Trong 2 cuốn sách, được xuất bản ở Việt Nam, vào những năm 2005 và 2006 (1), tôi đã nói đến 5 triệu chứng hay là dấu hiệu chính qui và cổ điển, cần được phát hiện và xác định, một cách cụ thể và khách quan, khi chúng ta cưu mang trong tâm tưởng, những « nghi vấn » về Hội chứng Tự Kỷ đang thành hình và xuất diện, nơi một trẻ em, trong khoảng thời gian từ 0 đến 7 tuổi.
1
Ễ
NGUY N văn Thành Lausanne, Th y Sĩ ụ
ệ ượ
Vi c xu t b n ấ ả ở ệ ế t Nam, vào nh ng năm ứ ữ ấ
ầ ượ ị
ưở
ề ộ
0 đ n 7 tu i. Trong 2 cu n sách, đ ố 2005 và 2006 (1), tôi đã nói đ n 5 tri u ch ng hay là d u hi u chính ệ c phát hi n và xác đ nh, m t cách c th và qui và c đi n, c n đ ụ ể ệ ổ ể ộ nghi ng, nh ng « khách quan, khi chúng ta c u mang trong tâm t ữ ộ v nấ » v H i ch ng T K đang thành hình và xu t di n, n i m t ơ ệ ấ tr em, trong kho ng th i gian t ừ ư ự ỷ ờ ứ ả ẻ ế ổ
: Tr em không có ệ
ạ ớ
- D u hi u th nh t là đ i s ng bít kín ẻ i v i nh ng ng ườ ữ ớ
i khác, cùng có ộ ng sinh s ng, th m chí v i bà m đã sinh ra ườ ẹ ậ
- D u hi u th hai n m trong lãnh v c ngôn ng
ấ ờ ố ứ ấ nh ng quan h tác đ ng qua l ữ ệ m t trong môi tr ố ặ mình,
ứ
ệ ắ ấ ế ừ ữ ẹ
ữ : Ngôn ngữ nh ng giai đo n bi bô, b p b , hay là ậ ừ ạ ạ ự ạ ể ứ ử ụ ữ
ằ thi u v ng hoàn toàn, t có nh ng r i l an trong th th c s d ng các lo i đ i danh t ố ọ khác nhau nh anh và tôi… ư
ệ ứ ả ứ ữ
ộ
bùng nổ », trong lãnh h y, làm h i chính ạ ự ủ ố ớ ẻ ữ ạ ộ
l p đi l p l ứ ố ữ ặ ặ ạ », m tộ i
- D u hi u th b n là nh ng hành vi « ơ ồ ộ
ấ cách t ệ đ ng, c h m t chi c máy ghi và phát âm, ế ự ộ
2
- D u hi u th năm là nh ng s thích kỳ d
ấ ở ữ ứ
ng, nh th ư ạ ườ c m t, say mê ắ ướ ẫ
ữ ệ ả ắ ắ
ắ
ữ ớ
ộ ẻ ẻ ệ ặ v i nh ng hi n ng nh sùi b t mép, m t ý th c, ti u ti n trong qu n và ẹ ứ ệ ể ấ ầ
ị, l nhún nh y, quay tròn, đ a 5 ngón tay ve v y tr ư nhìn ng m nh ng h t b i, nh ng tia n ng xuyên qua m t k ạ ụ ữ h , hay là s p x p đ ch i thành hàng…Thêm vào đó, vài tr ế ồ ơ ở em có nh ng c n đ ng kinh nh hay n ng, ơ ộ ữ t ọ ượ ư c n răng vào lu i. ỡ ắ
t kê và trình bày năm tri u ch ng trên đây, tôi luôn luôn
: M i khi li ỗ c tình nh n m nh thêm nh ng tr ng đi m sau đây ố ệ ọ ứ ể ệ ấ ữ ạ
a) V a khi chúng ta khám phá và xác đ nh m t d u hi u đang ơ ẻ
ừ ộ ấ ệ ị
ệ ấ
ệ ầ ằ ả
i h n nh h ệ ớ ỏ ủ ấ ệ ầ
b) Bao lâu t
thành hình và xu t hi n n i tr em, công vi c c n th c thi t c ứ ự kh c, không trì ho n là ậ ứ Can Thi p S m, nh m ch n đ ng ắ ho c gi ớ ạ ả ặ nhi u lãnh v c phát tri n khác. ề ng lan t a c a d u hi u n y, trong ưở ể ự
t c 5 d u hi u ch a đ ấ ệ ấ ả
ở c h i t ư ượ ộ ụ ộ ẻ m t cách đ y đ , ầ ủ ứ trong l a
0 đ n 7 năm - thái đ ổ ế ể ưở
ư ng và phát tri n - t ừ ủ
ử ụ ộ
ặ ệ ộ ng ch a hoàn t ư
ộ ệ ầ ườ
ươ ạ ủ c đ ngh và c n đ ị ượ ề ổ ầ ượ ữ ụ
ơ ự ỷ » đ ữ ư ữ ụ
khách quan và chính xác, cũng nh khi tr em còn ộ tu i tăng tr « khoa h cọ » c a chúng ta là khiêm cung và dè d t. Chúng ta H i Ch ng T không s d ng m t cách v i vàng nhãn hi u « ự ứ t ti n trình Kỷ », bao lâu h th n kinh trung ấ ế iố ng dây liên l c c a mình. Thay vào đó, myêlin-hóa các đ l c tr nên nói « có nguy c T K ở thông d ng, trong nh ng trao đ i thông tin gi a các bác sĩ và chuyên viên, cũng nh gi a giáo viên và ph huynh c a h c ủ ọ sinh.
