Hội chứng rối loạn tiêu hóa (Irritable Bowel Syndrome - IBS hoặc Spastic Colon)

Hội chứng rối loạn tiêu hóa

(Irritable Bowel Syndrome - IBS

hoặc Spastic Colon)

Đây là một hội chứng gây ra bởi sự co thắt không đều của các cơ vòng

trong hệ thống tiêu hóa (Spastic Colon), đưa đến đau bụng và thay đổi vấn

đề đại tiện, chẳng hạn ngày bón ngày tiêu chảy. Đặc điểm của tình trạng này

là, tất cả cơ quan trong hệ thống tiêu hóa đều “có vẻ” lành lặn, không bị

viêm hoặc hư hỏng, “sứt mẻ” như trong trường hợp ung thư, nhiễm trùng,

viêm đỏ v.v. Vì thế, đây không phải là một căn bệnh (not a disease) đưa đến

tử vong mà “chỉ” là một hội chứng (syndrome) tuy khó chịu, nhưng hoàn

toàn không nguy hiểm đến tính mạng (Irritable Bowel Syndrome viết tắc là

IBS).

Ai có thể bị IBS?

Đây là một hội chứng rất thông thường, mà gần như ai cũng có thể bị.

Tuy nhiên, phụ nữ dễ bị hơn quý ông, và người da trắng dễ bị hơn người Á

và Phi Châu. Theo một thống kê đăng tải vào cuối năm 1993, gần 20% công

dân Hoa Kỳ mang những triệu chứng của IBS. Và như thế, trên nước Mỹ,

người ta chi khoảng 8 triệu Mỹ kim hàng năm để định và trị “căn bệnh” khó

chịu này. Vì IBS không gây ra bởi những hư hỏng thể xác của hệ thống tiêu

hóa, người ta tin rằng một số bệnh nhân “yếu đuối” về mặt tinh thần dễ mắc

bệnh này hơn. Người ta cũng nhận thấy những người bị hành hạ về thể xác

cũng như những nạn nhân của xách nhiễu tình dục khi còn bè cũng dễ bị IBS

hơn những người lớn lên trong một hoàn cảnh bình thường. Ngay cả những

biến cố, tai họa xảy ra trong thời thơ ấu cũng có thể đưa đến chứng rối loạn

tiêu hóa.

Triệu chứng của IBS

Hội chứng thường bắt đầu từ lứa tuổi dậy thì hoặc tuổi mới trưởng

thành, kéo dài hơn 3 tháng và tái phát nhiều lần với những cơn đau bụng

kèm theo sự thay đổi về vấn đề đại tiện.

a) Thay đổi vấn đề đại tiện

“Bệnh” phát triển chậm chạp nhưng mỗi ngày một trầm trọng hơn. với

những thay đổi đại tiện rõ ràng hơn. Bệnh nhân không còn đi cầu một cách

đều hòa như xưa nữa. Thay vào đó họ bị hành hạ bởi những cơn đau bụng

song song với những chu kỳ ngày-bón-ngày-tiêu-chảy. Tùy theo từng cá

nhân, họ có thể có khuynh hướng bón nhiều hơn tiêu chảy hoặc ngược lại.

Bệnh nhân IBS với khuynh hướng dễ bị bón có thể chỉ đi đại tiện một

lần trong nhiều ngày đến nhiều tuần lễ, xen vào đó bởi những cơn tiêu chảy

ngắn ngủi. Phân có thể được diễn tả như “cứng như gỗ” hoặc “nhỏ như cọng

rau”, nên bệnh nhân phải uống thuốc sổ hoặc dùng thuốc bơm hậu môn một

cách thường xuyên hơn. Những cơn đau bụng có thể mỗi ngày một nặng

hơn, và bệnh nhân lúc nào cũng cảm thấy buồn cầu. Nhưng khi rặn thì

không ra phân.

Mặt khác, bệnh nhân IBS với khuynh hướng dễ bị tiêu chảy, thường

đi đại tiện nhiều lần trong ngày, tuy nhiên mỗi lần chỉ một ít phân lỏng mà

thôi. Ban đầu bệnh chỉ nhẹ nhàng nhưng lâu dần có thể biến thành những

cơn đau bụng buồn cầu cực kỳ khó chịu và khẩn trương. Bệnh nhân như

người bị “Tào Tháo đuổi”, hậu môn cứ đau quặn từng cơn, nhất là vào sáng

sớm hoặc sau mỗi bữa ăn. Mỗi ngày họ có thể phải đi cầu từ 4 đến 5 lần.

