
HIỆUQUẢKỸTHUẬTSẢNXUẤTLÚACỦANÔNGHỘ
TRONGVÀNGOÀICÁNHĐỒNGMẪULỚN
TẠITỈNHBẠCLIÊU
TăngThịNgân
,NguyễnMinhTân
Email:ttngan@ctec.edu.vn
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:06/05/2024
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:13/11/2024
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:27/11/2024
DOI:10.59266/houjs.2024.484
Tómtắt:Bàiviếtnàynghiêncứuhiệuquảkỹthuậttrongsảnxuấtlúacủanônghộ
trongvàngoàimôhìnhcánhđồngmẫulớntạitỉnhBạcLiêu.Dữliệukhảosátbaogồm240
hộthamgiasảnxuấtlúatrongvàngoàicánhđồngmẫulớntạitỉnhBạcLiêu.Bàiviếtsử
dụngphươngphápướclượngthíchhợpcựcđại(MLE),cácyếutốảnhhưởngđếnnăngsuất
lúađượcphântíchvàsosánhgiữahainhómnônghộ.Kếtquảchothấycácbiếngiống,phân
lânvàlaođộnggiađìnhcóýnghĩathốngkêtrongcảhaimôhình.Hiệuquảkỹthuậtcủa
nônghộtrongmôhìnhcánhđồngmẫulớncaohơnsovớingoàimôhình,vớimứchiệuquả
trungbìnhlầnlượtlà92,86%và83,80%.Mứcnăngsuấtbịmấtdokémhiệuquảkỹthuật
cũngđượcsosánh,chothấymôhìnhcánhđồngmẫulớncótỷlệthấtthoátthấphơn.
Từkhóa:Cánhđồngmẫulớn,hiệuquảkỹthuật,nônghộ,sảnxuấtlúa,tỉnhBạcLiêu.
TrườngCaođẳngKinhtế-KỹthuậtCầnThơ
TrườngĐạihọcKỹthuật-CôngnghệCầnThơ
I.Giớithiệu
Nông nghiệp là một trong những
ngànhkinhtếchủlựccủaViệtNam,đóng
gópquantrọngvàoGDPvàđảmbảoan
ninhlương thực quốcgia.Trongđó, lúa
gạochiếmvịtríquantrọngtrongsảnxuất
nông nghiệp và xuất khẩu của cả nước.
Tuy nhiên, nhiều nông hộ vẫngặp phải
khókhăn vềnăng suất,chi phí sảnxuất
cao và lợi nhuận thấp. Nhằm nâng cao
hiệu quảsản xuất và cải thiện thu nhập
cho nông dân, mô hình Cánh đồng mẫu
lớn(CĐML)đãđượctriểnkhaitạinhiều
địaphương.Môhìnhnàygiúptậptrung
hóa diện tíchcanh tác, áp dụng cáctiến
bộkhoahọckỹthuật,vàtốiưuhóaviệc
sửdụngnguồn lực.Tuynhiên, hiệuquả
thựcsựcủamô hìnhnàyso vớiphương
thứccanhtáctruyềnthốngvẫncònlàmột
câuhỏicầnđượclàmrõ.TỉnhBạcLiêu
làmộttrongnhữngvùngtrọngđiểmsản
xuấtlúagạoởĐồngbằngsôngCửuLong.
Năm 2023,tỉnhBạcLiêu xây dựngmới
36CĐMLvớidiệntíchcanhtáclà7.000
ha,nângtổngsốlên88CĐMLvớidiện
tíchcanhtáclà27.985ha,diệntíchgieo
trồng là 66.689 ha. Toàn tỉnh thực hiện

