Giáo trình Quản trị nhân sự

Chia sẻ: Pham Linh Dan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:161

Thêm vào BST

Báo xấu

632
lượt xem 203
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Quản trị nhân sự trình bày hệ thống lý thuyết căn bản về quản trị nhân sự, phân tích công việc, tuyển dụng nhân viên, đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn kỹ thuật, nâng cao hiệu quả sử dụng lao động, một số vấn đề sử dụng lao động của các công ty đầu tư ở nước ngoài. Mời bạn đọc cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Quản trị nhân sự

GIÁO TRÌNH QUẢN TRỊ NHÂN SỰ S khác bi t gi a nh ng nhà qu n tr qu c t và nhà qu n tr trong nư c, là nhà qu n tr qu c t ph i bi t tìm cách làm cho các ho t ng t i nư c nhà phù h p v i các a phương nư c ngoài và quan h t t v i chính ph nư c ó
I H TH NG LÝ THUY T CĂN B N V QU N TR NHÂN S I. CƠ C U GIÁO TRÌNH QU N TR NHÂN S : Giáo trình g m 6 chương có liên quan ch t ch v i nhau, b sung cho nhau t o thành m t cơ c u hoàn ch nh. - Chương u: Trình bày khái ni m và h th ng lý thuy t căn b n c a qu n tr nhân s . H th ng lý thuy t này làm n n t ng cho vi c nghiên c u hành vi c a ngư i lao ng t ó giúp cho các nhà qu n tr nhân s s d ng các tác nhân thích h p nh m t o ra ng cơ thúc y nhân viên, hoàn thành m c tiêu. - Chương th hai: phân tích công vi c. Chương này nh m xác nh cách th c chi ti t các ch c năng, nhi m v chính ch y u c a công vi c, làm cơ s cho vi c tuy n ch n nhân viên. - Chương th ba: tuy n d ng nhân viên. ây là công vi c gi vai trò quan tr ng trong ho t ng c a doanh nghi p. Vi c tuy n d ng nhân viên là yêu c u quan tr ng quy t nh cho ho t ng c a doanh nghi p lâu dài. - Chương th tư: ào t o nâng cao năng l c chuyên môn k thu t. ào t o nâng cao năng l c chuyên môn k thu t cho t t c m i ho t ng c a doanh nghi p là khâu quan tr ng n i li n quá trình tuy n d ng v i quá trình s d ng lao ng có hi u qu . - Chương th năm: Nâng cao hi u qu s d ng lao ng. Chơng này cung c p cho nhà qu n tr nh ng cách th c s d ng lao ng có năng su t, ch t l ng và hi u qu cao. - Chương th sáu: M t s v n s d ng lao ng c a các công ty u tư nư c ngoài. Chương này có liên quan n lĩnh v c kinh t qu c t trong vi c s d ng lao ng. Các nhà qu n tr nhân s c n ph i bi t ư c cung cách tuy n d ng, b trí, s d ng lao ng và các chính sách ti n lương c a các công ty n c ngoài u tư vào nư c ta; ây cũng là nh ng v n c n thi t giúp cho các nhà doanh nghi p c a nư c ta nghiên c u khi u tư ra nư c ngoài. Tóm t t. Qu n tr ngu n tài nguyên nhân s là th c hi n ch c năng t ch c c a qu n tr căn b n, và có vai trò to l n trong ho t ng s n xu t kinh doanh. Các nhân t làm tho mãn nh ng c m giác v thành tích, s trư ng thành ngh nghi p và th a nh n r ng ai cũng có th có kinh nghi m trong công vi c tuỳ theo m c khó khăn và ph m vi u ư c coi
như các ng cơ thúc y, các ng cơ nhu c u c a m t cá nhân ư c hư ng t i nh ng m c ích là nh ng khát v ng trong môi trư ng ó. S t n t i c a các m c ích trong môi trư ng ó có th nh h ng t i s c m nh nh t nh c a ng cơ. M t s lý thuy t căn b n c a qu n tr nhân s , giúp cho các nhà qu n tr nghiên c u có h th ng và ng d ng t t trong qu n tr và i u hành nhân viên. II. KHÁI NI M VÀ VAI TRÒ C A QU N TR NHÂN S : 2.1. Khái ni m v qu n tr nhân s : K t khi hình thành xã h i loài ngư i, con ngư i bi t h p qu n thành t ch c thì v n qu n tr b t u xu t hi n. M i hình thái kinh t xã h i u g n li n v i m t phương th c s n xu t nh t nh, xu hư ng c a qu n tr ngày càng ph c t p cùng v i s phát tri n ngày càng cao c a n n kinh t xã h i. Nhưng dù b t c xã h i nào v n m u ch t c a qu n tr v n là qu n tr nhân s . M t doanh nghi p dù có ngu n tài chính d i dào, ngu n tài nguyên v t t phong phú, h th ng máy móc thi t b hi n i i chăng n a cũng s tr nên vô ích, n u không bi t ho c qu n tr kém ngu n tài nguyên nhân s . Chính cung cách qu n tr tài nguyên nhân s này t o ra b m t văn hoá c a t ch c, t o ra b u không khí có s oàn k t giúp l n nhau hay lúc nào cũng căng th ng b t n nh. Nghiên c u môn qu n tr căn b n cho chúng ta n m ư c các ch c năng cơ b n c a qu n tr bao g m: - Ch c năng ho ch nh - Ch c năng t ch c - Ch c năng lãnh o - Ch c năng ki m tra Nhi u tác gi coi các ch c năng qu n tr v ho ch nh, t ch c lãnh o và ki m tra là trung tâm v các cu c bàn lu n v qu n tr . Nh ng ch c năng h p thành quá trình qu n tr này, quá trình ư c h p thành m t cách t t m t vi c nào ó u liên quan n qu n tr b t k theo ki u t ch c hay c p qu n tr nào. Khi lu n gi i v v n này các nhà qu n tr Harold, Koontz và Cyril nói: "Khi hành ng theo kh năng qu n tr c a mình, các ch t ch, trư ng phòng, c công, giám th , tr ng khoa, giám m c và nh ng ngư i ng u các cơ quan c a chính ph u làm cùng m t vi c. V i tư cách nhà qu n tr t t c nh ng ngư i này ph n nào u ti n hành theo công vi c c hoàn thành cùng v i con ng i và thông qua con ngư i. V i tư cách nhà qu n tr , m i ngư i trong s h lúc này hay lúc khác u ph i th c hi n nh ng nhi m v c trưng c a nh ng nhà qu n tr ". Th m chí m t qu n tr gia ư c vi c cũng s d ng các ch c năng qu n tr này, m c dù trong nhi u trư ng h p các ch c năng này cũng ư c s d ng theo tr c giác. Ho ch nh bao hàm m t vi c thi t l p các m c tiêu và i tư ng i v i t ch c và phát tri n các bi u công vi c cho th y nh ng m c tiêu và i tư ng ó ư c hoàn thành
như th nào. Khi k ho ch ã ư c hình thành thì vi c t ch c tr nên quan tr ng. Ch c năng này bao hàm vi c k t h p các ngu n l c v i nhau là con ng i, v n và thi t b m t cách hi u qu nh t hoàn thành m c tiêu. Do v y t ch c bao hàm nhi u vi c k t h p các ngu n l c. Vì v y, qu n tr nhân s chính là vi c th c hi n ch c năng t ch c c a qu n tr căn b n. Ch c năng c a t ch c chính là qu n tr tài nguyên nhân s , bao g m các n i dung cơ b n sau ây: 1. Phân tích công vi c 2. Tuy n d ng nhân viên 3. ào t o và nâng cao năng l c chuyên môn cho nhân viên 4. Nâng cao hi u qu s dung lao ng thông qua vi c s d ng h th ng kích thích v t ch t và tinh th n i v i nhân viên. Như v y qu n tr nhân s g n li n v i vi c t ch c, b t kỳ doanh nghi p nào hình thành và ho t ng thì u ph i có b ph n t ch c. Vì v y vi c qu n tr nhân s là qu n tr tài nguyên nhân s cùng v i vi c phân tích công vi c, tuy n d ng nhân viên, ào t o và nâng cao năng l c chuyên môn nh m nâng cao hi u qu s d ng lao ng m t cách t t nh t th c hi n m c tiêu c a t ch c (Xem hình 1.1) Hình 1.1. Quan h gi a ch c năng t ch c và qu n tr nhân s Sơ trên mô t n i dung c a qu n tr nhân s chính là th c hi n ch c năng t ch c. i v i m i lo i hình c a doanh nghi p u ph i qu n tr tài nguyên nhân s , nhng m c ph c t p c a các n i dung ph thu c vào tính ch t và qui mô c a t ng lo i hình kinh doanh. 2.2. Vai trò c a qu n tr nhân s :
2.2.1. Qu n lý chính sách và ra chính sách liên quan n tài nguyên nhân s doanh nghi p. B ph n qu n tr nhân s óng vai trò ch y u trong vi c qu n lý chính sách, nh m m b o r ng chính sách do Nhà n c qui nh ư c th c hi n úng và y trong doanh nghi p. B ph n qu n tr nhân s còn ra và gi i quy t các chính sách trong ph m vi c a doanh nghi p nh m th c hi n m c tiêu c a t ch c. Chính sách nhân s ư c th c hi n thông qua vi c c v n cho ngư i ng u t ch c trong vi c ra và gi i quy t nh ng v n liên quan n con ngư i trong doanh nghi p. 2.2.2. Tư v n cho các b ph n nhân s trong doanh nghi p: M t b ph n nào ó trong doanh nghi p có th có v n công nhân b vi c, b ph n có t l công nhân v ng m t cao, b ph n khác có v n th c m c v ch ph c p... Trong t t c các v n trên, ngư i ph c trách v nhân s và nhân viên b ph n nhân s n m v ng chính sách nhân s c a Nhà nư c và doanh nghi p m nh n vi c gi i quy t các v n khó khăn c th và tư v n cho ngư i ng u doanh nghi p gi i quy t nh ng v n ph c t p. Như v y b ph n qu n tr nhân s óng vai trò tư v n cho các nhà qu n tr . 2.2.3. Cung c p các d ch v : Vai trò cung c p các d ch v tuy n d ng, ào t o và phúc l i cho các b ph n khác c a qu n tr nhân s . Ch ng h n như qu n tr nhân s giúp các b ph n khác trong vi c tuy n m tr c nghi m và tuy n ch n nhân viên. Do tính ch t chuyên môn hoá, nên qu n tr nhân s th c hi n hay tư v n ph n l n công vi c nhân s s có hi u qu hơn các b ph n khác m nhi m. Thư ng không m y khi các b ph n khác ng ra tr c ti p làm các ch c năng c a qu n tr nhân s , các b ph n khác cũng nh b phân qu n tr nhân s cung c p các d ch v liên quan n vi c qu n tr nhân viên. Quy t nh vi c tuy n ch n nhân viên trong i u ki n cơ ch th tr ng là do các b ph n chuyên môn quy t nh, nh- ng có y các thông tin cho vi c quy t nh là do b ph n d ch v qu n tr nhân s cung c p. Ngoài ra, các chương trình ào t o u c b ph n nhân viên s p t k ho ch và t ch c và th ng ư c các b ph n khác tham kh o ý ki n. B ph n qu n tr nhân s cũng qu n lý các chơng trình lương hưu, lương b ng, an toàn lao ng. Lu tr và b o qu n các h sơ nhân viên có hi u qu , giúp cho các b ph n khác ánh giá chính xác vi c hoàn thành công vi c c a nhân viên. 2.2.4. Ki m tra nhân viên: B ph n qu n tr nhân s m nh n ch c năng ki m tra quan tr ng b ng cách giám sát, các b ph n khác m b o vi c th c hi n các chính sách, các chương trình thu c v nhân s ã ra hay không.
Ki m tra các th t c, ki m tra các b ph n khác ánh giá thành tích nhân viên có úng không, hay có b sót m t ph n thành tích nào ó hay không. Ki m tra thông qua vi c o l ng, ánh giá, phân tích các ơn khi u n i, các tai n n lao ng, các kỳ h n ch m d t h p ng, lý do v ng m t c a nhân viên, các bi n pháp k lu t, thúc y các b ph n khác qu n tr tài nguyên nhân s có hi u qu hơn. Các cu c ki m tra các b ph n qu n tr nhân s ph i c th c hi n b ng văn b n thông báo cho các b ph n c ki m tra bi t và báo cáo lên nhà qu n tr c p trên c a doanh nghi p. III. M T S LÝ THUY T V QU N TR NHÂN S : 3.1. Thuy t h ti n c a Elton Mayo: Trong công trình nghiên c u ban u Hawthorne M , các chuyên viên giám nh ã gi nh r ng vi c tăng c ng chi u sáng s làm tăng s n l ng. Ng i ta l y ra hai nhóm công nhân nghiên c u là: Nhóm th c nghi m làm vi c v i các m c chi u sáng thay i và nhóm ki m tra làm vi c d i i u ki n ánh sáng bình th ng trong nhà máy. Khi cư ng ánh sáng tăng lên, s n lư ng c a nhóm th c nghi m tăng lên úng như d oán. Song, th t không ng s n lư ng c a nhóm ki m tra cũng tăng lên mà không h tăng ánh sáng. Nh m gi i thích các v n này và các k t qu tr c nghi m l lùng khác, các chuyên viên giám nh quy t nh i sâu nghiên c u thêm. H th y r ng, ngoài nh ng thay i v k thu t và v t ch t c n nghiên c u thêm m t s v n v hành vi, vì v y Mayo và các ng nghi p c a ông ư c m i n c ng tác. Mayo b t u th c nghi m v i m t nhóm ph n làm vi c l p ráp các rele i n tho i. Sau hơn 1 năm rư i ti n hành th c nghi m các nhà nghiên c u c a Mayo ã c i thi n i u ki n làm vi c c a n công nhân, như qui nh chính th c cho các kỳ ngh , các bu i ăn trưa t i nhà máy và tu n làm vi c ng n hơn. K t qu cho th y s n lư ng c a nhóm này tăng lên. Trư c k t qu thu ư c nhóm nghiên c u quay l i hu b nh ng qui nh, quay tr l i i u ki n làm vi c như trư c lúc th c nghi m. S thay i này d ki n nh hư ng n tiêu c c và làm gi m s n lư ng. Th nhưng s n lư ng c a h l i tăng lên r t cao. gi i thích v n này không th xem xét các khía c nh s n xu t th c nghi m mà ph i xem xét y u t con ng i. Do nhóm th c nghi m t p trung chú ý nhi u n khía c nh con ngư i nên các n công nhân c m th y mình là b ph n quan tr ng trong công ty. H không còn t coi mình là nh ng cá nhân riêng l làm vi c ch v i ý nghĩa là g n g i v th xác. Thay vào ó h bu c ph i tr thành các thành viên tích c c c a nhóm làm vi c ăn ý và g n bó v i nhau. Nh ng m i quan h v a phát tri n ã tăng thêm c m giác v s g n bó, năng l c và thành công. Nh ng nhu c u hi n nay chưa ư c tho mãn nơi làm vi c, nay ư c th c hi n, làm cho h làm vi c hăng hái hơn và có hi u qu hơn tr c.
Nhóm nghiên c u c a Mayo m r ng vi c nghiên c u này b ng cách ph ng v n 20 ngàn công nhân. Cách ph ng v n b ng các câu h i s p x p, không có hi u qu vì gây phi n ph c cho h . Vi c chuy n qua công nhân t nói chuy n tho i mái có tác d ng nh t nh. 1- Công nhân có cơ h i nói nh ng gì h mu n nói. Khi nhi u ki n ngh c a h ư c th c hi n, công nhân b t u c m th y nhà qu n tr ã coi tr ng h v i tư cách cá nhân và tư cách nhóm. Lúc ó h s tham gia tích c c vào ho t ng c a nhà máy và không th c hi n nh ng vi c làm không chính áng. 2- Chú ý nghiên c u m i quan h gi a con ngư i v i con ngư i. Qua vi c nghiên c u ngư i ta nh n th y nhân t có ý nghĩa nh t nh h ng n năng su t c a t ch c chính th c và m i quan h lên nhân cách c phát tri n trên cơ s công vi c. Khi nhóm không chính th c tr nên không ng nh t v i b máy qu n tr thông qua chương trình ph ng v n thì năng su t tăng lên. Khi m c ích riêng c a công nhân i l p v i m c tiêu qu n tr , như công nhân b giám sát g t gao, ki m tra nh ng vi c không chính áng thì năng su t t th p và gi m xu ng. Quan i m cho r ng con ngư i b th ng tr b i các nhu c u sinh lý và an toàn, cho nên ch mu n làm gi ăn th t càng nhi u càng t t. Do ó gi i qu n tr ã t ch c công vi c d a trên quan i m coi công nhân nói chung là m t ám h ti n. Mayo cho r ng b nh c oán, nh ki n, b n ph n do thuy t h ti n sinh ra. 3.2. Thuy t X và thuy t Y c a Douglas Mc.Gregor: Thuy t h ti n c a Mayo có tác d ng m ng cho Douglas Mc.Gregor phát tri n "thuy t X và thuy t Y" c i n. Douglas Mc.Gregor cho r ng t ch c truy n th ng v i t cách ra quy t nh t p trung hoá, hình tháp qu n tr ngư i trên k d i c a nó, và s ki m soát t bên ngoài, d a trên nh ng nh ki n b n ch t và ng cơ thúc y con ngư i. Nh ng nh ki n này tơng t như "Thuy t h ti n" c a Mayo. Thuy t X cho r ng h u h t m i ngư i v n thích b ch huy nhi u hơn, ch không mu n gánh vác nhi m v và mu n ư c an ph n là trên h t. Cùng v i tri t lý này là ni m tin tư ng r ng con ng i b thúc y b i ti n b c, b ng l c và s e do tr ng ph t. Nh ng nhà qu n tr ch p nh n quan i m c a thuy t X ã th cơ c u, ki m tra và giám sát ch t ch nhân viên c a h . H th y r ng s ki m soát t bên ngoài hoàn toàn thích h p khi làm vi c v i nh ng ng i cha tin c y, thi u trách nhi m và s chín ch n. Sau khi mô t thuy t X, Douglas Mc.Gregor băn khoăn, li u quan i m ó v b n ch t con ngư i có úng không và th c ti n qu n tr d a trên quan i m ó có thích h p trong nhi u tình hu ng ngày nay không? Trong xã h i dân ch v i trình giáo d c và m c s ng ngày càng tăng, thì càng có nhi u hành vi chín ch n không? Khi nghiên c u k h th ng phân c p nhu c u c a Maslow, Douglas Mc.Gregor k t lu n r ng nh ng quan i m c a thuy t X n u mang ng d ng r ng rãi thì th ng không chính xác và phơng pháp qu n tr phát tri n thì nh ng quan i m này có th b thi t h i trong vi c t o ra h ng cơ c a
nhi u ngư i cùng làm vi c vì m c ích t ch c. Theo Douglas Mc.Gregor, cách qu n tr b ng ch o và ki m tra có th không thành công vì ó là phơng pháp còn m m t i v i vi c t o ng cơ cho nh ng ng i có nhu c u sinh lý và an toàn c tho mãn úng m c và các nhu c u xã h i c tôn tr ng và t kh ng nh mình ang tr nên chi m ưu th . Douglas Mc.Gregor th y r ng qu n tr c n nh ng th c t trên s hi u bi t chính xác hơn v ng cơ thúc y con ngư i, ông ã phát tri n lý thuy t có tính ch t tình th v hành vi con ngư i g i là thuy t Y. Thuy t này cho r ng con ng i v b n ch t không l i bi ng và áng ng v c. Con ngư i v cơ b n có th t nh hư ng và sáng t o trong công vi c n u ư c thúc y h p lý. Do ó nhi m v ch y u c a nhà qu n tr là khơi d y ti m năng này con ngư i. Nh ng ngư i có ng cơ h p lý có th t c m c ích riêng c a h t t nh t b ng cách hư ng nh ng c g ng c a chính h vào vi c hoàn thành các m c tiêu c a t ch c. (xem b ng 1.2) B ng 1.2. Nh ng gi thuy t v b n ch t con ngư i làm cơ s cho thuy t X và thuy t Y c a Douglas Mc.Gregor Thuy t X Thuy t Y 1. Công vi c mang tính ch t t nhiên như 1. Công vi c không có gì thích thú iv i trò chơi n u i u ki n làm vi c t t. ph n l n m i ngư i. 2. Vi c t ki m soát thư ng tuy t i 2. H u như m i ngư i không có khát v ng, không c n thi t khi ph n u t các m c ít mong mu n trách nhi m và thích ư c ích t ch c. ch b o. 3. Nhi u ng i có kh năng sáng t o, khi 3. H u h t m i ngư i ít có kh năng sáng gi i quy t các v n t ch c. t o trong vi c gi i quy t các v n t ch c. 4. ng cơ thúc y phát sinh các c p nhu c u xã h i, ư c tôn tr ng và t kh ng 4. ng cơ thúc y ch phát sinh cp nh mình cũng như các c p nhu c u sinh sinh lý và an toàn. lý và an toàn. 5. H u h t m i ngư i ph i c ki m soát 5. M i ngư i có th t nh hư ng cho ch t ch và thư ng b bu c ph i t nh ng mình và có tính sáng t o trong công vi c m c tiêu t ch c. n u c thúc y t t. Chris Argyris th a nh n r ng s khác nhau gi a thái và hành vi A và B b sung cho thuy t X và Y. Th th c A bi u t hành vi phù h p v i thuy t X; th th c B bi u t hành vi phù h p v i thuy t Y. Hành vi c a th th c A c c trưng b ng s giám sát ch t ch và trình c u trúc cao. Hành vi th th c B là cá nhân b c l tình c m, c i m , th c hi n thí nghi m và giúp nh ng ng i khác th c hi n hành vi này. XA và YB th- ng xuyên k t h p v i nhau trong cu c s ng hàng ngày, nhng chúng không nh t thi t
ph i luôn luôn làm nh v y. Trong i u ki n nh t nh hành vi th th c A có th i v i thuy t Y, ho c th th c B i v i thuy t X. Do ó, XA và YB th ng hay i v i nhau, nhng trong t ng tr ng h p c th có th là XB và YA. Khi s d ng th th c hành vi A nhà qu n tr ph i c t o ra và làm chuy n hoá XA thành YB. 3.3. Thuy t nhóm ng i c a George C.Homans: Nhà qu n tr th ng có thái ng v c các nhóm ng i không chính th c có th l c do chúng có s c nh h ng n ti m tàng n vi c ki m soát hành vi c a các thành viên và c năng su t lao ng. Nhóm ng i này có s c m nh t u chi ph i hành vi? Theo George C.Homans mô hình các h th ng xã h i có th có ích i v i các nhà qu n tr . Ba y u t trong m t h th ng xã h i là: 1- Ho t ng: là nh ng nhi m v mà con ng i th c hi n 2- Tác ng qua l i: là các hành vi di n ra gi a m i ng i trong quá trình th c hi n các nhi m v y. 3- Tình c m: là nh ng thái phát sinh gi a các cá nhân và bên trong các nhóm. Homans l p lu n r ng, m c dù nh ng khái ni m này là tách bi t nhau nhng chúng có m i quan h m t thi t v i nhau. S thay i b t kỳ m t y u t này s d n n s thay i c a hai y u t kia. (xem hình 1.3) Hình 1.3. S ph thu c l n nhau c a ho t ng tác ng qua l i và tình c m. Trong t ch c ho t ng, tác ng qua l i và tình c m nh t nh là t t y u ho c òi h i ph i có nh ng thành viên c a nó nó t n t i c. Các công vi c (ho t ng) c b trí òi h i m i ng i ph i làm vi c cùng v i nhau (tác ng qua l i). Nh ng công vi c này ph i tho mãn y (tình c m) m i ng i ti p t c th c hi n chúng. Khi m i ng i tác ng qua l i trong công vi c c a mình, h phát tri n tình c m i v i nhau. Khi ng i ta tăng c ng tác ng qua l i v i ng i khác, nh ng tình c m tích c c s phát tri n. Tình c m tích c c càng có nhi u ng i h ng n tác ng qua l i v i ng i khác. Tình c m có th tr thành m t quá trình tăng d n cho n khi t c s cân b ng. Khi quá trình tăng d n này ti p t c xu t hi n xu th khi n cho các thành viên c a nhóm tr nên gi ng nhau hơn trong các ho t ng c a nh ng tình c m, công vi c ã làm c a h . Nhóm h ng vào nh ng ho t ng mong mu n và chu n m c ch rõ m i ng i trong nhóm ph i h ng n cách x s nh th nào trong hoàn c nh c thù.
Nhóm có th có s c ép gây nh h ng khi nó t c s nh t trí trong nh n th c và hành vi c a m i ng i là h t s c rõ ràng. Nhóm ng i lao ng không chính th c có nh h ng m nh không ph i là i u tai h i i v i các t ch c. Theo Mayo, các nhóm này có th thành nh ng ng l c m nh m trong vi c th c hi n các m c ích t ch c nên h th y m c tiêu riêng c a mình c tho mã ch khi bi t làm vi c vì m c tiêu c a t ch c. 3.4. Tăng c ng năng l c lên nhân cách: Thuy t X có l không còn thích h p lâu n a, nhng th c t nó v n còn t n t i là m t th c t ph bi n. Khi phân tích tình hu ng Chris Argyris ã so sánh các giá tr thu c v b máy quan liêu hình tháp, b ph n t ch c ph n ánh nh ng quan i m c a thuy t X v con ng i, v i h th ng dân ch ph n ánh quan i m c a thuy t Y v con ng i. (xem hình 1.4) Hình 1.4. Hai h th ng quan i m c a Argyris H th ng giá tr quan lu u hình tháp H th ng giá tr nhân văn dân ch 1. Các m i quan h ng i quan tr ng các quan h ch y u là nh ng quan h có liên 1. Các quan h ng i quan tr ng là nh ng quan t i vi c t c các m c tiêu c a t quan h không nh ng liên quan n vi c ch c, nghĩa là công vi c ph i c th c t c các m c tiêu c a t ch c mà còn là hi n. nh ng quan h liên quan t i vi c duy trì h th ng bên trong c a t ch c cũng nh giúp nó thích ng v i môi tr ng. 2. Hi u qu trong các quan h ng i tăng lên khi hành vi tr nên h p lý hơn, logic hơn, có tính giao ti p rõ ràng hơn, hi u qu 2. Các quan h ng i tăng lên hi u qu khi s gi m xu ng khi hành vi tr nên a c m t t c hành vi thích h p tr nên rõ ràng có hơn. th th o lu n và có th ki m soát c. 3. Các quan h ng i có ng cơ m nh m 3. Ngoài s ch o ki m tra và các ch nh t khi ho ch nh c n th n s ch o, th ng ph t, các quan h ng i d c gây quy n l c và ch ki m tra, cũng nh các nh h ng m t cách hi u qu nh t qua các ch th ng, ph t thích áng bi u dơng m i quan h xác th c, g n bó n i b , thành hành vi h p lý và thành tích t c m c công v tâm lý và quá trình c ng c . tiêu. 3.4.1. Thuy t cha tr ng thành - Tr ng thành: Theo Argyris, th c t các nhà qu n tr quan liêu hình tháp v n còn th ng tr h u h t các t ch c ã ra r t nhi u v n qu n tr nhân s . N u theo th i gian con ng i phát tri n thành nh ng ng i tr ng thành, có b y s thay i di n ra trong nhân cách con ng i. 1 - Các cá nhân v n ng t tr ng thái th ng nh tr con t i tr ng thái ho t ng tăng lên nh ng i l n.
2 - Các cá nhân phát tri n t tr ng thái ph thu c vào ng i khác khi là tr con n tr n g thái c l p v m t quan h khi là ng i l n. 3 - Các cá nhân x s theo m t vài cung cách khi là tr con, nhng v i t cách ng i l n, h có th x s theo nhi u cách. 4 - Các cá nhân có nh ng ý thích th t th ng, b t ch t và nông n i khi là tr con, nhng khi là ng i l n h phát tri n nh ng ý th c sâu s c hơn và m nh hơn. 5 - Tri n v ng v th i gian phía tr c c a tr em r t ng n, ch g m có hi n t i, nhng khi chúng n tr ng thành, tri n v ng th i gian tăng lên, bao g m c quá kh và tơng lai. 6 - Các cá nhân v i t cách tr con thì thu c quy n m i ng i, nhng khi h chuy n lên nh ng cơng vi ngang b ng ho c cao hơn so v i nh ng ng i khác khi h là ng i l n. 7 - V i t cách tr con các cá nhân thi u hi u bi t v "cái tôi", nhng v i t cách ng i l n h không ch nh n th c c "cái tôi" mà còn ki m soát c "cái tôi". Argyris a ra ý ki n cho r ng, nh ng thay i này có tính ch t liên t c, m t nhân cách lành m nh phát tri n theo th i gian liên t c t cha tr ng thành n tr ng thành. (xem b ng 1.5) B ng 1.5. Di n bi n t cha tr ng thành n tr ng thành. Cha tr ng thành Tr ng thành - Th ng - Tích c c - Ph thu c - cl p - X s theo vài cách - Có kh năng x s theo nhi u cách - Nh ng ý thích nông n i b t th ng - Nh ng ý thích sâu s c và m nh m hơn - Nhìn ng n h n - Nhìn dài h n (quá kh và tơng lai) - Cơng v ph thu c - Cơng v ngang t m ho c b trên - Thi u hi u bi t v b n thân - T nh n th c và ki m soát b n thân. Nh ng thay i này ch là nh ng xu th chung, nhng chúng cũng ph n nào làm sáng t n i dung c a s tr ng thành. Vì v y kìm hãm nh ng ng i thi u s chính ch n là công vi c th ng xuyên c a t ch c chính th c. 3.4.2. Thuy t chuy n thành th c ti n:
Theo Argyris các lý thuy t qu n tr c i n d a trên các quan i m thuy t X, th ng chi m u th , gi i qu n tr th ng t o ra các vai trò ki u tr con cho nh ng ng i làm công, gây t n h i n s phát tri n t nhiên. Công vi c th ng c thi t k trình th p nh th nào c minh ho r t rõ qua tr ng h p s d ng thành công nh ng ng i th ch m phát tri n trí tu vào nh ng công vi c trình th p. Trong quá trình qu n tr vi c khó khăn là t o ra c b u không khí làm vi c trong ó m i ng i có cơ h i phát tri n và tr ng thành v i t cách cá nhân, các thành viên c a nhóm, b ng cách tho mãn nh ng nhu c u c a h , trong khi v n làm vi c vì s thành công c a t ch c. Ph i tin r ng v cơ b n con ng i có th nh h ng và sáng t o trong công vi c, n u c thúc y b i ng cơ h p lý, và do ó, vi c qu n tr d a trên cơ s quan i m thuy t Y s có l i hơn cho cá nhân và t ch c. Qua nhi u l n th c nghi m ng i ta ã phát hi n ra vi c m r ng trách nhi m cá nhân là có l i cho c công nhân và doanh nghi p. i u ó em l i cho ng i có cơ h i phát tri n và tr ng thành, và trên th c t , giúp h tho mãn nhi u hơn chính nh ng nhu c u sinh lý và an toàn, và n l t chúng các nhu c u l i thúc y h và cho phép h huy ng nhi u hơn n a ti m năng c a mình vào công vi c hoàn thành các m c tiêu c a t ch c. 3.5. Thuy t h ng cơ - Môi tr ng Frederich Herzberg: Nh ng nhu c u nh tôn tr ng, t kh ng nh mình d ng nh tr nên quan tr ng hơn khi con ng i tr ng thành, Herzberg ã t p trung nghiên c u lĩnh v c này. Nh nh ng nghiên c u này, ã phát tri n thuy t kích thích ng cơ làm vi c, g i lên nhi u v n cho nhà qu n tr và nh ng c g ng c a h nh m s d ng có hi u qu các ngu n nhân l c. Phân tích d li u thu th p c t các cu c ph ng v n, Herzberg k t lu n r ng, con ng i có hai lo i nhu c u cơ b n, c l p v i nhau và nh h ng t i hành vi theo nh ng cách khác nhau. Ông cho r ng, khi con ng i c m th y không tho mãn v i công vi c c a mình h r t lo l ng v môi tr ng h ang làm vi c. M t khác, khi c m th y hài lòng v công vi c thì con ng i l i quan tâm n chính công vi c. Herzberg ã g i lo i nhu c u u tiên là môi tr ng ho c các nhân t b o trì. Môi tr ng vì chúng mô t môi tr ng con ng i ho c b o m ch c năng sơ ng là ngăn ng a s chán n n công vi c, b o trì vì chúng không bao gi c tho mãn hoàn toàn, chúng phái c ti p t c duy trì. Ông g i là lo i nhu c u th hai là ng cơ thúc y vì d ng nh nó có hi u qu trong vi c kích thích con ng i th c hi n công vi c t t hơn. - Các nhân t môi tr ng: Các chính sách c a doanh nghi p và công tác qu n tr , giám sát các i u ki n làm vi c, các quan h lên nhân cách, v th và s an toàn có th coi là các nhân t b o trì. Các nhân t môi tr ng này chúng liên quan n các i u ki n nh m th c hi n công vi c. Ông cho r ng, các y u t môi tr ng không t o ra s tăng tr ng kh năng s n xu t c a công nhân, chúng ch ngăn ch n nh ng t n th t do nh ng h n ch c a công vi c gây ra khi công nhân v n hành công vi c. - Các ng cơ thúc y: Các nhân t làm tho mãn nh ng c m giác v thành tích, s tr- ng thành ngh nghi p và s th a nh n r ng ai cũng có th có kinh nghi m trong công vi c và tuỳ theo m c khó khăn và ph m vi u c coi nh các ng cơ thúc y. G i
là thúc y vì nh ng y u t này có kh năng gây nh h ng tích c c n s tho mãn ngh nghi p, th ng d n n nâng cao t ng s n ph m u ra c a ng i ó (xem b ng 1.6) B ng 1.6. ng cơ thúc y và các nhân t môi tr ng ng cơ thúc y Các nhân t môi tr ng B n thân công vi c Môi tr ng làm vi c - Thành tích - Chính sách và qu n tr - S th a nh n thành tích t c - Giám sát - Công vi c có tính ch t th thách - i u ki n làm vi c - Trách nhi m cao - Quan h liên nhân cách - Tăng tr ng và phát tri n - Ti n, v th , s an toàn IV. NG CƠ THÚC Y VÀ HÀNH VI: Nghiên c u ng cơ thúc y và hành vi là v n h t s c c n thi t hi u b n ch t con ng i nh m nâng cao hi u qu s d ng lao ng. Nh n th c c t m quan tr ng c a y u t con ng i trong các t ch c, chúng ta c n ph i tìm hi u v m t lý thuy t có th giúp các nhà qu n tr nhân s có th hi u c hành vi c a con ng i, nh m hi u c nguyên nhân d n n hành vi mà còn d oán nh ng thay i và kh ng ch hành vi tác ng x u n ho t ng c a doanh nghi p. 4.1. Hành vi: Hành vi v cơ b n là ho t ng có h ng ích. Hành vi c a chúng ta nói chung là là do mong mu n t c m t m c ích nào ó thúc y. M i cá nhân không ph i lúc nào cũng hi u bi t m t cách có ý th c m c ích. T t c chúng ta ã nhi u l n t h i "T i sao mình l i làm nh th ?" lý do là hành vi c a chúng ta không ph i lúc nào cũng rõ ràng trong trí óc. Nh ng ng cơ thúc y nh ng ki u hành vi cá nhân b n năng "cá tính" là h ng t i m t ti m th c v i m c áng k và vì v y không th d dàng ki m tra, ánh giá. Không ph i lúc nào con ng i cũng nh n th c c m i i u h mu n, do ó nhi u hành ng c a con ng i ch u nh h ng c a các ng cơ ti m th c ho c các nhu c u. ng cơ c a h u h t m i ng i và k t c u ph c t p, nhi u l p và l n lao. M t ph n quan tr ng c a ng cơ c a con ng i n d i v b ngoài, nghĩa là không ph i luôn luôn rõ ràng. Nhi u
khi ch m t ph n nh c a ng cơ c a m t ng i là có th th y rõ c ho c chính ng i ó nh n th c c. i u ó có th là do cá nhân thi u s nh n th c n i tâm c a mình. ơn v cơ s c a hành vi là ho t ng. Toàn b hành vi là m t chu i hành ng. Là con ng i chúng ta luôn có s ho t ng nh i b , nói chuy n, ăn, ng , làm vi c... Trong nhi u tr ng h p c th chúng ta th ng th c hi n nhi u hành ng cùng m t lúc nh nói chuy n trong khi i b ho c lái xe n nơi làm vi c. B t c lúc nào chúng ta cũng có th thay i hành ng ho c t h p hành ng và b t u làm vi c khác. i u này d n n m t vài câu h i quan tr ng là: T i sao chúng ta làm vi c này, ch không làm vi c khác? T i sao h l i thay i hành ng. V i t cách nhà qu n tr chúng ta làm th nào có th d oán và th m chí ki m soát c hành ng ho c bi t c nh ng hành ng gì mà m t ng i có th th c hi n vào lúc nào ó. d oán hành vi, các nhà qu n tr ph i bi t ng cơ ho c nhu c u nào s d n n m t hành ng nh t nh t i m t th i i m nh t nh. 4.1.1. ng cơ thúc y: con ng i không ch khác nhau v kh năng hành ng mà còn khác nhau v ý chí hành ng ho c s thúc y. S thúc y ph thu c vào s c m nh c a ng cơ. ng cơ ôi khi c xác nh nh là nhu c u, ý mu n, ngh l c ho c s thúc y c a cá nhân. ng cơ h ng t i m c ích, cái m c ích có th là ý th c ho c ch trong ti m th c. ng cơ là nguyên nhân d n n hành vi, chúng th c t nh và duy trì hành ng, nh h- ng hành vi chung c a cá nhân. Th c ch t các ng cơ ho c nhu c u là nh ng y u t chính c a hành ng. ng cơ và nhu c u có th thay th nhau. Nhu c u trong tr ng h p này không liên quan n s kh n c p ho c b t kỳ m t s mong mu n c p thi t nào v m t cái gì ó. Nó ch có nghĩa m t cái gì ó trong m t cá nhân, thúc y cá nhân ó hành ng. 4.1.2. M c ích: M c ích là tr ng thái mong mu n t c là nh ng cái bên ngoài cá nhân. ôi khi m c ích ng ý nh là hy v ng t c ph n th ng mà các ng cơ h ng t i. Nh ng m c ích này c các nhà qu n tr g i là các tác nhân kích thích. Các nhà qu n tr th ng có nh ng thành công trong vi c khuy n khích nhân viên, th ng t o ra m t môi tr ng có nh ng m c ích thích h p (tác nhân kích thích) tho mãn nhu c u. M c ích là m t tr ng th i mong mu n c a cá nhân hay t ch c h ng t i nh m t c. Hình 1.7: Các ng cơ h ng t i m c ích
4.1.3. S c m nh c a ng cơ: ng cơ ho c nhu c u là nh ng nguyên nhân gây ra hành vi. M i cá nhân u có r t nhi u nhu c u. T t c các nhu c u này c nh tranh v i hành vi c a h . V y cái gì quy t nh ng cơ nào trong s các ng cơ c a m t ng i nh m c g ng tho mãn thông qua hành ng. Nhu c u m nh nh t t i m t th i i m nh t nh s d n n hành ng. Hình 1.8. ng cơ m nh nh t quy t nh hành vi. 4.1.4. Thay i s c m nh ng cơ: Mt ng cơ có xu h ng y u i n u nó ã c tho mãn ho c b h n ch s tho mãn. 1 - S tho mãn nhu c u: Theo Maslow khi m t nhu c u c tho mãn, thì nó không còn là y u t t o ra ng cơ c a hành vi n a. Các nhu c u m nh ã c áp ng coi nh ã c tho mãn, nhu c u c nh tranh khác lúc ó l i tr nên m nh hơn. N u m t nhu c u m nh là khát n c, thì vi c u ng n c s gi m m c c p thi t c a nhu c u này, và lúc ó các nhu c u khác l i tr nên quan tr ng hơn. 2 - C n tr vi c tho mãn nhu c u: Vi c tho mãn m t nhu c u có th b c n tr l i. ôi lúc nhu c u có th tr nên y u, xong không ph i lúc nào i u ó cũng x y ra ngay t u mà có th có xu h ng con ng i l p l i hành vi. ây là m t c g ng v t qua tr ng i thông qua vi c quy t nh v n b ng cách th và s a sai. Ng i ta có th th hành vi khác nhau tìm ra hành vi có th tho mãn m c tiêu ho c làm gi m s c ép qua tr ng i (xem hình 1.9). Ng i ta có th th theo m t h ng tr c khi sang h ng 2 và 3, t i ó ã t c m c tiêu mà ph n nào ã thành công. N u vì m t lý do nào ó không thành công, h có th thay i m c tiêu, mi n sao m c tiêu ó m b o tho mãn nhu c u. Ví d , m t h c sinh t t nghi p tú tài h có th thi vào tr ng i h c chính qui, n u không u h có th thi vào i h c m r ng ho c trung c p.
Hình 1.9. L p l i hành vi khi có s c n tr trong quá trình c g ng t m c ích nào ó 3 - S b t hoà có nh n th c. Nh ng ng cơ b c n tr và th t b i liên t c trong vi c l p l i hành vi có th d n n vi c l p l i hành vi m t cách b t h p lý. Leon Festinger ã phân tích hi n t ng này. Lý thuy t v s b t hoà có nh n th c u tiên liên quan n các m i quan h t n t i gi a các nh n th c con ng i v chính mình và môi tr ng mình ang s ng. Khi nh n th c cá nhân không có gì chung, chúng c coi là không liên quan v i nhau. N u s nh n th c cá nhân này có liên quan n nh n th c cá nhân khác chúng c coi là có m i quan h hoà h p. S b t hoà x y ra khi có s xung t gi a hai nh n th c liên quan v i nhau. i u gây ra căng th ng không thu n l i v tâm lý và làm cho cá nhân ó ph i c g ng thay i m t trong nh ng hành vi không phù h p gi m căng th ng ho c s b t hoà. Th c ch t ng i ó l p l i hành vi l y l i tình tr ng hoà h p ho c cân b ng. 4 - S v m ng. Ngăn ch n ho c c n tr vi c t m c tiêu c coi là s t o ra s v m ng. Hi n t ng này c xác nh v m t i u ki n cá nhân ch không vì môi tr ng bên ngoài. M t ng i có th b v m ng do m t v t c n t ng t ng và có th không b v m ng b i m t v t c n th t. Hành vi l p l i h p lý có th d n t i vi c hình thành m c tiêu thay i ho c gi m s c m nh c a nhu c u. Hành vi phi lý có th x y ra d i m t vài hình th c khi b c n tr vi c t m c tiêu v n ti p t c di n ra và s v m ng tăng lên. S v m ng có th tăng lên t i m c cá nhân ó có th làm m t hành vi ng ng c. - S ng ng c có th d n t i hành vi phá hu nh gây ra s p phá. Ng i công nhân t c gi n có th xúc ph m t i ng i qu n tr , có th làm t n h i t i công vi c ho c thanh danh c a ng i qu n tr , qua hành ng c a h . - S lý gi i duy lý là a ra lý do bào ch a. - Thoái lui là không ch ng l i.
- Tính c h u x y ra khi m t ng i liên t c th c hi n nh ng hành vi tơng t l p l i m c dù kinh nghi m cho th y i u ó s không t c m c ích gì. - S cam ch u ho c s h h ng x y ra sau khi v m ng kéo dài, ng i ta m t i h t hy v ng t c m c ích trong m t hoàn c nh c bi t và rút lui kh i s th t và ngu n g c gây cho h s v m ng. M t nhà qu n tr nên nh r ng s ng ng c, s lý gi i duy lý, thoái lui, tính c h u và s cam ch u u là nh ng tri u ch ng v m ng, là d u hi u t n t i tình tr ng v m ng. 5 - Tăng c ng s c m nh c a ng cơ: Hành vi có th b thay i n u m t nhu c u hi n t i tr nên m nh t i m c gi ây tr thành ng l c m nh. M t nhu c u có xu h ng m nh lên ho c y u i theo chu kỳ. Ng i ta có th tăng ho c trì hoãn t c c a mô hình chu kỳ này b ng cách tác ng n môi tr ng. Ví d , nhu c u th c ăn c a m t ng i không th r t m nh, tr khi môi tr ng hi n th i thay i n m c ng i ta nhìn và ng i th y mùi thơm c a món ăn h p d n. Con ng i có m t lo t nhu c u b t c th i i m nào, h có th ói, khát và m t m i, nh- ng nhu c u m nh nh t s quy t nh h ph i làm gì. 4.2. Hành ng: Các hành ng xu t hi n do nhu c u m nh, có th phân chia làm hai lo i: Hành ng h- ng ích và hành ng th c hi n m c ích. Nh ng khái ni m này r t quan tr ng i v i nhà qu n tr nhân s vì nó nh h ng n vi c nghiên c u hành vi c a con ng i. 4.2.1. Hành ng h ng ích: là hành vi c h ng vào vi c t t i m c ích. N u nhu c u có c ng m nh nh t t i m t th i i m là ói, các hành ng nh tìm ch ăn, mua th c ăn, hay chu n b ăn s c coi là hành ng h ng ích. 4.2.2. Hành ng th c hi n m c ích s di n ra vì chính m c ích ó. Trong tr ng h p ói, th c ăn là m c ích, do ó ăn là hành ng c a m c ích. Trong tr ng h p ói, th c ăn là m c ích, ăn là hành ng c a m c ích (xem hình 1.10)
Hình 1.10. Nhu c u a d ng Hành ng h ng ích và hành ng th c hi n m c ích có s khác bi t quan tr ng nh h- ng t i c ng nhu c u. Trong hành ng h ng ích, c ng nhu c u có xu h ng tăng khi có m t hành ng cho t i khi hành vi m c ích t c ho c tan v . S v m ng tăng khi vi c ph n u t m c ích liên t c b c n tr . N u s v m ng m nh, c ng c a nhu c u i v i m c ích ó có th gi m cho t i khi không s c gây nh h ng t i hành vi n a, lúc ó ng i ta s t b nhu c u ó. C ng c a nhu c u có xu h ng ngày càng tăng khi ng i ta th c hi n hành ng h ng ích. Hành ng th c hi n m c ích b t u, c ng nhu c u gi m xu ng khi ng i ta th c hi n hành ng ó. Ví d , khi m t ng i ăn ngày càng nhi u, c ng nhu c u th c ăn s gi m xu ng trong th i gian c th ó. T i i m này khi nhu c u khác tr nên m nh hơn nhu c u hi n t i, hành vi s thay i. Ví d , chu n b bu i ăn tra, th c ăn ph i c chu n b t bu i sáng (hành ng h ng ích), nhu c u ăn tăng lên n m c h u nh không i t i khi b a ăn c d n lên bàn. Khi chúng ta b t u ăn (hành ng th c hi n m c ích), c ng nhu c u này gi m b t t i m c nhu c u khác tr nên quan tr ng hơn. Khi chúng ta r i kh i bàn, nhu c u ăn ã hoàn toàn c tho mãn. Hành ng c a chúng ta chuy n sang nhu c u khác nh u ng n c, ng tra hay nghe m t b n nh c tr c khi i ng . Nên nh r ng chúng ta không bao gi tho mãn hoàn toàn m t nhu c u, chúng ta ch tho mãn nhu c u ó trong m t th i gian nh t nh. 4.3. Tình hu ng thúc y: Tình hu ng thúc y trong ó các ng cơ c a m t cá nhân h ng t i vi c t c m c ích. ng cơ cao nh t ã t o ra hành vi, hành vi này ho c là hành ng h ng ích ho c là hành ng th c hi n m c ích. Vì không th nào t c t t c các m c ích, các cá nhân không ph i lúc nào cũng t t i hành ng th c hi n m c ích, dù có ng cơ m nh. M i quan h gi a ng cơ, m c ích và hành ng c th hi n trong sơ 1.11. Hình 1.11. Tình hu ng thúc y Các nhà qu n tr nhân s luôn nh r ng, n u mu n gây nh h ng n hành vi c a m t ng- i khác, tr c h t ph i hi u ng cơ ho c nhu c u gì là quan tr ng nh t i v i ng i ó vào lúc ó. M t m c ích có hi u l c ph i phù h p v i c u trúc nhu c u mà ng i ó có liên quan. V n c n quan tâm là nên th c hi n hành ng h ng ích hay hành ng
