ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
Khoa Thủy sản
GIÁM SÁT THÔNG TIN MÔI TRƯỜNG
NUÔI VÀ DỊCH BỆNH THỦY SẢN
Huế, tháng 12 năm 2012
2
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
KHOA THỦY SẢN
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
GIÁM SÁT THÔNG TIN MÔI TRƯỜNG VÀ
DỊCH BỆNH THUỶ SẢN
PGS.TS Nguyễn Quang Linh
Huế, tháng 12/2012
3
MỤC LỤC
Chương 1. BỐI CẢNH CHUNG VỀ CÔNG TÁC PHÒNG CHỐNG DỊCH BỆNH
THỦY SẢN VÀ CHƯƠNG TRÌNH QUAN TRẮC VÀ CẢNH BÁO MÔI TRƯỜNG –
DỊCH BỆNH THỦY SẢN ...................................................................................................... 5
1. TÌNH HÌNH CHUNG VỀ NUÔI TRỒNG THỦY SẢN.................................................. 5
2. DỊCH BỆNH THỦY SẢN VÀ CÔNG TÁC PHÒNG CHỐNG DỊCH.......................... 5
2.1. Tình hình chung về dịch bệnh và công tác phòng chống............................................... 5
2.2. Tình hình dịch bệnh thủy sản và công tác phòng chống................................................ 7
2.3. Công tác phòng chống dịch bệnh thủy sản và các văn bản quy định của các cấp về dịch
bệnh và môi trường thủy sản................................................................................................. 8
2.3.1. Pháp lệnh thú y............................................................................................................ 8
2.3.2. Thông tư 44 và 45 về vùng nuôi trồng thủy sản an toàn của Bộ NN & PTNT........... 8
2.3.3. Thông tư 36/2009/TT-BNNPTNT quy định về phòng chống dịch bệnh cho đồng vật
thủy sản ................................................................................................................................. 8
2.3.4. Quyết định của các UBND tỉnh về công tác phòng chống dịch bệnh thủy sản .......... 8
3. THÀNH TỊU VÀ TỒN TẠI TRONG CÔNG TÁC PHÒNG CHỐNG DỊCH BỆNH
THỦY SẢN Ở NƯỚC TA ...................................................................................................... 8
3.1. Thành tịu và kết quả đạt được........................................................................................ 8
3.2. Một số tồn tại và hạn chế trong phòng chống bệnh dịch thủy sản............................... 11
Chương 2. QUY TRÌNH THỰC HIỆN CÔNG TÁC GIÁM SÁT THÔNG TIN PHÒNG
CHỐNG DỊCH BỆNH THỦY SẢN .................................................................................... 13
I. CƠ SỞ HÌNH THÀNH HỆ THỐNG GIÁM SÁT DỊCH BỆNH VÀ MÔI TRƯỜNG
THỦY SẢN ............................................................................................................................ 13
1.1. Cơ sở lý thuyết và thực tiễn ......................................................................................... 13
1.3. Mục đích của việc hình thành hệ thống quan trắc, cảnh báo môi trường và dịch bệnh
thuỷ sản ............................................................................................................................... 22
Chương 3. MỘT SỐ BỆNH THƯỜNG GẶP Ở ĐỘNG VẬT THỦY SẢN VÀ GIÁM
SÁT THÔNG TIN DỊCH BỆNH ......................................................................................... 23
1. Bệnh do vi khuẩn Aeromonas.......................................................................................... 23
1.1. Dấu hiệu bệnh lý .......................................................................................................... 23
1.2. Đối tượng nhiễm bệnh.................................................................................................. 23
1.3. Phòng trị và cách giải quyết......................................................................................... 23
2. Bệnh do vi khuẩn Edwardsiella ....................................................................................... 23
2.1. Dấu hiệu bệnh lý .......................................................................................................... 23
2.2. Tác nhân gây bệnh Edwardsiella tarda, E. ictaluri....................................................... 23
2.3. Đối tượng nhiễm bệnh.................................................................................................. 23
