ĐỀ ÁN: " THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC CÔNG CỤ CỦA TTTC Ở VIỆT NAM"

Chia sẻ: Nguyễn Thị Tú Uyên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:39

Thêm vào BST

Báo xấu

835
lượt xem 333
download

ĐỀ ÁN: " THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC CÔNG CỤ CỦA TTTC Ở VIỆT NAM"

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thị trường tài chính được hình thành cùng với các công cụ của nó là tất yếu. Ở đó, khi mà nền kinh tế có những cá nhân, tổ chức thừa vốn, họ không có khả năng làm vốn sinh lời. Trong khi có những cá nhân, tổ chức khác có khả năng làm vốn sinh lời nhưng lại thiếu vốn.

Chủ đề:

Bình luận(2) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: ĐỀ ÁN: " THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC CÔNG CỤ CỦA TTTC Ở VIỆT NAM"

ĐỀ ÁN: " THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC CÔNG CỤ CỦA TTTC Ở VIỆT NAM"
Lêi nãi ®Çu Tr¶i qua h¬n m−êi n¨m, kÓ tõ 1986, §¶ng vμ Nhμ n−íc ta ®· thùc hiÖn l¹i nh÷ng kÕt qu¶ quan träng b−íc ®Çu. Nh÷ng thay ®æi tÝch cùc vμ toμn diÖn ®−êng lèi ®æi míi nh»m chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhμ n−íc. C«ng cuéc ®æi míi ®· kÐo theo hμng lo¹t nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc vÒ nÒn kinh tÕ ®· vμ ®ang t¹o nªn c¬ së quan träng ban ®Çu ®Ó tiÕn tíi h×nh thμnh thÞ tr−êng tμi chÝnh ( TTTC ) ë n−íc ta. ThÞ tr−êng tμi chÝnh ra ®êi, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ngμy nay. Bμn vÒ qu¸ tr×nh ra ®êi, ho¹t ®éng ph¸t triÓn vμ hoμn thiÖn cña TTTC nÕu nh− ta kh«ng nh¾c ®Õn c¸c c«ng cô cña TTTC ch¼ng kh¸c g× nãi ®Õn c«ng viÖc cña ng−êi ®i cμy mμ quªn Tr©u v× thÕ chóng ta cÇn thiÕt nghiªn cøu c¸c lo¹i chøng kho¸n ®−îc mua b¸n trong TTTC. ë ®ã chóng sÏ biÕt ®Çy ®ñ vÒ viÖc lμm c¸ch nμo TTTC thùc hiÖn ®−îc vai trß quan träng dÉn vèn cña m×nh. §èi víi mét nÒn kinh tÕ nh− ë n−íc ta hiÖn nay t¨ng c−êng vμ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®ång nghÜa víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. V× thÕ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ nhu cÇu vèn trong nÒn kinh tÕ lμ cÇn thiÕt ®Æc biÖt lμ c¸c ph−¬ng thøc vÒ l−u chuyÓn vèn mμ ®iÓn h×nh lμ c¸c c«ng cô cña TTTC. Nghiªn cøu vÒ c¸c c«ng cô nμy gióp cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc kinh tÕ n¾m b¾t ®−îc nh÷ng th«ng tin, t×nh h×nh sè liÖu cô thÓ, mÆt tÝch cùc, mÆt h¹n chÕ cña tõng c«ng cô tõ ®ã mμ ®−a ra nh÷ng biÖn ph¸p, ph−¬ng h−íng, kiÕn nghÞ cÇn thiÕt ®Ó hoμn thiÖn hÖ thèng c¸c c«ng cô ®ã, n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶, vai trß chñ yÕu dÉn vèn cña TTTC, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ... 1
§Ò tμi ®i vμo nghiªn cøu thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c c«ng cô cña TTTC ë ViÖt Nam, dùa trªn kú h¹n cña c¸c c«ng cô TTTC mμ xÐt chóng ë hai thÞ tr−êng : thÞ tr−êng vèn vμ thÞ tr−êng tiÒn tÖ. C«ng cô cña thÞ tr−êng tiÒn tÖ gåm : tÝn phiÕu kho b¹c Nhμ n−íc ( KBNN ), c¸c chøng chØ tiÒn göi, c¸c th−¬ng phiÕu, c¸c kú phiÕu ng©n hμng, hîp ®ång mua l¹i, vμ mét sè c«ng cô kh¸c... C«ng cô cña thÞ tr−êng vèn gåm cæ phiÕu c«ng ty cæ phÇn, tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu c«ng ty. B»ng c¸c ph−¬ng ph¸p : ph−¬ng ph¸p so s¸nh ( ph©n tÝch, tæng hîp ) kÕt hîp víi c¸c ph−¬ng ph¸p lÞch sö ( sè liÖu ), ph−¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö, ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng... ®−îc sö dông bμi viÕt. §Ò tμi gåm 3 phÇn : PhÇn I : Lêi nãi ®Çu PhÇn II : Néi dung nghiªn cøu ( gåm 2 ch−¬ng ) PhÇn III : KÕt luËn Víi sù hiÓu biÕt cßn cßn h¹n chÕ cña em lμm cho bμi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vÒ h×nh thøc lÉn néi dung. Em kÝnh mong ®−îc sù h−íng dÉn vμ chØ b¶o cho em ®−îc hoμn thμnh tèt ®Ò ¸n nμy. Em xin ch©n thμnh c¶m ¬n !. 2