ấ ậ
c) Ngoài ra, đ i v i cha m đ n tham v n, nh ng nh n đ nh c a ủ ố ớ chúng ta v nguy c T K n i đ a con c a h , có th gây ra ề ặ ả ng hoang mang, kh c kho i, lo s và m c c m nhi u n t
ẹ ế ơ ự ỷ ơ ứ ị ể
ữ ủ ọ ợ ề ấ ượ ắ ả
3
ư ề ị
ế ụ ể ữ
d)
ọ i l t i… n u chúng ta không trình bày nh ng tin t c khoa h c ứ ữ ộ ỗ ng ờ ướ đ n s và c th , cũng nh đ ngh thêm i h nh ng l ơ ơ ữ trong d n, hay là nh ng cách làm thu c kh năng và ở ả ẫ t m ho t đ ng th ạ ộ ầ ộ ng ngày c a h . ủ ọ ườ
ẳ ộ ứ
ấ
ọ
ấ
càng ngày càng đ ạ ệ
ế Ươ
thuy t ả ạ
i thích n y, th ng đ ả ng, còn mang tên là Não B . Ngoài ra, m t s tác gi ộ ủ ế v nh ng quan h l nh nh t, vô c m c a ệ ạ ượ ả
ề ữ ầ ươ ườ ộ ổ
ườ ầ
ệ ầ
ộ ỏ ề Nguyên Nhân c a H i M t cách đ c bi t, khi câu h i v ủ ệ ặ ự ỷ đ c nêu lên, chúng ta c n kh ng đ nh, m t Ch ng T K ộ ầ ị ượ trong vòng nghiên cách rõ ràng và d t khoát là v n đ đang ứ ở ề ượ c c u khoa h c. M t trong nh ng y u t ế ố ữ ộ ứ đ xu t, trong lãnh v c y khoa, là nh ng r i lo n, tr c tr , ở ắ ữ ự ố ề trong ti n trình tăng tr ng và phát tri n c a H Th n Kinh ầ ể ủ ưở Trung ộ ố đã đ a ra gi ả ư ữ c nêu lên vào nh ng cha m . L i gi ẹ ố ng m t cách tr m tr ng cho bao năm 1950, đã gây t n th ọ ầ ng ti p c n v n nhiêu t ng l p cha me. May thay, đ ấ ng h ế ậ ướ ớ i, trong các công đ nh v y, d n d n m t hi u năng và tàn l ụ ấ ề ư ậ ầ trình nghiên c u ngày nay. ứ
ằ
ẻ ầ ẽ ầ ượ
trên đ ọ ừ ượ ề ứ ổ ở ệ ữ ả ớ
Nh m phát huy tinh th n và l i nhìn Khoa H c v a đ ấ c đ xu t, ố ầ ổ i thi u nh ng tin t c b sung, đ i bài chia s n y s l n l t gi ữ ớ ườ ng m i và có kh năng soi sáng, cho nh ng ai luôn luôn tìm ki m.ế
ự ỷ ứ ế ế ề ộ
Khi nói đ n H i Ch ng T K , chúng ta c n l u tâm đ n nhi u đ c ặ đi m quan tr ng đang có m t v i nhau, cùng m t lúc : ầ ư ộ ặ ớ ể ọ
- Th nh t, H i Ch ng T K bao g m nhi u tri u ch ng khác ắ c nh c
ộ ứ ấ ứ ề
ệ ng đ ườ ứ ượ ứ ệ
nhau. Trên đây, tôi đã li lui nh c t ự ỷ ồ t kê 5 tri u ch ng, th ệ i, trong các tác ph m chuyên môn. ẩ ắ ớ
ứ ộ ộ
- Th hai, T K không ph i là m t H i ch ng đ n thu n và ầ i Y Khoa ơ c gi ứ duy nh t. Th theo tác ph m DMS-4 (2), đ ượ ự ỷ ể ả ẩ ấ ớ
4
ọ ế ệ ự ỷ ượ ọ
ố ạ ể c g i là ỏ » (Pervasive Developmental
ể ạ ợ ồ ầ
ư ấ ệ c nhi u bác sĩ chuyên môn phát hi n, ượ ọ
ầ nhi u th i đi m khác nhau, n i tr em t 0 đ n 8 tu i. Hoa Kỳ ch n làm tài li u qui chi u, T K còn đ « R i Lo n Phát Tri n Lan T a ạ ố ạ ầ Disorders, PDD). Hay là r i lo n nan qu t, r i lo n c u ố ạ ộ ố v ng (spectrum disorders). Nói cách khác, đó là m t R i ồ lo n qu n th hay là h p th , bao g m 5 th lo i khác ể ể ạ ứ ộ nhau, tùy theo giai đo n xu t hi n, cũng nh tùy vào m c đ ạ tr m tr ng khác nhau, đ ờ ở ệ ề ơ ẻ ừ ề ể ế ổ
ứ ẩ
c gom góp l ổ ể - Th ba, cũng trong tác ph m DMS-4, năm tri u ch ng c đi n, ệ i thành 3 tri u ệ ạ ượ
nh tôi đã trình bày trên đây, đ : ch ng đ c hi u và chính qui ệ ặ ứ ư ứ
• Tri u ch ng th nh t n m trong lãnh v c Quan H Xã ứ ấ ằ ứ ự ệ
ứ ự ữ ệ H i,ộ ệ
ằ ệ
ả • Tri u ch ng th hai n m trong lãnh v c Ngôn Ng . Ph i ng ti n Thông Đ t, có m c đích và ý ạ ố ứ ươ ả ụ ờ ắ ễ
chăng đây là ph nghĩa là Di n T Chính Mình và đ ng th i l ng nghe, tìm ? hi u quan đi m c a k khác ể
• Tri u ch ng th ba n m trong lãnh v c Hành vi và S ự ứ ứ ở ủ ẻ ằ
ể ệ Thích.
