Đ I M I C CH TÀI CHÍNH TRONG HO T Đ NG KH&CNỔ Ớ Ơ Ế Ạ Ộ
C ch tài chính cho khoa h c và công ngh (KH&CN) n cơ ế ọ ệ ở ướ
ta hi n nay còn b t c p, gây nh h ng không nh đ nệ ấ ậ ả ưở ỏ ế
ho t đ ng sáng t o c a nhà khoa h c. Đây là v n đ đangạ ộ ạ ủ ọ ấ ề
có nhi u tranh lu n, thu hút s quan tâm c a c gi i qu nề ậ ự ủ ả ớ ả
lý, gi i khoa h c và xã h i. Bài vi t d i đây, tác gi đ a raớ ọ ộ ế ướ ả ư
m t s quan đi m và đ nh h ng chính nh m đ i m i cộ ố ể ị ướ ằ ổ ớ ơ
ch tài chính, góp ph n nâng cao hi uế ầ ệ qu c a ho t đ ngả ủ ạ ộ
KH&CN.
n c ta hi n nay,Ở ướ ệ
c ch tài chínhơ ế
trong ho t đ ngạ ộ
KH&CN đang là
ch đ c aủ ề ủ
nh ng cu c tranhữ ộ
lu n ch a phânậ ư
th ng b i gi aắ ạ ữ
các nhà qu n lý và các nhà khoa h c. Các nhà qu n lý đánhả ọ ả
giá đ u t cho KH&CN n c ta mang l i hi u qu khôngầ ư ở ướ ạ ệ ả
cao; còn các nhà khoa h c thì kh ng đ nh r ng, c chọ ẳ ị ằ ơ ế
qu n lý tài chính hi n nay đang làm lãng phí th i gian, th mả ệ ờ ậ
chí làm ph ng h i đ n lao đ ng sáng t o c a gi i khoaươ ạ ế ộ ạ ủ ớ
h c và bi n các nhà khoa h c thành nh ng ng i ch loọ ế ọ ữ ườ ỉ
ch y ch ng t . Trong các cu c tranh lu n, c hai bên đ uạ ứ ừ ộ ậ ả ề
kh ng đ nh, đây là v n đ ai cũng th y, ai cũng bi t, nh ngẳ ị ấ ề ấ ế ư
ch a bên nào đ a ra đ c l i gi i th a đáng. Các nhà qu nư ư ượ ờ ả ỏ ả
lý cho r ng, c n ph i qu n lý ch t đ ng v n do Nhà n cằ ầ ả ả ặ ồ ố ướ
b ra; còn các nhà khoa h c cho r ng, h c n có hành langỏ ọ ằ ọ ầ
th a đáng đ quy t đ nh vi c chi tiêu trong ho t đ ng c aỏ ể ế ị ệ ạ ộ ủ
mình. Vi c th o lu n, bàn b c th ng theo quan đi m dungệ ả ậ ạ ườ ể
hòa đ m i bên th y có th ch p nh n đ c. Nh ng sauể ỗ ấ ể ấ ậ ượ ư
nh ng k t lu n mang tính dung hòa đó thì vi c th c hi nữ ế ậ ệ ự ệ
v n không đ c nh mong đ i và cu c tranh lu n l i b tẫ ượ ư ợ ộ ậ ạ ắ
đ u t đ u theo vòng lu n qu n.ầ ừ ầ ẩ ẩ
D i đây, chúng tôi xin trình bày m t s quan đi m liên quanướ ộ ố ể
t i vi c đ i m i c ch tài chính trong KH&CN.ớ ệ ổ ớ ơ ế
Đ i m i nh n th c v ho t đ ng KH&CNổ ớ ậ ứ ề ạ ộ
C n nh n th c đúng v ho t đ ng KH&CNầ ậ ứ ề ạ ộ . Hi n nay, nhi uệ ề
nhà qu n lý đánh đ ng ho t đ ng KH&CN v i ho t đ ngả ồ ạ ộ ớ ạ ộ
d ch v công nh ho t đ ng y t , giáo d c, văn hóa, thị ụ ư ạ ộ ế ụ ể
thao; ho t đ ng d ch v nh thông tin, du l ch, giao thôngạ ộ ị ụ ư ị
v n t i; th m chí nh ho t đ ng s n xu t kinh doanh trongậ ả ậ ư ạ ộ ả ấ
công - nông - th ng nghi p. Cũng có nhi u nhà qu n lýươ ệ ề ả
kh ng đ nh, ho t đ ng KH&CN là ho t đ ng c a m t “l cẳ ị ạ ộ ạ ộ ủ ộ ự
l ng s n xu t”, nghĩa là ph i t o ra c a c i v t ch t choượ ả ấ ả ạ ủ ả ậ ấ
xã h i. L i có nh ng ng i cho r ng, ho t đ ng KH&CNộ ạ ữ ườ ằ ạ ộ
nh m t th “trang s c” làm đ p cho xã h i. Xu t phát tư ộ ứ ứ ẹ ộ ấ ừ
các nh n th c khác nhau và ch a đúng đ n đó là nh ngậ ứ ư ắ ữ
quan đi m khác nhau v đ u t cho KH&CN cũng nh đòiể ề ầ ư ư
h i khác nhau v hi u qu c a s đ u t đó.ỏ ề ệ ả ủ ự ầ ư
Theo chúng tôi, ho t đ ng KH&CN là m t ho t đ ng đ c thù,ạ ộ ộ ạ ộ ặ
l y s sáng t o làm m c đích ch đ o. Vì th , ph i có cấ ự ạ ụ ủ ạ ế ả ơ
ch qu n lý tài chính riêng cho ho t đ ng KH&CN phù h pế ả ạ ộ ợ