liên kết bao tiêu lúa gạo76.146 ha, sản
lượng đạt 504.646 tấn (Báo cáo của Sở
NôngnghiệpvàPháttriểnnôngthôntỉnh
BạcLiêu,2023).
ViệctriểnkhaimôhìnhCĐMLtại
tỉnhBạcLiêuđãnhậnđượcsựquantâm
lớntừcácnhàquảnlý,nôngdânvàcác
nhànghiêncứu.Tuynhiên,chưacónhiều
nghiêncứuđánhgiámộtcáchhệthốngvà
toàndiệnvềhiệuquảkỹthuậtcủanông
hộ sản xuất lúa trong và ngoài mô hình
CĐMLtạiBạcLiêu.Đểcungcấpcáinhìn
toàndiệnvềhiệuquảcủamôhìnhCĐML,
nghiên cứu nàysẽ phân tích và sosánh
cácchỉsốkỹthuậtcủanônghộsảnxuất
lúatrongvàngoàimôhìnhCĐMLtạitỉnh
BạcLiêu.Kếtquảnghiêncứusẽlàcơsở
khoahọc đề chính quyềnđịa phươngvà
nông hộ có những chính sách hỗ trợ và
giải pháp thiết thực trong quá trình sản
xuấtlúa,gópphầnnângcaohiệuquảkỹ
thuậtsảnxuấtlúatrongvàngoàiCĐML
tạitỉnhBạcLiêu.
II.Cơ sở lýthuyết vàtổngquan
tàiliệu
2.1.Cơsởlýthuyết
2.1.1.Kháiniệmcánhđồngmẫulớn
TheoBộNôngnghiệpvàPháttriển
Nông thôn Việt Nam (2018), “Mô hình
Cánhđồngmẫulớnlàmộtphươngthức
tổchức sảnxuấttrongđó nôngdânliên
kếtvớinhauhoặcvớicácdoanhnghiệpđể
canhtáctrêndiệntíchlớn,ápdụngcông
nghệtiêntiếnvàquảnlýtậptrungnhằm
đạthiệuquảcaotrongsảnxuấtvàtiêuthụ
sảnphẩm”.ĐặcđiểmcủaCĐMLlàquy
môsảnxuấtlớn,cácnônghộgộplạithành
mộtcánhđồngrộnglớnđểtrồngcùngmột
loạicâytrồng,thườnglàlúa,theomộtquy
trìnhchuẩnhóa.Bêncạnhđó,cósựliên
kếtchặtchẽgiữanôngdân,doanhnghiệp,
và cáctổchứcnôngnghiệp đểđảm bảo
đầuvàovàđầuraổnđịnhchosảnxuất.Mô
hìnhCĐMLápdụngkỹthuậttiêntiến,sử
dụngcácgiốngcâytrồngmới,côngnghệ
hiện đại trong gieo trồng, chăm sóc, và
thuhoạchđểtăngnăngsuấtvàchấtlượng
sảnphẩm.Đặcbiệt,môhìnhquảnlýtập
trung,ápdụngcácphươngphápquảnlý
khoahọcđểgiảmthiểuchiphívàtốiưu
hóahiệuquảsảnxuất.
2.1.2.Hiệuquảkỹthuật
2.1.2.1.Kháiniệmhiệuquảkỹthuật
Hiệu quả kỹ thuật (technical
eciency) là khả năng của một đơn vị
sảnxuấtsửdụngtốiđacácđầuvào(như
laođộng,vốn,vàcôngnghệ)đểsảnxuất
ralượngđầuralớnnhấtcóthểmàkhông
lãngphí.Hiệuquảkỹthuậtđượcxemlà
một chỉ tiêu quan trọng trong đánh giá
hiệusuấtcủaquátrìnhsảnxuất.Khimột
đơnvịsảnxuấtđạthiệuquảkỹthuật,điều
đócónghĩalàkhôngcócáchnàokhácđể
tăng sản lượngmà khôngtăng số lượng
đầuvào(Coellietal.,2005).
2.1.2.2.Hàmsảnxuất
Hiệnnay,nhiềudạnghàmsảnxuất
được ứng dụng trong nghiên cứu thực
nghiệm nhưng dạng hàm Cobb-Douglas
đượcsửdụngphổbiếnnhất.Đặcbiệttrong
sảnxuấtnôngnghiệp,CobbandDouglas
()thấyrằnglogarithmcủasảnlượng
(<)vàcủacácđầuvào(x
)thườngquanhệ
theodạngtuyếntính.Dovậy,hàmsảnxuất
nàythườngđượcviếtdướidạng:
(1)
Hay:
xxx
α
αα
α
....
=
(2)