c g i là T K C u V ng (Spectrum ứ ố ự ỷ ầ ứ ộ
- Th b n, H i Ch ng đ autism), trong DMS-4, bao g m 5 th lo i khác nhau ồ : ượ ọ ồ ể ạ
• R i lo n Asperger, còn đ
5
- Th ứ năm, H i ch ng T K là m t lo i R i Lo n,
ộ ứ ạ ở
ộ ộ ự ỷ ộ ế ề vào nhi u lãnh v c sinh ự ỏ ừ
ờ ố ủ
ệ ơ ả ư ả
ạ ạ ầ ườ ị ữ ệ
ấ ả ề ậ ạ
các d u hi u c b n, cũng nh khi đ ể ạ ơ ề i hai chi u ơ ẻ ề ưở ng tác đ ng qua l ộ ồ ả ạ
ạ ố giai đo n thu c cùng m t ti n trình lan t a, t ho t n y sang qua nh ng lãnh v c khác, trong đ i s ng c a con ự ữ ng ề i. Do đó, khi mô t ấ ngh nh ng th th c can thi p n i tr em, chúng ta không th ể ứ t c 5 lo i sinh ho t c không đ c p, m t cách đ ng đ u, t ộ b n khác nhau, nh ng có nh h ư ả trên nhau (3) :
• 1) Lo i sinh ho t th nh t là:
Nh n th c giác quan và Tâm
(Input), ọ ậ ứ ấ ử ứ ộ
ư
ổ
ậ C a Vào c a N i Tâm ủ T duy, : Xúc đ ngộ , ữ ệ ạ
• C 3 sinh ho t
: Ngôn ng trao đ i và giao ti p, ế : Quan h tác đ ng qua l i trong ộ (Output). C a Ra ạ ộ còn g i là • 2) Lo i sinh ho t th hai là: ứ ạ • 3) Lo i sinh ho t th ba là ứ ạ • 4) Lo i sinh ho t th b n là ứ ố ạ • 5) Lo i sinh ho t th năm là ư ạ ộ , còn g i là đ i s ng xã h i ạ V n Đ ng, ạ ạ ạ ạ ờ ố ử ọ
ư
ế, chuy n hóa (Processing) c a N i tâm. ữ ộ ủ ể
i gi ế
ấ
gi a – T duy, Xúc đ ng và Ngôn ng - thu c ộ ả ộ ạ ở ữ v Ti n trình bi n ch ề ế ế i thích bình dân, Processing trong ti ng Anh có Theo l ả ố nghĩa là “kho n u”, chuy n bi n nh ng v t li u góp nh t t ặ ừ ữ ế môi tr ể ng, thành c a ăn nuôi s ng con ng ậ ệ i. ườ ườ ủ ố
• Tôi đã đ nh v trí lo i sinh ho t «
i ị ị ộ
t ử ạ », ở ạ Quan H tác đ ng qua l ệ ặ i C a Vào, Quan H cũng ph i có m t ệ ả
ộ ả ả
ẩ Nói khác đi, Quan Hệ ứ
ả ng hay là gi m ạ ả
ườ ạ ạ
ộ ị ầ ệ ớ ặ ả
ữ ễ ộ
ạ C a Ra. Tuy nhiên, ở ạ ử và đ m nhi m m t vai trò r t quan tr ng, kh dĩ nâng cao ệ ọ ấ ph m ch t c a Nh n th c Giác Quan. ấ ủ ậ cũng là m t lo i kích thích có kh năng tăng c ộ h giá tr c a các lo i kích thích khác. Ch ng h n, khi có ị ủ ạ ẳ t v i m t v th y, ph i chăng tôi s n nh ng c m tình đ c bi ẵ ả ữ sàng thu hóa nh ng bài d y c a v y m t cách d dàng và mau ạ ủ ị ấ chóng h nơ ?
ộ ố ư ậ i nhìn bao quát và toàn di n nh v y, ệ
ả ể
ề ứ ỉ ậ ự ủ ế ặ
ữ ầ
Thay vi tri n khai m t l ể hay là giáo viên, ch t p trung kh năng chú ý và th nhi u tác gi ả ụ ư th c tác đ ng vào 1 ho c 2 lãnh v c ch y u mà thôi, ví d nh ộ quá đ cao lãnh v c ngôn ng và không đánh giá đúng t m nh ng ữ lãnh v c khác nh Xúc đ ng và Giác quan... ề ự ự ư ộ
6
ệ ậ ợ ư ậ ề
ả ộ ộ ứ ứ ắ
ố ợ ẻ
ặ ạ đ ng, nh keo v t, đ ư ệ ả ọ ặ ự ộ ộ
hay là m t đôi câu, m t cách máy móc t ị ộ ở
ệ ớ ườ
ừ
ế ẻ
ế ng, n u sau đó, tr em càng ngày càng c ọ ắ ứ ệ
» nh v y, khi tìm cách hóa gi ả i Vì lý do « siêu ý đ nh và siêu chú ý ị i, cho m t tri u ch ng, chúng ta vô tình t o ra đi u ki n thu n l ệ ạ m t tri u ch ng phó s n khác xu t hi n và khó kh c ph c h n. Cho ấ ệ ụ ơ i m t đôi i gì, khi tr em su t ngày ph i h c l p đi l p l nên, ích l ộ ể t ẹ ộ ừ ằ r i sau đó tr nên b đ ng và ù lì hoàn toàn trong các tác phong h ng ồ ng gia i l n thu c môi tr ngày, xuyên qua m i quan h v i ng ộ ườ ớ ọ ộ i gì, khi chúng ta tìm cách c ch ho c tr ng ph t m t đình ? Ích l ạ ặ ứ ợ ố hành vi kỳ d và l th ạ ườ ị th trong m t n p s ng bít kín và c t đ t m i quan h xã h i v i ộ ớ ủ ộ ế ố m i ng ọ ườ ? i
ổ ủ
t trình ẩ ế
ữ ằ ấ ả ộ
ư ạ ẻ
ầ ». M t lo t bài chia s khác s t ệ ế ạ
ươ
ộ ộ
Trong khuôn kh c a bài chia s n y, nh m b túc nh ng gì còn ẻ ầ ổ ữ c xu t b n, tôi s l n l thi u sót, trong 2 tác ph m đã đ ượ ẽ ầ ượ bày nh ng nét đ c tr ng, thu c m i H i Ch ng c a « ủ T Kự ỷ ứ ặ ỗ ộ t V ng C u ề ữ bàn v nh ng ồ ẽ ừ ừ ộ t y u, khi chúng ta xây d ng nh ng k ho ch tác đi u ki n thi ự ữ ế ế ề ng trình can thi p s m. M t cách đ c đ ng, trong nh ng ch ặ ệ ớ ữ ộ ở Ử C A t, tôi s nh n m nh th th c can thi p và tác đ ng bi ệ ể ứ ạ ấ ẽ ệ VÀO.
