307
CHUYNĐỔISỐTRONGBOTNVÀSÁNGTO
THIẾTKẾTHỜITRANGTỪTRANGPHCDAODỎ
VũThịNgọcLinh
Email:vtnlinh@daihochoabinh.edu.vn
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:29/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:15/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:24/10/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.882
ómtắt:Trongbốicảnhcôngnghệsốpháttriểnmạnhmẽ,việckếthợpchuyểnđổisố
vớidisảnvănhóatruyềnthốngmởranhiềuhưngnghiêncứuvàứngdụngmới.Bàiviếttập
trungphântíchtrườnghợptrangphụcDaođỏ-mộtdisảnvănhóađặcsắcvớihệthốnghoa
văn,màusắcvàkỹthuậtthêuthủcônggiàuýnghĩabiểutượng.Từcơsởlýluậnvềchuyển
đổisố,thiếtkếsángtạovàdisảnsố,nghiêncứuđềxuấtkhảnăngứngdụngcáccôngnghệ
hiệnđạinhưsốhóa3D,xâydựngthưviệnsốhoavăn,thiếtkếthờitrangbằngphầnmềm3D/
AI,cùngtrảinghiệmthựctếảo(AR/VR).Cácgiảiphápnàykhôngchỉgópphầnbảotồngiá
trịnguyênbảncủatrangphụcDaođỏmàcòntạođiềukiệnđểkhaitháctrongthiếtkếthời
trangđươngđại,từdòngứngdụngđếndigitalfashion.Kếtquảnghiêncứuchothấychuyển
đổisốcóthểtrởthànhcầunốigiữabảotồnvàsángtạo:vừagìngiữbảnsắcdântộc,vừa
thúcđẩyđổimitrongđàotạovàsảnxuấtthiếtkếthờitrang.Trêncơsởđó,đềtàikiếnnghị
xâydựngngânhàngdữliệusốvềtrangphụcDaođỏ,hướngtớimôhìnhbềnvữnggắnkết
cộngđồng,nhànghiêncứuvàngànhcôngnghiệpsángtạo.
Từkhóa:chuyểnđổisố,trangphụcDaođỏ,thiếtkếthờitrang,disảnsố,digitalfashion
1
TrườngĐạihọcHòaBình
I.Đặtvấnđề
Trongnhữngnămgầnđây,chuyển
đổisốđãtrởthànhmộttrongnhngchủđề
trọngtâmcủacácngànhkhoahọcxãhội
nhânvăn.Sựpháttriểncủacôngnghệ
sốkhôngchỉtácđộngđếnsảnxuất,giáo
dụchaythươngmại,màcònđặtranhững
câuhỏimớivềcáchthứcconngườigìngiữ
táitạogiátrịvănhóa.Disảnvănhóa-
đặcbiệtlàdisảnphivậtthể-vốngắnvới
kýức,trithứcdângianvàthựchànhcộng
đồng,đangchịuảnhhưởngnéttừbối
cảnhnày.Việctìmkiếmcácphươngthức
bảotồnbảnsắcvănhóatruyềnthốngdân
tộcphùhợp,đồngthờikhơimởtiềmnăng
ng tạo từ di sản, trởthành mộthướng
tiếpcậncầnthiết.
ỞViệtNam,với8nhómngônngữ
54 dân tộc, trang phục truyền thống
củacácdântộcthiểusốlàmộtthànhtố
308
quantrọngtrongkhotàngdisảnvănhóa.
Khôngchỉlànhữnghoavănhọatiếtmang
hệ thống ký hiệu học, tín ngưỡng và tri
thứcbảnđịamàcònphảnánhkỹnăngthủ
côngvàthẩmmỹđặctrưngcủatừngdân
tộc.Trongđó,trangphụcDaođỏlàmột
trườnghợptiêubiểu.Nổibậtbởisắcđỏ
chủ đạo, bố cục hoa văn dày đặc và kỹ
thuật thêu công phu, bộ trang phục này
vừamangchứcnăngbảovệcơthể,phù
hợpvớisinhhoạtđờisống,vừalàkhông
giankýccủacộngđồng,thểhiệnsựkết
nốichặtchẽgiữathếhệtrướcvớithếhệ
sau. Nhiều nhà nghiên cứu đã coi trang
phụcDaođỏnhưmột“ngônngữbằngchỉ
thêu”,nơilưugiữlịchsửvàkhátvọngcủa
người Dao (Nguyễn Thanh Hoa, 2007;
TrầnHồngLiên,2014).
TrangphụcngườiDaoĐỏởLạngSơn.