Ch−¬ng I Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng cô cña TTTC S¶n xuÊt vμ t¸i s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña x· héi. Vμ bÊt cø nÒn s¶n xuÊt x· héi nμo còng ®Òu ph¶i gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò lín : Mét lμ, c©n nh¾c tÝnh to¸n vμ quyÕt ®Þnh cÇn ph¶i s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm g× ? dÞch vô g× ? víi sè l−îng bao nhiªu ? Hai lμ, s¶n xuÊt b»ng ph−¬ng ph¸p nμo Ba lμ, nh÷ng s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra ®−îc ph©n phèi b»ng c¸ch nμo? ph©n phèi cho ai? Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lμ v« h¹n nh−ng lu«n bÞ khai th¸c vμ sö dông mét c¸ch rÊt l·ng phÝ. S¶n xuÊt nh÷ng thø cÇn thiÕt, tiÕt kiÖm, t¨ng c−êng kinh tÕ tíi møc tèi ®a lμ nhiÖm vô chñ yÕu cña mäi nÒn s¶n xuÊt x· héi. Muèn gi¶i quyÕt ®−îc 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ kh«ng ph¶i lμ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n tuy khã hoμn thμnh hÕt trän vÑn nh−ng cÇn ph¶i lμm. Thêi nay ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng c÷ng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã. PhÇn nμo ph¸t triÓn vμ hoμn thiÖn TTTC mμ ®Æc biÖt ph¸t triÓn, hoμn thiÖn c«ng cô TTTC gióp cho TTTC ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, vμ do ®ã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ ®−îc n©ng cao. TTTC ®−îc h×nh thμnh cïng víi c¸c c«ng cô cña nã lμ tÊt yÕu. ë ®ã, khi mμ nÒn kinh tÕ cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc thõa vèn, hä kh«ng cã kh¶ n¨ng lμm vèn sinh lêi. Trong khi cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc kh¸c cã kh¶ n¨ng lμm vèn sinh lêi nh−ng l¹i thiÕu vèn. XuÊt hiÖn nhu cÇu lu©n chuyÓn vèn trùc tiÕp tõ ng−êi cã vèn ®ã sang ng−êi cÇn vèn. Vμ chØ cã TTTC míi ®¶m nhËn ®−îc vai trß ®ã mét c¸ch tèt nhÊt, b»ng c¸ch b¸n ra thÞ tr−êng nh÷ng c«ng cô tμi chÝnh vμ ng−êi cÇn vèn mua vμo c«ng cô ®ã, gióp vèn ®−îc lu©n chuyÓn. 3
Dùa vμo kú h¹n cña c¸c c«ng cô mμ xem xÐt c«ng cô TTTC ë 2 khÝa c¹nh c«ng cô thÞ tr−êng vèn vμ c«ng cô thÞ tr−êng tiÒn tÖ. I. C«ng cô thÞ tr−êng tiÒn tÖ ThÞ tr−êng tiÒn tÖ lμ mét bé ph cña TTTC, ë ®©y diÔn ra viÖc mua b¸n, trao ®æi c¸c c«ng cô nî ng¾n h¹n. 1. TÝn phiÕu kho b¹c Nhμ n−íc : Lμ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña chÝnh phñ, nh»m bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch t¹m thêi. * TÝn phiÕu Kho b¹c Nhμ n−íc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau : - Lμ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cã tÝnh láng cao nhÊt, tÝnh láng dùa trªn thêi gian chuyÓn ®æi nhanh; chi phÝ cho viÖc chuyÓn ®æi phï hîp, ®−îc mua b¸n r¸o riÕt nhÊt; - §é an toμn cao : do kú h¹n thanh to¸n ng¾n nªn tÝn phiÕu KBNN chÞu møc giao ®éng gi¸ tèi thiÓu, vμ do ®ã Ýt rñi ro. Cïng víi viÖc chÝnh phñ ®¶m b¶o chi tr¶ : ChÝnh phñ t¨ng thuÕ hoÆc vay tiÕp hoÆc ph¸t hμnh tiÒn ®Ó tr¶ nî. - Bëi hai ®Æc ®iÓm trªn mμ tÝn phiÕu KBNN cã l·i suÊt lμ thÊp nhÊt trong hÖ thèng c¸c c«ng cô vay nî ng¾n h¹n. - §−îc ph¸t hμnh ra d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®Ó lùa chän ng−êi mua cho phï hîp : loai tÝn phiÕu KBNN cã lîi tøc ®−îc tr¶ tr−íc, lo¹i tÝn phiÕu KB cã lîi tøc ®−îc tr¶ sau, lo¹i tÝn phiÕu KB kh«ng ghi phÇn l·i mμ lμ chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vμ gi¸ b¸n b»ng lîi tøc.... * Chñ thÓ n¾m gi÷ chñ yÕu lμ ng©n hμng th−¬ng m¹i ( NHTM ) víi hai môc ®Ých khi mua : thu lîi tøc tõ tÝn phiÕu KB vμ n¾m gi÷ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh kho¶n. Bªn c¹nh NHTW mua tÝn phiÕu KB ®Ó ®iÒu chØnh l−îng tiÒn cung øng ( MS ) trong nÒn kinh tÕ lμ c«ng cô quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng thÞ tr−êng më. 2. Chøng chØ tiÒn göi : 4
Lμ giÊy chøng nhËn cho viÖc göi tiÒn cña c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc vμo NHTM hoÆc c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. Vμ chiÕm mét tû lÖ kh¸ lín trong sè c¸c lo¹i tiÒn göi ng©n hμng. Chøng chØ tiÒn göi ®−îc mua ®i b¸n l¹i ë thÞ tr−êng thø cÊp tuú thuéc vμo quy ®Þnh cña ng©n hμng, ®iÒu kiÖn cña c¸c n−íc. §Õn khi t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ viÖc huy ®éng vèn c¸c ng©n hμng cho phÐp mua b¸n l¹i nã lμm t¨ng tÝnh láng. Chóng ®−îc mua ®i b¸n l¹i v× trong thÞ tr−êng cã nhu cÇu : kh¸ch hμng muèn b¸n l¹i mua vμo phôc vô cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau ( tiªu dïng, SXKD ), vμ cã ng−êi mua l¹i chøng chØ ®ã. Chøng chØ tiÒn göi ®−îc ph¸t sinh bëi c¸c NHTM, tæ chøc tμi chÝnh kh¸c vμ do c¸c c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ göi tiÒn vμo NHTM göi vμo c¸c tæ chøc tμi chÝnh kh¸c n¾m gi÷. 3. C¸c th−¬ng phiÕu : Bao gåm kú phiÕu th−¬ng m¹i vμ hèi phiÕu 3.1 Kú phiÕu th−¬ng m¹i : Thùc chÊt lμ mét giÊy ghi nhËn nî vμ nã ®−îc sö dông trong quan hÖ trao ®æi, mua b¸n chÞu lÉn nhau. Ng−êi ph¸t hμnh ra nã chÝnh lμ ng−êi mua chÞu. Ng−êi gi÷ lμ ng−êi b¸n chÞu víi môc ®Ých gi÷ kh¸c nhau : gi÷ nã khi thêi h¹n ®Õn sÏ nhËn l¹i tiÒn tõ ng−êi mua chÞu. Cã thÓ sö dông nã ®Ó lμm ph−¬ng tiÖn thanh to¸n, ph−¬ng tiÖn ®Ó tÊt to¸n nh÷ng kho¶n nî cña m×nh. Dïng nã ®Ó vay tiÒn ng©n hμng, hä vay tiÒn ng©n hμng d−íi h×nh thøc chiÕt khÊu vμ cho vay t¸i chiÕt khÊu. + ChiÕt khÊu : Ng−êi cã kú phiÕu th−¬ng m¹i b¸n kú phiÕu ®ã cho NHTM vμ NHTM mua l¹i c¸c kú phiÕu th−¬ng m¹i cña kh¸ch hμng b»ng chªnh lÖch gi÷a kú phiÕu th−¬ng m¹i víi lîi tøc chiÕt khÊu. Lîi tøc chiÕt khÊu = l·i suÊt chiÕt khÊu * gi¸ kú phiÕu th−¬ng m¹i X¸c ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu dùa trªn : chÊt l−îng cña kú phiÕu th−¬ng m¹i, l·i suÊt ®Çu ra. + Cho vay t¸i chiÕt khÊu : NHTW cho vay ®èi víi c¸c NHTM b»ng c¸ch mua l¹i c¸c kú phiÕu th−¬ng m¹i mμ NHTM ®· chiÕt khÊu lÇn ®Çu. 5
