Học thuyết Keynes và
suy thoái kinh tế
Cuộc Đại khủng hoảng (1929-1933) đã
ảnh hưởng sâu sắc tới suy nghĩ của
Keynes về kinh tế học. Trước đó, các nhà
kinh tế cho rằng, mỗi khi có khủng hoảng kinh tế, giá cả và tiền
công sẽ giảm đi; các nhà sản xuất sẽ có động lực đẩy mạnh thuê
mướn lao động và mở rộng sản xuất, nhờ đó nền kinh tế sẽ phục
hồi.
Nhưng Keynes lại quan sát cuộc Đại khủng hoảng và thấy: tiền
công không hề giảm, việc làm cũng không tăng, và sản xuất mãi
không hồi phục nổi. Từ đó, Keynes cho rằng thị trường không
hoàn hảo như các nhà kinh tế học cổ điển nghĩ.
Học thuyết Keynes là hệ thống lý luận kinh tế vĩ mô lấy tác phẩm
Lý thuyết tổng quát về việc làm, lãi suất và tiền tệ (thường được
gọi tắt là Lý thuyết tổng quát) của John Maynard Keynes (1883-
1948) làm trung tâm và lấy nguyên lý cầu hữu hiệu làm nền tảng.
Nguyên lý cầu hữu hiệu khẳng định rằng, lượng cung hàng hóa là
do lượng cầu quyết định. Do đó, vào những thời kỳ suy thoái kinh
tế, nếu tăng lượng cầu đầu tư hàng hóa công cộng (tăng chi tiêu
công cộng), thì sản xuất và việc làm sẽ tăng theo, nhờ đó giúp
cho nền kinh tế ra khỏi thời kỳ suy thoái.
Keynes với kích cầu
Đã trải qua hơn ba thập kỷ kể từ ngày Tổng thống Mỹ Richard
Nixon tuyên bố: “Giờ đây, tất cả chúng ta đều là Keynesian”. Tư
tưởng kích cầu bắt nguồn từ học thuyết Keynes, một lần nữa xuất
hiện như là giải pháp của các chính phủ đưa nền kinh tế vượt
qua khủng hoảng.
Cho đến thời điểm này, cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu đã
kéo dài 24 tháng (kể từ tháng 12-2007). Nguy cơ về một cuộc Đại
khủng hoảng II lại lần nữa có cơ hội bùng phát.
Trong lịch sử, cuộc khủng hoảng kinh tế dài nhất nổ ra giữa
những năm 1970, 1980 và kết thúc trong vòng 16 tháng. Trước
tình hình này, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) đang tìm cách thuyết
phục các nước áp dụng các gói kích cầu cho nền kinh tế thông
qua chi tiêu của chính phủ cỡ khoảng 2% GDP. Không chỉ một
vài nước, mà đồng loạt các nền kinh tế từ mới nổi cho đến phát
triển, trong đó có Việt Nam, đã có kế hoạch kích cầu bằng ngân
sách nhà nước.
Tổng thống mới của Mỹ, Barack Obama dự tính dùng 819 tỉ đô la
để thực hiện kích cầu, khoản kích cầu lớn nhất kể từ sau những
năm 1950, vào việc xây dựng và phát triển hạ tầng như hệ thống
đường cao tốc liên bang, trường học, Internet, công nghệ trong
lĩnh vực năng lượng.
Các nước châu Âu đang lo lắng về nguy cơ thâm hụt ngân sách
trên diện rộng kéo dài sau khủng hoảng nhưng lãnh đạo các
nước trong khu vực đã đi đầu trong vấn đề kích cầu mặc dù hệ
thống phúc lợi xã hội của châu Âu khá tốt và phần nào đã có hiệu
ứng kích cầu.
Tương tự, ở châu Á, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và cả Việt
Nam đều công bố thực hiện các gói kích cầu ở các quy mô khác
nhau. Trung Quốc dự tính chi 586 tỉ đô la để cải thiện cơ sở hạ
tầng như đường sắt, sân bay. Việt Nam cũng có kế hoạch huy
động số tiền tương đương 1-6 tỉ đô la cho nhiệm vụ kích cầu.
“Tình hình rất xấu, một lần nữa tất cả chúng ta lại là Keynesian,
những Keynesian đích thực” Martin Baily, nhà kinh tế trong chính
quyền cũ của Bill Clinton, cho biết. “Trong hoàn cảnh khó khăn
này, chúng ta cần sử dụng bất cứ thứ vũ khí gì mà chúng ta có”.
Và những hệ lụy có thể
Không phải tất cả các nhà hoạch định chính sách trên thế giới
đều ủng hộ lộ trình vượt khủng hoảng đang phổ biến. Bộ trưởng
Tài chính Đức, một trong những nước thận trọng nhất trong việc
sử dụng gói kích cầu, đã chỉ trích Thủ tướng Anh, Gordon Brown
đang theo đuổi “trường phái Keynes đần độn” và lên án ông này
đang “tung hứng với hàng tỉ” rồi để lại hậu quả là nợ của chính
phủ cho thế hệ sau.
Thâm hụt ngân sách là điều khó tránh khỏi ở những nước có kế
hoạch kích cầu trên quy mô lớn. Theo TS. Nguyễn Đức Thành,
Giám đốc Trung tâm nghiên cứu kinh tế và chính sách (CEPR),
nếu Việt Nam thực hiện kích cầu theo đúng kế hoạch đã đề ra,
mức thâm hụt ngân sách có thể lên tới 12%, gây mất cân đối
nghiêm trọng cho nên kinh tế. Các nhà kinh tế trên thế giới cũng
cho rằng thâm hụt ngân sách có thể dẫn tới việc lãi suất tăng,
đầu tư vào các khu vực tư nhân (khu vực có hiệu quả sử dụng
vốn cao, từ đó có thể cải thiện tình hình xã hội) giảm.