Giáo trình Lập dự án đầu tư: Phần 1 - PGS.TS. Nguyễn Bạch Nguyệt (chủ biên)

Chia sẻ: Hoa La Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:223

Thêm vào BST

Báo xấu

971
lượt xem 236
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 Giáo trình Lập dự án đầu tư do PGS.TS. Nguyễn Bạch Nguyệt (chủ biên) biên soạn gồm 5 chương. Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về đầu tư, dự án đầu tư, đối tượng, nhiệm vụ nghiên cứu của môn học. Chương 2: Trình tự, nội dung nghiên cứu và công tác tổ chức soạn thảo dự án đầu tư. Chương 3: Nghiên cứu các căn cứ chủ yếu hình thành dự án đầu tư. Chương 4: Nghiên cứu khía cạnh kỹ thuật của dự án. Chương 5: Nghiên cứu khía cạnh tổ chức quản lý và nhân sự dự án đầu tư.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Lập dự án đầu tư: Phần 1 - PGS.TS. Nguyễn Bạch Nguyệt (chủ biên)

Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n Khoa ®Çu t− Bé m«n kinh tÕ ®Çu t−  Chñ biªn: PGS. TS. NguyÔn b¹ch nguyÖt Gi¸o tr×nh LËp dù ¸n ®Çu t− (T¸i b¶n lÇn thø hai, cã söa ®æi bæ sung) Nh xuÊt b¶n ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n N¡M 2012 1
2
Lêi nãi ®Çu Cïng víi sù chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nh& n−íc, sù ®æi míi m¹nh mÏ trong lÜnh vùc qu¶n lý ho¹t ®éng ®Çu t− võa l& yªu cÇu thùc tÕ kh¸ch quan, võa mang tÝnh cÊp b¸ch. Trong sù ®æi míi n&y, ®Çu t− theo dù ¸n gi÷ mét vai trß cùc kú quan träng. §©y l& vÊn ®Ò cÇn v& ph¶i ®−îc quan t©m ë n−íc ta hiÖn nay. §Ó ®¸p øng yªu cÇu cÊp b¸ch ®ã, ®−îc sù ®ång ý cña Héi ®ång khoa häc tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, Bé m«n Kinh tÕ ®Çu t− trong lÇn t¸i b¶n n&y ®H ho&n thiÖn v& bæ sung cuèn gi¸o tr×nh LËp dù ¸n ®Çu t−. V× gi¸o tr×nh ®−îc sö dông cho c¶ sinh viªn ngo&i ng&nh (Qu¶n trÞ kinh doanh) nªn trong gi¸o tr×nh cã ®Ò cËp thªm mét sè vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý dù ¸n ®Çu t−. Gi¸o tr×nh LËp dù ¸n ®Çu t− ®−îc sö dông l&m t&i liÖu gi¶ng d¹y cho c¸c gi¸o viªn, sinh viªn hÖ §¹i häc chuyªn ng&nh kinh tÕ ®Çu t− v& c¸c chuyªn ng&nh qu¶n trÞ kinh doanh cña tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n. Gi¸o tr×nh n&y còng cã thÓ ®−îc sö dông l&m t&i liÖu nghiªn cøu tham kh¶o cho c¸c gi¸o viªn gi¶ng d¹y c¸c chuyªn ng&nh kinh tÕ, c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ v& qu¶n trÞ doanh nghiÖp ë c¸c c¬ quan qu¶n lý v& kinh doanh. Tham gia biªn so¹n gåm cã: PGS.TS. NguyÔn B¹ch NguyÖt W chñ biªn v& biªn so¹n phÇn II, III, IV cña ch−¬ng I; ch−¬ng II; ch−¬ng VI; phÇn I, II cña ch−¬ng VIII. TS. Ph¹m V¨n Hïng biªn so¹n phÇn I cña ch−¬ng I; phÇn I cña ch−¬ng III; phÇn II, III cña ch−¬ng V; ch−¬ng VII; phÇn III cña ch−¬ng VIII. Ths. NguyÔn Thu H& biªn so¹n ch−¬ng IV Ths. TrÇn Mai Hoa biªn so¹n môc 1,2,3,4,5 cña phÇn II cña ch−¬ng III Ths. TrÇn Mai H−¬ng biªn so¹n môc 6,7 phÇn II cña ch−¬ng III. Ths. Phan thÞ Thu HiÒn biªn so¹n phÇn IV cña ch−¬ng V Ths. NguyÔn ThÞ ¸i Liªn biªn so¹n ch−¬ng IX TS. Tõ Quang Ph−¬ng biªn so¹n ch−¬ng X 3
Bé m«n Kinh tÕ ®Çu t− ch©n th&nh c¶m ¬n Ban Gi¸m hiÖu, Héi ®ång khoa häc tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n ®H t¹o thuËn lîi cho viÖc ho&n thiÖn v& t¸i b¶n cuèn gi¸o tr×nh n&y. C¸c T¸c gi¶ v& Bé m«n Kinh tÕ §Çu t− mong muèn v& ch©n th&nh c¸m ¬n sù gãp ý, bæ sung cña c¸c nh& khoa häc v& b¹n ®äc ®Ó gi¸o tr×nh ®−îc ho&n thiÖn h¬n. Bé m«n Kinh tÕ §Çu t− 4
Ch−¬ng I Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ ®Çu t−, dù ¸n ®Çu t−, ®èi t−îng, nhiÖm vô nghiªn cøu cña m«n häc I. §Çu t− ph¸t triÓn 1. Kh¸i niÖm vÒ ®Çu t− v ®Çu t− ph¸t triÓn §Çu t− l& sù hy sinh c¸c nguån lùc ë hiÖn t¹i ®Ó tiÕn h&nh c¸c ho¹t ®éng nh»m thu ®−îc c¸c kÕt qu¶, thùc hiÖn ®−îc nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh trong t−¬ng lai. C¸c nguån lùc sö dông cã thÓ l& tiÒn, l& t&i nguyªn thiªn nhiªn, l& søc lao ®éng v& trÝ tuÖ. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc cã thÓ l& sù gia t¨ng t&i s¶n vËt chÊt, t&i s¶n t&i chÝnh hoÆc t&i s¶n trÝ tuÖ v& nguån nh©n lùc cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó l&m viÖc víi n¨ng suÊt cao h¬n cho nÒn kinh tÕ v& cho to&n bé xH héi. Trong thùc tÕ, cã rÊt nhiÒu h×nh th¸i biÓu hiÖn cô thÓ cña ®Çu t−. Tïy tõng gãc ®é tiÕp cËn víi nh÷ng tiªu thøc kh¸c nhau ng−êi ta còng cã thÓ cã c¸c c¸ch ph©n chia ho¹t ®éng ®Çu t− kh¸c nhau1. Mét trong nh÷ng tiªu thøc th−êng ®−îc sö dông ®ã l& tiªu thøc quan hÖ qu¶n lý cña chñ ®Çu t−. Theo tiªu thøc n&y, ®Çu t− ®−îc chia th&nh ®Çu t− gi¸n tiÕp v& ®Çu t− trùc tiÕp. §Çu t− gi¸n tiÕp l& h×nh thøc ®Çu t− trong ®ã ng−êi bá vèn kh«ng trùc tiÕp tham gia qu¶n lý, ®iÒu h&nh qu¸ tr×nh thùc hiÖn v& vËn h&nh kÕt qu¶ ®Çu t−. Ch¼ng h¹n nh− nh& ®Çu t− thùc hiÖn h&nh vi mua c¸c cæ phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n thø cÊp. Trong tr−êng hîp n&y nh& ®Çu t− cã thÓ ®−îc h−ëng c¸c lîi Ých vËt chÊt (nh− cæ tøc, tiÒn lHi tr¸i phiÕu), lîi Ých phi vËt chÊt (quyÒn biÓu quyÕt, quyÒn tiªn mHi) nh−ng kh«ng ®−îc tham gia trùc tiÕp qu¶n lý trùc tiÕp t&i s¶n m& m×nh bá vèn ®Çu t−. 1 Cô thÓ cña c¸c tiªu thøc ph©n chia ho¹t ®éng ®Çu t− cã thÓ tham kh¶o gi¸o tr×nh Kinh TÕ §Çu T− 5