Nguồn:Tácgiả
Tuynhiên,ngvớinhữngbiếnđổi
xãhội,nghềthêutruyềnthốngcủaDaođỏ
đangsuygiảmrõrệt.Hiệnnay,phongtục
truyềnnghề,mẹdạycongáithêuthùavẫn
còngiữvững,tuynhiên,ớisựpháttriển
chóngmặtcủa xãhội, sựcạnhtranhcủa
sảnphẩmcôngnghiệp,vànhữngthayđổi
trongnhucầusdụngđãkhiếnnhiềuhoa
văncónguycơbịmaimột.Nếukhông
giảiphápthíchhợp,disảnnàysẽkhóduy
trìtínhđặctrưngtrongđờisốngđươngđại.
Trong bối cảnh đó, việc ứng dụng
côngnghệsốmởranhữngkhảnăngmới.
Côngnghệ số khôngchỉ giúp ghi lạivà
lưutrữhìnhảnh,màcònchophépsốhóa
ba chiều, xây dựng thư việntrực tuyến,
hoặc tạo môi trường thực tế ảo để công
chúngcóthểtrảinghiệm.Nhữngcôngcụ
nhưtrítuệnhântạo(AI)hayphầnmềm
thiếtkế3Dthậmchícònmanglạihội
đưahoavănDaođỏvàothiếtkếthờitrang
đươngđại,gópphầntạonênsựgiaothoa
giữatruyềnthốngvàhiệnđại
ibáonàynhằmphântíchgiátrị
củatrangphụcDaođỏtrongmốiliênhệ
vớichuyểnđổisố,đồngthờiđềxuấtmột
môhìnhứngdụngcôngnghệnhằmvừa
bảo tồn, vừa khuyến khích sáng tạo. Ba
câuhỏiđượcđặtra:(1)nhữngđặctrưng
thẩm mỹ và biểu tượng nào tạo nên giá
trcủatrangphụcDao đỏ?(2) cáccông
nghệsốcóthểđượcsửdụngrasaođểhỗ
trbảotồnvàsángtạonhữnghoavănhọa
tiếtđó?(3)môhìnhnàocóthểbảođảm
sựthamgiađồngbộcủacộngđồng,giới
nghiên cứu và doanh nghiệp trong tiến
trìnhsốhóa?
Vềphươngdiệnlýluận,nghiêncứu
góp phần bổ sung khung phân tích liên
ngànhgiữavănhóahọc,thiếtkếvàcông
nghệ.Vềphươngdiệnthựctiễn,kếtquả
cóthểtrởthànhcơsởchoviệcxâydựng
ngânhàngdữliệusốhoavănDaođỏ,một
nguồn tài nguyên mở phục vụ bảo tồn,
giáodụcvàcôngnghiệpsángtạo.
309
II.Cơsởlýthuyết
2.1.Chuyểnđổisốvàýnghĩatrong
nghiêncứuvănhóa
Chuyểnđổisốthườngđượchiểulà
quátrìnhtíchhợpcôngnghệsốvàomọi
mặthoạtđộngxãhội,khôngchỉdừnglại
ởcảithiệncông cụ,màcòn tái cấutrúc
cách thứccon nờitiếpnhận,xửlývà
truyền tải tri thức (Vial, 2019). Trong
nghiêncứuvănhóa,điềunàyđồngnghĩa
vớiviệcdisảnkhôngcònbịgiớihạntrong
khônggianvậtchất,màcóthểđượcbảo
tồn,táihiệnvàphổbiếntrongmôitrường
số. Parry (2007) nhấn mạnh rằng công
nghệsđãthayđổicănbảncáchchúngta
trảinghiệmbảotàngvàdisản,biếnchúng
từnhữngkhônggiantrưngbàytĩnhthành
môitrườngđối thoạiđa chiều.Việcxây
dựngchuyểnđổisốtrongnghiêncứuvà
pháttriểnvănhóanhằmsửdụngcáccông
cụ, phương tiện kỹ thuật số hiện đại tái
hiệnlạicácgiátrịvănhóatruyềnthống
từđólưutr,sángtạo,làmmớichúng,
giúptăngđộnhậndiệncũngnquảngbá
nhữnggiátrịcốtlõicủadântộc.
2.2.Kháiniệm“disảnsố”
Khái niệm “di sản số” được
UNESCO(2003)đưaranhưmộtphầncủa
kýứcnhânloạitrongthếkỷXXI,baogồm
các tài sảnđược tạo ra hoặc chuyểnđổi
sangđịnhdạngkỹthuậtsốnhằmlưugiữ
cho thế hệ sau. Cameron & Kenderdine
(2007)coidisảnsốlàkhônggianmở,nơi
cộngđồngvàhọcgiớicùngnhauthamgia
kiếntạo,chứkhôngchỉthụđộngtiếpnhận.
Điunàyđặcbiệtquantrọngvớicácdân
tộc thiểusố,vốn cótruyềnthốngtruyền
miệngvàdễbịtácđộngtrướcnhữngthay
đổicủaxãhộihiệnđại.
2.3. Công nghệ số trong thiết kế
thờitrang
Trong thập niên vừa qua, các lĩnh
vựcđờisốnghầuhếtđềucósựcanthiệp
mạnhmẽcủacôngnghệsốvàngànhthời
trangcũngkhôngngoạilệ.Cácphầnmềm
mô phỏng 3D cho phép tái hiện phom
ngvàchấtliệuvảigầnnhưchínhxác,
giúpnhà thiết kế rút ngắn quy trình thử
nghiệm và giảm lãng phí (Sun & Zhao,
2020). Ngoài ra, digital fashion - trang
phục được sáng tạo và trình diễn hoàn
toàntrongmôitrườngsố-đangtrởthành
một lĩnh vực mới, không chỉ có giá trị
thươngmại,màcònmởrakhảnăngtích
hợpyếutốvănhóavàbảnsắcvàokhông
gianảo(McQuillan,2022).Xuhướngnày
cho thấy công nghệ không chỉ thay đổi
quytrìnhsảnxuất,màcòntáiđịnhnghĩa
kháiniệmvềtrangphụcvàcáchthứccon
ngườitrảinghiệmthờitrang.
Côngnghệinmớiđãgiúpcácnhàthiếtkếthỏasứcsángtạohọatiếttrêntrangphụcvới
thờigianngắn,tiếtkiệmnguyênliệu.
Nguồn:CTV/Vietnam
310
2.4.ĐộcđáotrangphụcDaoĐỏ
Trang phục Dao đỏ từ lâu đã thu
hút sự quan m ca giới nghiên cứu
trongngoàinước.NguyễnThanhHoa
(2007) chỉ ra rằng hoa văn tn trang
phục ph nữ Dao đỏ Bc Hà không
đơn thuần trang trí, mà còn mang ý
nghĩa tín ngưỡng và phn ánh tri thc
dângian.Trần HngLiên(2014)nhấn
mạnh nhtạohình giàu bảnsc,trong
đóusắc,bốcụcvàkỹthuậtthêutạo
nênmộthệthẩmmỹđcđáo.gócđộ
quốctế,Vorreiter(2009)coitrangphục
Daođnhưmộtminhchứngsinhđng
chomốiliênhgiữanghệthuật,bảnsắc
và ccng đồng. Tuy vậy, hầu hết
cnghncứunàydừngởkhíacạnhmô
tảvàphântíchdântchc-mthuật,
chưa gắn với chuyển đi số hay khả
năngứngdụngtrongsángtạothitrang
hiệnđi.
2.5.Khoảngtrốngnghiêncứu
Từ tổng quan tài liệu có thể nhận
thấybakhoảngtrốngrõrệt:
1.Thiếunghiêncứuứngdụngcông
nghệsốtrongbảotồntrangphụcDaođỏ.
c công trình hiện cóthiên về khảo tả
truyềnthống,chưakhaitháclợiíchcủasố
hóa2D/3D,AIhayAR/VR.
2.Chưacómôhìnhkếtnốiđachủ
thể. Vai trò của cộng đồng địa phương,
giớinghiêncứuvàdoanhnghiệpsángtạo
vẫntáchbiệt,thiếucơchếhợptáctrong
quátrìnhbảotồnvàpháttriểndisản.
3.Thiếu nghiên cứu sosánh quốc
tếtronglĩnhvựcthờitrang.Phầnlớncác
nghiên cứu về digital heritage tập trung
o kiến trúc, bảo tàng hoặc âm nhạc
(Wilson & Leong, 2018), trong khi ứng
dụngvàotrangphụctruyềnthốngvàthời
trangđươngđạicònrấthạnchế.
2.6.Ýnghĩalýluậnchonghiêncứu
Việcphântíchcáckhoảngtrốngtrên
khẳngđịnhrằngnghiêncứunàykhôngchỉ
dừngmôtảmộttrườnghợpvănhóa,mà
còngópphầnxâydựngkhunglýluậnvề
mốiquanhệgiữachuyểnđổisố,bảotồn
disảnvàsángtạothờitrang.Nóchothấy,
công nghệ số có thể vừalà phươngtiện
lưugiữtrithứctruyềnthống,vừalàcông
cụkhơimởcácthựchànhsángtạomới,
quađólàmgiàuthêmkháiniệmvềdisản
trongthếkỷXXI.