v i đ c thù đó. nhi u qu c gia, ng i ta đang có xu thớ ặ Ở ề ố ườ ế
h p nh t ba khái ni m: Khoa h c (Science), Công nghợ ấ ệ ọ ệ
(Technology) và Đ i m i (Innovation) trong m t ngành vàổ ớ ộ
th c hi n qu n lý th ng nh t thông qua m t b trong chínhự ệ ả ố ấ ộ ộ
ph . ủ
C n có s thay đ i c b n trong quan ni m v s n ph mầ ự ổ ơ ả ệ ề ả ẩ
KH&CN. Do đ c thù c a ho t đ ng KH&CN l y m c đíchặ ủ ạ ộ ấ ụ
sáng t o là chính, nên s n ph m c a ho t đ ng KH&CNạ ả ẩ ủ ạ ộ
g m có 3 lo i: Th nh t là các công b khoa h c d i d ngồ ạ ứ ấ ố ọ ướ ạ
các bài báo g c trình bày các k t qu m i đ c công bố ế ả ớ ượ ố
trên các t p chí uy tín có s ph n bi n c a các chuyên giaạ ự ả ệ ủ
trong lĩnh v c chuyên môn; th hai là các b ng phát minhự ứ ằ
sáng ch đ c b o h trong và ngoài n c b i các c quanế ượ ả ộ ướ ở ơ
chuyên nghi p; th ba là nh ng nghiên c u ng d ng, th cệ ứ ữ ứ ứ ụ ự
ch t là vi c th nghi m các k t qu có s n đi u ki n cấ ệ ử ệ ế ả ẵ ở ề ệ ụ
th nào đó, đ c bi t là đi u ki n trong n c. ể ặ ệ ề ệ ướ
Khi so sánh hi u qu ho t đ ng KH&CN c a các qu c gia,ệ ả ạ ộ ủ ố
ng i ta ch tính s l ng trung bình các công b , ch sườ ỉ ố ượ ố ỉ ố
tác đ ng hay ch s trích d n c a chúng đ c tính theo sộ ỉ ố ẫ ủ ượ ố
l ng nhà khoa h c làm công tác nghiên c u. S l ng cácượ ọ ứ ố ượ
b ng phát minh sáng ch cũng là ch s đ so sánh. n cằ ế ỉ ố ể Ở ướ
ta, các nhà qu n lý và khoa h c đ u còn né tránh vi c sả ọ ề ệ ử
d ng các ch s nêu trên, coi n ng lo i nghiên c u ngụ ỉ ố ặ ạ ứ ứ
d ng. Nh ng tiêu chí mà chúng ta nêu ra trong khi đánh giáụ ữ
đ tài không có tính đ nh l ng, không theo thông l qu cề ị ượ ệ ố
t . M t s tiêu chí đánh giá các nhà khoa h c thông qua sế ộ ố ọ ố
l ng đ tài, bài báo trong quá trình xét phong h c hàm thìượ ề ọ
còn khá r m rà, mang n ng tính li t kê, d t o ra khe hườ ặ ệ ễ ạ ở
cho s lách lu t.ự ậ
S đ i m i v nh n th c s d n đ n nh ng đ i m i trongự ổ ớ ề ậ ứ ẽ ẫ ế ữ ổ ớ
nguyên t c qu n lý và đ u t cho ho t đ ng KH&CNắ ả ầ ư ạ ộ .
Nguyên t c s m tắ ố ộ là ti n hành đ u t t p trung. V i m tế ầ ư ậ ớ ộ
qu c gia còn nghèo nh n c ta, có th nêu m t nguyên t cố ư ướ ể ộ ắ
chung là “có nhi u thì làm nhi u có ít thì làm ítề ề ”, nh ng ph iư ả
t p trung, nh t quy t không chia đ u, tr i r ng. S đ u tậ ấ ế ề ả ộ ự ầ ư
theo nguyên t c bình quân ch đem l i s yên n mang tínhắ ỉ ạ ự ổ
chính tr , nh ng xét v hi u qu l i là nguyên nhân gây lãngị ư ề ệ ả ạ
phí. Quán tri t đ c nguyên t c t p trung, t c là ch nàoệ ượ ắ ậ ứ ỗ
c n thi t, n i nào đã làm t t thì đ c t p trung đ u tầ ế ơ ố ượ ậ ầ ư
nhi u, m nh d n b qua ch y u. Đi u này c n có s nh yề ạ ạ ỏ ỗ ế ề ầ ự ạ
bén và quy t đoán c a ng i làm công tác qu n lý và lãnhế ủ ườ ả
đ o. ạNguyên t c th haiắ ứ là đ u t t i h n cho ho t đ ngầ ư ớ ạ ạ ộ
KH&CN. S n ph m khoa h c khó cân đo đong đ m b ngả ẩ ọ ế ằ
các đ i l ng đo l ng c th , vì th khó xác đ nh m c t iạ ượ ườ ụ ể ế ị ứ ớ
h n đ mà đ âu t . Không th đ u t cho ngành giao thôngạ ể ầ ư ể ầ ư
làm m t n a hay hai ph n ba cây c u r i đ đó, nh ngộ ử ầ ầ ồ ể ư
trong nghiên c u khoa h c thì hi n t ng gi m, rút kinh phíứ ọ ệ ượ ả
đ tài so v i đ xu t là ph bi n, không c n bi t có hoànề ớ ề ấ ổ ế ầ ế
thành hay không.