§Çu t− trùc tiÕp l& h×nh thøc ®Çu t− trong ®ã ng−êi bá vèn trùc tiÕp tham gia qu¶n lý, ®iÒu h&nh qu¸ tr×nh thùc hiÖn v& vËn h&nh kÕt qu¶ ®Çu t−. §Çu t− trùc tiÕp l¹i bao gåm ®Çu t− dÞch chuyÓn v& ®Çu t− ph¸t triÓn. Trong ®ã, ®Çu t− dÞch chuyÓn l& mét h×nh thøc ®Çu t− trùc tiÕp trong ®ã viÖc bá vèn l& nh»m dÞch chuyÓn quyÒn së h÷u gi¸ trÞ cña t&i s¶n. Thùc chÊt trong ®Çu t− dÞch chuyÓn kh«ng cã sù gia t¨ng gi¸ trÞ t&i s¶n. Ch¼ng h¹n nh− nh& ®Çu t− mua mét sè l−îng cæ phiÕu víi møc khèng chÕ ®Ó cã thÓ tham gia héi ®ång qu¶n trÞ mét c«ng ty, c¸c tr−êng hîp th«n tÝnh, s¸p nhËp doanh nghiÖp trong c¬ chÕ thÞ tr−êng. §Çu t− ph¸t triÓn l mét ph−¬ng thøc cña ®Çu t− trùc tiÕp. Ho¹t ®éng ®Çu t− n y nh»m duy tr× v t¹o ra n¨ng lùc míi trong s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô v sinh ho¹t ®êi sèng cña x/ héi. §©y l& h×nh thøc ®Çu t− trùc tiÕp t¹o ra t&i s¶n míi cho nÒn kinh tÕ, ®¬n vÞ s¶n xuÊt v& cung øng dÞch vô. H×nh thøc ®Çu t− n&y ®ãng vai trß rÊt quan träng ®èi víi t¨ng tr−ëng v& ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ t¹i mçi quèc gia. Trong c¸c h×nh thøc ®Çu t− trªn th× ®Çu t− ph¸t triÓn l& tiÒn ®Ò, l& c¬ së cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− kh¸c. C¸c h×nh thøc ®Çu t− gi¸n tiÕp, dÞch chuyÓn kh«ng thÓ tån t¹i v& vËn ®éng nÕu kh«ng cã ®Çu t− ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy, kh¸i niÖm ®Çu t− trong ph¹m vi m«n häc n&y sÏ ®−îc tiÕp cËn d−íi gãc ®é cña ®Çu t− ph¸t triÓn. 2. Vai trß cña ®Çu t− ph¸t triÓn 2.1. Trªn gãc ®é vÜ m« 2.1.1. §Çu t− l nh©n tè quan träng t¸c ®éng ®Õn t¨ng tr−ëng v ph¸t triÓn kinh tÕ VÒ mÆt lý luËn, hÇu hÕt c¸c t− t−ëng, m« h×nh v& lý thuyÕt vÒ t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Òu trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp thõa nhËn ®Çu t− v& viÖc tÝch luü vèn cho ®Çu t− l& mét nh©n tè quan träng cho viÖc gia t¨ng n¨ng lùc s¶n xuÊt, cung øng dÞch vô cho nÒn kinh tÕ. Tõ c¸c nh& kinh tÕ häc cæ ®iÓn nh− Adam Smith trong cuèn “Cña c¶i cña c¸c d©n téc” ®H cho r»ng “vèn ®Çu t− l& yÕu tè quyÕt ®Þnh chñ yÕu cña sè lao ®éng h÷u dông v& hiÖu qu¶”. ViÖc gia t¨ng quy m« vèn ®Çu t− sÏ gãp phÇn quan träng trong viÖc gia t¨ng s¶n l−îng quèc gia v& s¶n l−îng b×nh qu©n mçi lao ®éng. Sang thÕ kû XX, nhiÒu 6
t¸c gi¶ cña c¸c lý thuyÕt v& m« h×nh t¨ng tr−ëng nh− Nurkse, Arthur Lewis hay RosensteinWRodan, Hirschman ®Òu ®¸nh gi¸ vai trß cña ®Çu t− cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh ®èi víi t¨ng tr−ëng v& ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia. Theo m« h×nh HarrodWDomar, møc t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ phô thuéc trùc tiÕp v&o møc gia t¨ng vèn ®Çu t− thuÇn. ∆Y ∆Y ∆K ∆Y ∆K 1 I g = = = = Y Y ∆K ∆K Y ICOR Y Tõ ®ã cã thÓ suy ra 1 ∆Y = .I ICOR Trong ®ã: ∆Y l& møc gia t¨ng s¶n l−îng ∆K l& møc gia t¨ng vèn ®Çu t− I l& møc ®Çu t− thuÇn K tæng quy m« vèn cña nÒn kinh tÕ Y l& tæng s¶n l−îng cña nÒn kinh tÕ ICOR l& hÖ sè gia t¨ng vènW s¶n l−îng (Incremetal CapitalWOutput Ratio). Mèi quan hÖ gi÷a ®Çu t− v& t¨ng tr−ëng thÓ hiÖn còng rÊt râ nÐt trong tiÕn tr×nh ®æi míi më cöa nÒn kinh tÕ n−íc ta thêi gian qua. Víi chÝnh s¸ch ®æi míi, c¸c nguån vèn ®Çu t− c¶ trong n−íc v& n−íc ngo&i ng&y c&ng ®−îc ®a d¹ng ho¸ v& gia t¨ng vÒ quy m«, tèc ®é t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ ®¹t ®−îc còng rÊt tho¶ ®¸ng. Cuéc sèng vËt chÊt v& tinh thÇn cña ®¹i bé phËn d©n c− ng&y c&ng ®−îc c¶i thiÖn. 2.1.2. §Çu t− t¸c ®éng ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ §Çu t− cã t¸c ®éng ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh thÕ th«ng qua nh÷ng chÝnh s¸ch t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu ®Çu t−. Trong ®iÒu h&nh chÝnh s¸ch ®Çu t−, nh& n−íc cã thÓ can thiÖp trùc tiÕp nh− thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n bæ vèn, kÕ ho¹ch ho¸, x©y dùng c¬ chÕ qu¶n lý ®Çu t− hoÆc ®iÒu tiÕt gi¸n tiÕp qua c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch nh− thuÕ, tÝn dông, lHi suÊt ®Ó x¸c lËp v& ®Þnh 7