T Kự ỷ » (Autism) đã đ
ượ ầ ầ
i Th y Sĩ (1857-1939) s d ng l n đ u tiên, đ mô t ử ụ ệ c Bác Sĩ Eugen BLEULER, ả ệ tri u ể ệ ơ t n i ụ ỗ ậ ấ ủ ầ
Danh x ng «ư ng ch ng n i b t nh t c a ch ng b nh Tâm Th n Phân Li ứ i l n (Schizophrenia). ng ườ ứ ườ ớ
ườ
i danh x ng n y, đ mô t ầ ể ứ
ư ơ ẻ ờ
ề
ổ ế ế ệ ứ ộ ộ
i M g c Áo, đã m n ượ Vào năm 1943, Bác Sĩ Leo KANNER, ng ỹ ố c quan sát và H i Ch ng T K , đ l ự ỷ ượ ạ ả ộ ừ phát hi n n i 11 tr em, gi a 2 đ n 8 tu i, trong su t th i gian t ố ế ữ 1938 đ n 1943 (4). Trong nh ng năm k ti p, nhi u bác sĩ khác đã ữ ứ phát hi n nhi u h i ch ng m i, có liên h ít nhi u v i H i Ch ng ớ T K n i tr em, do Leo Kanner đã khám phá l n đ u tiên. ệ ế ề ệ ự ỷ ơ ẻ ề ầ ớ ầ
7
ả ố ế ạ ớ
ồ ẫ ố ộ
ộ
ặ ộ ứ ộ ọ
ị ồ ể ạ ỏ
i. ồ ạ
ạ ừ ữ ứ ặ
ữ ộ ầ ằ
ả
ứ ị ạ ư ậ
t c 5 H i Ch ng i v i nhau t M u s chung, kh dĩ n i k t l ứ ấ ả ộ c g i là thu c T K C u V ng, bao g m 3 lo i tri u ch ng đ ượ ọ ứ ệ ạ ồ ự ỷ ầ ệ ». N u m t trong ba thi u v ng, không « Chính Qui và Đ c Hi u ắ ế ế ự c xác đ nh m t cách khách quan và khoa h c, H i Ch ng T đ ượ ẽ K C u V ng , còn mang tên là R i Lo n Phát tri n Lan T a, s ố ỷ ầ không có lý do t n t Nh ng d u hi u khác còn l i, ngo i tr 3 Tri u Ch ng Đ c Hi u ệ ệ ấ ệ ạ và Chính Qui, ch t o nên nh ng nét khác bi ứ t gi a 5 H i Ch ng ệ ỉ ạ ộ ữ ph thu c n y, chúng ta v i nhau. Nh m xác đ nh nh ng y u t ế ố ụ ữ ị ớ c n kh o sát và khám phá th i đi m xu t hi n, m c đ tr m ứ ộ ầ ầ ấ ể ờ ẹ ủ tr ng, cũng nh vai trò nh n th c b h n ch và quá thu h p c a ọ các giác quan khác nhau, có m t trong các R i Lo n n y. ệ ế ố ầ ạ ặ
ệ ứ ứ ấ : Nh ng r i lo n trong quan h t ữ ạ ố
ườ
i l n và các tr em cùng l a tu i. Tri u Ch ng th nh t gi a tr em và các thành viên khác thu c môi tr ữ h i, g m có nh ng ng ộ ườ ớ ng tác ệ ươ ng gia đình và xã ứ ẻ ồ ộ ẻ ữ ổ
• Các em thu h p hay là đóng kín mình, trong vũ tr hoàn toàn ụ
ẹ c a mình, riêng t ư ủ
ộ ệ ắ
ặ ớ ẻ
ậ ẹ ườ i hai chi u, v i ng ề ổ
ứ ị
•
ư : « cúc cù, tr n tìmố
ậ ậ ượ
ả ườ ể ố ơ ơ i khác không đ ư
ả c nhìn nh n và đón nh n nh m t ch ẻ ề ệ
ng ngày. Trái l ụ
ạ ng ti n, đ ệ ươ
ẹ ẫ
ệ
ộ , v i nh ng tr em ữ ọ ẻ
ả
ụ ể ạ ộ ụ ả
ữ ẫ ạ i đ i di n. • Các em không tìm cách t o quan h g n bó, hay là tác đ ng qua ạ l i l n chung quanh, ho c v i tr em khác ớ ạ ườ ớ ặ ớ cùng l a tu i. Th m chí v i ng i m sinh ra mình, ho c v i ớ anh ch em sinh đôi, các em cũng không tham gia ho c kh i ở ặ đ ng các trò ch i đ n gi n nh »… ộ ủ Ng ư ộ th gi ng nh mình, có kh năng chia s ni m vui và n i bu n, ồ ỗ ờ ố cùng bao nhiêu kinh nghi m và c m nghi m, trong đ i s ng ệ ả c đ i x nh là m t d ng c i, h ch đ th ộ ụ ườ ọ ỉ ượ ố ử ư ụ c các em dùng, đ thâu đ t m t m c ho c ph ộ ể ượ ặ ạ c u ng đích. Ví d tr em ch c m tay m , d n m đi l y n ấ ướ ố ỉ ầ ẹ ụ ẻ i nói hay c ch , đ di n t cho mình, thay vì dùng l nhu c u và ầ ử ỉ ể ễ ả ờ ầ nguy n v ng. S ki n n y có th đ c ch p nh n m t ph n ậ ấ ầ ự ệ ể ượ t nói. Trong th c t nào, khi tr em không bi ẻ ự ế ớ ế có kh năng nói, phát âm và đ c ch …ngôn ng v n không ữ ọ ễ ả ý i, di n t ph i là m t d ng c đ t o quan h trao đ i qua l ổ ệ đ nh c a mình và tìm hi u nhu c u c a ng ệ ườ ố ầ ủ ể ị ủ
8
ộ ọ t kê m t s d u hi u quan tr ng ệ ệ ọ
ộ ố ấ i nhìn tr c di n m t nhìn m t, ắ ệ
• M t cách v n g n, tôi xin li ắ khác như : - không có l ệ
ố t ng ự và quen, m c dù tu i đ i đã i l ườ ạ ắ ổ ờ ặ
i v i ng ế t m m c ỉ ườ ớ ườ i
ư
c b n bè, đ làm nh , làm ướ ạ ư ể
- không phân bi v t quá m t năm, ộ ượ - chung quanh 3-4 tháng, không bi thân, nh bà m c a mình, ẹ ủ - không tìm cách b t ch ắ gi ng, làm v i… ớ ố
c li t kê, b n đ ng tác ố ệ ộ
ậ ả
ừ ượ ộ i v i ng ọ ấ ơ ả ườ ớ ườ