III.Phươngphápnghiêncứu
Nghiêncứuđưctiếnhànhtheohướng
lnngành,kếthợpnhânhọcnhóa,mỹ
thuậtvàcôngnghệsố.Cáchtiếpcậnycho
ppvừapntíchđctngthmmỹ-biểu
tượngcatrangphụcDaođỏ,vừađánhgiá
tiềmngứngdụngcngnghệmitrong
botồnvàsángto.Đâylàphươngthcp
hợpvớinhữngbiếnchuyncủanghiêncứudi
sảntrongbicnhhiệnđi.
3.1.Phươngphápnghiêncứukhoa
họclýthuyết
•
Phươngpháplịchsử:nghiêncứu
quátrìnhhìnhthànhvàpháttriểnvềvăn
hóađờisốngcủangườidânDaoĐỏ,các
kháiniệmliênquanđếnđềtàinghiêncứu.
•
Phương pháp phân tích và tổng
hợp:Phân tích hìnhthái: nhận diện cấu
trúchoavăn,màusắc,bốcục,đốichiếu
sựkhácbiệtgiữaSaPavàLộcBình,phân
tíchnộidung:giảimãýnghĩabiểutượng
từlờikểnghệnhânvàtàiliệudântộchọc,
mrõtínhđadạngnộitạitừđóphântích
tínhkhảthicủaquét3D,AI,AR/VRtrong
bảotồnvàsángtạo.
3.2.Phươngphápnghiêncứukhoa
họcthựctiễn
•
Phương phápquan sát : diềndã,
phỏngvấnsâu12ngườiDaođỏ,quansát
311
thamdựtrongmộtsốsựkiệncộngđồng,
ghinhậtkýđiềndãvàchụpảnhtưliệuvề
trangphụcvàhiệnvậtbaogồmáo,váy,
khăn, phụ kiện thêu tay .Khảo sát thực
địatậptrungtạihaiđịabàn:SaPa(Lào
Cai)vàLộcBình(LạngSơn).Đâylànơi
cộngđồngDaođỏcònduytrìnghềthêu
truyền thống, đồngthời phản ánh sự đa
dạngvùngmin.
•
Phương pháp phântích tổngkết
kinh nghiệm: Phương pháp chuyên gia:
sử dụng tàiliệu tham khảo, kế thừa các
nghiêncứutrướcvềtrangphụcDaođỏvà
chuyểnđổisốtrongbảotồndisản.
•
Phươngphápthựcnghiệm:lấyví
dụtrựcquantừthiếtkế“CôemDaoĐỏ”
củaNTKPhạmMinhHiếu.
IV.KếtquảvàThảoluận
4.1.Đặctrưngtạohìnhcủatrang
phụcDaoĐỏ
Trang phục phụ nữ Dao Đỏ gồm
áo dài,yếm,váy,khănđộiđầuvà nhiều
loạiphụkiện.Điểmnhấnquantrọngnhất
chínhlàmàuđỏđặctrưngvàhệthốnghoa
nthêutaydàyđặc,xuấthiệntrênhầu
hếtcácbộphậntrangphục.
Cáchọatiếtchủđạothườnglàhình
họcnhưtamgiác,đườnggấpkhúc,xoắn
ốc, bên cạnh đó là -típ từ tự nhiên
nhưhoalá,chimthú.Nhữnghọatiếtnày
khôngchỉmangnhtrangtrí,cònlà
biểu tượng n a: tam giác gợi nhắc
núirừng, xoắn ốc phản ánh quan niệm
vềvòngđời,hoagắnvớisinhivà
sựsống.
usắcđóngvaitròtrungtâm.Đỏ
gammàuchủđạo,tượngtrưngchohạnh
phúcvàsứcsống.Đengắnvớiđấtvàcội
nguồn,trắngbiểutrưngchosựtinhkhiết,
cònxanhlamgợimốiliênhệvớitrờivà
nước.Sựphốihợpđỏ-đen-trắng-xanh
tạonênhiệuquảthịgiácmạnhmẽvàcân
bằng.
Kỹthuậtthêuđadạng,từmũichữ
thập, móc xích cho tới các đường chần
yđặc.Sựlặplạicónhịpđiệutạonênbố
cụcchặtchẽnhưngvẫnuyểnchuyển.Có
thểcoitrangphụcDaođỏnhưmộtngôn
ngữthịgiác,vừathểhiệnthẩmmỹ,vừa
truyềntảitrithứcvàbảnsắccộngđồng.
chọatiếtchủđạothườnglàhìnhhọc
tựnhiênnhưhoalá,chimthú.
Nguồn:Tácgiả
Kỹthuậttucựckỳđadạng.
Nguồn:Tácgiả