h−íng mét c¬ cÊu ®Çu t− dÉn d¾t sù dÞch chuyÓn c¬ cÊu kinh tÕ ng&y c&ng hîp lý h¬n. Kinh nghiÖm cña nhiÒu n−íc cho thÊy nÕu cã chÝnh s¸ch ®Çu t− hîp lý sÏ t¹o ®& cho t¨ng tr−ëng v& chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. Tû träng ph©n bæ vèn cho c¸c ng&nh kh¸c nhau sÏ mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ v& hiÖu qu¶ kh¸c nhau. Vèn ®Çu t− còng nh− tû träng vèn ®Çu t− cho c¸c ng&nh v& c¸c vïng kinh tÕ cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ng&nh, c¬ cÊu kinh tÕ vïng v& còng ®ång thêi ¶nh h−ëng ®Õn tèc ®é t¨ng tr−ëng chung cña c¶ nÒn kinh tÕ. Kh«ng nh÷ng thÕ, gi÷a ®Çu t− v& t¨ng tr−ëng kinh tÕ còng nh− dÞch chuyÓn c¬ cÊu kinh tÕ cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau. ViÖc ®Çu t− vèn nh»m môc ®Ých mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, t¨ng tr−ëng nhanh trªn ph¹m vi to&n bé nÒn kinh tÕ còng sÏ dÉn ®Õn h×nh th&nh c¬ cÊu ®Çu t− hîp lý. Ng−îc l¹i, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao kÕt hîp víi viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®Çu t− hîp lý sÏ t¹o nguån vèn ®Çu t− dåi d&o, ®Þnh h−íng ®Çu t− v&o c¸c ng&nh hiÖu qu¶ h¬n. 2.1.3. §Çu t− t¸c ®éng l m t¨ng n¨ng lùc khoa häc c«ng nghÖ cña ®Êt n−íc §Çu t− v& ®Æc biÖt l& ®Çu t− ph¸t triÓn trùc tiÕp t¹o míi v& c¶i t¹o chÊt l−îng n¨ng lùc s¶n xuÊt, phôc vô cña nÒn kinh tÕ v& cña c¸c ®¬n vÞ c¬ së. ChÝnh v× vËy, ®Çu t− còng l& ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho qu¸ tr×nh ®æi míi v& n©ng cao n¨ng lùc c«ng nghÖ cña quèc gia. Theo c¬ cÊu kü thuËt cña ®Çu t−, trong giai ®o¹n võa qua, tû träng gi¸ trÞ m¸y mãc thiÕt bÞ trong tæng vèn ®Çu t− cña ViÖt Nam chiÕm kho¶ng 28% (x©y dùng chiÕm 57%). C¬ cÊu n&y ch−a ph¶n ¸nh ®óng yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ v& hiÖn ®¹i ho¸, tuy nhiªn nã còng l& con sè kh«ng nhá t¹o ra n¨ng lùc c«ng nghÖ cho to&n bé nÒn kinh tÕ. §èi víi ®Çu t− n−íc ngo&i, ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp FDI th−êng g¾n víi c¸c ch−¬ng tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ trong ®ã n−íc nhËn vèn còng cã thÓ l& ®iÓm ®Õn cña mét sè c«ng nghÖ v& ph−¬ng thøc s¶n xuÊt míi. §èi víi chi ®Çu t− trùc tiÕp cña nh& n−íc cho nghiªn cøu khoa häc v& triÓn khai c«ng nghÖ míi mÆc dï vÉn cßn nhá vÒ quy m«, thÊp vÒ tû träng nh−ng ®©y còng l& mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña ®Çu t− v& ë møc ®é nhÊt ®Þnh nã còng cã t¹o ra v& t¨ng c−êng n¨ng lùc khoa häc c«ng nghÖ n−íc ta (®¹t ®−îc nh÷ng th&nh tùu nhÊt ®Þnh trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp: gièng míi, c«ng nghÖ gen; lÜnh vùc phÇn mÒm, c«ng nghÖ vËt liÖu míi. 8
2.1.4. §Çu t− võa t¸c ®éng ®Õn tæng cung, võa t¸c ®éng ®Õn tæng cÇu cña nÒn kinh tÕ §Çu t− (I) l& mét trong nh÷ng bé phËn quan träng cña tæng cÇu (AD = C + I +G + X W M). V× vËy, khi quy m« ®Çu t− thay ®æi còng sÏ cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn quy m« tæng cÇu. Tuy nhiªn, t¸c ®éng cña ®Çu t− ®Õn tæng cÇu l& ng¾n h¹n. Khi tæng cung ch−a kÞp thay ®æi, sù t¨ng lªn cña ®Çu t− sÏ l&m cho tæng cÇu t¨ng kÐo theo sù gia t¨ng cña s¶n l−îng v& gi¸ c¶ c¸c yÕu tè ®Çu v&o. Trong d&i h¹n, khi c¸c th&nh qu¶ cña ®Çu t− ®H ®−îc huy ®éng v& ph¸t huy t¸c dông, n¨ng lùc s¶n xuÊt v& cung øng dÞch vô gia t¨ng th× tæng cung còng sÏ t¨ng lªn. Khi ®ã s¶n l−îng tiÒm n¨ng sÏ t¨ng v& ®¹t møc c©n b»ng trong khi gi¸ c¶ cña s¶n phÈm sÏ cã xu h−íng ®i xuèng. S¶n l−îng t¨ng trong khi gi¸ c¶ gi¶m sÏ kÝch thÝch tiªu dïng v& ho¹t ®éng s¶n xuÊt cung øng dÞch vô cña nÒn kinh tÕ. 2.2. Trªn gãc ®é vi m« Trªn gãc ®é vi m« th× ®Çu t− l& nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ra ®êi, tån t¹i v& ph¸t triÓn cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt, cung øng dÞch vô v& cña c¶ c¸c ®¬n vÞ v« vÞ lîi. §Ó t¹o dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho sù ra ®êi cña bÊt kú c¬ së, ®¬n vÞ s¶n xuÊt v& cung øng dÞch vô n&o ®Òu cÇn ph¶i x©y dùng nh& x−ëng, cÊu tróc h¹ tÇng, mua s¾m, l¾p ®¹t m¸y mãc thiÕt bÞ, tiÕn h&nh c¸c c«ng t¸c x©y dùng c¬ b¶n kh¸c v& thùc hiÖn c¸c chi phÝ g¾n liÒn víi ho¹t ®éng trong mét chu kú cña c¸c c¬ së vËt chÊt kü thuËt võa ®−îc t¹o ra. §©y chÝnh l& biÓu hiÖn cô thÓ cña ho¹t ®éng ®Çu t−. §èi víi c¸c ®¬n vÞ ®ang ho¹t ®éng, khi c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña c¸c c¬ së n&y hao mßn, h− háng cÇn ph¶i tiÕn h&nh söa ch÷a lín hoÆc thay míi c¸c c¬ së vËt chÊt W kü thuËt ®H h− háng, hao mßn n&y hoÆc ®æi míi ®Ó thÝch øng víi ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng míi cña sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt v& nhu cÇu tiªu dïng cña nÒn s¶n xuÊt xH héi, ph¶i mua s¾m c¸c trang thiÕt bÞ míi thay thÕ cho c¸c trang thiÕt bÞ cò ®H lçi thêi, ®ã còng chÝnh l& ho¹t ®éng ®Çu t−. 3. Nguån vèn cho ®Çu t− ph¸t triÓn 3.1. Nguån vèn ®Çu t− ph¸t triÓn trªn gãc ®é vÜ m« Vèn ®Çu t− l& mét nguån lùc quan träng cho ho¹t ®éng ®Çu t−. §øng trªn gãc ®é vÜ m«, nguån h×nh th&nh vèn ®Çu t− ph¸t triÓn bao gåm nguån 9
