i phó b ng bi n pháp rào ch n (Hedging). Ng i ta có th dể ư ế ố ằ ệ ắ ườ ề ễ
dàng ch p nh n r i ro suy tính nh ng h u nh không có ai s n sàng ch p nh n r i roấ ậ ủ ư ầ ư ẵ ấ ậ ủ
thu n tuý.ầ
Nh n xét:ậ Vi c phân chia r i ro thành r i ro thu n tuý và r i ro suy tính có ýệ ủ ủ ầ ủ
nghĩa quan tr ng trong vi c l a ch n k thu t đ đ i phó, phòng tránh r i ro. Đ i v iọ ệ ự ọ ỹ ậ ể ố ủ ố ớ
r i ro suy tính, ng i ta có th đ i phó b ng k thu t Hedging (rào c n) còn r i roủ ườ ể ố ằ ỹ ậ ả ủ
thu n tuý đ c đ i phó b ng k thu t b o hi m.ầ ượ ố ằ ỹ ậ ả ể
Tuy nhiên, h u h t trong các r i ro đ u ch a c hai yêu t : thu n tuý và suy tínhầ ế ủ ề ứ ả ố ầ
và trong nhi u tr ng h p ranh gi i giũa hai lo i r i ro này còn m h .ề ườ ợ ớ ạ ủ ơ ồ
b. Theo h u qu đ l i cho các ho t đ ng c a con ng iậ ả ể ạ ạ ộ ủ ườ , ng i ta chia thành r i roườ ủ
s đông (r i ro toàn c c, r i ro c b n) và r i ro b ph n (r i ro riêng bi t).ố ủ ụ ủ ơ ả ủ ộ ậ ủ ệ
- R i ro s đông là các r i ro gây ra các t n th t khách quan theo ngu n g c r iủ ố ủ ổ ấ ồ ố ủ
ro và theo k t qu gây ra. Nh ng t n th t này không ph i do cá nhân gây ra và h uế ả ữ ổ ấ ả ậ
qu c a nó nh h ng đ n s đông con ng i trong xã h i. Thu c lo i này bao g mả ủ ả ưở ế ố ườ ộ ộ ạ ồ
các r i ro do chi n tranh, l m phát, th t nghi p, đ ng đ t, lũ l t....ủ ế ạ ấ ệ ộ ấ ụ
- R i ro b ph n là các r i ro xu t phát t các bi n c ch quan c a t ng cáủ ộ ậ ủ ấ ừ ế ố ủ ủ ừ
nhân xét theo c v nguyên nhân và h u qu . Tác đ ng c a lo i r i ro này nhả ề ậ ả ộ ủ ạ ủ ả
h ng t i m t s ít ng i nh t đ nh mà không nh h ng l n đ n tòan xã h i.ưở ớ ộ ố ườ ấ ị ả ưở ớ ế ộ
Thu c lo i này bao g m các r i ro do tai n n (tai n n giao thông, tai n n lao đ ng,ộ ạ ồ ủ ạ ạ ạ ộ
ho ho n…) do thi u th n tr ng trong khi làm vi c cũng nh trong cu c s ng (r i roả ạ ế ậ ọ ệ ư ộ ố ủ
do m t tr m....)ấ ộ
Nh n xét:ậ Vi c phân bi t hai lo i r i ro này có ý nghĩa quan tr ng trong vi c tệ ệ ạ ủ ọ ệ ổ
ch c xã h i, nó liên quan đ n vi c có th hay không th chia s b t nh ng r i roứ ộ ế ệ ể ể ẻ ớ ữ ủ
trong c ng đ ng xã h i. N u m t r i ro b ph n x y ra, các t ch c hay cá nhânộ ồ ộ ế ộ ủ ộ ậ ả ổ ứ
khác có th giúp đ b ng nh ng kho n đóng góp vào các qũy tr giúp nh m chia sể ỡ ằ ữ ả ợ ằ ẻ
b t nh ng r i ro nh ng khi r i ro s đông x y ra thì vi c chia s r i ro b ng cáchớ ữ ủ ư ủ ố ả ệ ẻ ủ ằ
trên là không có tác d ng.ụ
- 4 -
Phân hi u đ i h c Đà N ng t i Kon Tumệ ạ ọ ẵ ạ
Tuy nhiên, vi c phân lo i r i ro theo cách này cũng ch a đ c rõ ràng l m vì r iệ ạ ủ ư ượ ắ ủ
ro có th chuy n t d ng này sang d ng khác tuỳ theo s thay đ i c a khoa h c kể ể ừ ạ ạ ự ổ ủ ọ ỹ