NHTM b¸n kú phiÕu th−¬ng m¹i cho NHTW = gi¸ kú phiÕu th−¬ng m¹i - lîi tøc t¸i chiÕt khÊu. NHTW còng ph¶i tÝnh ®−îc l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu víi c¸c c¨n cø : chÊt l−îng cña kú phiÕu th−¬ng m¹i ( tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt ), l·i suÊt chiÕt khÊu mμ NHTM ®· chiÕt khÊu cña kh¸ch hμng, môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong thêi kú ®ã nh− thÕ nμo ( chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ sÏ t¨ng l·i suÊt vμ ng−îc l¹i ) MÆt kh¸c kú phiÕu th−¬ng m¹i lμ vËt cÇm cè cña NHTM : kh¸ch hμng tíi vay vèn NHTM b»ng c¸ch mang kú phiÕu th−¬ng m¹i tíi lμm vËt cÇm cè. NÕu hä thanh to¸n ®óng h¹n, NHTM ph¶i tr¶ l¹i kú phiÕu th−¬ng m¹i cho kh¸ch hμng. Nh− vËy kh¸c víi tr−êng hîp chiÕt khÊu, nÕu nh− sau khi thùc hiÖn chiÕt khÊu th× KPTM thuéc së h÷u hoμn toμn cña NHTM nh−ng trong tr−êng hîp nμy KPTM vÉn thuéc së h÷u cña kh¸ch hμng vμ NHTM ph¶i tr¶ l¹i KPTM cho kh¸ch hμng khi hä ®· thanh to¸n khi ®Õn kú h¹n. 3.2 Hèi phiÕu : Theo ULB, hèi phiÕu lμ mét mÖnh lÖnh ®ßi tiÒn v« ®iÒu kiÖn do ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi b¸n, ng−êi cung øng dÞch vô... ký ph¸t ®ßi tiÒn ng−êi nhËp khÈu, ng−êi mua, ng−êi nhËn cung øng, vμ yªu cÇu ng−êi nμy ph¶i tr¶ mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh, t¹i mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh cho ng−êi h−ëng lîi quy ®Þnh trong hèi phiÕu, hoÆc theo lÖnh cña ng−êi nμy tr¶ cho ng−êi kh¸c. Hèi phiÕu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm : + TÝnh trùu t−îng cña hèi phiÕu : kh«ng cÇn ph¶i ghi néi dung quan hÖ kinh tÕ, mμ chØ cÇn ghi râ sè tiÒn ph¶i tr¶ lμ bao nhiªu vμ tr¶ cho ai, ng−êi nμo sÏ thanh to¸n, thêi gian thanh to¸n khi nμo... + TÝnh b¾t buéc tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu : ng−êi tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu ph¶i tr¶ tiÒn ®Çy ®ñ, ®óng theo yªu cÇu cña tê hèi phiÕu, kh«ng ®−îc viÖn lý do riªng cña b¶n th©n ®èi víi ng−êi ký ph¸t hèi phiÕu trõ tr−êng hîp hèi phiªó kh«ng cßn phï hîp víi ®¹o luËt chi phèi nã. 6
+ TÝnh l−u th«ng cña hèi phiÕu : cã ®−îc nhê hai ®Æc ®iÓm trªn. Nã cã thÓ chuyÓn nh−îng tõ ng−êi nμy sang ng−êi kh¸c trong thêi h¹n cña nã, ng−êi tr¶ tiÒn sÏ thanh to¸n cho ng−êi cÇm hèi phiÕu cho dï hîp ®ång mua b¸n cã thÓ kh«ng thùc hiÖn hoμn chØnh. B¶n chÊt cña hèi phiÕu + Lμ mét lo¹i th−¬ng phiÕu, nã kh«ng nh÷ng lμ mét ph−¬ng tiÖn ®Ó thanh to¸n, mμ cßn lμ c«ng cô tÝn dông, nã cho phÐp ng−êi chñ nî huy ®éng ®−îc kho¶n ®· vay ë mét ng©n hμng tr−íc khi ®Õn h¹n thanh to¸n hèi phiÕu. Ngμy nay hèi phiÕu chñ yÕu lμm c¨n cø cho nghiÖp vô tÝn dông ng©n hμng. Trong tr−êng hîp hèi phiÕu lμ c«ng cô thanh to¸n, nã ®−îc c¸c th−¬ng nh©n sö dông ®Ó thanh to¸n kho¶n tr¸i quyÒn cña hä, lóc ®ã hèi phiÕu ®ãng vai trß t−¬ng tù nh− tiÒn tÖ. Nh−ng viÖc sö dông hèi phiÕu víi chøc n¨ng duy nhÊt nμy ngμy nay ®· chÊm døt, v× ng−êi ta hay dïng sÐc h¬n. + Hèi phiÕu lu«n lu«n lμ mét chøc tõ th−¬ng m¹i, ngay c¶ khi nh÷ng ng−êi ký trªn phiÕu kh«ng ph¶i lμ th−¬ng nh©n. ViÖc thanh to¸n hèi phiÕu : kú h¹n tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu cã hai d¹ng tr¶ tiÒn ngay vμ tr¶ tiÒn sau. Ngμy nay cã xu h−íng míi trong viÖc chuyÓn dÞch c¸c th−¬ng phiÕu lμ viÖc t¨ng c−êng sö dông c¸c c«ng cô phi vËt chÊt ( nh− hèi phiÕu trªn b¨ng tõ...) C¬ chÕ ho¹t ®éng cña hèi phiÕu cã thÓ kh¸i qu¸t trªn s¬ ®å : Hîp ®ång (1) Ng−êi b¸n Ng−êi Giao hμng (2) Ng−êi b¸n Ng−êi Tr¶ chËm 30 ngμy Ng©n XuÊt tr×nh thÎ hμ ChÊp nhËn ( nÕu cÇn ) (3) 1 th¸ng sau... ( khi ®Õn h¹n ) 7 Hèi phiÕu Ng©n Ng−êi Thanh
4. C¸c kú phiÕu ng©n hμng : Lμ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña NHTM, vèn phôc vô kinh doanh ng¾n h¹n cña m×nh, vay mang tÝnh chÊt chñ ®éng cña NHTM. Cã tr−êng hîp NHTW ph¸t hμnh kú phiÕu ®Ó phôc vô thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia ( thu håi l−îng tiÒn trùc tiÕp tõ NHTM vÒ ). Nh− vËy, chñ thÓ ph¸t hμnh cã thÓ lμ NHTM hoÆc NHTW, tuy nhiªn môc ®Ých ph¸t hμnh vμ môc ®Ých n¾m gi÷ cña c¸c bªn lμ kh¸c nhau. 5. Mét sè c«ng cô kh¸c : a. Tho¶ thuËn mua l¹i : Lμ lo¹i giao dÞch mua b¸n trong ®ã kho¸n dÞch viªn huy ®éng tiÒn mÆt b»ng c¸ch t×m mét ng−êi mua t¹m thêi mét sè chøng kho¸n cña kho¸n dÞch viªn kh¸c vμ ký hîp ®ång víi bªn mua lμ anh ta sÏ mua l¹i sè chøng kho¸n ®ã vμo thêi ®iÓm sau nμy, hîp ®ång nμy gäi lμ tho¶ thuËn mua l¹i, lμ tho¶ thuËn gi÷a ng−êi mua vμ ng−êi b¸n, ë ®©y ng−êi b¸n ®ång ý mua l¹i sè chøng kho¸n ( ®· b¸n cho ng−êi mua ) theo gi¸ ®· tho¶ thuËn vμ theo thêi ®iÓm ®· ®Þnh ( ®«i khi kh«ng Ên ®Þnh thêi ®iÓm gäi lμ tho¶ thuËn mua l¹i më nghÜa lμ cã thÓ cã lÖnh gäi bÊt cø lóc nμo ). Tho¶ thuËn mua l¹i ®−îc xem lμ rÊt gièng víi tiÒn vay ®−îc b¶o ®¶m hoμn toμn ( vËt thÕ chÊp lμ chøng kho¸n ). TiÒn l·i tøc lμ tiÒn chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vμ gi¸ mua l¹i, tiÒn l·i nμy ®−îc hai bªn tho¶ thuËn trùc tiÕp vμ th−êng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ph¶i thÕ chÊp cã cïng thêi h¹n cña ng©n hμng nhμ n−íc. 8
Tho¶ thuËn mua l¹i ®−îc dïng cho hai c¸ch : huy ®éng vèn ng¾n h¹n vμ lμ c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Nhμ n−íc. Thμnh viªn tham gia vμo tho¶ thuËn mua l¹i lμ : Ng−êi mua b¸n tr¸i phiÕu nhμ n−íc, tr¸i phiÕu ®« thÞ, dïng chóng ®Ó tμi trî cho ng©n s¸ch, NHTM dïng chóng ®Ó huy ®éng ng©n hμng quü ng¾n h¹n, nhμ n−íc dïng chóng ®Ó t¸c ®éng lμm thay ®æi ng¾n h¹n sè dù tr÷ trong c¸c ng©n hμng thμnh viªn ( ®iÒu chØnh nguån cung tiÒn tÖ ) b. Tho¶ thuËn mua l¹i ng−îc chiÒu : Víi lo¹i tho¶ thuËn nμy, kho¸n dÞch viªn ®ång ý mua chøng kho¸n cña nhμ ®Çu t− vμ sau ®ã b¸n l¹i cho nhμ ®Çu t− vμo thêi ®iÓm sau nμy víi gi¸ cao h¬n ( nghÜa lμ nhμ ®Çu t− ®ång ý mua l¹i chøng kho¸n víi gi¸ cao h¬n ) c. GiÊy chÊp nhËn cña Ng©n hμng : Lμ mét lo¹i hèi phiÕu ®Þnh kú ng¾n h¹n ®−îc rót tiÒn ë mét ng©n hμng vμo mét thêi ®iÓm ®· Ên ®Þnh, nã ®−îc c¸c c«ng ty dïng nh− ph−¬ng tiÖn tμi trî cho giao dÞch quèc tÕ ( giao dÞch xuÊt nhËp khÈu ). Nã cã thÓ ®−îc ®em b¸n ë thÞ tr−êng tiÒn tÖ ng¾n h¹n víi gi¸ cã khÊu trõ ( d−íi mÖnh gi¸ ), ng−êi së h÷u giÊy chÊp nhËn cña ng©n hμng khi ®Õn thêi ®iÓm ®¸o h¹n sÏ rót tiÒn theo mÖnh gi¸ cu¶ giÊy ®ã, hä cßn cã quyÒn gi÷ thÕ chÊp dùa trªn sè hμng trong tr−êng hîp ng©n hμng chÊp nhËn bÞ ph¸ s¶n. C¸c ng©n hμng th−êng dïng giÊy chÊp nhËn cña ng©n hμng ®Ó thÕ chÊp cho sè tiÒn vay cña NHTW. d. Chøng tõ nî th−¬ng m¹i : Lμ lo¹i giÊy nî ng¾n h¹n do ng©n hμng, c«ng ty hay ng−êi vay ph¸t hμnh vμ ng−êi mua lμ nhμ ®Çu t− cã tiÒn nhμn rçi t¹m thêi. L·i suÊt th−êng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ng©n hμng. Ngoμi ra chøng tõ nî th−¬ng m¹i kh«ng ph¶i ®¨ng ký theo quy ®Þnh cña nhμ n−íc nªn Ýt tèn kÐm. Thêi gian ®¸o h¹n vμ l·i suÊt do hai bªn th−¬ng l−îng. Chóng ®−îc ph¸t hμnh d−íi d¹ng tuú thuéc ng−êi mang nã vμ theo gi¸ cã khÊu trõ tõ mÖnh gi¸. Gåm 3 lo¹i lμ chøng tõ nî trùc tiÕp, chøng tõ qua kho¸n dÞch viªn, chøng tõ th−¬ng m¹i ®−îc miÔn thuÕ. 9
e. Chøng tõ ký th¸c : Lμ chøng chØ cã l·i suÊt cè ®Þnh do ng©n hμng ph¸t hμnh vμ b¶o ®¶m. Nã cã thÓ mua b¸n trong thÞ tr−êng thø cÊp, cã hai lo¹i chøng tõ ký th¸c. - Chøng tõ ký th¸c kh«ng tho¶ thuËn : lμ lo¹i chøng tõ ký th¸c cã ®Þnh kú do ng©n hμng vμ tæ chøc tiÕt kiÖm cho vay, cã thêi h¹n Ên ®Þnh vμ cã l·i suÊt cè ®Þnh. Ng©n hμng ph¸t hμnh tõng lo¹i cã thêi gian ®¸o h¹n ng¾n 30 ngμy ®Õn thêi h¹n tõ 10 n¨m trë lªn. - Chøng tõ ký th¸c tho¶ thuËn ®−îc : lμ lo¹i ký th¸c ng©n quü ®Þnh kú víi ng©n hμng theo l·i suÊt Ên ®Þnh trong mét thêi kho¶ng Ên ®Þnh. Nhμ ph¸t hμnh ph¶i thu håi chøng tõ lóc ®¸o h¹n theo mÖnh gi¸ céng víi tiÒn l·i ®¸o h¹n. Chøng tõ nμy ph¶i cã mÖnh gi¸ tèi thiÓu nhÊt ®Þnh ( th−êng lμ 1 triÖu USD trë lªn ). Nã lμ lo¹i giÊy cam kÕt tr¶ nî kh«ng ®¶m b¶o b»ng thÕ chÊp nh−ng ®−îc ng©n hμng ph¸t hμnh ®¶m b¶o, th−êng cã thêi h¹n 1 n¨m trë xuèng tr−íc khi ®¸o h¹n, nã cã thÓ dïng ®Ó tri tr¶, mua vμ b¸n ë thÞ tr−êng thø cÊp víi møc gi¸ tuú thuéc vμo l·i suÊt thÞ tr−êng hiÖn hμnh vμ vμo thêi ®iÓm mua b¸n. II. C«ng cô thÞ tr−êng vèn ThÞ tr−êng vèn lμ mét bé phËn cña thÞ tr−êng tμi chÝnh, ë ®ã diÔn ra viÖc trao ®æi c¸c c«ng cô nî trung vμ dμi h¹n, c¸c cæ phiÕu. §¶m b¶o lu©n chuyÓn nguån vèn trung dμi h¹n trong nÒn kinh tÕ tõ ng−êi cã vèn sang ng−êi cÇn vèn th«ng qua viÖc mua b¸n c«ng cô nî. Nh×n chung c¸c c«ng cô nî trong thÞ tr−êng vèn cã tÝnh láng kÐm, tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng nμy mang tÝnh rñi ro cao, sù thay ®æi gi¸ c¶ kh¸ phøc t¹p. 1. Cæ phiÕu c«ng ty Lμ mét lo¹i chøng chØ do c«ng ty cæ phÇn ph¸t hμnh hoÆc bót to¸n ghi sæ x¸c nhËn quyÒn së h÷u mét hoÆc mét sè cæ phÇn cña c«ng ty ®ã. Lμ mét chøng kho¸n cã gi¸, cã quyÒn nhËn l·i vμ hoa hång. Cæ phiÕu cã thÓ dïng mua b¸n vμ thÕ chÊp, trë thμnh mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn tÝn dông dμi h¹n chñ yÕu cña thÞ tr−êng tiÒn vèn. 10
a. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¸t hμnh cæ phiÕu trong ®iÒu kiÖn XHCN Tr−íc hÕt, xem xÐt tõ nhu cÇu tiÒn vèn. Mét mÆt, h¹ng môc x©y dùng träng ®iÓm cña Nhμ n−íc kh«ng ngõng t¨ng lªn, møc sèng nh©n d©n t¨ng lªn nhanh chãng, cÇn nhiÒu tiÒn vèn. MÆt kh¸c, c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng trong vμ ngoμi n−íc ngμy cμng gay g¾t, nhiÒu xÝ nghiÖp buéc ph¶i th−êng xuyªn c¶i t¹o vμ ®æi míi kü thuËt do ®ã cÇn nhiÒu tiÒn vèn. Hai lμ, xem xÐt viÖc cung cÊp tiÒn vèn tõ l©u ®· h×nh thμnh thãi quen cÊp ph¸t hoÆc ng©n hμng cho vay. Nh−ng nguån vèn theo cÊp ph¸t hay vay ng©n hμng kh«ng ®¶m b¶o ®¸p øng hÕt nhu cÇu ngμy cμng t¨ng vÒ vèn vμ còng ch−a ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt.... Ba lμ, thÓ hiÖn yªu cÇu quy luËt vËn ®éng cña tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hμng ho¸, phÇn nμo gi¶i quyÕt ®−îc m©u thuÉn cung cÇu tiÒn vèn. b. Nh÷ng h¹n môc ghi trªn mÆt cæ phiÕu : Cæ phiÕu, ph¸t hμnh c«ng khai cÇn cã yªu cÇu chÆt chÏ. Kh«ng nh÷ng chÊt l−îng cæ phiÕu tèt, in ®Ñp, quan träng h¬n lμ nh÷ng ®iÒu ghi trªn mÆt cæ phiÕu cÇn cã quy ®Þnh râ rμng. Nãi chung, trªn mÆt phiÕu ghi nh÷ng ®iÒu sau ®©y : 1/ tªn, trô së c«ng ty; 2/ Sè vμ ngμy cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh; 3/ Sè l−îng cæ phÇn vμ lo¹i cæ phÇn; 4/ mÖnh gi¸ mçi cæ phÇn vμ tæng mÖnh gi¸ sè cæ phÇn ghi trªn cæ phiÕu; 5/ tªn cæ ®«ng ®èi víi mçi cæ phiÕu ghi trªn; 6/ tãm t¾t vÒ thñ tôc chuyÓn nh−îng cæ phÇn; 7/ ch÷ ký mÉu cña ng−êi ®¹i diÖn theo ph¸p luËt vμ dÊu cña c«ng ty; 8/ sè ®¨ng ký t¹i sæ ®¨ng ký cæ ®«ng cña c«ng ty vμ ngμy ph¸t hμnh cæ phiÕu; 9/ ®èi víi cæ phiÕu cña cæ phÇn −u ®·i cßn cã mét sè néi dung kh¸c theo quy ®Þnh l¹i c¸c ®iÒu 55, 56, 57 luËt Doanh nghiÖp ViÖt Nam ban hμnh 12 - 06 - 1996. c. §Æc ®iÓm cña cæ phiÕu: 11
1. Cã tÝnh quyÕt s¸ch. Ng−êi cã cæ phiÕu phæ th«ng cã quyÒn tham gia ®¹i héi cæ ®«ng, bÇu cö ban qu¶n trÞ tham gia quyÕt s¸ch qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp, quyÒn lîi lín hay nhá tuú theo sè l−îng cæ phiÕu. 2. Cã thÓ ®æi tiÒn mÆt. Cæ phiÕu cã thÓ chuyÓn nh−îng bÊt kú lóc nμo giao dÞch ë thÞ tr−êng, biÕn thμnh tiÒn giÊy. 3. Gi¸ c¶ vμ gi¸ trÞ mÆt phiÕu kh«ng khíp nhau. Cæ phiÕu lμ ®èi t−îng giao dÞch, gièng nh− hμng ho¸, cã lo¹i gi¸ c¶ nμy chÞu ¶nh h−ëng t×nh h×nh kinh doanh cña xÝ nghiÖp vμ chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, lu«n lu«n thay ®æi, t¨ng gi¶m lín, kh«ng khíp víi gi¸ trÞ mÆt cæ phiÕu. Sù kh«ng khíp Êy t¹o ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cho ng−êi ®Çu c¬. 4. Rñi ro. Cæ phiÕu ®· mua kh«ng thÓ tr¶ l¹i vèn cò. Ng−êi ®Çu c¬ cæ phiÕu cã thÓ nhËn ®−îc thï lao dù kiÕn hay kh«ng hoμn toμn phô thuéc vμo doanh lîi cña xÝ nghiÖp quyÕt ®Þnh, l·i nhiÒu chia nhiÒu, l·i Ýt chia Ýt, kh«ng l·i kh«ng chia, cïng chÞu thiÖt h¹i, bÞ ph¸ s¶n khã cã thÓ gi÷ nguyªn vèn. V× vËy, ng−êi ®Çu c¬ cæ phiÕu th−êng chÞu rñi ro nhÊt ®Þnh. d. QuyÒn lîi cña ng−êi cã cæ phiÕu nãi chung : Ng−êi cã cæ phiÕu nh×n chung cã nhiÒu quyÒn lîi nh−ng c¬ b¶n cã mét sè quyÒn sau : 1/ BÇu cö ban qu¶n lý, quyÒn tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp; 2/ QuyÒn nhËn l·i cæ phiÕu vμ hoa hång; 3/ QuyÒn b¸n vμ thÕ chÊp cæ phiÕu; 4/ ¦u tiªn nhËn th−ëng; 5/ G¸nh chÞu rñi ro, chÞu tr¸ch nhiÖm kinh tÕ nhÊt ®Þnh; 6/ Cã c¸c quyÒn cæ phiÕu vÒ luËt h×nh sù kh¸c. CÇn lμm râ lμ, khi cæ phiÕu chuyÓn nh−îng cho ng−êi kh¸c, ng−êi cã cæ phiÕu míi cßn ph¶i lμm thñ tôc sang tªn ®Ó trë thμnh cæ ®«ng míi cã thÓ h−ëng quyÒn lîi cæ ®«ng : tr−íc khi trë thμnh cæ ®«ng, kh«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp vμ ph©n phèi lîi Ých. e. Ph©n lo¹i cæ phiÕu : 12