vèn trong n−íc v& nguån vèn n−íc ngo&i. Nguån vèn ®Çu t− trong n−íc ®−îc h×nh th&nh tõ phÇn tÝch luü cña néi bé nÒn kinh tÕ. Nguån vèn trong n−íc bao gåm nguån vèn nh& n−íc v& nguån vèn khu vùc d©n doanh. Nguån vèn ®Çu t− nh& n−íc bao gåm nguån vèn cña ng©n s¸ch nh& n−íc, nguån vèn tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña nh& n−íc v& nguån vèn ®Çu t− cña doanh nghiÖp nh& n−íc. §©y l& nguån vèn chiÕm tû träng lín v& cã ý nghÜa quan träng cho ho¹t ®éng ®Çu t− v& ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam thêi gian qua. Trong nh÷ng n¨m qua, nguån vèn ®Çu t− tõ khu vùc nh& n−íc chiÕm kho¶ng 51% tæng vèn ®Çu t− to&n xH héi. Chi ®Çu t− ph¸t triÓn trong giai ®o¹n n&y còng chiÕm kho¶ng 30% tæng chi ng©n s¸ch nh& n−íc (Vò §×nh B¸ch, 2008). Nguån vèn d©n doanh bao gåm phÇn tÝch luü cña d©n c−, cña c¸c doanh nghiÖp d©n doanh (c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, doanh nghiÖp t− nh©n, c«ng ty cæ phÇn, hîp t¸c xH...) ®−îc ®−a v&o qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt xH héi thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− ph¸t triÓn. Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi v& më cöa, quy m« vèn cña khu vùc n&y kh«ng ngõng gia t¨ng. Nguån vèn n−íc ngo&i bao gåm: nguån t&i trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODF) trong ®ã ODA chiÕm tû träng c¬ b¶n (nguån vèn ODA trong qu¸ tr×nh qu¶n lý sö dông cã thÓ ®−îc chuyÓn v&o ng©n s¸ch, ®−îc ®−a v&o phÇn tÝn dông ®Çu t− cña nh& n−íc, thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®éc lËp. Tuy nhiªn ®øng trªn gãc ®é nguån h×nh th&nh, vÉn cã thÓ xem xÐt ®©y l& nguån vèn ®éc lËp v& trªn thùc tÕ cã thÓ bäc t¸ch ®−îc); nguån vèn ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngo&i (FDI); nguån tÝn dông tõ c¸c ng©n h&ng th−¬ng m¹i n−íc ngo&i v& nguån huy ®éng qua thÞ tr−êng vèn quèc tÕ. §èi víi ViÖt Nam, trong thêi gian qua míi chñ yÕu tËp trung thu hót ®−îc tõ hai nguån vèn n−íc ngo&i c¬ b¶n l& nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) v& vèn ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngo&i (FDI). Thùc tÕ còng cho thÊy hai nguån n&y ®H cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng cho t¨ng tr−ëng v& ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam thêi gian qua. Tuy nhiªn, khi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ m& ViÖt Nam ®ang chñ ®éng tham gia diÔn ra ng&y c&ng s©u s¾c h¬n th× c¸c nguån vèn ®Çu t− n−íc ngo&i kh¸c sÏ chiÕm vÞ thÕ ng&y c&ng ®¸ng kÓ h¬n. Quy m« vèn ®Çu 10
t− huy ®éng cã thÓ lín h¬n nh−ng møc ®é t−¬ng thuéc trong ho¹t ®éng ®Çu t− v& kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp v& cña nÒn kinh tÕ còng cao h¬n. 3.2. Nguån vèn ®Çu t− ph¸t triÓn trªn gãc ®é vi m« Trªn gãc ®é vi m«, nguån vèn ®Çu t− cña c¸c c¬ së còng ®−îc h×nh th&nh tõ hai nguån: Nguån vèn tù t&i trî cña ®¬n vÞ v& nguån t&i trî tõ bªn ngo&i. Nguån vèn tù t&i trî bao gåm vèn chñ së h÷u, thu nhËp gi÷ l¹i v& khÊu hao t&i s¶n cè ®Þnh. §èi víi nguån vèn t&i trî tõ bªn ngo&i sÏ bao gåm nguån vèn t&i trî gi¸n tiÕp qua c¸c trung gian t&i chÝnh nh− c¸c ng©n h&ng, c¸c tæ chøc tÝn dông... v& nguån vèn t&i trî trùc tiÕp qua thÞ tr−êng t&i chÝnh d&i h¹n nh− thÞ tr−êng chøng kho¸n, thÞ tr−êng tÝn dông thuª mua... Tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña m×nh víi nh÷ng môc tiªu ®Çu t− kh¸c nhau m& c¸c c¬ së, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh v& cung øng dÞch vô cã thÓ huy ®éng c¸c nguån vèn ®Çu t− víi quy m« v& c¬ cÊu phï hîp ®¶m b¶o chi phÝ v& hiÖu qu¶ ®Çu t− cho tõng dù ¸n cô thÓ. Tuú thuéc v&o tõng ®¬n vÞ cô thÓ m& c¬ cÊu v& ®Æc tr−ng cña c¸c nguån vèn cã thÓ kh¸c nhau: ®èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nh& n−íc, c¸c c¬ së ho¹t ®éng phóc lîi c«ng céng th× vèn ®Çu t− cã thÓ h×nh th&nh tõ ng©n s¸ch cÊp, tõ vèn viªn trî kh«ng ho&n l¹i trùc tiÕp cho c¬ së v& vèn tù cã cña ®¬n vÞ; ®èi víi c¸c doanh nghiÖp quèc doanh, vèn ®Çu t− cã thÓ h×nh th&nh tõ nguån ng©n s¸ch, tõ khÊu hao c¬ b¶n, tõ phÇn tù tÝch luü, tõ nguån vèn vay hoÆc gãp vèn liªn doanh liªn kÕt; ®èi víi doanh nghiÖp d©n doanh nguån vèn cã thÓ bao gåm vèn tù cã, vèn gãp cæ phÇn, gãp liªn doanh liªn kÕt v& tõ vèn vay. II. Dù ¸n ®Çu t− 1. Sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn h nh c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− theo dù ¸n §Çu t− ph¸t triÓn cã vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña mét quèc gia, l& mét lÜnh vùc ho¹t ®éng nh»m t¹o ra v& duy tr× sù ho¹t ®éng cña c¸c c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña nÒn kinh tÕ. §èi víi c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô, ho¹t ®éng ®Çu t− l& mét bé phËn trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh»m t¨ng thªm c¬ së vËt chÊt kü thuËt míi, duy tr× sù ho¹t ®éng cña c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn cã, v& v× thÕ, l& ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô cña c¸c doanh nghiÖp. 11