thu t và khung c nh xã h i. Ví d lũ l t gây thi t h i nghiêm tr ng m t qu c giaậ ả ộ ụ ụ ệ ạ ọ ở ộ ố
nào đó là r i ro s đông đ i v i qu c gia đó nh ng l i là r i ro b ph n đ i v iủ ố ố ớ ố ư ạ ủ ộ ậ ố ớ
ph m vi toàn th gi i.ạ ế ớ
c. Theo ngu n g c phát sinh các r i ro, có các lo i r i ro sauồ ố ủ ạ ủ
- R i ro do các hi n t ng t nhiên: đây là ngu n r i ro c b n d n đ n các r iủ ệ ượ ự ồ ủ ơ ả ẫ ế ủ
ro thu n tuý và đ l i nh ng h u qu r t nghiêm tr ng đ i v i con ng i. N c lũ,ầ ể ạ ữ ậ ả ấ ọ ố ớ ườ ướ
n ng nóng, ho t đ ng c a núi l a,... Vi c nh n bi t các ngu n r i ro này t ng đ iắ ạ ộ ủ ử ệ ậ ế ồ ủ ươ ố
đ n gi n nh ng vi c đánh giá kh năng x y ra cũng nh m c đ x y ra c a các r iơ ả ư ệ ả ả ư ứ ộ ả ủ ủ
ro xu t phát t ngu n này l i h t s c ph c t p b i vì chúng ph thu c t ng đ i ítấ ừ ồ ạ ế ứ ứ ạ ở ụ ộ ươ ố
vào con ng i, m t khác kh năng bi u bi t và ki m soát các hi n t ng t nhiênườ ặ ả ể ế ể ệ ượ ự
c a con ng i còn h n ch .ủ ườ ạ ế
- R i ro do môi tr ng v t ch t: Các r i ro xu t phát t ngu n này là t ng đ iủ ườ ậ ấ ủ ấ ừ ồ ươ ồ
nhi u, ch ng h n nh ho ho n do b t c n, cháy n ....ề ẳ ạ ư ả ạ ấ ẩ ổ
- R i ro do các môi tr ng phi v t ch t khác: Ngu n r i ro r t quan tr ng vàủ ườ ậ ấ ồ ủ ấ ọ
làm phát sinh r t nhi u r i ro trong cu c s ng chính là môi tr ng phi v t ch t hayấ ề ủ ộ ố ườ ậ ấ
nói c th đó là các môi tr ng kinh tê, xã h i, chính tr , pháp lu t ho c môi tr ngụ ể ườ ộ ị ậ ặ ườ
ho t đ ng c a các t ch c...Đ ng l i chính sách c a m i ng i lãnh đ o c a qu cạ ộ ủ ổ ứ ườ ố ủ ỗ ườ ạ ủ ố
gia có t c nh h ng nghiêm tr ng đ n ho t đ ng kinh doanh c a các t ch c kinhố ả ưở ọ ế ạ ộ ủ ổ ứ
t (ban hành các chính sách kinh t , áp d ng các quy đ nh và thu , c t gi m ho c xóaế ế ụ ị ế ắ ả ặ
b m t s ngành ngh …). Quá trình ho t đ ng c a các t ch c có th làm phát sinhỏ ộ ố ề ạ ộ ủ ổ ứ ể
nhi u r i ro và b t đ nh. Vi c thay đ i t giá h i đoái, t l lãi su t tín d ng, quanề ủ ấ ị ệ ổ ỷ ố ỷ ệ ấ ụ
h cung - c u trên th tr ng, giá c th tr ng di n bi n b t n,... đ u có th đemệ ầ ị ườ ả ị ườ ễ ế ấ ổ ề ể
l i r i ro cho các t ch c SXKD. Có r t nhi u r i ro xu t phát t môi tr ng phi v tạ ủ ổ ứ ấ ề ủ ấ ừ ườ ậ
ch t này và các r i ro c n i ti p nhau di n ra, r i ro này đ c b t ngu n t r i roấ ủ ứ ố ế ễ ủ ượ ắ ồ ừ ủ
khác, r i ro b t ngu n t môi tr ng chính tr d n đ n các r i ro v m t kinh t hayủ ắ ồ ừ ườ ị ẫ ế ủ ề ặ ế
xã h i (ch ng h n r i ro do môi tr ng chính tr không n đ nh d n đ n r i ro vộ ẳ ạ ủ ườ ị ổ ị ẫ ế ủ ề
m t tinh t (s n xu t đình đ n, hàng hoá đ t đ ) và sau đó d n đ n r i ro v m t xãặ ế ả ấ ố ắ ỏ ẫ ế ủ ề ặ
h i (th t nghi p). Đ nh n bi t các ngu n r i ro này c n có s nghiên c u, phân tíchộ ấ ệ ể ậ ế ồ ủ ầ ự ứ
- 5 -