Đã đến lúc cần định
danh nghề lobby
Cuộc hội thảo hai ngày với chủ đề “Vận động hành lang - thực tiễn và pháp
luật” đã diễn ra rất sôi nổi mới đây tại Sầm Sơn - Thanh Hóa. Thực tiễn hoạt
động vận động hành lang (lobby) trên thế giới và ở Việt Nam đã được đưa ra
“mổ xẻ” nhằm tiến tới có thể định danh và luật hóa được các hoạt động này.
Hội thảo do Ủy ban Đối ngoại Quốc hội và Ban Công tác lập pháp của Ủy
ban Thường vụ Quốc hội lần đầu tiên tổ chức.
Lobby ở Việt Nam đã có từ lâu
Ông Phạm Bích San, Phó tổng thư ký Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật
Việt Nam (Vusta), kể lại câu chuyện khá thú vị về vận động hành lang của
đơn vị này liên quan đến dự án thủy điện Sơn La.
Dự án này khi tiến hành nghiên cứu tiền khả thi đã nhận được nhiều ý kiến
phản biện khác nhau, đặc biệt là từ các nhà khoa học hàng đầu trong nước.
Trong đó mối lo ngại lớn nhất của các nhà khoa học là sự an toàn so với quy
mô dự án, và tác động của dự án đến môi trường và đời sống dân cư.
Trong khi các nhà khoa học thông qua Vusta còn đang tổ chức nghiên cứu
kỹ về dự án với hàng chồng tài liệu kỹ thuật thì Tổng công ty Điện lực Việt
Nam (EVN) trình dự án này cho Chính phủ. Trước áp lực về nhu cầu sử
dụng điện tăng cao và xét về hiệu quả kinh tế của dự án, EVN đã đề xuất
Chính phủ thông qua dự án khả thi với phương án Sơn La cao (có cao trình
đập nước cao nhất trong ba phương án: cao, trung bình và thấp).
Nhóm các nhà khoa học ngay sau đó đã bày tỏ mối quan ngại về quyết định
này nhưng do dự án đã được Hội đồng Chính phủ thông qua nên không còn
cách nào khác là phải nhanh chóng tổ chức vận động hành lang vào nghị
trường Quốc hội với mong muốn: Quốc hội cần cân nhắc kỹ lưỡng hơn về
phương án lựa chọn để xây dựng nhà máy trong đó yếu tố an toàn kỹ thuật
và những tác động đến môi trường và xã hội phải được thẩm định kỹ.
Các hoạt động lobby như tổ chức gặp trực tiếp các đại biểu Quốc hội, các tài
liệu phản biện được gửi đến các địa chỉ cần thiết... được nhóm các nhà khoa
học của Vusta nhanh chóng tiến hành. Một thông điệp khá hình tượng với
nhiều dụng ý được nhóm các nhà khoa học đưa ra: “Nếu dự án này thất bại,
toàn bộ nền văn minh sông Hồng sẽ trôi ra biển sau 24 giờ...”.
Trong phiên họp toàn thể của Quốc hội lần đó đã xuất hiện nhiều ý kiến
tranh luận sôi nổi và cuối cùng Quốc hội đã biểu quyết thông qua dự án theo
phương án Sơn La trung bình.
Như vậy là việc vận động hành lang của các nhà khoa học đã có kết quả, đã
hài hòa được phần nào lợi ích của các bên có liên quan mà ở đây trực tiếp là
giữa EVN với các nhà khoa học; nhưng bao quát hơn là lợi ích kinh tế được
hài hòa với các lợi ích xã hội khác. Việc xây dựng nhà máy điện là cần
nhưng phải lựa chọn cách làm nào không tạo ra quá nhiều rủi ro tiềm ẩn.
Đây chỉ là một trong rất nhiều câu chuyện về hoạt động lobby đã và đang
diễn ra ở nhiều cấp độ khác nhau. Gần đây nhất là quá trình vận động hành
lang rất đa dạng trên nhiều phương diện để Quốc hội Mỹ thông qua Quy chế
Quan hệ thương mại bình thường vĩnh viễn (PNTR) với Việt Nam.
Phải luật hóa để chống tiêu cực
Vận động hành lang là một nhu cầu có thật và trong nhiều hoàn cảnh là tất
yếu. Tuy nhiên do đây là hoạt động không chính thức, diễn ra dưới nhiều
hình thức khác nhau bao gồm cả những hành vi tặng quà có giá trị lớn, mời
tiệc chiêu đãi, mời đi nghỉ mát, dự hội nghị... nên nguy cơ lũng đoạn sẽ cao,
đặc biệt là từ các nhóm lợi ích có thế mạnh tài chính.