Chñ ®Ò 3
D¢N Sè VíI Sù PH¸T TRIÓN KINH TÕ - X· HéI
Vµ TµI NGUY£N, M¤I TR¦êNG
+ Môc ®Ých yªu cÇu:
Trang bÞ cho häc viªn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ mèi quan hÖ
d©n sè víi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ tµi nguyªn m«i trêng, thÊy ®îc
tÝnh ®óng ®¾n, s¸ng t¹o trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi,
tµi nguyªn m«i trêng cña níc ta. Qua ®ã gãp phÇn n©ng cao ý thøc
tr¸ch nhiÖm trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè cña §¶ng vµ Nhµ níc
ta hiÖn nay.
+ Néi dung
I. D©n sè víi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi
II. D©n sè víi tµi nguyªn, m«i trêng
+ Thêi gian: 2 tiÕt
+ Ph¬ng ph¸p: ph©n tÝch, diÔn gi¶ng
+ Tµi liÖu:
1. Gi¸o tr×nh d©n sè - kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, Nxb Q§ND. 1996
2. D©n sè häc, Häc viÖn CTQG HCM. 2004
3. TËp bµi gi¶ng D©n sè - M«i trêng ph¸t triÓn vµ n©ng cao nhËn
thøc giíi.
Néi dung
I. D©n sè víi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi
1. D©n sè víi ph¸t triÓn kinh tÕ
a. Mét sè kh¸i niÖm
- Kh¸i niÖm ph¸t triÓn
Ph¸t triÓn lµ mét qu¸ tr×nh nhiÒu mÆt liªn quan ®Õn nh÷ng
thay ®æi trong c¬ cÊu, th¸i ®é vµ thÓ chÕ, còng nh viÖc ®Èy m¹nh
t¨ng trëng kinh tÕ, gi¶m bít møc ®é bÊt b×nh ®¼ng vµ xo¸ t×nh tr¹ng
nghÌo ®ãi tuyÖt ®èi.
Nh vËy, ph¸t triÓn kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ sù ph¸t triÓn kinh
tÕ, tøc lµ t¨ng tæng s¶n phÈm quèc d©n ®Çu ngêi, mµ cßn lµ nh÷ng
tiÕn bé vÒ mÆt x· héi nh: xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, gi¶m thÊt nghiÖp,
n©ng cao ®Þa vÞ phô n÷, hoµn thiÖn n©ng cÊp gi¸o dôc, nhµ ë vµ
ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n. Trong ®ã t¨ng trëng kinh tÕ lµ cèt lâi
cña sù ph¸t triÓn
Ph¸t triÓn, tuy nhiªn kh«ng ph¶i v« h¹n ®Þnh mµ cÇn æn ®Þnh
vµ ®¶m b¶o sù bÒn v÷ng trong t¬ng lai, nh cÇn tÝnh ®Õn vÊn ®Ò
m«i trêng, tµi nguyªn…
- Kh¸i niÖm ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ ph¸t triÓn ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña hiÖn
t¹i mµ kh«ng lµm th¬ng tæn ®Õn kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña
thÕ hÖ t¬ng lai.
C¸c thµnh tè cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ: t¨ng trëng kinh tÕ,
tiÕn bé x· héi, sù bÒn v÷ng vÒ m«i trêng. Ph¸t triÓn ®îc hiÓu mét
c¸ch ®Çy ®ñ chÝnh lµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng
b. D©n sè víi ph¸t triÓn kinh tÕ
- D©n sè, nguån lao ®éng vµ viÖc lµm:
D©n sè ph¸t triÓn hîp lý ®¸p øng cung vÒ lao ®éng x· héi; b¶o
®¶m c©n ®èi nguån lùc cho c¸c ngµnh, c¸c khu vùc, cã nguån dù tr÷
®Ó ®µo t¹o ®¸p øng víi c«ng nghÖ t¬ng lai. MÆt kh¸c mÊt c©n b»ng
vÒ d©n sè (thiÕu, thõa) cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn kinh tÕ x· héi, nhÊt
lµ c¸c vÊn ®Ò x· héi.