Ho¹t ®éng ®Çu t− ph¸t triÓn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt víi c¸c lo¹i h×nh ®Çu t− kh¸c ®ã l&: Ho¹t ®éng ®Çu t− ph¸t triÓn ®ßi hái mét sè vèn lín v& vèn n&y n»m khª ®äng trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Çu t−. Ho¹t ®éng ®Çu t− ph¸t triÓn l& ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt l©u d&i ®−îc thÓ hiÖn ë thêi gian thùc hiÖn ®Çu t− (thêi gian x©y dùng c«ng tr×nh cña dù ¸n), thêi gian cÇn ho¹t ®éng ®Ó cã thÓ thu håi ®ñ sè vèn ®H bá ra ®èi víi c¸c c¬ së vËt chÊt kü thuËt phôc vô s¶n xuÊt kinh doanh th−êng ®ßi hái nhiÒu n¨m th¸ng. Do ®ã kh«ng tr¸nh khái sù t¸c ®éng hai mÆt tÝch cùc v& tiªu cùc cña c¸c yÕu tè kh«ng æn ®Þnh vÒ tù nhiªn, xH héi, chÝnh trÞ, kinh tÕ. Mäi kÕt qu¶ v& hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Çu t− chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu cña c¸c yÕu tè kh«ng æn ®Þnh theo thêi gian v& ®iÒu kiÖn ®Þa lý cña kh«ng gian. C¸c th&nh qu¶ cña ho¹t ®éng ®Çu t− ph¸t triÓn cã gi¸ trÞ sö dông l©u d&i nhiÒu n¨m, cã khi h&ng tr¨m n¨m, h&ng ng&n n¨m v& thËm chÝ tån t¹i vÜnh viÔn nh− c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc næi tiÕng thÕ giíi (Kim tù th¸p cæ Ai CËp, Nh& thê La MH ë R«m, V¹n Lý Tr−êng Th&nh ë Trung Quèc, ¡ngcov¸t ë Campuchia...), ®iÒu n&y nãi lªn gi¸ trÞ lín lao cña c¸c th&nh qu¶ ®Çu t− ph¸t triÓn. C¸c th&nh qu¶ cña ho¹t ®éng ®Çu t− l& c¸c c«ng tr×nh x©y dùng sÏ ho¹t ®éng ë ngay n¬i m& nã ®−îc t¹o dùng nªn. Do ®ã, c¸c ®iÒu kiÖn vÒ ®Þa lý, ®Þa h×nh t¹i ®ã cã ¶nh h−ëng lín kh«ng chØ ®Õn qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Çu t− m& c¶ qu¸ tr×nh vËn h&nh c¸c kÕt qu¶ ®Çu t− sau n&y. ThÝ dô: quy m« ®Çu t− ®Ó x©y dùng nh& m¸y s&ng tuyÓn than ë khu vùc cã má than tuú thuéc rÊt nhiÒu v&o tr÷ l−îng than cña má. NÕu tr÷ l−îng than cña má Ýt th× quy m« nh& m¸y s&ng tuyÓn còng kh«ng nªn lín ®Ó ®¶m b¶o cho nh& m¸y h&ng n¨m ho¹t ®éng hÕt c«ng suÊt víi sè n¨m tån t¹i cña nh& m¸y theo dù kiÕn trong dù ¸n. §Ó ®¶m b¶o cho mäi c«ng cuéc ®Çu t− ®−îc tiÕn h&nh thuËn lîi, ®¹t ®−îc môc tiªu mong muèn, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ xH héi cao th× tr−íc khi bá vèn ph¶i l&m tèt c«ng t¸c chuÈn bÞ. Cã nghÜa l& ph¶i xem xÐt, tÝnh to¸n to&n diÖn c¸c khÝa c¹nh thÞ tr−êng, kinh tÕ kü thuËt, kinh tÕ t&i chÝnh, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng xH héi, ph¸p lý... cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh thùc 12
hiÖn ®Çu t−, ®Õn sù ph¸t huy t¸c dông v& hiÖu qu¶ ®¹t ®−îc cña c«ng cuéc ®Çu t−. Ph¶i dù ®o¸n ®−îc c¸c yÕu tè bÊt ®Þnh (sÏ x¶y ra trong qu¸ tr×nh kÓ tõ khi thùc hiÖn ®Çu t− cho ®Õn khi kÕt thóc ho¹t ®éng cña dù ¸n) cã ¶nh h−ëng ®Õn sù th&nh b¹i cña c«ng cuéc ®Çu t−. Mäi sù xem xÐt, tÝnh to¸n v& chuÈn bÞ n&y ®−îc thÓ hiÖn trong viÖc so¹n th¶o c¸c dù ¸n ®Çu t− (lËp dù ¸n ®Çu t−). Cã thÓ nãi, dù ¸n ®Çu t− (®−îc so¹n th¶o tèt) l& kim chØ nam, l& c¬ së v÷ng ch¾c, l& tiÒn ®Ò cho viÖc thùc hiÖn c¸c c«ng cuéc ®Çu t− ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕW xH héi mong muèn. 2. Kh¸i niÖm v c«ng dông cña dù ¸n ®Çu t− 2.1. Kh¸i niÖm vÒ dù ¸n ®Çu t− Dù ¸n ®Çu t− cã thÓ ®−îc xem xÐt tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau: WTheo LuËt ®Çu t− n¨m 2005: "Dù ¸n ®Çu t− l& tËp hîp c¸c ®Ò xuÊt bá vèn trung v& d&i h¹n ®Ó tiÕn h&nh c¸c ho¹t ®éng ®Çu t− trªn ®Þa b&n cô thÓ, trong kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh". W VÒ mÆt h×nh thøc: dù ¸n ®Çu t− l& mét tËp hå s¬ t&i liÖu tr×nh b&y mét c¸ch chi tiÕt v& cã hÖ thèng c¸c ho¹t ®éng v& chi phÝ theo mét kÕ ho¹ch nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ v& thùc hiÖn ®−îc nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh trong t−¬ng lai. W XÐt trªn gãc ®é qu¶n lý: dù ¸n ®Çu t− l& mét c«ng cô qu¶n lý viÖc sö dông vèn, vËt t−, lao ®éng ®Ó t¹o ra c¸c kÕt qu¶ t&i chÝnh, kinh tÕ xH héi trong mét thêi gian d&i. W Trªn gãc ®é kÕ ho¹ch ho¸: dù ¸n ®Çu t− l& mét c«ng cô thÓ hiÖn kÕ ho¹ch chi tiÕt cña mét c«ng cuéc ®Çu t− s¶n xuÊt kinh doanh, ph¸t triÓn kinh tÕ xH héi, l&m tiÒn ®Ò cho c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t− v& t&i trî. XÐt theo gãc ®é n&y dù ¸n ®Çu t− l& mét ho¹t ®éng kinh tÕ riªng biÖt nhá nhÊt trong c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ nÒn kinh tÕ nãi chung (Mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh cïng mét thêi kú cã thÓ thùc hiÖn nhiÒu dù ¸n). W XÐt vÒ mÆt néi dung: dù ¸n ®Çu t− l& tæng thÓ c¸c ho¹t ®éng v& chi phÝ cÇn thiÕt, ®−îc bè trÝ theo mét kÕ ho¹ch chÆt chÏ víi lÞch thêi gian v& ®Þa ®iÓm x¸c ®Þnh ®Ó t¹o míi, më réng hoÆc c¶i t¹o nh÷ng c¬ së vËt chÊt nhÊt ®Þnh nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh trong t−¬ng lai. Nh− vËy, mét dù ¸n ®Çu t− bao gåm 4 th&nh phÇn chÝnh: 13