2.4. Phòng trị và xử lý......................................................................................................... 23
3. Bệnh xuất huyết do virut.................................................................................................. 24
3.1. Dấu hiệu bệnh lý .......................................................................................................... 24
3.2. Tác nhân gây bệnh ....................................................................................................... 24
3.3. Đối tượng nhiễm bệnh.................................................................................................. 24
3.4. Phòng trị bệnh và xử lý ................................................................................................ 24
4. Hội chứng lở loét (EUS).................................................................................................... 24
4.1. Dấu hiệu bệnh lý .......................................................................................................... 24
4.2. Tác nhân gây bệnh ....................................................................................................... 24
4.3. Đối tượng nhiễm bệnh.................................................................................................. 25
4.4. Phòng và trị bệnh ......................................................................................................... 25
5. Bệnh ký sinh trùng............................................................................................................ 25
5.1. Dấu hiệu bệnh lý .......................................................................................................... 25
5.2. Tác nhân gây bệnh ....................................................................................................... 25
4
5.3.Phòng trị bệnh ............................................................................................................... 25
6. Bệnh nấm ........................................................................................................................... 26
6.1. Dấu hiệu bệnh lý .......................................................................................................... 26
6.2. Tác nhân gây bệnh ....................................................................................................... 26
6.3. Đối tượng nhiễm bệnh.................................................................................................. 26
6.4. Phòng trị bệnh .............................................................................................................. 26
7. CÁC NỘI DUNG CƠ BẢN TRONG QUÁ TRÌNH GIÁM SÁT THÔNG TIN DỊCH
BỆNH THỦY SẢN................................................................................................................ 34
8. CÁC BIỂU MẪU BÁO CÁO BỆNH DỊCH THỦY SẢN.............................................. 35
Chương 4. ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG GIÁM SÁT THÔNG
TIN MÔI TRƯỜNG VÀ DỊCH BỆNH THỦY SẢN ......................................................... 41
1. DỮ LIỆU VÀ MÃ HÓA DỮ LIỆU ................................................................................. 41
1.1. Dữ liệu môi trường....................................................................................................... 41
1.2. Dữ liệu bệnh dịch thủy sản........................................................................................... 42
1.3. Phương pháp quan trắc, thu, bảo quản và phân tích mẫu nước biển trong quan trắc môi
trường.................................................................................................................................. 42
1.3.1. Bộ thông số và tiêu chuẩn chất lượng môi trường.................................................... 42
1.3.2. Một số lưu ý trong quá trình quan trắc, phân tích môi trường nước biển................. 48
1.3.3. Quản lý và sử dụng số liệu quan trắc ........................................................................ 50
