Đánh giá diễn biến chất lượng nước mặt và xác định nguồn ô nhiễm theo tiểu vùng ở đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2017-2024

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đối mặt với nhiều thách thức môi trường nghiêm trọng do biến đổi khí hậu và áp lực phát triển kinh tế, dẫn đến ô nhiễm nguồn nước mặt phức tạp. Sự gia tăng thâm canh nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, công nghiệp hóa và tác động từ thủy điện thượng nguồn Mekong đã làm suy giảm chất lượng nước, đe dọa an ninh nguồn nước và sự phát triển bền vững. Do đó, việc đánh giá toàn diện hiện trạng, biến động chất lượng nước và xác định các nguyên nhân ô nhiễm là vô cùng cấp thiết. Nghiên cứu này đặt mục tiêu phân tích diễn biến chất lượng nước mặt tại ĐBSCL giai đoạn 2017-2024, sử dụng kiểm định Mann-Kendall để đánh giá xu thế và phân tích PCA, AHC để nhận diện các nguồn gây ô nhiễm, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp.

Các nhà khoa học, nghiên cứu sinh, kỹ sư môi trường, chuyên gia quản lý tài nguyên nước và hoạch định chính sách liên quan đến chất lượng nước và môi trường tại Đồng bằng sông Cửu Long.

Nghiên cứu này đã thực hiện đánh giá toàn diện hiện trạng và diễn biến chất lượng nước mặt tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) trong giai đoạn 2017-2024, tập trung vào bốn tiểu vùng đặc trưng: Tứ giác Long Xuyên, Bán đảo Cà Mau, giữa Sông Tiền-Hậu và Tả Sông Tiền. Kết quả phân tích cho thấy nhiều thông số chất lượng nước, đặc biệt là hàm lượng hữu cơ (BOD5, COD), vi sinh và kim loại, vượt tiêu chuẩn QCVN 08-MT:2015 A1, tiềm ẩn rủi ro lớn cho nguồn nước sinh hoạt. Chỉ số WQI dao động từ mức rất thấp ở kênh nội đồng (6-29) đến trung bình-khá trên các trục sông chính (50-65), làm nổi bật vai trò quan trọng của khả năng tự làm sạch. Áp dụng phân tích PCA, nghiên cứu đã xác định sáu nhóm nguồn gây ô nhiễm chính, bao gồm hữu cơ-kim loại, địa hóa/phèn, mặn-oxy hóa, vi sinh, dinh dưỡng, và pH-Hg. Phương pháp AHC đã phân loại các mẫu nước thành ba cụm chính, giúp nhận diện các khu vực ô nhiễm cao và các cụm nền phổ biến. Phân tích xu thế bằng kiểm định Mann-Kendall và Sen's Slope chỉ ra rằng mùa mưa cải thiện chất lượng nước trên sông chính nhưng lại làm xấu nước nội đồng, trong khi mùa khô có diễn biến ngược lại. Những phát hiện này cung cấp cơ sở khoa học quan trọng để nhận diện "điểm nóng" ô nhiễm và xây dựng các giải pháp quản lý nguồn thải phù hợp, thích ứng với điều kiện thủy văn-khí hậu đặc thù của ĐBSCL, góp phần vào quản lý bền vững tài nguyên nước.