Môc tiªu cña dù ¸n ®−îc thÓ hiÖn ë hai møc: W Môc tiªu ph¸t triÓn thÓ hiÖn sù ®ãng gãp cña dù ¸n v&o viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu chung cña mét quèc gia. Môc tiªu n&y ®−îc thùc hiÖn th«ng qua nh÷ng lîi Ých dù ¸n mang l¹i cho nÒn kinh tÕ xH héi. W Môc tiªu trùc tiÕp cña chñ ®Çu t−: ®ã l& c¸c môc tiªu cô thÓ cÇn ®¹t ®−îc cña viÖc thùc hiÖn dù ¸n. Môc tiªu n&y ®−îc thùc hiÖn th«ng qua nh÷ng lîi Ých t&i chÝnh m& chñ ®Çu t− thu ®−îc tõ dù ¸n. C¸c kÕt qu¶: §ã l& nh÷ng kÕt qu¶ cô thÓ, cã thÓ ®Þnh l−îng ®−îc t¹o ra tõ c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau cña dù ¸n. §©y l& ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn ®−îc c¸c môc tiªu cña dù ¸n. C¸c ho¹t ®éng: l& nh÷ng nhiÖm vô hoÆc h&nh ®éng ®−îc thùc hiÖn trong dù ¸n ®Ó t¹o ra c¸c kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Nh÷ng nhiÖm vô hoÆc h&nh ®éng n&y cïng víi mét lÞch biÓu v& sù ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm cô thÓ cña c¸c bé phËn thùc hiÖn sÏ t¹o th&nh kÕ ho¹ch l&m viÖc cña dù ¸n. C¸c nguån lùc: vÒ vËt chÊt, t&i chÝnh v& con ng−êi cÇn thiÕt ®Ó tiÕn h&nh c¸c ho¹t ®éng cña dù ¸n. Gi¸ trÞ hoÆc chi phÝ cña c¸c nguån lùc n&y chÝnh l& vèn ®Çu t− cÇn cho dù ¸n. 2.2. C«ng dông cña dù ¸n ®Çu t− §èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nh& n−íc v& c¸c ®Þnh chÕ t&i chÝnh: Dù ¸n ®Çu t− l& c¬ së ®Ó thÈm tra cÊp giÊy chøng nhËn ®Çu t−, thÈm ®Þnh ®Ó chÊp thuËn sö dông vèn cña nh& n−íc, ®Ó ra quyÕt ®Þnh ®Çu t−, quyÕt ®Þnh t&i trî vèn cho dù ¸n. §èi víi chñ ®Çu t−: W Dù ¸n ®Çu t− l& c¨n cø quan träng nhÊt ®Ó quyÕt ®Þnh bá vèn ®Çu t−. W Dù ¸n ®Çu t− l& c¬ së ®Ó xin phÐp ®−îc ®Çu t− (hoÆc ®−îc ghi v&o kÕ ho¹ch ®Çu t−) v& cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng. W Dù ¸n ®Çu t− l& c¬ së ®Ó xin phÐp ®−îc nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ, xin h−ëng c¸c kho¶n −u ®Hi trong ®Çu t− W L& ph−¬ng tiÖn ®Ó t×m ®èi t¸c trong v& ngo&i n−íc liªn doanh bá vèn ®Çu t−. 14
W L& ph−¬ng tiÖn thuyÕt phôc c¸c tæ chøc t&i chÝnh tiÒn tÖ trong v& ngo&i n−íc t&i trî hoÆc cho vay vèn. W L& c¨n cø quan träng ®Ó xem xÐt gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ vÒ quyÒn lîi v& nghÜa vô gi÷a c¸c bªn tham gia liªn doanh, gi÷a liªn doanh v& Nh& n−íc ViÖt Nam. §©y còng l& c¬ së ph¸p lý ®Ó xÐt xö khi cã tranh chÊp gi÷a c¸c bªn tham gia liªn doanh. 3. §Æc tr−ng cña mét dù ¸n ®Çu t− Dù ¸n ®Çu t− cã nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n: Dù ¸n cã môc ®Ých, môc tiªu râ r&ng. Dù ¸n cã chu kú ph¸t triÓn riªng v& thêi gian tån t¹i h÷u h¹n. Dù ¸n cã sù tham gia cña nhiÒu bªn nh−: chñ ®Çu t−, nh& thÇu, c¬ quan cung cÊp dÞch vô trong ®Çu t−, c¬ quan qu¶n lý nh& n−íc. S¶n phÈm dù ¸n mang tÝnh chÊt ®¬n chiÕc, ®éc ®¸o. M«i tr−êng ho¹t ®éng cña dù ¸n l&: “va ch¹m”, cã sù t−¬ng t¸c phøc t¹p gi÷a dù ¸n n&y víi dù ¸n kh¸c, gi÷a bé phËn qu¶n lý n&y víi bé phËn qu¶n lý kh¸c. Dù ¸n cã tÝnh bÊt ®Þnh v& ®é rñi ro cao, do ®Æc ®iÓm mang tÝnh d&i h¹n cña ho¹t ®éng ®Çu t− ph¸t triÓn. Nh÷ng ®Æc tr−ng trªn ®H chi phèi trùc tiÕp ®Õn c«ng t¸c lËp, qu¶n lý qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Çu t− v& vËn h&nh khai th¸c cña dù ¸n. 4. Ph©n lo¹i dù ¸n ®Çu t− §Ó thuËn tiÖn cho viÖc theo dâi, qu¶n lÝ v& ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ®Çu t−, cÇn tiÕn h&nh ph©n lo¹i c¸c dù ¸n ®Çu t−. Cã thÓ ph©n lo¹i c¸c dù ¸n ®Çu t− theo c¸c tiªu thøc sau: 4.1. XÐt theo c¬ cÊu t¸i s¶n xuÊt Dù ¸n ®Çu t− ®−îc ph©n th&nh dù ¸n ®Çu t− theo chiÒu réng v& dù ¸n ®Çu t− theo chiÒu s©u. Trong ®ã dù ¸n ®Çu t− chiÒu réng th−êng ®ßi hái khèi l−îng vèn lín, thêi gian thùc hiÖn ®Çu t− v& thêi gian cÇn ho¹t ®éng ®Ó thu håi ®ñ vèn l©u, tÝnh chÊt kü thuËt phøc t¹p, ®é m¹o hiÓm cao. Cßn dù 15
¸n ®Çu t− theo chiÒu s©u th−êng ®ßi hái khèi l−îng vèn Ýt h¬n, thêi gian thùc hiÖn ®Çu t− kh«ng l©u, ®é m¹o hiÓm thÊp h¬n so víi ®Çu t− theo chiÒu réng. 4.2. XÐt theo lÜnh vùc ho¹t ®éng trong x> héi Dù ¸n ®Çu t− cã thÓ ph©n chia th&nh dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn khoa häc kÜ thuËt, dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng (kÜ thuËt v& xH héi)..., ho¹t ®éng cña c¸c dù ¸n ®Çu t− n&y cã quan hÖ t−¬ng hç víi nhau. Ch¼ng h¹n c¸c dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt v& c¬ së h¹ tÇng t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao; cßn c¸c dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh ®Õn l−ît m×nh l¹i t¹o tiÒm lùc cho c¸c dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt, c¬ së h¹ tÇng v& c¸c dù ¸n ®Çu t− kh¸c. 4.3. Theo c¸c giai ®o¹n ho¹t ®éng cña c¸c dù ¸n ®Çu t− trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x> héi Cã thÓ ph©n lo¹i c¸c dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh th&nh dù ¸n ®Çu t− th−¬ng m¹i v& dù ¸n ®Çu t− s¶n xuÊt. Dù ¸n ®Çu t− th−¬ng m¹i l& lo¹i dù ¸n ®Çu t− cã thêi gian thùc hiÖn ®Çu