-> Nh÷ng níc nghÌo khi t¨ng sè lao ®éng sÏ dÉn tíi thÊt nghiÖp,
cã 2 hiÖn tîng thiÕu lao ®éng theo mïa hoÆc dµi h¹n trong s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp ®Æc biÖt thêi gian s¶n xuÊt c¨ng th¼ng; thÊt nghiÖp vµ
qu¸ t¶i d©n sè ë ®« thÞ.
-> Nh÷ng níc ph¸t triÓn gia t¨ng d©n sè thÊp, cung kh«ng ®ñ
cÇu do ®ã ph¶i nhËp khÈu lao ®éng, c¸c níc nµy cÇn cã thêi gian ®Ó
®µo t¹o lao ®éng phï hîp víi c«ng nghÖ s¶n xuÊt. Trong ®ã lao ®éng
trong níc r¬i vµo t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp v× muèn cã viÖc lµm thu nhËp
cao
-> ë ViÖt Nam lao ®éng n«ng nghiÖp chiÕm tû lÖ lín, t×nh tr¹ng
thiÕu viÖc thÓ hiÖn râ ë n«ng th«n mµ cßn ë thµnh thÞ, do chuyÓn
dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cßn chËm.
+ Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm phô thuéc vµo quy m«, c¬ cÊu,
ph©n bæ, chÊt lîng d©n sè, nguån lao ®éng, chuyÓn dÞch c¬ cÊu
kinh tÕ, còng nh c¬ cÊu lao ®éng phï hîp.
VÝ dô quy m« lín, c¬ cÊu d©n sè trÎ, ph©n bæ d©n sè kh«ng
®ång ®Òu, mËt ®é qu¸ t¶i t¹o ra søc Ðp tíi viÖc lµm
Cã viÖc lµm thu nhËp æn ®Þnh còng t¸c ®éng tíi d©n sè b»ng
viÖc t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, d©n trÝ…lµm gi¶m møc sinh
- D©n sè víi t¨ng tr ëng kinh tÕ
T¨ng trëng kinh tÕ lµ tØ lÖ t¨ng tæng s¶n phÈm quèc d©n (GNP)
b×nh qu©n ®Çu ng êi hµng n¨m.
D©n sè cã t¸c ®éng trùc tiÕp tíi t¨ng tr ëng kinh tÕ vµ ngîc l¹i,
t¨ng trëng kinh tÕ còng thêng xuyªn t¸c ®éng tíi d©n sè th«ng qua viÖc
n©ng cao chÊt lîng d©n sè nh ®Çu t vÒ y tÕ, gi¸o dôc, ph©n bæ d©n
sè hîp lý
-> D©n sè t¨ng nhanh lµm cho sè ngêi bíc vµo ®é tuæi lao ®éng
t¨ng nhanh, chi phÝ t¹o viÖc lµm vµ mua s¾m trang thiÕt bÞ kh«ng
®¸p øng kÞp ®· h¹n chÕ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi
-> Do d©n sè t¨ng nhanh lµm cho chi phÝ tiªu dïng x· héi lín, dÉn
tíi tØ lÖ tiÕt kiÖm gi¶m trong tæng s¶n phÈm quèc d©n do tØ lÖ trÎ
em ¨n theo cao, ¶nh hëng ®Õn tèc ®é t¨ng tæng s¶n phÈm x· héi
-> Søc Ðp d©n sè cßn ¶nh hëng ®Õn ®iÒu kiÖn gi¸o dôc va
®µo t¹o, lµm t¨ng nguån chi phÝ cho lÜnh vùc nµy, v× thÕ mµ h¹n chÕ
viÖc thóc ®Èy tiÕn bé khoa häc, kü thuËt – nh©n tè gi÷ vai trß quan
träng trong viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, lµm gi¶m nhÞp ®é t¨ng trëng kinh
tÕ – x· héi.