2. MỤC ĐÍCH CỦA VIỆC HÌNH THÀNH HỆ THỐNG GIÁM SÁT VÀ CẢNH BÁO
DỊCH BỆNH THỦY SẢN .................................................................................................... 50
3. CƠ SỞ KHOA HỌC HÌNH THÀNH HỆ THỐNG GIÁM SÁT VÀ CẢNH BÁO
DỊCH BỆNH THỦY SẢN .................................................................................................... 51
4. PHÂN TÍCH DỊCH TỄ VÀ VAI TRÒ BẢN ĐỒ DỊCH DỄ BỆNH DỊCH THỦY SẢN
................................................................................................................................................. 58
5. PHƯƠNG PHÁP GIÁM SÁT VÀ CẢNH BÁO............................................................. 60
5.1. Phương pháp thu thập thông tin ................................................................................... 60
5.2. Phương pháp phân tích đánh giá và cảnh báo dịch bệnh ............................................. 61
5.3. Xây dựng hệ thống thông tin cơ sở dữ liệu của giám sát dịch bệnh ............................ 66
5.4. Các đầu ra của hệ thống giám sát, quan trắc, cảnh báo dịch bệnh thủy sản................. 69
5.5. Các yêu cầu về nhân lực và sự hợp tác giữa các cơ quan đối với hệ thống giám sát,
quan trắc, cảnh báo dịch bệnh thuỷ sản............................................................................... 71
5.6. Quy định hoạt động của trung tâm giám sát, quan trắc, cảnh báo dịch bệnh thuỷ sản 71
5.7. Các yêu cầu về cơ sở hạ tầng, trang thiết bị kỹ thuật phục vụ hệ thống giám sát, quan
trắc, cảnh báo dịch bệnh thuỷ sản ....................................................................................... 72
5.8. Gắn kết cộng đồng với hoạt động quan trắc, cảnh báo dịch bệnh thủy sản................. 75
5. TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................ 139H78
69H5.1. Tài liệu tiếng Việt......................................................................................................... 140H78
70H5.2. Tài liệu tiếng Anh......................................................................................................... 141H79
5
Chương 1. BỐI CẢNH CHUNG VỀ CÔNG TÁC PHÒNG
CHỐNG DỊCH BỆNH THỦY SẢN VÀ CHƯƠNG TRÌNH QUAN
TRẮC VÀ CẢNH BÁO MÔI TRƯỜNG – DỊCH BỆNH THỦY
SẢN
1. TÌNH HÌNH CHUNG VỀ NUÔI TRỒNG THỦY SẢN
Sản lượng khai thác thủy sản trong 10 năm trở lại đây tăng không đáng kể, chỉ 2-
3%/năm. Nuôi trồng thủy sản trong những năm qua tăng nhanh về sản lượng và không
ngừng gia tăng quy mô diện tích theo hướng chuyển dần từ nuôi quảng canh, bán
thâm canh sang thâm canh và nuôi công nghiệp.
Năm 2007, ngành thuỷ sản đã có những bước chuyển dịch thích hợp trong khai thác
và nuôi trồng thuỷ sản. Các địa phương xác định đối tượng nuôi có giá trị kinh tế cao
như tôm sú, tôm chân trắng, cá tra, nghêu…chú trọng hơn đến công tác quản lý môi
trường nuôi và áp dụng nhiều biện pháp quản lý chất lượng theo yêu cầu của thị
trường.
Hình 1.1. Xu hướng NTTS ở nước ta
Giá trị sản xuất khẩu thuỷ sản năm 2007 ước đạt 46.663 tỷ đồng, tăng 11% so với năm
2006, trong đó nuôi trồng thuỷ sản đạt 30.181 tỷ, tăng 16,5%. Về sản lượng, nuôi
trồng thuỷ sản đạt 2,1 triệu tấn, tăng 23,1%, diện tích nuôi đựơc mở rộng thêm là
15.600 ha, đưa tổng diện tích đạt khoảng 1,065 triệu ha (kể cả diện tích nuôi thuỷ sản
kết hợp trồng lúa – 65.600 ha).
2. DỊCH BỆNH THỦY SẢN VÀ CÔNG TÁC PHÒNG CHỐNG
DỊCH
2.1. Tình hình chung về dịch bệnh và công tác phòng chống
Hoạt động nuôi trồng thủy sản đang chịu tác động từ ô nhiễm môi trường và dịch bệnh
thủy sản ảnh hưởng đến mục tiêu phát triển bền vững nghề nuôi.
• Chất lượng môi trường biển và ven biển, nơi diễn ra các hoạt động kinh tế
mạnh mẽ đang có xu hướng ngày càng xấu đi do sự gia tăng ô nhiễm, sự khai thác và
phá hủy hệ sinh thái.
• Các thủy vực nội địa bị tác động mạnh mẽ do các hoạt động phát triển, sự gia
tăng tải trọng ô nhiễm, ngày càng nhiều các hóa chất nguy hại.
• Hiện trạng các vùng nuôi chưa quy hoạch là hệ quả gây ra hiện tượng tự ô
nhiễm môi trường, phát sinh dịch bệnh.
Những tác động của dịch bệnh: