HẬU PHÁC
(Kỳ 2)
Tìm hiểu thêm
Tên khoa học:
Magnolia offinalis Rehd. et Wils. : Magnolia officinalis var. Biloba
Rehd. et Wils, Magnolia hypoleuca Sicb. et Zucc. Họ Mộc Lan
(Magnoliaceae).
Mô tả:
Cây gỗ lớn, cao 6 - 15m, vỏ cây màu nâu tím, cành non có lông, bế
khổng hình tròn hoặc hình viên chùy. Lá mọc so le, nguyên, thuôn hình trứng
ngược, đầu lá h~i nhọn, dài 20 - 45cm, rộng 10 - 20cm, có mép nguyên hoặc
hơi lượn sóng, khi còn non có lông màu tro sau biến dần thành màu trắng, trên
gân lá có nhiều lông nhung, gân phụ có chừng 20 - 40 đôi. Hoa mọc ở đầu
cành, to, trắng thơm, đường kính có thể tới 15cm. Quả mọc tập trung, thuôn
hình trứng, dài độ 12cm, đường kính 6cm, trong có chứa 1 - 2 hạt.
Địa lý:
Mọc nơi ẩm thấp, đất tốt ở sườn núi. Có nhiều ở Hồ Bắc, Tứ Xuyên, An
Huy, Triết Giang, Vân Nam (Trung Ouốc). Cây này chưa thấy phát hiện ở Việt
Nam.
Thu hái, sơ chế:
Thu hái vỏ cây trên 20 năm vào tiết Lập thu tới Hạ chí, để cho nó ra mồ
hôi rồi phơi trong râm cho khô, cuộn thành ống hoặc cán cho thẳng.
Hoặc sau khi bóc vỏ, phơi nơi mát cho khô, nhúng vào nước sôi, rồi lấy
ra chất thành đống cho nước chảy hết, phơi khô, rồi lại hấp để cho vỏ mềm,
cuộn thành ống, phơi nơi mát cho khô.
Phần dùng làm thuốc:
Vỏ thân (Cortex Magnoliae). Thứ vỏ dầy mềm, màu nâu tía, thơm và có
nhiều dầu là tốt, đặc biệt thứ có đốm sáng (Kim tinh Hậu phác) là tốt hơn cả
Mô tả dược liệu:
Vỏ thân cây khô biểu hiện dạng ống hặc nửa ống, có khi sau khi cắt
người ta ép phẳng, cô dạng hình bản, dài chừng 0,3m - 0,7m, dày 3,2 - 6,5mm,
mặt ngoài biều hiện màu nâu tro hoặc mần nâu đậm, xù xì không bằng phẳng,
có đường nhăn không qui tắc, đồng thời thường có những khối ban màu nâu
đậm, mặt trong biểu hiện màu nâu tím hay đỏ nâu, tương đối phẳng, có đường
vân nhỏ, thẳng dọc. Mặt bề ngang màu nâu vàng hoặc nâu đậm, không bằng
phẳng, chất cứng, dễ gẫy dòn, mặt cắt ngang có vết dầu ở lớp giữa, còn lớp
trong có xơ gỗ, thớ sợi nhỏ. Có mùi thơm cay đặc biệt, vị cay tê, hơi đắng.
(Dược Tài Học).
Bào chế:
+ Rửa sạch nhanh, cạo bỏ vỏ thô, xắt lát mỏng 2 - 3 ly, tẩm nước sữa tô
(cứ 1 cân Hậu phác thì sao với 4 lượng sữa tô), sao chín để dùng trong hoàn
tán. Nếu dùng trong thuốc thang để uống thì dùng nước cốt gừng (cứ 1 cân Hậu
phác thì sao với 8 lượng nước gừng) cho khô (Lôi Công Bào Chích Luận).
+ Cạo bỏ vỏ thô, rửa qua, lấy 2 vị Gừng sống, Tô diệp trộn vào, nấu
chín rồi bỏ Gừng và Tô diệp đi, cắt phiến, phơi trong râm cho khô để dùng
(Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
Bảo quản:
Đậy kín, để nơi khô ráo, vì dễ mốc. Tránh nóng vì dễ mất tinh dầu
thơm.
Thành phần hóa học:
+ Magnolol, Honokiol, Obovatol, 6’-O-Methylhonokiol, Magnaldehyde
B, C, Randainal, Dipiperityl Magnonol, Piperitylhonokiol, Bornymagnolol,
Randiol, Magnatriol B (Yahara S và cộng sự, Chem Pharm Bull, 1991, 39 (8) :
2024).
+ Magnocurarine, Salici Foline (Thôi Kiến Phương, Dược Học Học Báo
1988, 23 (5) : 383).
+ b -Eudesmol 17,4%, Cadinol 14,6%, Guaiol 8,7%, Cymene 7,8%, 1,4-
Cineol 5,6%, Caryophellen 5%, Linalool 4,6%, a -Terpineol 4,5%, Globulol
3,1%, a -Humulene 3,9%, 4-Terpineol 3,4% (Q L Pu và cộng sự, Planta Med,
1990, 56 (1) : 129).
Tác dụng dược lý:
. Chất Magnolol (thành phần Phenol của Hậu phác) có tác dụng phòng
ngừa loét dạ dày trên thực nghiệm, có tác dụng ức chế Histamin gây co thắt tá
tràng, ức chế dạ dày tiết dịch (Trung Dược Học).
. Thuốc sắc Hậu phác có tác dụng kích thích ruột cô lập của chuột và
chuột Hà lan. Thuốc cũng có tác dụng hưng phấn cơ trơn khí quản (Trung
Dược Học).
. Chất kiềm Hậu phác và hoa Hậu phác có tác dụng hạ huyết áp (Trung
Dược Học).
. Nước sắc thuốc có tác dụng kháng khuẩn rộng: trên thực nghiệm in
vitro, thuốc có tác dụng ức chế tụ cầu vàng, liên cầu khuẩn phổi, liên cầu
khuẩn tán huyết, tnực khuẩn lỵ ( Shigella sonnei ) và những nấm gây bệnh
thường gặp (Trung Dược Học).
+ Giảm đầy hơi lúc châm tê cắt tử cung: Tác gỉa cho 36 bệnh nhân uống
bột Hậu phác trước phẫu thuật, kết qủa lúc rạch phúc mạc, đại trường không
phình, một số ít hơi đầy, dùng tay đẩy nhẹ là được. So với 163 ca không cho
uống Hậu phác tốt hơn rất rõ, ( Báo Cáo Của Bệnh Viện Phụ Sản Trực Thuộc
Học Viện Y Học Thượng Hải số I, Tạp Chí Tân Y).