ố ớ ấ ả ọ ừ
ả ắ ầ ượ ạ ọ ầ
Chính vì nh ng lý do v a đ Nh n và T ch i quan h gi a ng ố ệ ữ r t khó h c và khó làm, đ i v i t t c m i ng ấ ọ m t ai. Cho nên 4 bài h c n y ph i b t đ u đ ộ khi v a l tr em, T K hay Không T K , t ẻ « Xin, Cho, ữ ừ ố », m t cách thanh th n, hài hòa, trong lãnh v c ự ư i, là b n bài h c r t c b n, nh ng i, không tr sót ườ ỗ c d y, v i m i ớ t lòng m . ẹ ự ỷ ừ ừ ọ ự ỷ
: Nh ng r i lo n trong lãnh v c di n t ệ ứ ễ ả ữ ự ố
Tri u ch ng th hai ứ và thông đ t s thích, ý đ nh và nhu c u c a mình. ị ạ ở ạ ầ ủ
, đ c nhi u ch ừ ọ ề ả
• M c dù có kh năng phát âm, l p l ặ ặ ạ ho c nhi u câu, tr em không bi ế ề ặ v i m t ng ộ ớ
ữ t trao đ i, chuy n trò qua l i các t ổ ệ ạ i
ng hay l n l n hai đ i danh t ngôi ẻ i th hai, ứ ườ • Khi phát bi u, tr em th ẻ ể ườ ẫ ộ ạ ừ
th nh t và ngôi th hai, tôi và m y… ứ
• L p l ư ộ ậ
ữ ậ ắ
ứ ấ ầ i nh m t chi c máy phát âm, th m chí nh ng câu khá ặ ạ ẻ ờ i t c kh c, sau khi ghi nh n, hay là sau ả ộ
b , nh trong các trò ế dài. Tr em ho c l p l ặ ặ ạ ứ m t th i gian cách kho ng, ả ả ộ ư ặ
• Không có kh năng hình dung ho c gi ờ
ơ ấ
hình t ử ệ ngượ », nh v y tay chào ư ẫ
• Không dùng ngôn ng có l
ch i n u ăn và m i nhau ăn… • Không dùng nh ng c đi u « ữ t, lúc ra đi, t m bi ạ ệ
ữ
ể ể ả ờ ạ ị
i nh c đi u, nét i, hay là không l ư ử ệ ờ m t… đ di n t i khác v ý đ nh , thông đ t, trao đ i v i ng ề ườ ặ c a mình, hay là tìm hi u nhu c u c a k khác. ể ủ ổ ớ ầ ủ ẻ
9
• Không nhìn theo h
ướ
t đ ng t ỉ ộ ậ ng ngón tay, khi m đ a tay ch m t v t ẹ ư ỉ ộ ồ xa đ a tay ch m t đ ư ế ứ ừ
d ng. Tr em cũng không bi ụ ẻ ch i mong mu n. ố ơ
ả
ị ầ ữ ệ ươ ạ ổ ộ
• Nói cách chung, ngôn ng , m c dù có m t, không ph i là m t ộ ặ ặ ng ti n nh m t o ra nh p c u trao đ i, n i d ng c , m t ph ố ằ ụ ụ k t và đ ng c m v i k khác. ớ ẻ ả ồ ế
ứ : Nh ng r i lo n trong th th c ti p c n các ữ ố
ể ứ ế ậ ng ngày. Tri u ch ng th ba ứ ệ s v t và các s c , có m t trong cu c s ng th ự ậ ạ ộ ố ự ố ườ ặ
ọ ệ
ữ ộ ố i, trong cu c s ng ứ ượ ầ ễ
• Thay vì ti p c n t ng đ ch i, theo ch c năng t
Nh m minh h a tri u ch ng n y, tôi b t đ u nêu lên nh ng s ki n ự ệ ằ c di n đi di n l c th và khách quan, đ ụ ể ng ngày c a tr em có nguy c T K th ườ ắ ầ ễ ạ ơ ự ỷ : ủ ẻ
ự ồ ơ
ứ ể ẽ i đ ng tr c… ạ ẩ ớ ằ ế ậ ừ ụ ư ư
ướ ữ
ớ ể ẻ ộ
ừ ẻ ả ạ
ớ công ẻ
ữ ắ
ạ ở » nh ng đ v t và đ ch i c a mình. ườ ấ i c t ẻ
ủ nhiên c a mình, ví d nh ngòi bút chì dùng đ v , trái banh dùng đ ném ể ra xa hay là đ a chân đ y m nh t ỉ tr em ch ẻ ồ ơ ủ x p thành hàng v i nhau, k sát nhau, nh ng đ ch i c a ề ế mình. Tr em có th làm nh v y, m t cách say mê su t ngày. ư ậ ố ộ i, đi quanh đó đây hay là làm m t Tho ng ho t, tr em d ng l ạ i tr lui v i « đ ng tác khác… Nh ng sau đó, tr em l ư ộ trình s p x p thành hàng ồ ơ ủ ồ ậ ế Tr em s bùng n , la hét, t c gi n, b c b i, khi có ng ứ ổ l y đi, d i ch , hay là thay đ i th t ổ ấ ự ộ ậ . ứ ự ẽ ờ ỗ
ẻ ươ ng ữ
c báo tr ư ư bám sát, bám ch t vào nh ng ch ặ ch c, ỏ ổ
c hay ượ ẩ
ổ ứ trong các sinh ho tạ ượ ậ ấ ả c chu n b , trong các n n p và qui lu t b t di b t d ch ọ ướ ấ ị ầ ị ơ ẻ ẽ ạ ơ
ủ ả ứ ổ ộ ữ ố ố ộ
, nghi th c, cách t trình, th t ứ h ng ngày. M t vài thay đ i nho nh không đ ộ ằ là đ ề ế y, s t o nên n i tr em, nh ng c n kh ng ho ng tr m tr ng, ữ ấ nh ng cu c bùng n r n ràng, nh ng ph n ng ch ng đ i gay ữ g t.ắ
10
• Hình dung m t c nh t
ắ ộ ả ặ ở
ng s p xãy ra ho c đang có m t ặ ượ ữ ộ ơ
ộ ứ
ạ ấ ượ
t c nh ng sinh ho t y hoàn toàn v ế ủ bả ộ, hay là tìm hi u ể ý ngượ c a m t b c tranh, m t câu ộ t ra ngoài ơ ự t c a m t tr em có nguy c T ộ ẻ ể
m t n i khác, thao tác nh ng trò ch i ơ gi ừ ượ và hình t ng nghĩa tr u t ủ chuy n… t ấ ả ữ ệ kh năng ti p thu và hi u bi ế ả K .ỷ