th c hi n m c ích. N u ng i ta có các hành ng h ng ích quá lâu, s v m ng s xu t hi n t i m c ng i ó có th t b ho c có nh ng hành ng vô lý khác. M t khác, n u m t ng i ch có hành ng th c hi n m c ích và m c ích ó không thay i thì s thích thú s m t i và tính l nh nh t s tăng lên cùng v i xu h ng gi m ng cơ thúc y. M t ki u hành vi thích h p và có k t qu hơn có th là th c hi n tu n hoàn liên t c hành ng h ng ích và hành ng th c hi n m c ích. M t m c ích thích h p cho m t công nhân m i c làm vi c và không có ý nghĩa i c i ng i công nhân ã làm vi c c 1 năm và lâu năm. Quá trình di n ra gi a hành ng h ng ích và hành ng th c hi n m c ích theo m t chu kỳ và s thách liên t c i v i nhà qu n tr . Khi ng i công nhân tăng c kh năng t c m c ích, thì c p trên ph i ánh giá l i và t o môi tr ng cho phép thay i các m c ích và t o ra các cơ h i tăng tr ng và phát tri n. Quá trình nh n bi t và phát tri n, nhà qu n tri không ph i luôn luôn t o ra m c ích cho công nhân mà quan tr ng là t o ra môi tr ng thu n l i cho c p d i có th thi t l p c m c ích riêng c a h . Khi con ng i tham gia vào vi c thi t l p m c ích riêng, h s g n bó v i công vi c hơn và c g ng nhi u hơn th c hi n hành ng h ng ích. 4.4. Tri n v ng và kh năng s n có: Hai y u t nh h ng n s c m nh c a nhu c u là tri n v ng và kh năng s n có. Tri n v ng có xu h ng nh h ng t i ng cơ ho c nhu c u, còn kh năng s n có nh h ng nhi u t i vi c lĩnh h i các m c ích. Tri n v ng c hi u là kh năng tho mãn m t nhu c u nh t nh c a m t cá nhân d a trên kinh nghi m cũ. Kinh nghi m ây có th th c có ho c ng i khác truy n cho. Kinh nghi m do truy n l i có t nhi u ngu n, nh t b m , t nhóm ng i cùng a v xã h i, t các th y cô giáo, t sách v . Ví d , cha c a m t c u bé là m t th gò hàn r t gi i, c u ta mu n theo chân b . Nh v y tri n v ng c a c u con trai có th tr thành th gò hàn tơng i cao, b i v y s c m nh nhu c u là cao. Nhng n u trong quá trình h c ngh lúc u c u ta t o ra s n ph m không có gì là p. S th t b i nh không làm nh t chí con ng i mà ôi khi nó còn làm tăng thêm hành ng. Nhng n u các s n ph m v sau c a c u ta c ti p t c không t yêu c u k thu t, và cu i cùng ng cơ này s không còn m nh hay không c dành quy n u tiên cao n a. Th c t là, sau khi ã nh ng kinh nghi m mà không thành t ng i ta có th t b m c ích. Kh năng s n có ph n ánh nh ng gi i h n môi tr ng ã t c nh n th c. Nó c xác nh b i m t ng cơ cá nhân nh n th c nh th nào có th ti p c n nh ng m c ích có th tho mãn m t nhu c u nh t nh. Ví d , n u m t i n trong m t cơn l c l n ng i ta không th xem truy n hình hay c sách. Nh ng hành ng th c hi n m c ích này không th có c n a do h n ch c a môi tr ng. M t ng i có th r t mu n c nhng n u không có gì th p sáng thì ng i ó s mau chóng chán n n không mu n c g ng tìm cách tho mãn mong mu n này và s làm vi c khác. Các ng cơ, nhu c u c a m t cá nhân c h ng t i nh ng m c ích là nh ng khát v ng trong môi tr ng ó. Nh ng m c ích này c cá nhân ó hi u là có th t n t i ho c
không t n t i, i u này nh h ng n tri n v ng. N u tri n v ng cao, s c m nh ng cơ s tăng. Kinh nghi m có th nh h ng t i cách nh n bi t c m giác c a ta v kh năng s n có. S t n t i các m c ích trong môi tr ng ó có th nh h ng t i s c m nh nh t nh c a ng có. 4.5. Phát tri n tính cách: Trong quá trình tr ng thành, con ng i có thói quen ho c ph n ng có i u ki n i v i các tác nhân kích thích khác nhau. Toàn b nh ng thói quen này quy t nh tính cách c a h. Thói quen a, thói quen b, thói quen c... thói quen n = tính cách. Khi cá nhân b t u hành ng theo cách tơng t v i nh ng i u ki n tơng t , thì ó chính là tính cách c a h . D a vào nó ta có th d oán nh ng hành vi nh t nh c a ng i này. Tính cách th ng d thay i khi tu i còn nh , càng tr nên khó thay i khi con ng i nhi u tu i. Khi m t cá nhân x s trong m t tình hu ng thúc y, hành vi ó tr thành m t ch t li u m i c ng i ta ti p nh n tr thành kinh nghi m quá kh c a ng i ó. Ch t li u ó c d a vào càng s m thì nh h ng c a nó i v i hành vi sau này càng l n. B i vì trong t ng s nh ng kinh nghi m ã qua c a m t thanh niên, vào quãng u cu c i, nh ng hành vi ó chi m t tr ng l n hơn là nh ng hành vi gi ng nh v y di n ra sau này. Hành vi càng c c ng c lâu thì càng m nét và khó thay i. i u này cho ta m t bài h c là ào t o nh ng ng i tr tu i không ch ít t n kém hơn mà kh năng s d ng lao ng dài hơn so v i vi c ào t o ng i l n. V. CÔNG NHÂN MU N GÌ T CÔNG VI C C A H . Do nhu c u phát tri n ngày càng cao c a nên kinh t xã h i, nhà qu n tr c n ph i có i ngũ công nhân có trình chuyên môn cao, có ph m ch t o c t t, trung thành v i ch xã h i và nhà qu n tr . Nhng m t khác ng i công nhân cũng c n òi h i nh ng gì công vi c c a h . Con ng i có r t nhi u nhu c u luôn luôn c nh tranh, òi h i i v i hành vi c a h . Có m t s ng i c n nhu c u v t ch t, nhng m t s ng i khác c n s an ninh và an toàn... Trong khi chúng ta ph i nh n ra s khác nhau gi a các cá nhân, i u này có nghĩa là nhà qu n tr ph i bi t c ng i công nhân mu n gì h . Nhà qu n tr t t chính mình vào hoàn c nh c a ng i công nhân tìm hi u th c s xem ng i công nhân c n gì công vi c c a h . (xem b ng 1.12). K t qu c a ra 1 là cao nh t, 10 là th p nh t