Trongđó:Yvàx
(i=1,2,…,n)lần
lượtlàcác lượngđầu ravàđầuvàocủa
quátrìnhsảnxuất.Hằngsốα
0
cóthểđược
gọilàtổngnăngsuấtnhântố(totalfactor
productivity), biểu diễn tác động của
nhữngyếutốnằmngoàinhữngyếutốđầu
vàocótronghàmsảnxuấtnhưsựtiếnbộ
côngnghệ.Vớicùnglượngđầuvàox
,α
0
cànglớnsảnlượngtốiđacóthểđạtđược
sẽcànglớn.Hằngsốα
0
đạidiệnchotham
sốhiệuquảtừcácyếutốđầuvàocốđịnh
X
,α
0
cóthểlớn,α
0
cànglớnthìthuđược
đầuraYcànglớntừcácyếutốđầuvào.
Thamsốα
đolườngđộcogiãncủa
cácyếutốđầuvàobiếnđổicủahàmsản
xuất.Họgiảđịnhrằngnólàmộthằngsốvà
cógiátrịnằmtrongkhoảng(0,1).Độco
giãnđượctínhbằngcôngthứcnhưsau:Độ
cogiãn=(∂Y/dX)*(X
/Y),i=1,2,3,…n.
2.1.2.3.Hàmsốgiớihạnvàhiệuquả
Thuật ngữ“giới hạn”nàyđượcáp
dụngmộtcáchcóýnghĩatrongmỗitrường
hợp, bởi vì nó đặt ra một mức giới hạn
chosựbiếnđộngcủanhữngmẫucóthể
quansátđược.Vớihàmgiớihạn,khoảng
cáchmàmộthộtừmộtđiểmquansátnằm
ở phía dưới hàm giới hạn sản xuất, và
khoảngcáchnằmởphíatrênđườnggiới
hạnchiphícóthểđượcxemlàthướcđo
phầnkémhiệuquảtrongsảnxuất.Dovậy,
hàmgiớihạnđãtrởthànhcôngcụchính
đểướclượngphầnkémhiệuquảtrongsản
xuất. Phương pháp ước lượng khả năng
tốiđa(MLE)cóthểhữuhiệuhơnđểước
lượnggiátrịgiớihạncủacáchàmsốbởi
vìnódựatrênnguyêntắccủanhữngphần
saisố
( )
ε
làkhôngđốixứng.
2.1.2.4.Hàmsốgiớihạnngẫunhiên
(Stochasticfrontier)
Mô hình hàm giới hạn ngẫu nhiên
(còngọilàmôhìnhsaisốtổnghợp):làphần
sai sốđượccấu thành bởihai phần: Phần
đốixứngbiểudiễnsựbiếnđộngngẫunhiên
thuầntúyquanhđườnggiớihạncủacácnhà
sảnxuấtvàảnhhưởngcủasaisốtrongđo
lường,hay“nhiễuthốngkê”;vàphầnsaisố
mộtbênbiểudiễnảnhhưởngcủasựphihiệu
quảtrongmôhìnhgiớihạnngẫunhiên.Hai
phầnnàyđượcgiảđịnhlàđộclậpvớinhau.
Dovậy,môhìnhhàmsảnxuấtgiớihạnngẫu
nhiêncóthểđượcviếtnhưsau:
<
=f(x
)exp(v
–u
) (3)
Hoặc:
Q<
=ln[f(x
)]+(v
–u
)=ln[f(x
)]+e
(4)
Trongđó:v
cóphânphốichuẩnvàđối
xứngbiểudiễnảnhhưởngcủanhữngnhân
tốngẫunhiên.BatteseandCoelli(1988)cho
rằngu
,mứcphihiệuquảcủanhàsảnxuất
isovớihàmgiớihạn,là phầnsaisốmột
đuôivớiexp(-u
),u
≥0,điềukiệnnàyđảm
bảorằngcácquansátphảinằmmộtbêncủa
đườnggiớihạnngẫunhiên.
Cụthểhơn,phầnsaisốcủamôhình
cóthểviếtnhưsau:e
=v
-u
Trong đó, v
, có phân phối
chuẩn với kỳ vọng là 0 và phương sai
)),((
YY
NY
σ
σ
, là phần sai số đối
xứng, biểu diễn tác động thông thường
của những yếu tố ngẫu nhiên và
≥
u
làphầnsaisốmộtđuôicóphânphốinữa
chuẩn
)),((
u
Nu
σ
, biểu diễn phần
phi hiệu quả, được tính từ chênh lệch
giữa(Y
)vớigiátrịtốiđacóthểcócủa
nó(Y’
)đượcchobởihàmgiớihạnngẫu
nhiên,tứclàY

-Y’
.Tuynhiên,ướclượng
kémhiệuquả,u
,nàythườngkhótáchra
đượcnhữngtácđộngngẫunhiên,v
.Theo
Maddala (1977), nếu u được phân phối
nhưgiátrịtuyệtđốicủamộtbiếncóphân
phối nữa chuẩn
),(
u
N
σ
, giá trị trung
bìnhvà phươngsai tổng thể của u, tách
khỏiv,đượcướclượngbởi:
( )
( )
π
σ
u
uE =
(5)
( )
−
=
π
π
σ
u
uVar
(6)