ấ
ạ ự ệ ấ ỉ ố
ệ ạ ẹ ặ
: Tr em có H i ộ ẻ đây và i, ệ ạ ở i, hay là nh ng gì s p ắ ữ ng lai g n và xa, đ i v i các em, là nh ng gì không ố ớ ữ ầ
T t c ba lo i s ki n y cho chúng ta th y rõ ấ ả Ch ng T K ch s ng h n h p trong giây phút hi n t ự ỷ ạ ứ bây gi . Nh ng gì không có m t trong hi n t ữ ờ xãy ra trong t hi n h u, là s không. ươ ố ệ ữ
ặ ớ ọ ả
ị ồ ả
ị ầ ủ ọ ở ừ ữ
ể ể Ọ ầ ữ ư ậ ọ Ệ ộ ờ Ấ
Ậ ủ ư ẻ ọ Ả Ậ
Cho nên, đ t mình vào v trí c a k khác, đ ng c m v i h , tìm ủ ẻ hi u ý đ nh và nhu c u c a h , là nh ng kh năng mà các em không nh ng giây th H C và T P LUY N. S dĩ nh v y, vì các em t ấ phút đ u tiên c a cu c đ i, đã không h c TH Y nh k khác th y, ư ẻ h c NGHE nh k khác nghe, h c C M XÚC và TI P C N v i ớ Ế ọ LÀN DA, nh k khác, v i k khác và nh k khác. ớ ẻ ư ẻ ờ ẻ
ơ ơ ắ ọ
Ử ắ
Nói cách khác m t cách đ n s và v n g n, không h c s d ng ọ ử ụ ộ ể C A VÀO làm b ng m t, tai và làn da, làm sao chúng ta có th đi ằ vào N i Tâm và phát huy N i Tâm ? ộ ộ
ạ
C a Vào, t ư ầ ủ
ề ị
ấ ệ ở ử ọ ẹ ứ ủ ế ắ
ừ ừ có ế ờ
Trong lăng kính y, Can Thi p S m, nh sau này tôi s nh n m nh, ấ ẽ ệ ớ nh ng ngày đ u tiên c a cu c đ i. Ph i là can thi p ả ừ ữ ộ ờ chăng đó là bài h c mà thú v t đang đ ngh cho loài ng ườ : Ch ngẳ i ậ h n con mèo m , t c kh c sau khi sinh con, đã li m da c a con, ạ li m m t c a con, li m tai c a con…Nh đó, con mèo con t t ế ủ kh năng th y, nghe và c m xúc, gi ng nh con mèo m (4). ả ắ ủ ấ ư ẹ ả ố
11
ộ ứ
ừ ẻ ộ ồ
ượ ệ
c nói t i tr ớ ướ ấ ữ ặ ữ ệ ẻ ệ
ệ H i Ch ng Asperger do chính Bác sĩ Hans ASPERGER phát hi n vào năm 1944, khi quan sát m t nhóm g m có 4 tr em t 6 đ n 11 ế tu i.ổ c đây, trong Ngoài 3 tri u ch ng đ c hi u, nh đã đ ư R i Lo n T K , nh ng tr em n y có thêm nh ng d u hi u riêng ầ bi ứ ự ỷ : ạ t sau đây ố ệ
• G n nh m i tr em mang H i Ch ng Asperger đ u bi
t nói. ứ
ề ọ ạ ầ
ẻ ầ ố ộ c phát hi n r t s m, khi tr ệ ấ ớ
ớ
ộ ấ
ế ộ ư ọ ẻ S ng gi a các tr em khác, các em lo i n y cũng h c nói. ẻ ữ • H i Ch ng T K đ c hi u đ ệ ượ ự ỷ ặ ứ ơ ổ ệ ả đ u tiên, sau ngày sinh. Trái l ầ ữ
ầ ễ ầ ứ ệ
ị
ữ
ự ỷ ặ
ẻ ẻ ậ
em lên 2-3 tu i hay là s m h n. Ngày nay, các nhà chuyên môn ệ v lo i tr em n y, đã có kh năng phát hi n m t vài d u hi u ề ạ ẻ i báo đ ng, vào nh ng tu n l ạ ộ v i nh ng tr em mang H i Ch ng Asperger, công vi c phát ộ ẻ ữ ớ hi n ch có th b t đ u, sau khi tr em lên 2 tu i. Trong r t ấ ổ ể ắ ầ ỉ ệ ẻ ng h p, k t qu ch đ nhi u tr ứ c xác đ nh m t cách d t ề ộ ả ỉ ượ ế ợ ườ đi m và rõ ràng, gi a 7 và 8 tu i. ổ ể ứ ộ ố ớ ệ ể ộ ệ ệ ỉ ố ủ ườ
ệ t là IQ - th ứ t t ế ắ ộ ớ ẻ ạ
• M t s l n tr em mang H i Ch ng T K đ c hi u cũng ộ thu c di n tr em ch m phát tri n trí tu . Ch s c a Th ng s Trí tu - Intellectual quotient, vi ố 50-60. Trái l minh thu c lo i trung bình và trên trung bình. IQ c a m t vài tr em v
ủ ộ
t ch s 120-130. ươ ng ở ướ i d i, v i tr em mang H i Ch ng Asperger, trí thông ạ ỉ ố ộ ượ ẻ
có m t ý ni m v IQ, tôi xin nêu ra ph ộ ả ệ ề ộ ươ ng
Nh m giúp đ c gi ằ trình :
12
ẫ ẻ ớ ố ữ và có khả
ẻ ậ ủ
ạ ầ ế ữ ứ ườ ể
ể ữ ể
ữ
ổ ớ ọ ộ ả
ề ạ ạ
• Xét v s l
ệ ề
ề ố ượ ứ ộ
ạ ộ năng trao đ i, ti p xúc. Tuy nhiên lý lu n c a các tr em thu c ổ ẻ lo i n y có nh ng hình th c r m rà, vòng vo và khó hi u. Tr em có th dùng ngôn ng , đ trao đ i v i ng i khác, xuyên ườ i, tr em không có qua nh ng hình th c đ n s , v n g n. Trái l ẻ ạ ứ ơ ơ ắ kh năng ch đ ng và đi u đ ng m t cách thích h p, nh ng ữ ợ ủ ộ ề ộ i, v i nhi u công đo n ti n t quan h tác đ ng qua l i và đòi ế ớ ớ ộ h i nhi u lý lu n sáng t o… ạ ậ ỏ ng, trong 4 tr em mang H i Ch ng Asperger, ẻ trung bình có 3 trai và 1 gái.