t− v& ho¹t ®éng cña c¸c kÕt qu¶ ®Çu t− ®Ó thu håi vèn ®Çu t− ng¾n, tÝnh chÊt bÊt ®Þnh kh«ng cao l¹i dÔ dù ®o¸n v& dù ®o¸n dÔ ®¹t ®é chÝnh x¸c cao. Dù ¸n ®Çu t− s¶n xuÊt l& lo¹i dù ¸n ®Çu t− cã thêi h¹n ho¹t ®éng d&i h¹n (5, 10, 20 n¨m hoÆc l©u h¬n) vèn ®Çu t− lín, thu håi chËm, thêi gian thùc hiÖn ®Çu t− l©u, ®é m¹o hiÓm cao, tÝnh chÊt kü thuËt phøc t¹p, chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè bÊt ®Þnh trong t−¬ng lai kh«ng thÓ dù ®o¸n hÕt v& dù ®o¸n chÝnh x¸c ®−îc (vÒ nhu cÇu, gi¸ c¶ ®Çu v&o v& ®Çu ra, c¬ chÕ chÝnh s¸ch, tèc ®é ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt, thiªn tai, sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ,...). Lo¹i dù ¸n ®Çu t− n&y ph¶i ®−îc chuÈn bÞ kü, ph¶i cè g¾ng dù ®o¸n nh÷ng g× cã liªn quan ®Õn kÕt qu¶ v& hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ®Çu t− trong t−¬ng lai xa; ph¶i xem xÐt c¸c biÖn ph¸p xö lý khi c¸c yÕu tè bÊt ®Þnh x¶y ra ®Ó b¶o ®¶m thu håi ®ñ vèn v& cã lHi khi ho¹t ®éng cña dù ¸n ®Çu t− kÕt thóc (®H ho¹t ®éng hÕt ®êi cña m×nh). Trong thùc tÕ, ng−êi cã tiÒn thÝch ®Çu t− v&o lÜnh vùc kinh doanh th−¬ng m¹i. Tuy nhiªn trªn gi¸c ®é xH héi, ho¹t ®éng cña dù ¸n ®Çu t− n&y 16
kh«ng t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cô thÓ mét c¸ch trùc tiÕp, nh÷ng gi¸ trÞ t¨ng thªm do ho¹t ®éng cña dù ¸n ®Çu t− th−¬ng m¹i ®em l¹i chØ l& sù ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a c¸c ng&nh, c¸c ®Þa ph−¬ng, c¸c tÇng líp d©n c− trong xH héi. Do ®ã, trªn gi¸c ®é ®iÒu tiÕt vÜ m«, Nh& n−íc th«ng qua c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña m×nh ®Ó h−íng dÉn ®−îc c¸c nh& ®Çu t− kh«ng chØ ®Çu t− v&o lÜnh vùc th−¬ng m¹i m& cßn ®Çu t− v&o c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt, theo c¸c ®Þnh h−íng v& môc tiªu ®H dù kiÕn trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ W xH héi cña ®Êt n−íc. 4.4. XÐt theo thêi gian thùc hiÖn vB ph¸t huy t¸c dông ®Ó thu håi ®ñ vèn ®> bá ra Ta cã thÓ ph©n chia c¸c dù ¸n ®Çu t− th&nh dù ¸n ®Çu t− ng¾n h¹n (nh− dù ¸n ®Çu t− th−¬ng m¹i) v& dù ¸n ®Çu t− d&i h¹n (c¸c dù ¸n ®Çu t− s¶n xuÊt, ®Çu t− ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng...) 4.5. XÐt theo sù ph©n cÊp qu¶n lý dù ¸n (theo thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh hoÆc cÊp giÊy phÐp ®Çu t−) Tuú theo tÇm quan träng v& quy m« cña dù ¸n, dù ¸n ®Çu t− ®−îc chia l&m 4 nhãm: dù ¸n quan träng quèc gia (do Quèc héi quyÕt ®Þnh chñ tr−¬ng ®Çu t−), dù ¸n nhãm A, dù ¸n nhãm B, dù ¸n nhãm C. §èi víi c¸c dù ¸n ®Çu t− n−íc ngo&i ®−îc chia th&nh 3 nhãm: dù ¸n nhãm A, dù ¸n nhãm B v& c¸c dù ¸n ph©n cÊp cho c¸c ®Þa ph−¬ng. 4.6. XÐt theo nguån vèn Dù ¸n ®Çu t− cã thÓ ph©n chia th&nh: Dù ¸n ®Çu t− b»ng nguån vèn ng©n s¸ch nh& n−íc. Dù ¸n ®Çu t− b»ng nguån vèn tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña nh& n−íc, vèn tÝn dông do nh& n−íc b¶o lHnh. Dù ¸n ®Çu t− b»ng nguån vèn huy ®éng cña doanh nghiÖp v& c¸c nguån vèn kh¸c. Dù ¸n ®Çu t− b»ng nguån vèn hçn hîp. ViÖc ph©n lo¹i n&y cho thÊy t×nh h×nh huy ®éng vèn tõ mçi nguån, vai trß cña mçi nguån vèn ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ W xH héi cña tõng ng&nh, 17
tõng ®Þa ph−¬ng v& to&n bé nÒn kinh tÕ còng nh− cã c¸c gi¶i ph¸p thÝch hîp ®èi víi viÖc qu¶n lý c¸c dù ¸n ®èi víi tõng nguån vèn huy ®éng. 5. Chu kú cña mét dù ¸n ®Çu t− Chu kú cña mét dù ¸n ®Çu t− l& c¸c b−íc hoÆc c¸c giai ®o¹n m& mét dù ¸n ph¶i tr¶i qua b¾t ®Çu tõ khi dù ¸n míi chØ l& ý ®å cho ®Õn khi dù ¸n ®−îc ho&n th&nh chÊm døt ho¹t ®éng. Ta cã thÓ minh ho¹ chu kú cña dù ¸n ®Çu t− theo h×nh sau ®©y VËn h&nh ý ®å vÒ ChuÈn bÞ Thùc hiÖn ý ®å c¸c kÕt dù ¸n ®Çu t− ®Çu t− vÒ dù ¸n qu¶ ®Çu ®Çu t− míi t− C¸c giai ®o¹n cña chu kú dù ¸n ®Çu t− gåm: chuÈn bÞ ®Çu t−, thùc hiÖn ®Çu t− v& vËn h&nh c¸c kÕt qu¶ ®Çu t− (cßn gäi l& giai ®o¹n vËn h&nh, khai th¸c cña dù ¸n). Néi dung c¸c b−íc c«ng viÖc trong mçi giai ®o¹n cña chu kú c¸c dù ¸n ®Çu t− kh«ng gièng nhau, tuú thuéc v&o lÜnh vùc ®Çu t− (s¶n xuÊt kinh doanh hay kÕt cÊu h¹ tÇng, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hay n«ng nghiÖp...), v&o tÝnh chÊt t¸i s¶n xuÊt (®Çu t− chiÒu réng hay chiÒu s©u), ®Çu t− d&i h¹n hay ng¾n h¹n... Trong tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh ho¹t ®éng ®Çu t−, dù ¸n ®Çu t− chiÒu réng ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nãi chung cã néi dung phøc t¹p h¬n, khèi l−îng tÝnh to¸n nhiÒu h¬n, møc ®é chÝnh x¸c cña c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cã ¶nh h−ëng lín ®Õn sù th&nh b¹i trong ho¹t ®éng sau n&y cña dù ¸n. C¸c néi dung v& c¸c b−íc c«ng viÖc trong chu kú dù ¸n ®Çu t− ®−îc tr×nh b&y trong ch−¬ng n&y thuéc lo¹i dù ¸n ®Çu t− chiÒu réng ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Tõ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ph−¬ng ph¸p luËn ë ®©y, khi vËn dông cho c¸c dù ¸n thuéc c¸c ng&nh, c¸c lÜnh vùc kh¸c cã thÓ l−îc bít hoÆc bæ sung mét sè néi dung. C¸c b−íc c«ng viÖc trong c¸c giai ®o¹n cña chu kú dù ¸n ®Çu t− s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã thÓ ®−îc minh ho¹ tãm t¾t trong B¶ng 1. 18
