Đề cương Dược lý học thú y

NGUYỄN THỦY K60TYA<br /> <br /> HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM<br /> ĐỀ CƯƠNG DƯỢC LÝ HỌC THÚ Y<br /> Câu 1. Nêu các yếu tố cơ thể ảnh hưởng tới tác dụng dược lý của thuốc?Cho ví dụ?<br /> Trả lời:<br /> Các yếu tố cơ thể ảnh hưởng tới tác dụng dược lý của thuốc:<br /> a. Loài vật, giống:<br /> - Loài: do cấu tạo đặc điểm sinh lý khác nhau, khả năng hấp thu, chuyển hóa, thải trừ của<br /> thuốc trong các loài vật khác nhau mà sự mẫn cảm của chúng với thuốc cũng khác nhau.<br /> - Giống: Cùng là lợn nhưng chỉ có giống lợn nhập ngoại siêu nạc ở nước ta mới phải bổ sung<br /> thêm sắt khi mới sinh.<br /> - Ví dụ:<br /> + Độ mẫn cảm của Xylazin với receptor đặc hiệu tương ứng ở bò mạnh hơn nhiều so với các<br /> loài khác.<br /> + Cường độ hấp thu của 1 số loại thuốc: chloramphenicol, các salixilat, ampicillin,<br /> cephalosporin cũng rất khác nhau giữa các loài vật.<br /> + Bò, ngựa, người rất mẫn cảm với atropin khi uống nhưng chó, mèo, dê tác dụng rất kém.<br /> Thỏ cho uống thì hầu như ko có tác dụng. Do thuốc hấp thu kém, bị phân hủy và chuyển hóa<br /> đặc biệt nhanh.<br /> + Mèo mẫn cảm nhiều với salicylat, dẫn xuất phenothiazin cũng do tốc độ chuyển hóa của<br /> thuốc.<br /> b. Tính biệt:<br /> - Do hoạt động của tuyến sinh dục, hormon đối với hoạt tính của men chuyển hóa thuốc khác<br /> nhau giữa con đực và con cái. Giá trị LD50 của thuốc ở con đực lớn hơn con cái 1 chút.<br /> - Ví dụ:<br /> + Con cái mẫn cảm với nicotin, strychnine, các thuốc ngủ đặc biệt khi con cái mang thai, cho<br /> con bú.<br /> + Một số thuốc thải qua sữa sẽ gây độc cho ấu súc.<br /> c. Lứa tuổi:<br /> - Tuổi động vật có ảnh hưởng đến trọng lượng, liều lượng thuốc theo trọng lượng.<br /> - Trong lâm sàng, gia súc trưởng thành phản ứng với thuốc giống lý thuyết.<br /> - Gia súc càng non, ấu súc do trong gan chưa có khả năng tạo đủ các men chuyển hóa thuốc.<br /> - Gia súc già công năng gan, thận yếu nên chúng mẫn cảm với thuốc hơn gia súc trưởng<br /> thành. Thuốc gây nghiện thì gia súc chịu đựng thuốc tốt hơn con non và trưởng thành.<br /> d. Cá thể:<br /> - Mỗi cá thể phản ứng với thuốc khác nhau.<br /> - Những con sinh cùng trứng có phản ứng với thuốc hoàn toàn giống nhau.<br /> 1<br /> <br /> - Việc dùng lặp lại 1 loại thuốc nhiều lần sẽ dẫn đến các hiện tượng:<br /> + Tích lũy làm tăng độc tính của thuốc trong các tổ chức.<br /> + Hiện tượng quen thuốc làm mất tác dụng của thuốc.<br /> + Hiện tượng dị ứng thuốc gây shock quá mẫn như dị ứng penicillin ở người, chó, mèo tiêm<br /> B-complex dưới da.<br /> e. Trạng thái bệnh lý:<br /> - Thuốc chỉ tác dụng khi cơ thể trong thời kỳ bệnh lý như: thuốc giảm sốt, thuốc giảm đau,…<br /> - Tế bào bệnh lý mẫn cảm với thuốc tốt hơn.