Ngîc l¹i, d©n sè t¨ng thÊp hay suy gi¶m, dÉn tíi c¬ cÊu d©n sè
giµ thiÕu nguån lao ®éng x· héi ph¶i nhËp khÈu lao ®éng, trong khi
ng©n s¸ch ph¶i chi cho quü b¶o hiÓm hu trÝ, dÞch vô y tÕ vµ nhiÒu
lÜnh vùc kh¸c, do vËy còng lµm gi¶m t¨ng trëng kinh tÕ.
+ T¨ng trëng kinh tÕ víi d©n sè
Sù t¸c ®éng trë l¹i cña t¨ng trëng kinh tÕ ®èi víi d©n sè ®îc thÓ
hiÖn, t¨ng trëng kinh tÕ cao sÏ cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó th«ng tin,
gi¸o dôc, truyÒn th«ng d©n sè, ph¸t triÓn y tÕ, n©ng cao d©n trÝ vµ
c¸c hÖ thèng dÞch vô d©n sè – kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi ®Ó lµm tèt c«ng t¸c d©n sè.
- D©n sè víi tiªu dïng
+ Tiªu dïng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh ®Þa lý, v¨n ho¸,
phong tôc tËp qu¸n, d©n téc, t«n gi¸o. Song con ngêi lu«n lµ yÕu tè
quan träng nhÊt t¸c ®éng ®Õn tiªu dïng x· héi.
+ Møc tiªu dïng phô thuéc vµo sè ngêi trong lùc lîng lao ®éng x·
héi vµ sè ngêi sèng phô thuéc trong x· héi. Khi d©n sè t¨ng nhanh th×
sè ngêi sèng phô thuéc sÏ t¨ng, trong khi ®ã sè lao ®éng t¨ng kh«ng t-
¬ng xøng dÉn tíi møc chi phÝ b¶o ®¶m cho tiªu dïng x· héi sÏ gi¶m. VÝ
dô nh trong gia ®×nh ®«ng con vµ Ýt con, chi phÝ cho tiªu dïng b×nh
qu©n ®Çu ngêi lµ kh¸c nhau.
Quy m«, c¬ cÊu, ph©n bæ d©n sè còng cã t¸c ®éng trùc tiÕp
®Õn tiªu dïng x· héi. Tiªu dïng x· héi lín sÏ kh«ng cã ®iÒu kiÖn tÝch
luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Ngîc l¹i, tiªu dïng gi¶m dÉn tíi s¶n xuÊt còng
kh«ng ph¸t triÓn.
- D©n sè víi tiÕt kiÖm vµ ®Çu t.
+ TiÕt kiÖm, ®Çu t phô thuéc vµo tiªu dïng x· héi, mµ tiªu dïng x·
héi l¹i phô thuéc vµo tèc ®é t¨ng d©n sè, c¬ cÊu, ph©n bæ d©n
sè.
+ Ch¼ng h¹n ë ph¹m vi gia ®×nh, nÕu bá qua viÖc xem xÐt c¸c
nguån tiÕt kiÖm th× nh÷ng gia ®×nh cã møc sinh thÊp, sè ngêi sèng
phô thuéc Ýt, møc tiÕt kiÖm ®îc nhiÒu h¬n so víi nh÷ng gia ®×nh cã
møc sinh cao vµ quy m« gia ®×nh lín.
TiÕt kiÖm, ®Çu t phô thuéc vµo tiªu dïng x· héi, mµ tiªu dïng x·
héi l¹i phô thuéc vµo tèc ®é t¨ng d©n sè, c¬ cÊu, ph©n bæ d©n sè.
2. D©n sè víi vÊn ®Ò x· héi
a. D©n sè víi gi¸o dôc