Vớiphânphốichuẩnchotrướccủa
v
vànửachuẩnu
,kỳvọngmứcphihiệu
quảcủatừnghộcụthểu
,e
,chotrướclà:
( )
( )
e
f
u
u E e)
λ
σσ
⋅
= = −
− ⋅
(7)
Trongđó:
,,.
Yu
Y
u
Yu
σσσ
σ
σ
λσσ
σ
+===
,
f(.)và)(.)lầnlượtlàhàmphânphốimật
độchuẩnvàtíchlũychuẩntắcđượcước
tínhtại(
σ
λ
e
).Bêncạnhđó,thamsốtỷsố
phươngsai
σ
λ
u
=
luônnằmtronggiớihạn
(0,1)đượcgiớithiệubởiCorraandBattese
(1997)sẽgiảithíchsaisốchủyếutronghai
phầntácđộngsựbiếnđộngcủasảnlượng
thựctế.Khi
)(,
σσλ
→→
u
,sựbiếnđộng
củasảnlượngthựctếchủyếulàdosựkhác
biệttrongkỹthuậtsảnxuấtcủahộ.Ngược
lại sựbiếnđộngđóchủyếulàdotác
độngcủanhữngyếutốngẫunhiên.
Hiệu quả kỹ thuật được tính theo
côngthứcsau:
(8)
Nếuchúngtathaythếe
bằngv
-u
;
trừv

ởcảhaivếcủaphươngtrình(4)tạo
rahàmsảnxuấtbiênsau:
(9)
Trongđó:(Y
*)làsảnlượngđầura
đãđượcloạibỏyếutốsaisốv
.
2.2.Tổngquantàiliệu
Trongnhiềunămqua,việcnângcao
năng suất và hiệu quả sản xuất lúa gạo
luônlàmụctiêuhàngđầucủangànhnông
nghiệpViệtNam.MôhìnhCĐMLđãđược
triểnkhainhằmtốiưuhóacácyếutốsản
xuấtvàcảithiệnthunhậpchonôngdân.Để
hiểurõhơnvềhiệuquảcủamôhìnhnày,
nhiềunghiêncứuđãđượcthựchiệntrong
vàngoàinước,tậptrungvàocáckhíacạnh
nhưnăngsuất,chiphísảnxuất,lợinhuận,
vàcácyếutốảnhhưởngđếnhiệuquảkỹ
thuậtcủahộ.Nhiềunghiêncứuchothấyhộ
thamgiamôhìnhnàycónăngsuấtvàlợi
nhuậncaohơnsovớihộkhôngthamgia
(Tâmvàcs.,2020;Hàvàcs.,2018).Các
kếtquảnghiêncứuởViệtNamvàquốctế
cũngchỉrarằngviệctốiưuhóacácyếutố
sản xuất nhưphân bón,nước tưới, và áp
dụngcôngnghệmớigiúptăngnăngsuất
lúa(Evenson&Gollin,2003).Tuynhiên,
vẫncònmộtsốhạnchếtrongcácnghiên
cứu hiện tại. Các yếu tố ảnh hưởng đến
hiệu quả kỹ thuật như trình độ học vấn
của nông dân, kinh nghiệm canh tác, sự
hỗtrợtừcáctổchứcnôngnghiệp,vàsự
tiếpcậncôngnghệmớituyđãđượcđềcập
(Byerlee&Janvry,2009;Nam&Phương,
2022), nhưng chưa có nhiều nghiên cứu
tậptrungvàosựkhácbiệtcụthểgiữacác
nhómhộvớimứcđộthamgiavàtiếpcận
môhìnhkhácnhau.Ngoàira,chiphísản
xuấttrongmôhìnhCĐMLcóthểtăngdo
yêucầuđầutưvàocôngnghệvàgiốnglúa
cao cấp (Minh & Lan, 2021), nhưng các
yếutốvềkhảnăngtiếpcậntàichínhvàthị
trườngcủahộchưađượcnghiêncứuđầy
đủ.Khoảngtrốngnghiêncứutồntạiởkhía
cạnhphântíchcụthểvềhiệuquảkỹthuật
đốivớicácnhómhộkhácnhau,đặcbiệtlà
sựkhácbiệtgiữacácquymôvàđiềukiện
kinhtế-xãhội.
III.Phươngphápnghiêncứu
3.1.Môhìnhnghiêncứu
Hàm hiệu quả kỹ thuật của nông
hộ sản xuất lúa trong và ngoài mô hình
CĐMLđượctrìnhbàydướidạng:
LnNANGSUAT = β