Phân đầu tiên còn thành khuông nhưng trở nên mềm, nhão rồi lỏng hơn sau

mỗi lần đại tiện. Phân đôi lúc pha lẫn với hơi, nên có thể bị “bắn tung tóe”

một cách rất khó chịu. Những cơn đau bụng có thể thuyên giảm đôi chút sau

mỗi lần đại tiện, nhưng chẳng bao lâu bệnh lại tái phát với như cơn đau quặn

từng hồi. Bệnh có thể nặng đến nỗi bệnh nhân không dám đi ra đường vì

phải “ôm” cái nhà cầu “cho chắc ăn”.

b) Đau bụng

Những cơn đau bụng có thể thay đổi tùy theo cá nhân và được diễn tả

như đau sơ sơ, nhè nhẹ, lâm râm, đau quặn từng cơn, nặng bụng, xình bụng,

đau son sót, đau ran rát, đau như “dao cắt”, đau liên tục, đau nhè nhẹ suốt

ngày với từng cơn co thắt thường xuyên. Bệnh nhân thường hay đau bụng

dưới bên tay trái, nhưng họ cũng có thể bị đau ở nhiều chỗ khác nhau. Đau

cùng một lúc, hoặc mỗi ngày đau một chỗ khác nhau. Họ cũng có thể bị đau

toàn bụng chứ không nhất thiết đau ở một vị trí nào nhất định. Trong một vài

trường hợp hiếm hoi, cơn đau có thể lang ra sau lưng.

Một trong những đặc điểm đáng kể là trong một số bệnh nhân, những

cơn đau ở bụng trên bên phải (right upper quadrant) xẩy ra thường xuyên

hơn trong lúc họ đang đi đứng. Cơn đau giảm dần hoặc chuyển xuống bụng

dưới khi họ đi nằm hoặc nằm “chổng mông”. Đây là trường hợp khi hơi bên

trong ruột gìa di chuyển tùy theo tư thế của bệnh nhân. Khi đứng, chất gas

“chạy” lên bụng trên bên trái. Khi nằm hơi sẽ đi xuống dưới hậu môn rồi ra

ngoài. Hơi làm nở giãn thành ruột gìa gây ra đau đớn khó chịu. Vì thế, khi đi

trung tiện (nôm na là đánh rắm) bệnh nhân có thể sẽ thoải mái hơn.

Một số bệnh nhân có thể bị đau hậu môn, với những cơn co thắt cực

kỳ khó chịu. Một điểm khác cực kỳ quan trọng là triệu chứng của IBS gần

như không bao giờ đánh thức bệnh nhân trong khi họ đang ngủ. Nếu trường

hợp này xẩy ra, Quý vị nên đi bác sĩ của mình càng sớm càng tốt.

c) Đầy hơi

Tuy đầy hơi, xình bụng có thể đưa đến những triệu chứng kể trên,

bệnh nhân IBS có thể “chỉ” cảm thấy khó chịu với “cái bụng căng to như cái

trống”. Họ có thể cứ phải ợ hơi liên tục hoặc “đánh rắm” liên miên. Bụng

thường rất thon nhỏ vào buổi sáng khi họ mới thức dậy, rồi trở nên to dần

dần. Bụng dưới cứ lớn dần như người đang có bầu. Ngoài ra, một số bệnh

nhân cũng có thể có những triệu chứng của bệnh đau bao tử, với những cơn

ợ chua, đắng hoặc hôi miệng, buồn nôn, ói mửa v.v.

Vì hội chứng của rối loạn tiêu hóa có thể bị ảnh hưởng trực tiếp từ vấn

đề tâm lý và tinh thần, những triệu chứng kể trên có thể thường xuyên hơn

khi bệnh nhân vì một hoàn cảnh hoặc điều kiện khó khăn nào đó trở nên

buồn phiền, chán nản hoặc u sầu. Ngay cả trong một số phụ nữ, những triệu

chứng của IBS trở nên rõ rệt hơn theo từng chu kỳ kinh nguyệt của họ.

Cách định bệnh

Vì IBS có cùng những triệu chứng của những căn bệnh hiểm nghèo

hơn, đáng kể nhất là các loại ung thư (nhất là ung thư đường ruột), hoặc các

bệnh khác nhau liên quan đến hệ thống tiêu hóa như bệnh đau bao tử, bệnh

nhiễm trùng, viêm đại tràng v.v., bệnh nhân sẽ được đi khám nghiệm qua

nhiều phương thức khác nhau. Tùy theo điều kiện và hoàn cảnh của mỗi cá

nhân, bệnh nhân sẽ trải qua một số thử nghiệm khác nhau.