* XÐt theo kh¶ n¨ng chuyÓn nh−îng cæ phiÕu trªn thÞ tr−êng thø cÊp, cæ phiÕu gåm hai lo¹i : cæ phiÕu ký danh vμ cæ phiÕu v« danh. Cæ phiÕu kÝ danh lμ lo¹i cæ phiÕu ghi râ tªn tuæi, ®Þa chØ. Chóng kh«ng ®−îc phÐp tù do chuyÓn nh−îng vμ mua b¸n trªn thÞ tr−êng thø cÊp. Khi muèn chuyÓn nh−îng ph¶i ®−îc sù ®ång ý cña ®¹i héi ®ång cæ ®«ng. Víi nh÷ng cæ ®«ng sang lËp ra c«ng ty cæ phÇn th× n¾m gi÷ cæ phiÕu ®ã. Cæ phiÕu v« danh : lμ cæ phiÕu kh«ng ghi râ tªn tuæi, ®Þa chØ cña ng−êi n¾m gi÷ cæ phiÕu. Nã cã kh¶ n¨ng ®−îc chuyÓn nh−îng dÔ dμng trªn thÞ tr−êng thø cÊp. * XÐt theo ®Þa vÞ ph¸p lý cña cæ ®«ng trong c«ng ty cã cæ phiÕu −u ®·i, cæ phiÕu th−êng. Cæ phiÕu −u ®·i lμ cæ phiÕu mμ møc lîi tøc cæ phÇn dμnh cho cæ ®«ng n¾m gi÷ nã ®−îc c«ng bè tr−íc hμng n¨m hoÆc æn ®Þnh trong mét sè n¨m, lîi nhuËn kinh doanh cuèi cïng cña c«ng ty kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn lîi tøc c«ng bè tr−íc. Hä kh«ng ®−îc phÐp tham gia vμo viÖc th¶o luËn vμ quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò ®Æc biÖt quan träng trong c«ng ty ( kh«ng ®−îc lμ thμnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ,.. ) Cæ phiÕu th−êng lμ lo¹i cæ phiÕu mμ ng−êi n¾m gi÷ nã ®−îc h−ëng lîi tøc cæ phÇn phô thuéc vμo kÕt qu¶ kinh doanh cuèi cïng cña c«ng ty cæ phÇn, lμ ng−êi h−ëng lîi sau cïng khi c«ng ty tr¶ hÕt nî nÇn, thanh lý tμi s¶n, tr¶ lîi tøc cho cæ ®«ng −u ®·i,... Ng−îc l¹i hä cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng trong c«ng ty nh− chia lîi tøc cæ phÇn, sö dông lîi nhuËn rßng cña c«ng ty. 2. Tr¸i phiÕu : Lμ mét lo¹i chøng kho¸n cã gi¸ lμ mét giÊy chøng nhËn nî cña ng−êi vay vèn muèn thu gãp vèn vμ ®¶m b¶o tr¶ l·i víi l·i suÊt, thêi h¹n nhÊt ®Þnh, vμ tr¶ vèn gèc trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh. Tr¸i phiÕu th−êng chØ lo¹i tr¸i phiÕu cã thêi h¹n trung dμi h¹n trªn mét n¨m. 13
* Nh×n chung tr¸i phiÕu cã ®Æc ®iÓm sau ®©y : 1/ Cã thÓ trong cïng mét ®iÒu kiÖn, mét thêi gian thu gãp sè vèn lín cña nhiÒu ng−êi ®Çu t−; 2/ Sau mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh tr¶ l¹i vèn vμ l·i theo ®Þnh kú; 3/ Chñ nî xem xÐt t×nh h×nh thùc tÕ thÞ tr−êng tù do chuyÓn nh−îng tr¸i phiÕu cña hä. * QuyÒn lîi cña ng−êi cã tr¸i phiÕu : ng−êi cã tr¸i phiÕu nãi chung cã 4 quyÒn lîi sau : 1/ §−îc nhËn thï lao l·i suÊt tr¸i phiÕu vμ c¸ch tr¶ l·i lμ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tr¸i phiÕu, v× vËy ng−êi m¾c nî cÇn gi¶i quyÕt theo quy ®Þnh, ng−êi cã tr¸i phiÕu dùa theo quy ®Þnh ®· cã, nhËn thï lao theo ®iÒu kiÖn thêi h¹n; 2/ Thu håi vèn, kim ng¹ch mÆt phiÕu, c¸ch tr¶ vμ thêi h¹n cña tr¸i phiÕu lμ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña tr¸i phiÕu, ng−êi m¾c nî cÇn ph¶i tr¶ ®óng thêi h¹n tr¸i phiÕu, kh«ng ®−îc tuú tiÖn kÐo dμi; Ng−êi cã tr¸i phiÕu cã quyÒn thu håi vèn theo thêi h¹n. Cã lóc tr¶ vèn tr¸i phiÕu b»ng c¸ch chuéc tr−íc thêi h¹n hoÆc tr¶ tõng ®ît theo kiÓu rót th¨m; 3/ Nh−îng l¹i. PhÇn lín tr¸i phiÕu thuéc lo¹i nh−îng l¹i, v× vËy ng−êi cã tr¸i phiÕu cã quyÒn chi phèi, tuú theo nhu cμu cã thÓ chuyÓn nh−îng hoÆc b¸n; 4/ Rót vèn. Khi ng−êi m¾c nî kÐo dμi tr¶ nî vμ sÏ b¸n hÕt tμi s¶n, ng−êi cã tr¸i phiÕu thÕ chÊp ®−îc −u tiªn nhÊt, tr¸i phiÕu cã thÕ chÊp xÕp thø hai, ng−êi cã tr¸i phiÕu phô thuéc xÕp thø ba. * C¸c lo¹i tr¸i phiÕu : - Khi c¨n cø vμo môc ®Ých ph¸t hμnh vμ ng−êi ph¸t hμnh ta cã tr¸i phiÕu chÝnh phñ vμ tr¸i phiÕu c«ng ty. a. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ : lμ mét c«ng cô vay nî trung vμ dμi h¹n cña chÝnh phñ, ng−êi ®øng ra vay nî lμ chÝnh phñ víi mét môc ®Ých huy ®éng vèn nhμn rçi trong nÒn kinh tÕ ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch triÒn miªn ®ång thêi gióp chÝnh phñ cã nguån vèn ®Çu t− vμo c¬ së h¹ tÇng... lo¹i tr¸i phiÕu nμy cã tÝn nhiÖm cao, ng−êi cã tr¸i phiÕu sau mét thêi gian thu l¹i vèn theo kim ng¹ch ghi trªn mÆt phiÕu vμ nhËn ®−îc tiÒn thï lao 14
nhÊt ®Þnh. Víi nh÷ng tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn trung −¬ng th× cã møc ®é an toμn h¬n lμ tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng nh−ng l¹i cã l·i suÊt cao h¬n v× kh«ng bÞ ®¸nh thuÕ thu nhËp, nh×n chung l·i suÊt cña tr¸i phiÕu chÝnh phñ lμ thÊp. Víi nhiÒu kú h¹n kh¸c nhau, tr¸i phiÕu chÝnh phñ cã thÓ cã kú h¹n lμ 3 th¸ng, 6 th¸ng, 9 th¸ng, 12 th¸ng, 1 n¨m ®Õn 2, 3 n¨m... bªn c¹nh ®é rñi ro lμ kh«ng cao. b. Tr¸i phiÕu c«ng ty : lμ c«ng cô vay nî trung, dμi h¹n cña c«ng ty, huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty. C«ng ty b¶o ®¶m sÏ tr¶ vèn (gi¸ trÞ trªn mÆt phiÕu) tr¸i phiÕu trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh vμ tr¶ l·i suÊt tr¸i phiÕu theo thêi h¹n −íc ®Þnh (thêi h¹n tr¶ l·i) vμ l·i suÊt quy ®Þnh. Cã lo¹i tr¸i phiÕu ®−îc ph¸t hμnh thÊp h¬n gi¸ trÞ mÆt phiÕu, cßn cã thÓ tr¶ vèn gèc tr−íc thêi h¹n. Néi dung ph¸t hμnh cÇn ph¶i lμm theo luËt ph¸p, h¹n ng¹ch trªn mÆt phiÕu lμ ®Þnh ng¹ch vμ cã thÓ tù do chuyÓn nh−îng. NÕu cã tr¸i phiÕu c«ng ty cã ®¶m b¶o cÇn ghi râ hai ch÷ ®¶m b¶o ®−îc c¬ quan chñ qu¶n cho phÐp vμ phÐp kiÓm chøng. So víi vèn vay tõ ng©n hμng, chøng tõ th−¬ng nghiÖp ph¸t hμnh, ph¸t hμnh cæ phiÕu míi vμ nh÷ng nguån vèn kh¸c, tr¸i phiÕu c«ng ty cã nh÷ng −u ®iÓm tréi h¼n nhÊt ®Þnh, cô thÓ lμ : 1/ Cã nguån vèn réng, thêi h¹n kh¸ l©u, bæ sung cho ng©n hμng thiÕu vèn vμ thêi gian cho vay ng¾n h¹n; 2/ l·i suÊt ng©n hμng vay cã lóc thay ®æi, l·i suÊt tr¸i phiÕu cè ®Þnh vμ nãi chung cao h¬n l·i suÊt c«ng tr¸i chÝnh phñ; 3/ Trªn thÞ tr−êng ph¸t hμnh chøng tõ th−¬ng nghiÖp, xÝ nghiÖp nhá dïng l·i suÊt cao c¹nh tranh víi xÝ nghiÖp lín v× vËy kh«ng kinh tÕ b»ng ph¸t hμnh tr¸i phiÕu. XÝ nghiÖp lín cã kim ng¹ch lín vμ l·i suÊt thÊp; 4/ so víi ph¸t hμnh cæ phiÕu th× ph¸t hμnh tr¸i phiÕu thñ tôc gi¶n ®¬n vμ co gi·n lín; 5/ trong t×nh h×nh tiÒn lÖ l¹m ph¸t, ph¸t hμnh tr¸i phiÕu chØ cÇn ®Õn thêi h¹n tr¶ l¹i vèn theo mÆt phiÕu, v× vËy ®· trót rñi ro l¹m ph¸t cho ng−êi mua tr¸i phiÕu. 15
Gi÷a tr¸i phiÕu c«ng ty vμ cæ phiÕu c«ng ty cã sù gièng kh¸c râ rÖt. Gièng nhau, cô thÓ lμ : 1/ Tr¸i phiÕu vμ cæ phiÕu ®Òu lμ mét hoÆc chøng kho¸n cã gi¸; 2/ nh×n tõ phÝa con nî ®Òu lμ nh÷ng ph−¬ng tiÖn thu gãp vèn cho nhu cÇu tiÒn vèn; 3/ nh×n tõ phÝa chñ nî ®Òu lμ ph−¬ng tiÖn ®Çu t− ®Ó cã ®−îc thï lao nhÊt ®Þnh. Sù kh¸c nhau, môc ®Ých ph¸t hμnh kh¸c nhau. Ph¸t hμnh cæ phiÕu lμ nhu cÇu cña c«ng ty cæ phÇn thu gãp t− b¶n tù cã; ph¸t hμnh tr¸i phiÕu phÇn lín lμ nhu cÇu t¨ng thªm t− b¶n; 2/ t− c¸ch ng−êi cã phiÕu kh«ng gièng nhau. Ng−êi cã cæ phiÕu lμ cæ ®«ng cña c«ng ty cæ phÇn, tr¸i phiÕu chØ lμ b»ng chøng vay tiÒn, chøng nhËn lμ mét lo¹i chñ nî kh«ng liªn quan ®Õn nh÷ng quyÒn së h÷u kh¸c; 3/ quan hÖ gi÷a ng−êi cã phiÕu vμ xÝ nghiÖp kh¸c nhau. Ng−êi cã cæ phiÕu víi doanh nghiÖp lμ quan hÖ ®Çu t−, cã quyÒn tham gia qu¶n lý doanh nghiÖp vμ chÞu rñi ro ®Çu t−; ng−êi cã tr¸i phiÕu víi doanh nghiÖp lμ quan hÖ vay, cho vay, kh«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý nãi chung kh«ng chÞu rñi ro ®Çu t−. 4/ C¸ch thu håi vèn cã kh¸c nhau cæ phiÕu nãi chung kh«ng thÓ rót lui chØ cã thÓ chuyÓn nh−îng, tr¸i phiÕu ®Õn thêi h¹n ®ßi vèn ë ng−êi ph¸t hμnh; 5/ Sù æn ®Þnh vÒ lîi Ých kh«ng gièng nhau. Lîi Ých cña ng−êi cã cæ phiÕu tuú theo sù ph¸t triÓn lîi Ých cña c«ng ty; ng−êi cã tr¸i phiÕu ®−îc nhËn thï lao ®Çu t− cè ®Þnh, cã −u ®iÓm vÒ thêi gian h¬n cæ phiÕu. Khi doanh nghiÖp ph¸ s¶n, tr¸i phiÕu cÇn ®−îc båi th−êng tr−íc tiªn nªn cμng cã −u tiªn h¬n. Khi ph¸t hμnh tr¸i phiÕu c«ng ty cã nh÷ng lîi Ých h¬n so ph¸t hμnh cæ phiÕu c«ng ty, cô thÓ lμ : 1/ Kh«ng thay ®æi quan hÖ së h÷u tμi s¶n gi÷a ng−êi n¾m gi÷ phiÕu vμ doanh nghiÖp; 2/ thñ tôc tiÖn lîi, gi¶n ®¬n; 3/ tÝnh co gi·n lín : tr¸i phiÕu c«ng ty lμ nî cña c«ng ty víi bªn ngoμi, ®Õn h¹n ph¶i tr¶ vèn, nÕu cÇn cã thÓ ph¸t hμnh thªm tr¸i, cæ phiÕu lμ mét phÇn tμi s¶n cña c«ng ty, mçi khi c«ng ty kh«ng cÇn tiÒn vèn nμy còng kh«ng thÓ tr¶ l¹i, kh«ng ®−îc co gi·n; 4/ Cã thÓ trót rñi ro ( khi tiÒn tÖ l¹m ph¸t ) cho ng−êi kh¸c; 5/ Cã thÓ tr¶ nî tr−íc thêi h¹n. Bªn c¹nh ®ã, 16
viÖc ph¸t hμnh tr¸i phiÕu c«ng ty còng cã nh−îc ®iÓm so víi viÖc ph¸t hμnh cæ phiÕu c«ng ty. §ã lμ : 1/ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn rμng buéc. LuËt ph¸p cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi c«ng ty ph¸t hμnh nh− h¹n ng¹ch cao nhÊt tr¸i phiÕu ph¸t hμnh, tμi s¶n ®¶m b¶o trªn tr¸i phiÕu ph¸t hμnh, bè trÝ quü tr¶ nî, h¹n chÕ tiÕp tôc vay c¸c kho¶n vay dμi h¹n kh¸c.... C«ng ty vay nî cÇn lμm ®óng theo ph¸p luËt; 2/ g¸nh nÆng vÒ tμi chÝnh. L·i suÊt tr¸i phiÕu c«ng ty cè ®Þnh, nÕu doanh nghiÖp kinh doanh kh«ng giái, t×nh h×nh thÞ tr−êng trë nªn xÊu, l·i cña c«ng ty gi¶m, chi phÝ cho l·i suÊt cè ®Þnh Êy sÏ trë thμnh g¸nh nÆng tμi chÝnh cho doanh nghiÖp.. - Khi c¨n cø vμo ph−¬ng thøc thanh to¸n c¸c kho¶n vay vèn gèc vμ l·i cho tr¸i phiÕu ta cã : tr¸i phiÕu vay ®¬n; tr¸i phiÕu vay tr¶ cè ®Þnh; tr¸i phiÕu coupon; tr¸i phiÕu triÕt khÊu; tr¸i phiÕu vÜnh cöu a. Tr¸i phiÕu vay ®¬n : tr¸i phiÕu mμ toμn bé tiÒn vèn gèc vμ l·i sÏ ®−îc thanh to¸n mét lÇn ®Õn thêi kú ®¸o h¹n. b. Tr¸i phiÕu vay tr¶ cè ®Þnh : lo¹i tr¸i phiÕu mμ ng−êi mua tr¸i phiÕu sÏ ®−îc thanh to¸n mét kho¶n cè ®Þnh ®Òu nhau trong suèt kú h¹n cña tr¸i phiÕu ®ã. VÝ dô, mua tr¸i phiÕu mÖnh gi¸ 1000 $, thêi h¹n 20 n¨m, mçi n¨m nhËn mét kho¶n cè ®Þnh 100$/ n¨m vμ ®Õn hÕt 20 n¨m sÏ tr¶ hÕt lμ 2000$ mμ kh«ng cã tr¶ gèc n÷a. c. Tr¸i phiÕu Coupon : tiÒn l·i cña tr¸i phiÕu ®−îc tr¶ hμng n¨m, tiÒn vèn gèc ®−îc tr¶ vμo ngμy ®¸o h¹n. VÝ dô, mua tr¸i phiÕu mÖnh gi¸ 1000$ trong 10 n¨m, ®¸o h¹n nhËn l¹i 1000$ lμ tiÒn coupon, l·i suÊt nhËn ®−îc lμ l·i suÊt coupon. d. Tr¸i phiÕu triÕt khÊu : lμ tr¸i phiÕu mμ ë ®ã ng−êi mua tr¸i phiÕu sÏ tr¶ cho ng−êi b¸n víi gi¸ mua thÊp h¬n mÖnh gi¸ nh−ng ®Õn ngμy ®¸o h¹n ng−êi mua ®−îc thanh to¸n tr¶ l¹i theo mÖnh gi¸. Kho¶n chªnh lÖch ®ã chÝnh lμ l·i suÊt. Nh− vËy, ®©y lμ h×nh thøc tr¶ l·i tr−íc ngay t¹i thêi ®iÓm mua. 17
e. Tr¸i phiÕu vÜnh cöu : lμ lo¹i tr¸i phiÕu mμ ë ®ã ng−êi mua nã kh«ng bao giê ®−îc thanh to¸n tiÒn gèc. Nã gièng tr¸i phiÕu cè ®Þnh ë ®iÓm : ng−êi mua nhËn kho¶n cè ®Þnh hμng n¨m vμ kh«ng nhËn ®−îc kho¶n gèc cho ®Õn khi ng−êi së h÷u tr¸i phiÕu vÜnh cöu chÕt ®i mμ kh«ng sang tªn hay thõa kÕ. V× thÕ nã cã tªn lμ tr¸i phiÕu vÜnh cöu. Ch−¬ng II thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña c¸c c«ng cô trªn thÞ tr−êng tμi chÝnh ë viÖt nam I. C¸c c«ng cô cña thÞ tr−êng tiÒn tÖ 1. TÝn phiÕu kho b¹c Nhμ n−íc *. Thùc tr¹ng : - Ngμy 1 - 4 - 1990 ë ViÖt Nam míi h×nh thμnh KBNN. Khi ®ã chÝnh phñ giao cho kho b¹c nhiÖm vô ph¸t hμnh tÝn phiÕu víi thêi gian 3 th¸ng. Nh−ng ng©n s¸ch vÉn mÊt c©n ®èi ChÝnh phñ ®· ph¶i ph¸t hμnh tiÕp cã ®ît sè thuÕ míi phôc vô cho tr¶ nî cò chiÕm tíi 60 - 75%. HiÖn t¹i TP KBNN ViÖt Nam vÉn lμ mét c«ng cô vay nî ng¾n h¹n víi chÝnh phñ ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch t¹m thêi. Víi t×nh h×nh chÝnh trÞ æn ®Þnh ë ViÖt Nam cïng víi c¸c biÖn ph¸p tr¶ nî cña chÝnh phñ th× TPKBNN ®¶m b¶o ®é an toμn cao, møc l·i suÊt phï hîp, thÕ nh−ng n¨m 1990, l·i suÊt KBNN l¹i lín h¬n l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm ng©n hμng. V× trong thêi gian ®Çu khi KBNN ph¸t hμnh TPKB, d©n chóng ch−a biÕt nhiÒu, hä vÉn quen göi tiÕt kiÖm v× vËy ®Ó hÊp dÉn d©n chóng th× l·i suÊt TPKB t¨ng lªn. MÆt kh¸c lóc ®ã nhu cÇu vay cña chÝnh phñ lín ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch. HiÖn nay th× TPKB cã l·i suÊt nhá h¬n l·i suÊt tiÒn göi ng©n hμng. Nh×n chung nh÷ng n¨m gÇn ®©y thÞ tr−êng ®Êu thÇu TPKB cã nhiÒu míi mÎ, ®Æc biÖt 1998 KBNN phèi hîp víi NHNN tæ chøc ®−îc 46 18
phiªn ®Êu thÇu lo¹i kú h¹n 1 n¨m t¨ng 9 lÇn so 1997. N¨m 1998 lμ n¨m kh¸ s«i ®éng, thμnh c«ng cña thÞ tr−êng ®Êu thÇu TPKB. Cho ®Õn n¨m 2000 thÞ tr−êng ®Êu thÇu TPKBNN ®· ho¹t ®éng th−êng xuyªn, gãp phÇn hoμn thiÖn thÞ tr−êng tμi chÝnh ë n−íc ta. §Õn th¸ng 10/2000 ®· cã 47 thμnh viªn tham gia thÞ tr−êng. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, c¸c phiªn chî ®Êu thÇu TPKB vÉn cßn kÐm s«i ®éng. NhËn diÖn c¸c thμnh phÇn tham dù thÇu hÇu hÕt chØ cã NHTM quèc doanh vμ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm, rÊt Ýt NHTM cæ phÇn tham dù vμ kh«ng cã NH liªn doanh hay chi nh¸nh NH n−íc ngoμi tham gia. VÒ l·i suÊt tróng thÇu ®· gi¶m tõ 6 %/ n¨m trong phiªn thø nhÊt xuèng 5,95%; 5,88%; 5,7% trong c¸c phiªn tiÕp theo. Vμ tõ ngμy 12/6 n¨m 2000 ®Õn nay, l·i suÊt tróng thÇu chØ giao ®éng quanh møc 4,95% - 5,10%/ n¨m. Qua ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng nμy, cïng víi thÞ tr−êng më mua b¸n TPKB vμ TTCK, n¬i ph¸t hμnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ..... sÏ lμm t¨ng tÝnh linh ho¹t chu chuyÓn vèn trong nÒn kinh tÕ, gãp phÇn cho NHNN hoμn thiÖn c¬ chÕ ®iÒu hμnh l·i suÊt c¬ b¶n. * Nh÷ng tÝch cùc trong viÖc ph¸t hμnh TPKBNN vμ trong ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng ®Êu thÇu TPKBNN : Víi møc l·i suÊt thÊp nh−ng TPKBNN cã ®é an toμn gÇn nh− tuyÖt ®èi, møc rñi ro rÊt thÊp. Cã tÝnh láng cao nhÊt trong sè c¸c c«ng cô nî ng¾n h¹n. Do ®ã dÔ thu hót ®Çu t− cña c¸c nhμ ®Çu t− vμo TPKB. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y thÞ tr−êng TPKB ho¹t ®éng s«i ®éng cã hiÖu qu¶ gióp nhμ n−íc ®· tiÕt kiÖm ®−îc hμng tû ®ång tõ kho¶n chªnh lÖch l·i suÊt gi÷a ph¸t hμnh trùc tiÕp vμ qua ®Êu thÇu, thÞ tr−êng nμy ®· dÇn dÇn ®i vμo æn ®Þnh, nÒ nÕp, tæ chøc ®Êu thÇu ®· ®ù¬c duy tr× kh¸ tèt, tæ chøc mét phiªn ®Êu thÇu trªn 1 tuÇn. * Nh÷ng tån t¹i h¹n chÕ trong thÞ tr−êng ®Êu thÇu TPKB : C¸c thμnh viªn tham gia lμ cßn h¹n chÕ, KBNN, NHNN vÉn ch−a t×m ®−îc ph−¬ng thøc h÷u hiÖu nhÊt thu hót vèn thÝch hîp ®Ó cã thÓ t¨ng 19