+
β
LnLUONGGIONG + β
LnLDGD +
β
LnLDT+β
LnDAM+β

LnLAN+β

LnKALI+β

LnTHUOC+β

LnMM+β

LnNL+ԑ

Trongđó:
NANGSUAT:Biếnphụthuộc–Sản
lượnglúathuhoạchcủahộ(kg/công/vụ).
β

làhệsốcầnđượcướclượngtrong
môhình(i=0,1,2,...7);
ԑ

làsaisốhỗnhợpcủamôhình.
Các biến độc lập đượcdiễn giải ở
Bảng1dướiđây:
Bảng1:Diễngiảicácbiếnđộclậptrongmôhìnhhiệuquảkỹthuật
Biếnsố Diễngiải Kỳ
vọng Cơsởchọnbiến
LUONGGIONG SốlượnggiốnglúamàhộgieosạchovụĐông
Xuân(kg/công/vụ) +/- Tâm&cs(2020)
LDGD
Sốngàylaođộngcủalaođộnggiađìnhcóđộ
tuổitừ16tuổitrởlênđốivớivụĐôngXuân
(ngày/công/vụ)
+
Byerlee&deJanvry
(2009);Nam&Phương
(2022)
LDT SốtiềncônglaođộngthuêchovụĐôngXuân
(triệuđồng/công/vụ) +/- Hà&cs(2018);Minh
&Lan(2021)
DAM Sốlượngđạmnguyênchấtmàhộsửdụngcho
vụĐôngXuân(kg/công/vụ) +/- Evenson&Gollin
(2003)
LAN Sốlượnglânnguyênchấtmàhộsửdụngcho
vụĐôngXuân(kg/công/vụ) +/- Evenson&Gollin
(2003)
KALI Sốlượngkalinguyênchấtmàhộsửdụngcho
vụĐôngXuân(kg/công/vụ) +/- Evenson&Gollin
(2003)
THUOC TổngsốtiềnthuốcmàhộsửdụngchovụĐông
Xuân(triệuđồng/công/vụ) +/- Hồng&Hùng(2019);
Nam&Phương(2022)
MM Giá trị khấu hao máy móc thiết bị trong quá
trìnhsảnxuấtlúacủahộ(triệuđồng/công/vụ) +/- Thirtleetal.(2003)
NL Chiphínguyênnhiênliệusửdụngtrongquá
trìnhsảnxuấtlúacủahộ(triệuđồng/công/vụ) +/- Hà&cs(2018)
Nguồn:Tácgiảtổnghợp,2023
Phương pháp ước lượng khả năng
cao nhất (MLE trong mô hình hiệu quả
kỹthuật)đượcápdụngđểướclượngcác
thamsốcủamôhìnhbiênngẫunhiêncủa
hộ sản xuất lúatrong và ngoài mô hình
CĐML. Kết quả ước lượng cho ta biết
mứcphihiệuquảcủahộsảnxuấtlúatrong
trườnghợpnghiêncứunày.
3.2.Sốliệunghiêncứu
Phương pháp chọn mẫu: Đề tài sử
dụngphươngphápchọnmẫuthuậntiệnvà
phánđoántheohướngdẫncủacánbộđịa
phươngtạiđịabàn,đểđảmbảotínhkhoa
học,tínhchínhxáccủasốliệusơcấp,nghiên
cứuchọnra2huyệncónhiềuhộthamgia
cánhđồngmẫulớnnhiềunhất,đólàhuyện
VĩnhLợivàThịxãGiáRaiđểthuthập.
Số liệu sơ cấp: Cỡ mẫu được xác
địnhthỏamãncỡmẫutốithiểucủacông
thứcSlovinvớin=N/(1+Ne
)(Subong&
Beldia,2005),e=10%vàN=938(tổngsố
hộ tham gia CĐML của tỉnh Bạc Liêu),
N=56.362(tổngsố hộngoài CĐMLcủa
tỉnhBạcLiêu).
ĐốivớitrườnghợptrongCĐMLthì
sốlượnghộđượcchọnkhảosátđượctính
như sau: n=938/(1+938*(0,1)
)= 90 hộ.
Như vậy,với sốtốithiểucầnđược thực
hiệnphỏngvấnlà90hộsảnxuấtlúatrong
môhìnhCĐMLtrênđịabàntỉnhBạcLiêu.