Sau đây là những điều Quý vị nên biết. Nếu tự nhiên bị biếng ăn, mất

ngủ, bị xuống ký lô, bị nóng sốt, bị đi cầu ra máu, bị mất quá nhiều nước,

hoặc cơ thể trở nên khác thường một cách kỳ lạ vô nguyên cớ, nhất là ở

những người lớn tuổi, có lẽ đây không phải là những triệu chứng của hội

chứng rối loạn tiêu hóa. Những bệnh nhân này, nên đi bác sĩ càng sớm càng

tốt.

Cách chữa trị

Theo định nghĩa, IBS chỉ được mệnh danh một khi những căn bệnh

hiểm nghèo kể trên đã được loại bỏ. Vì thế, trên lý thuyết, nếu một bệnh

nhân IBS bị “bỏ rơi” và không được chữa trị, họ cũng chẳng sao. Trừ khi, vì

“chán đời” họ “mua chai thuốc chuột về nhà uống chơi”.

Sau đây là tóm tắt của một vài phương thức trị bệnh chính:

Thay đổi cách thức ăn uống: Tuy một số thức ăn nước uống có thể

tăng thêm hoặc thuyên giảm những triệu chứng của IBS trong một số bệnh

nhân, điều này khó có thể chứng minh một cách cụ thể. Tiếc thay, một số

bệnh nhân, vì quá sợ hãi, nên có thể nhịn ăn một cách quá đáng, không cần

thiết. Tôi thường chỉ khuyên bệnh nhân IBS nên tránh những thức ăn có thể

gây ra qua nhiều chất gas, chẳng hạn như một số các loại rau quả khác nhau.

Nói một cách tổng quát, họ cũng nên kiêng cữ uống quá nhiều cáfè cũng như

uống sữa. Cả hai thức uống này đều có thể gây ra tiêu chảy hoặc xình bụng,

đầy hơi.

“Ăn nhiều rau, Uống nhiều nước!”. Điều nói thì dễ làm thì khó. Nhất

là nhiều loại rau khác nhau có thể tạo ra nhiều chất gas trong ruột già. Quý

vị nên ăn thử nhiều loại rau khác nhau, để xem cơ thể có thể “tiêu hóa” được

loại nào. Nếu cần nên uống thêm các loại fiber (chất sơ) bày bán trên thị

trường như Metamucil, Konsyl, LA Formula, Citrucel, FiberCon, Benefiber

v.v. Nên tránh nhai kẹo chewing gum, hoặc uống nước ngọt có gas.

Tập thể dục đều đặn có thể giúp cho cơ thể nói chung và hệ thống tiêu

hóa nói riêng được hoặt động một cách đắc lực hơn.

Thuốc men: Tùy theo từng cá nhân, người bác sĩ của Quý vị có thể sẽ

phải chữa trị bằng nhiều loại thuốc men khác nhau. Tuy nhiên trong trường

hợp IBS, thuốc men chỉ nên đóng một vai trò phụ trong việc chữa trị mà

thôi. Nếu dùng chỉ nên dùng khi thật cần, và càng dùng ít chừng nào, càng

tốt chừng nấy.

Tóm lại: Vì hội chứng tiêu hóa là một bệnh “tâm lý” (nhưng không

phải bệnh tâm thần hoặc bệnh điên), sự thành công trong việc chữa trị ảnh

hưởng trực tiếp đến mối tương quan đồng nhất và chặt chẽ giữa bệnh nhân

và bác sĩ. Sự trấn an, khuyến khích và giải thích tỉ mỉ về bệnh lý từ người y

sĩ song song với một số phương thức trị liệu khác nhau thích ứng cho mỗi

một cá nhân sẽ là một trong những điều kiện tiên quyết trong việc chữa trị

bệnh nhân với hội chứng rối loạn tiêu hóa. Vì thế, ngoài “phước chủ, lộc

thầy”, lòng kiên nhẫn và sự cố gắng của bệnh nhân cũng đóng một vai trò

không kém quan trọng. Họ cần phải biết cách “tự chủ” lại cơ thể của họ, và

“bắt” hệ thống tiêu hóa của họ phải “phục tòng” sự điều khiển của họ. (Nói

thì dễ, làm thì khó)

Như viết ở trên, tuy bệnh không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng

“bệnh” rất khó chữa trị. Người y sĩ, hơn bao giờ hết, sẽ phải đóng một vai

trò của một nhà tâm lý học, “dìu dắt” bệnh nhân vượt qua những khó khăn

của cuộc sống, tránh né, đề phòng hoặc hướng dẫn những phương thức thích

ứng với những trường hợp căn thẳng (stressfull situations). Có như thế bệnh

mới có thể thuyên giảm được.

Bs Bùi Xuân Dương