ộ
ể ộ
i Áo, có tên là Andreas RETT, và ít i Th y đi n có tên là Bengt HAGBERG, ệ , nh ng tri u ườ ẻ ữ ộ ữ ữ
Vào năm 1960, m t bác sĩ, ng ườ lâu sau đó, m t bác sĩ ng ụ đã phát hi n, n i nh ng tr em thu c phái n mà thôi ơ : ch ng nh sau ệ ư ứ
ộ ậ ế ữ
ị ẹ ố ợ ắ ứ ẻ
ể
ạ
ữ ầ ầ
ừ
• Thi u ph i h p và hòa nh p, trong nh ng v n đ ng và c đ ng, ử ộ tay chân co qu p, cong qu o, cho nên tr em khi đi đ ng, di chuy n, d té ngã, v p váp, m t quân bình. ễ ấ ấ • Trí thông minh h n h p, ẹ • Ngôn ng nghèo nàn và thoái hóa d n d n, • T 0 đ n 6 tháng đ u tiên, tr em phát tri n bình th ầ ể ứ
t ng. Sau ẻ ố ợ xu t hi n, trong v n đ ph i h p ư ừ ấ ườ ề ế ộ ệ ệ ấ
đó, m t vài tri u ch ng t tay chân.
• Lên t ạ ủ ữ ầ
Trung i l a tu i 48 tháng, nh ng r i lo n c a H Th n Kinh ố ớ ứ ng tr nên rõ ràng và càng ngày càng tr m tr ng. Ươ ổ ở ệ ầ ọ
13
ự ệ
ị ệ ế ữ ề
ạ ố
ứ Trong cách xác đ nh và phát hi n, vì s có m t c a ba tri u ch ng ặ ủ ệ ữ c b n có liên h đ n nh ng v n đ quan h xã h i, ngôn ng ộ ệ ấ ơ ả c x p l ai vào trong thông đ t và hành vi, R i Lo n RETT đ ượ ế ọ H i Ch ng R i Lo n Phát Tri n Lan T a. ỏ ạ ạ ứ ể ố ộ
ệ ậ ấ ơ
• Khác v i R i Lo n RETT,
ờ ứ
• Xét v m t th i gian, H i Ch ng CDD xu t hi n ch m h n, so ứ ộ v i hai H i Ch ng T K Đ c Hi u và RETT. ự ỷ ặ ớ ộ ơ ẻ ệ ứ ệ ạ ấ
ữ • H i Ch ng n y xu t hi n v i t ầ em thu c c 2 phái nam và n , sau 8-9 tu i. ệ H i Ch ng CDD xu t hi n n i tr ổ r t nh : 1trên ỏ l ớ ỷ ệ ấ t ng s 100 ố ổ ề ặ ộ ớ ố ộ ả ứ ấ ộ
000 tr em. ẻ
• Tr
ả ệ ứ ứ
ứ ẻ ư ướ • Tr em, sau khi m c h i ch ng n y, có c 3 tri u ch ng, gi ng ố ặ ầ ầ ệ c khi m c h i ch ng n y, tr em đã phát tri n m t cách ẻ ắ ộ nh trong H i Ch ng PDD đ c hi u. ộ ứ ắ ộ
ng, th m chí trong lãnh v c v n đ ng. Trái ậ
ộ ể ự ậ ữ ộ ộ ố ẻ
ệ ỏ
ậ ộ
ớ ị
ộ
• V i 2 H i Ch ng RETT và CDD, vì ủ
ng thoái hóa c a Não B , trong nh ng đi u ki n hi n t ộ
ng h p nào đ hoàn toàn bình th ườ ạ i trong H i Ch ng RETT, các tr em đã có nh ng r i lo n l ứ ạ ớ nho nh trên bình di n ph i h p tay chân và các giác quan v i ố ợ nhau, khi v n đ ng và di chuy n. Chính y u t ầ quan tr ng n y, ể ế ố ọ t gi a RETT và CDD. s khác bi cùng v i phái tính, xác đ nh ệ ữ ự nguyên nhân là nh ng hi n ệ ữ ứ i ệ ạ ệ ữ c ph c h i, sau ụ ồ
ớ t ượ c a y khoa, ch a có m t tr ợ ủ khi các h i ch ng đã xu t hi n và đ ề ượ c phát hi n. ộ ườ ệ ư ứ ượ ệ ấ ộ
Trên đây, khi bàn đ n H i Ch ng T K hay là R i L an Phát ứ ế ộ
ự ỷ ấ
• Khi tr em ch a lên 7 tu i,
ể • Khi t Tri n Lan T a (PDD), tôi đã nh n m nh lui t ạ t c tri u ch ng chính qui ch a đ , m t cách ố ọ i: ớ c h i t ỏ ấ ả ệ ư ượ ộ ụ ứ ộ
đ y đ , chính xác và khách quan, ầ ủ ẻ ư ổ
14
• Cũng nh khi chúng ta đang còn áp d ng Ch
ụ
ư ớ ệ ẻ ộ ươ ấ ng Trình Can ộ ệ
• D u hi u báo đ ng có th ch là hành vi h i lăng xăng, ngôn
Thi p S m, v a khi tr em có m t thoáng d u hi u báo đ ng, ừ chung quanh l a tu i 1 năm, ứ ổ
ể ỉ ơ ộ
ng ch m tr , thi u chú ý, tính tình nhút nhát… ấ ệ ữ ậ ế ể
chúng ta ch dùng l i nói “Nguy C T K ”. Lúc b y gi ấ ờ ỉ ố ơ ự ỷ
ỏ ể ệ ặ
ở ư ấ ạ ệ
ọ
ư ầ ả
ệ ậ ứ ộ ợ
ể
Thay vào danh x ng y, DMS-4 đã dùng nhãn hi u PDD: NOS có ệ C m tụ nghĩa là R i Lo n Phát Tri n Lan T a: Không Đ c Hi u. ừ ố ầ “Không Đ c Hi u”, đây có nghĩa là CH A và KHÔNG tr m Ư ặ ủ i nhìn c a tr ng, vì không rõ ràng và chính xác. Tuy nhiên, trong l ố tôi, không ph i vì ch a tr m tr ng mà chúng ta không c n can ầ ọ thi p l p t c và m t cách d ng đ n, thích h p. H n th c, m t que ộ ự ắ ứ ẳ diêm nho nh , n u không đ t, có th gây ra m t đám c d p t ượ ậ ắ ộ ỏ ế cháy, cho c m t khu r ng l n lao. ớ ả ộ ừ