<br /> - Khi bị bệnh ở gan, cơ thể rất mẫn cảm với các thuốc trị sán lá, kí sinh trong gan như:<br /> bithionol, diaphenetic, tetrachloruacarbon, dertil,…<br /> Câu 2. Nêu các yếu tố ngoài cơ thể ảnh hưởng tới tác dụng dược lý của thuốc? Cho ví dụ?<br /> Trả lời:<br /> Các yếu tố ngoài cơ thể ảnh hưởng tới tác dụng dược lý của thuốc:<br /> a. Đường đưa thuốc:<br /> - Cùng 1 thuốc, cùng liều lượng nhưng do đường đưa thuốc khác nhau nên tác dụng thuốc<br /> cũng khác nhau.<br /> - Ví dụ:<br /> + MgSO4 cho uống có tác dụng tẩy-nhuận tràng; tiêm có tác dụng ngủ-mê.<br /> + Adrenalin, strophatin cho uống không còn tác dụng.<br /> b. Hóa lý tính:<br /> - Tính tan: chỉ có thuốc tan trong nước mới được hấp thu, phân bố, di chuyển trong cơ thể để<br /> phát huy tác dụng cũng như độc tính của chúng. Tính tan trong nước của thuốc tỷ lệ nghịch<br /> với độ tan trong lipid.<br /> - VD:<br /> + Tốc độ bốc hơi của thuốc mê bay hơi gây mêm qua đường hô hấp: thuốc nào bốc hơi<br /> nhanh, sẽ nhanh được hấp thu, động vật nhanh mê. Thuốc sẽ ít độc vì nhanh được tahir qua<br /> đường hô hấp và ngược lại.<br /> + Thuốc tan trong lipid, ít bị ion hóa sẽ thải chậm qua thận như thuốc mê nhóm bacbiturat.<br /> Thuốc cũng ko di chuyển qua màng: dầu parafin làm thuốc nhuận tràng.<br /> c. Liên quan giữa cấu trúc và tác dụng:<br /> - Chỉ cần thay đổi nhỏ trong cấu trúc hóa học có ảnh hưởng đến hoạt tính của thuốc:<br /> + Nhóm quyết định hoạt tính của thuốc: các sulphamid khi bị thay nhóm chức sẽ ảnh hưởng<br /> đến dược động học của thuốc.<br /> + Thay đổi cấu trúc phân tử các thuốc mê, thuốc tê.<br /> + Thay đổi đồng phân quang học: L – Lysin có hoạt tính sinh học cao còn D – Lysin gần như<br /> ko có tác dụng sinh học.<br /> + Đồng phân hình học: giữa các đồng phân cis và trans có tác dụng dược lý không giống<br /> nhau. VD: oestrogen ở dạng trans có hoạt tính cao hơn dạng cis.<br /> d. Dạng thuốc:<br /> - Dạng thuốc, cách bào chế, điều kiện bảo quản có ảnh hưởng sâu sắc đến tác dụng dược lý<br /> của thuốc:<br /> 2<br /> <br /> + Độ tán nhỏ, mịn, bề mặt tiếp xúc của hạt thuốc với dung môi càng tăng, tốc độ hòa tan càng<br /> lớn, thuốc càng dễ hấp thu, hoạt tính càng cao.<br /> + Dạng tinh thể hay dạng bột.<br /> + Thuốc rắn có thể ở dạng kết tinh vô định hình hay dạng tinh thể.<br /> + Thuốc có thể ở trạng thái khan hay ngậm nước.<br /> + Ảnh hưởng của tá dược và dung môi bảo quản.<br /> - Dạng bào chế: dung dịch > nhũ tương > viên nang > viên nén > viên bao.<br /> + Thuốc dạng lỏng tác dụng nhanh hơn thể rắn. Dạng rược tác dụng nhanh hơn thuốc nước.<br /> e. Liều lượng, liệu trình.<br /> e.1. Liều lượng<br /> - Liều lượng, nồng độ thuốc trong cơ thể quyết định tác dụng dược lý của thuốc.<br /> + Liều thấp thuốc không có tác dụng.<br /> + Liều cao sẽ gây độc, thậm chí còn giết chết động vật nuôi.<br /> - Cường độ tác dụng dược lý của thuốc tỷ lệ thuận với số lượng thụ cảm ( receptor) gắn vào<br /> thuốc.<br /> + Số lượng thụ thể trên màng tế bào càng cao, thuốc sẽ tập trung ở đó nhiều nên tác dụng<br /> dược lý nơi đó là cao nhất. Cơ chế của oxytoxin và atropin trên cơ trơn.<br /> - Chia liều lượng thuốc thành:<br /> *) Theo thời gian:<br /> + Liều 1 lần<br /> + Liều 1 ngày<br /> + Liều 1 đợt điều trị (liệu trình)<br /> *) Theo lượng thuốc:<br /> +) Liều tối thiểu tác dụng ( liều ngưỡng): lượng thuốc tối thiểu có trong cơ thể để thuốc có tác<br /> dụng chữa bệnh. Dưới nồng độ này thuốc ko có tác dụng.<br /> +) Liều điều trị: cao hơn liều ngưỡng. Tác dụng phòng trị hay khôi phục chức năng sinh lý,<br /> chức phận bình thường cho vật nuôi; ko gây rối loạn bệnh lý nào. Giới hạn từ liều trung bình<br /> có tác dụng 50% ĐV( ED50) đến liều tối đa.<br /> + Liều điều trị tối thiểu: sử dụng cá thể mẫn cảm.<br /> + Liều trung bình sủ dụng điều trị lâm sàng.<br /> + Liều tối đa: vượt quá gây độc.<br /> +) Liều độc: cao hơn liều điều trị: có dấu hiệu biến đổi bệnh lý độc hại.<br /> +) Liều gây chết<br /> e.2. Liệu trình: số lần dùng thuốc trong ngày và tổng số ngày dùng thuốc trong 1 đợt điều trị.<br /> - VD: strychnin trị bại liệt cho ĐV: chó ko quá 4 ngày, lợn ko quá 7 ngày, trâu, bò, ngựa ko<br /> quá 10 ngày. Chú ý: cẩu ăn cẩu tử, mã ăn mã hí.<br /> g. Các yếu tố ngoại cảnh khác:<br /> - Chế độ ăn uống, chăm sóc, khai thác, quản lý ĐV bệnh…<br /> - Thời gian dùng thuốc: tối hay ban ngày, trước hay sau ăn…<br /> - Hiện tượng cảm ứng thuốc trong điều trị bệnh ( tương tác thuốc)<br /> - Các vitamin A, D, E tăng cường công năng gan nên tăng hoạt tính men chuyển hóa thuốc.<br /> Câu 3. Nêu các cách tác dụng dược lý của thuốc? Cho ví dụ?<br /> Trả lời:<br /> 3<br /> <br /> Các cách tác dụng dược lý của thuốc:<br /> a. Tác dụng cục bộ và toàn thân<br /> b. Tác dụng chính và phụ<br /> c. Tác dụng hồi phục và không hồi phục<br /> d. Tác dụng đặc hiệu và không đặc hiệu<br /> e. Tác dụng đối kháng<br /> g. Tác dụng hiệp đồng<br /> Câu 4. Nêu cơ chế tác dụng đặc hiệu của thuốc? Cho ví dụ?<br /> Trả lời:<br /> Cơ chế tác dụng đặc hiệu của thuốc:<br /> 1. Tác dụng dược lý do thay đổi sinh hóa:<br /> a. Thuốc ức chế enzyme<br /> b. Thuốc hoạt hóa enzyme<br /> c. Thuốc hoạt hóa receptor<br /> d. Các thay đổi khác<br /> e. Tác dụng lên những đích cụ thể trên tế bào vi khuẩn<br /> 2. Tác dụng với trung gian hóa học thông qua các chất chuyển hóa.<br /> 3. Tương tác với các autacoid.<br /> Câu 5. Nêu cơ chế tác dụng không đặc hiệu của thuốc? Cho ví dụ?<br /> Trả lời:<br /> Cơ chế tác dụng không đặc hiệu của thuốc:<br /> 1. Thuốc tác dụng do tính chất lý hóa không đặc hiệu.<br /> 2. Thuốc tác dụng do tính bazo hoặc axit.<br /> 3. Cơ chế tạo chelat<br /> Câu 6. Nêu các cách vận chuyển thuốc qua màng?(4 cách sự hấp thụ thuốc qua màng)<br /> Trả lời:<br /> Các cách vận chuyển thuốc qua màng:<br /> 1. Vận chuyển không đặc hiệu:<br /> a. Khuếch tán đơn thuần ( khuếch tán thụ động theo bậc thang nồng độ)<br /> b. Phương thức lọc<br /> 2.Vận chuyển đặc hiệu ( vận chuyển tích cực).<br /> a. Vận chuyển thuận lợi ( vận chuyển tích cực thứ phát)<br /> b. Vận chuyển tích cực thực thụ ( vận chuyển tích cực nguyên phát)<br /> Câu 7. Nêu vai trò và các yếu tố ảnh hưởng tới sự chuyển hóa thuốc trong cơ thể?<br /> Trả lời:<br /> Vai trò sự chuyển hóa thuốc trong cơ thể :<br /> Các yếu tố ảnh hưởng tới sự chuyển hóa thuốc trong cơ thể:<br /> - Tuổi<br /> - Yếu tố ngoại lai:<br /> - Yếu tố di truyền:<br /> - Yếu tố sinh lý và bệnh lý:<br /> 4<br /> <br /> - Tình trạng dinh dưỡng:<br /> - Gia súc có thai:<br /> Câu 8. Nêu các đường đào thải thuốc chủ yếu ra khỏi cơ thể vật nuôi? Ý nghĩa thực tiễn?<br /> Trả lời:<br /> 1. Các đường đào thải thuốc chủ yếu ra khỏi cơ thể vật nuôi:<br /> a. Thải trừ qua thận<br /> b. Thải trừ qua đường tiêu hóa<br /> c. Thải trừ qua phổi<br /> d. Thải trừ qua tuyến sữa<br /> e. Thải trừ qua da và các đường khác.<br /> Câu 9. Sự chuyển hóa, tác dụng dược lý và ứng dụng điều trị của cafein?<br /> Trả lời:<br /> Tên thuốc<br /> Caphein<br /> & dẫn xuất<br /> Ancaloid chiết từ 7 cây trong thiên nhiên: chè, cà phê, lá và hạt cacao.( từ<br /> Nguồn gốc<br /> acid uric).<br /> - Trên bán cầu đại não. Tăng cường hưng phấn vỏ đại não, mất cảm giác mệt<br /> mỏi, buồn ngủ.<br /> + Tăng cường khả năng nhận biết của các cơ quan thính, khứu, vị giác,.. tăng<br /> khoan khoái, dễ chịu.<br /> + Liều cao, thuốc kích thích trung khu ở hành tủy và tủy sống. Cảm giác nôn<br /> nao, khó chịu, cơ vân kích thích, hoạt động, co giật liên tục.<br /> - Trên hệ tim mạch: kích thích trực tiếp cơ tim: tim đập nhanh, mạnh nên<br /> huyết áp tăng. Theophylin tăng huyết áp mạnh nên tác dụng lợi tiểu hơn<br /> Tác dụng<br /> caphein. Chè xanh(chè búp) tác dụng tốt HTK, TH, lợi tiểu.<br /> dược lý<br /> - Trên hệ hô hấp: kích thích trung khu hô hấp ở hành tủy.<br /> + Cafein tác dụng trực tiếp lên tim, ức chế hoạt động của phosphodiesterase,<br /> do đó nâng cao được nồng độ AMPc ở ngoài màng tb. Tác dụng này tương tụ<br /> kích thích β1-Adrenoreceptor.<br /> + Cafein kích thích trực tiếp làm dãn mạch quản. Làm tăng lưu lượng máu ở<br /> não, thận, tim, cơ vân và da, đặc biệt khi trụy tim mạch.<br /> + Cafein tăng lưu lượng máu chảy qua thận, làm giảm khả năng găn nước với<br /> Colloid nên tác dụng lợi niệu.<br /> - Tham gia phản ứng chuyển hóa ở gan và thải qua thận(dẫn xuất gốc kiềm<br /> purin nên biến đổi nhanh chóng, không gây tích lũy), thải trừ qua sữa,<br /> Dược động - Tham gia vào quá trình đồng hóa, cung cấp gốc kiềm trong chuyển hóa ở hệ<br /> học<br /> thần kinh, tuần hoàn, hô hấp, tiết niệu.<br /> + Một phần nhỏ được dimetyl hóa ở gan, đại bộ phận thải qua nước tiểu dạng<br /> dimetyl – Carbamid.<br /> - Phòng và trị chứng suy tim.<br /> Ứng dụng - Khi gia súc trúng độc các thuốc ức chế hệ TKTW, thuốc giảm đau, an thần,<br /> thuốc mê…<br /> 5<br /> <br />