B¶ng 1: C¸c giai ®o¹n cña chu kú dù ¸n ®Çu t− VËn h&nh kÕt qu¶ ®Çu ChuÈn bÞ ®Çu t− Thùc hiÖn ®Çu t− t− (sx, kd, dv) Nghiªn Nghiªn Nghiªn §¸nh Ho&n ThiÕt Thi Ch¹y thö Sö Sö C«ng cøu cøu tiÒn cøu kh¶ gi¸ v& tÊt kÕ v& c«ng v& dông dông suÊt ph¸t kh¶ thi thi (lËp quyÕt c¸c lËp dù x©y nghiÖm ch−a c«ng gi¶m hiÖn c¸c (s¬ bé dù ¸n W ®Þnh thñ to¸n l¾p thu sö hÕt suÊt ë dÇn c¬ héi lùa LCKT (thÈm tôc ®Ó thi c«ng dông c«ng møc v& kÕt ®Çu t− chän dù KT) ®Þnh triÓn c«ng tr×nh suÊt cao thóc ¸n) dù ¸n) khai x©y nhÊt dù ¸n thùc l¾p hiÖn c«ng ®Çu tr×nh t− Trong 3 giai ®o¹n trªn ®©y, giai ®o¹n chuÈn bÞ ®Çu t− t¹o tiÒn ®Ò v& quyÕt ®Þnh sù th&nh c«ng hay thÊt b¹i ë hai giai ®o¹n sau, ®Æc biÖt l& ®èi víi giai ®o¹n vËn h&nh kÕt qu¶ ®Çu t−. Ch¼ng h¹n, ®èi víi c¸c dù ¸n cã thÓ g©y « nhiÔm m«i tr−êng (s¶n xuÊt ph©n bãn, thuèc trõ s©u...) khi chän ®Þa ®iÓm nÕu ®Æt ë gÇn khu d©n c− ®«ng ®óc, ®Õn lóc ®−a dù ¸n v&o ho¹t ®éng míi ph¸t hiÖn v& ph¶i xö lý « nhiÔm qu¸ tèn kÐm, ®−a chi phÝ ®Çu t− v−ît qu¸ dù kiÕn ban ®Çu cã khi rÊt lín. NÕu kh«ng cã vèn bæ sung, buéc ph¶i ®×nh chØ ho¹t ®éng. VÝ dô kh¸c, khi nghiªn cøu thÞ tr−êng do dù ®o¸n kh«ng s¸t t×nh h×nh cung cÇu s¶n phÈm cña dù ¸n trong ®êi dù ¸n nªn ®H x¸c ®Þnh sai gi¸ c¶ v& xu h−íng biÕn ®éng gi¸ c¶. §Õn khi ®−a dù ¸n v&o ho¹t ®éng, gi¸ c¶ s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng thÊp h¬n so víi dù ®o¸n. Doanh nghiÖp cã dù ¸n buéc ph¶i b¸n s¶n phÈm víi gi¸ thÊp (cã khi thÊp h¬n c¶ gi¸ th&nh) v& cã khi ph¶i ngõng s¶n xuÊt (trong khi ch−a thu håi ®ñ vèn) hoÆc ®Çu t− bæ sung ®Ó thay ®æi mÆt h&ng... Do ®ã ®èi víi giai ®o¹n chuÈn bÞ ®Çu t−, vÊn ®Ò chÊt l−îng, vÊn ®Ò chÝnh x¸c cña c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu, tÝnh to¸n v& dù ®o¸n l& quan träng nhÊt. Trong qu¸ tr×nh so¹n th¶o dù ¸n ph¶i d&nh ®ñ thêi gian v& chi phÝ theo ®ßi hái cña c¸c nghiªn cøu. Tæng chi phÝ cho giai ®o¹n chuÈn bÞ ®Çu t− chiÕm tõ 0,5 W 10% vèn ®Çu t− cña dù ¸n. L&m tèt c«ng t¸c chuÈn bÞ ®Çu t− sÏ t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc sö dông tèt 90W99,5% vèn ®Çu t− cña dù ¸n ë giai ®o¹n thùc hiÖn ®Çu t− (®óng 19
tiÕn ®é, kh«ng ph¶i ph¸ ®i l&m l¹i, tr¸nh ®−îc nh÷ng chi phÝ kh«ng cÇn thiÕt kh¸c...). §iÒu n&y còng t¹o c¬ së cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña dù ¸n ®−îc thuËn lîi, nhanh chãng thu håi vèn ®Çu t− v& cã lHi (®èi víi c¸c dù ¸n s¶n xuÊt kinh doanh), nhanh chãng ph¸t huy hÕt n¨ng lùc phôc vô dù kiÕn (®èi víi c¸c dù ¸n x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng v& dÞch vô xH héi). Trong giai ®o¹n thø hai, vÊn ®Ò thêi gian l& quan träng h¬n c¶. ë giai ®o¹n n&y, 90W99,5% vèn ®Çu t− cña dù ¸n ®−îc chi ra v& n»m khª ®äng trong suèt nh÷ng n¨m thùc hiÖn ®Çu t−. §©y l& nh÷ng n¨m vèn kh«ng sinh lêi. Thêi gian thùc hiÖn ®Çu t− c&ng kÐo d&i, vèn ø ®äng c&ng nhiÒu, tæn thÊt c&ng lín. L¹i thªm nh÷ng tæn thÊt do thêi tiÕt g©y ra ®èi víi vËt t− thiÕt bÞ ch−a hoÆc ®ang ®−îc thi c«ng, ®èi víi c¸c c«ng tr×nh ®ang ®−îc x©y dùng dë dang. §Õn l−ît m×nh, thêi gian thùc hiÖn ®Çu t− l¹i phô thuéc nhiÒu v&o chÊt l−îng c«ng t¸c chuÈn bÞ ®Çu t−, v&o viÖc qu¶n lý qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Çu t−, qu¶n lý viÖc thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn c¸c kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Çu t− ®H ®−îc xem xÐt trong dù ¸n ®Çu t−. Giai ®o¹n ba: VËn h&nh c¸c kÕt qu¶ cña giai ®o¹n thùc hiÖn ®Çu t− (giai ®o¹n s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô hay giai ®o¹n vËn h&nh khai th¸c cña dù ¸n; ®êi cña dù ¸n) nh»m ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu cña dù ¸n. NÕu c¸c kÕt qu¶ do giai ®o¹n thùc hiÖn ®Çu t− t¹o ra ®¶m b¶o tÝnh ®ång bé, gi¸ th&nh thÊp, chÊt l−îng tèt, ®óng tiÕn ®é, t¹i ®Þa ®iÓm thÝch hîp, víi quy m« tèi −u th× hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c kÕt qu¶ n&y v& môc tiªu cña dù ¸n chØ cßn phô thuéc trùc tiÕp v&o qu¸ tr×nh tæ chøc qu¶n lý ho¹t ®éng c¸c kÕt qu¶ ®Çu t−. L&m tèt c«ng viÖc cña giai ®o¹n chuÈn bÞ ®Çu t− v& thùc hiÖn ®Çu t− t¹o thuËn lîi cho qu¸ tr×nh tæ chøc qu¶n lý ph¸t huy t¸c dông cña c¸c kÕt qu¶ ®Çu t−. Thêi gian ph¸t huy t¸c dông cña c¸c kÕt qu¶ ®Çu t− cßn ®−îc gäi l& ®êi cña dù ¸n hay tuæi thä kinh tÕ cña c«ng tr×nh, nã g¾n víi ®êi sèng cña s¶n phÈm (do dù ¸n t¹o ra) trªn thÞ tr−êng. So¹n th¶o dù ¸n n»m trong giai ®o¹n chuÈn bÞ ®Çu t−. III. §èi t−îng v nhiÖm vô nghiªn cøu cña m«n häc 1. §èi t−îng nghiªn cøu M«n lËp dù ¸n ®Çu t− l& mét m«n khoa häc kinh tÕ nghiªn cøu c¸c vÊn 20