ố ằ ề ỏ
ọ mu n nêu lên câu h i: Đi u gì có t m m c ứ ậ ầ ố ầ
ệ ế ậ ệ ộ ẻ ả ỉ
Nh m k t lu n, tôi ế ậ ộ quan tr ng b c nh t, mà chúng ta c n nh n di n và đ i di n, m t ấ ậ cách sáng su t, can đ m và nghiêm ch nh, khi ti p c n m t tr em ố có nguy c T K ? ơ ự ỷ
ộ ế ứ ề ủ ấ
ả
ế i chung quanh, b t đ u t ườ
T K là gì, n u H i Ch ng n y không ph i là v n đ c a m t ộ ả ự ỷ ầ ế tr em ĐANG thi u kh năng t o quan h ti p xúc và giao ti p, ệ ế ạ ẻ m , cha và anh ch em v i nh ng ng ị ắ ầ ừ ẹ ữ ớ trong gia đình?
ạ ể ọ ế ư
ọ ạ ộ ệ ữ ớ ộ
ng xây i đang ế ế t y u ữ ố
Th nh ng, đ h c và d y bài h c t o quan h có ch t l ấ ươ d ng và đóng góp, m t cách năng đ ng, v i nh ng ng ườ ự chung s ng, chính chúng ta đang có nh ng hành trang thi nào, trong cu c s ng làm ng i? ộ ố ườ
15
ứ ộ
i gi i văn minh, thu c th i đ i Nghìn Năm Th ế ớ i quy t th nào nh ng v n đ xung đ t đang ế ờ ạ ề ữ ế ấ ộ ả
i ng ườ ế ạ ỹ ộ ứ ạ ấ
ữ ố
i biên gi i M đang lên k ho ch xây c t m t b c v n lý ố ng thành, gi a Mexique và Hoa Kỳ, dài 2 200 cây s và t n ướ ộ ứ ạ ặ ạ ớ ữ i gi a
ườ 200 tri u đô la. ệ ỷ ng thành khác đang có m t, t ườ bao nhiêu năm nay... ừ ồ ậ theo H i giáo đang hô hào tìm cách ám sát Giáo Ch ủ
i Đ i H c Regensburg, ễ ọ ạ ạ ọ
Trong xã h i và th gi ộ Ba, con ng ườ xãy ra đó đây ? Hi n t ệ ạ tr ườ kém c ch ng 1 t ừ M t b c v n lý tr Israel và Palestine, t i A r p Ng Benoit th 16, sau bài di n văn đ c t ứ Đ c…ứ
i kh p đó đây, đang xây lên nh ng b c v n lý ứ ạ ữ ườ
ườ ữ ự
i, đ b c l ề ả i khác…làm sao m t tr em T ị i nh ng nh p ậ ợ ộ ẻ ữ
ể ắ ạ i c a mình? Khi con ng ắ tr ng thành gi a mình v i ng ườ K có kh năng và đi u ki n thu n l ỷ c u b gãy đ , trong cu c đ i làm ng ầ ớ ệ ộ ờ ổ ị ườ ủ
ắ ươ ấ
ng xu t hi n, đi ra cùng v i tôi, n i l ườ ị ồ i nh ng con đ ữ ớ
ữ ố ạ i và trong cõi lòng c a Quê ng, kh n vái nh ng v B Tát hãy can ườ ng ủ ộ ệ ạ ườ
Tôi th p lên m t nén h tr ấ đang b đ t đo n, trong cõi lòng ng ị ứ H ng. ươ
Lausanne ngày 1-10-2006
1) NGUY N văn Thành – Tr Em T K - nXB Tôn giáo, Tp
ự ỷ Ễ ẻ
ơ ự ỷ Ễ
HCM, 2006. NGUY N văn Thành – Nguy C T K -UBBA-XH, Tp HCM, 2006.
2) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – Fourth Edition, Washington, DC, American Psychiatric Association, 1994.
- Diagnostic Criteria for 299.00 Autistic Disorder, - Diagnostic Criteria for 299.80 Rett’s Disorder,
16
- Diagnostic Criteria for 299.10 Childhood Disintegrative
Disorder,
- Diagnostic Criteria for 299.80 Asperger’s Disorder, - Diagnostic Criteria for 299.80 Pervasive Developmental
Disorder: Not Otherwise Specified (Including Atypical Autism).
3) NGUY N văn Thành – Nh ng Sinh Ho t c a Con Ng
POWERS M.D. – Children with Autism – Woodbine House, 2000 USA.
ạ ủ Ễ ườ i –
4) GRANDIN Temple – L’Interprète des Animaux – Odile Jacob,
ữ www.chungnhanduckito.net
Paris 2006.
5) BELHASSEN M. – L’Enfant Autiste – Audibert, Paris 2006. 6) DONVILLE B. – Vaincre L’Autisme – Odile Jacob, Paris 2006. 7) MORAR T. – Ma Victoire sur l’Autisme – Odile Jacob, Paris
2004.
ng h ng can ẻ ế ọ ườ ướ
N.B. Đón đ c bài chia s ti p theo: “Nh ng đ ữ thi p s m, khi m t tr em có nguy c T K ”. ơ ự ỷ ộ ẻ ệ ớ
