Pháp luật bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam: Khóa luận tốt nghiệp Luật kinh doanh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA LUẬT

TĂNG THÚY VY

PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG TRONG SÁP NHẬP

NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN Ở VIỆT NAM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGÀNH : LUẬT KINH DOANH

Hệ đào tạo: Chính quy

Khóa học: QH-2014-LKD

HÀ NỘI - 2018

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ 1

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 2

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG

TRONG SÁP NHẬP NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VÀ

PHÁP LUẬT BẢO VỆ CỔ ĐÔNG TRONG SÁP NHẬP NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ............................................................................ 6

1.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại ngân hàng thương mại cổ phần ..... 6

1.1.1. Khái niệm ngân hàng thương mại cổ phần .......................................... 6

1.1.2. Đặc điểm của ngân hàng thương mại cổ phần .................................... 6

1.1.3. Phân loại ngân hàng thương mại cổ phần ........................................... 7

1.2. Khái niệm, phương thức sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần 7

1.2.1. Khái niệm sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần........................... 7

1.2.2. Các phương thức sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần ............... 9

1.3. Khái niệm cổ đông ngân hàng thương mại cổ phần và quyền của cổ

đông ngân hàng thương mại cổ phần .......................................................... 10

1.3.1. Khái niệm cổ đông ngân hàng thương mại cổ phần .......................... 10

1.3.2. Quyền của cổ đông của ngân hàng thương mại cổ phần ................... 11

1.4. Yêu cầu bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương mại cổ

phần ................................................................................................................ 11

1.5. Các cơ chế bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương mại cổ

phần ................................................................................................................ 13

1.5.1. Cơ chế tự bảo vệ ................................................................................. 14

1.5.2. Các thiết chế nội bộ ............................................................................ 14

1.5.3. Các thiết chế bên ngoài ...................................................................... 15

1.6. Pháp luật về bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương mại

cổ phần ........................................................................................................... 16

1.6.1. Khái niệm pháp luật bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần ......................................................................................... 16

1.6.2. Đặc điểm của pháp luật về bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần ......................................................................................... 16

1.6.3. Nội dung pháp luật bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương

mại cổ phần ..................................................................................................... 17

Tiểu kết Chương 1 ......................................................................................... 19

Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH

PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG TRONG SÁP NHẬP NGÂN

HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN Ở VIỆT NAM ................................... 20

2.1. Thực trạng pháp luật về bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần ở Việt Nam .................................................................. 20

2.1.1. Về điều kiện, trình tự, thủ tục sáp nhập ngân hàng thương mại cổ

phần ............................................................................................................ 20

2.1.2. Về các quyền của cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương mại cổ

phần ............................................................................................................ 22

2.1.3. Về thiết chế nội bộ bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương

mại cổ phần ..................................................................................................... 33

2.2. Thực tiễn thi hành pháp luật bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân

hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam ........................................................ 36

2.2.1. Về thủ tục sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần ......................... 36

2.2.2. Về thực hiện các quyền của cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần ......................................................................................... 38

2.2.3. Về các thiết chế nội bộ bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần ......................................................................................... 47

Tiểu kết Chương 2 ......................................................................................... 50

Chương 3: CÁC KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ

BẢO VỆ CỔ ĐÔNG TRONG SÁP NHẬP CÁC NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN Ở VIỆT NAM................................................. 51

3.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật về bảo vệ cổ đông trong sáp

nhập ngân hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam ..................................... 51

3.2. Các kiến nghị hoàn thiện pháp luật về bảo vệ cổ đông trong sáp nhập

ngân hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam ................................................... 52

3.2.1. Về nguyên tắc định giá tài sản của ngân hàng thương mại cổ phần

trong quá trình sáp nhập ................................................................................. 52

3.2.2. Về thủ tục sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần ......................... 54

3.2.3. Về quyền tiếp cận thông tin của cổ đông liên quan đến sáp nhập ngân

hàng thương mại cổ phần ................................................................................ 54

3.2.4. Về các thiết chế nội bộ bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần ......................................................................................... 56

Tiểu kết Chương 3 ......................................................................................... 57

KẾT LUẬN .................................................................................................... 58

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 59

PHỤ LỤC ....................................................................................................... 63

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BKS Ban kiểm soát

ĐHĐCĐ Đại hội đồng cổ đông

HĐQT Hội đồng quản trị

LDN 2014 Luật doanh nghiệp năm 2014

Luật TCTD 2010 Luật các tổ chức tín dụng năm 2010

NHNN Ngân hàng nhà nước

NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Theo tốc độ phát triển của nền kinh tế, hoạt động ngân hàng đóng một

vai trò quan trọng đối với hoạt động kinh tế diễn ra hằng ngày xung quanh

chúng ta và cũng trở thành nguồn thu hút lớn đối với các nhà đầu tư. Như một

quy luật tất yếu của nền kinh tế thị trường, hoạt động mua bán và sáp nhập

ngân hàng đã xuất hiện trên thế giới từ những năm 1990 tại Mỹ và các nước

phát triển khác, trong bối cảnh khủng hoảng tài chính kéo theo sự đổ vỡ của

một hoạt ngân hàng.

Tại Việt Nam, một số vụ sáp nhập ngân hàng đã diễn ra từ những năm

90 của thế kỉ XX nhằm mở rộng quy mô hoạt động cho các ngân hàng tham

gia sáp nhập. Tuy nhiên, giai đoạn này tại Việt Nam chưa xuất hiện một vụ

khủng hoảng tài chính thực sự nào. Những thương vụ sáp nhập ngân hàng đầu

tiên chưa lộ ra nhiều vấn đề pháp lý đáng chú ý. Đến cuối năm 2011, trước

những khó khăn của nền kinh tế do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài

chính toàn cầu năm 2008, hệ thống ngân hàng bộc lộ hàng loạt yếu kém. Vào

khoảng thời gian này, tốc độ tăng trưởng tín dụng tăng cao và một loạt khoản

vay đổ vào bất động sản và chứng khoán. Hậu quả là thanh khoản của hệ

thống tổ chức tín dụng thiếu hụt nghiêm trọng, lãi suất liên ngân hàng tăng

cao, có thời điểm lên đến trên 30%/năm, tiềm ẩn nguy cơ đổ vỡ hệ thống, các

tỷ lệ an toàn vốn của từng ngân hàng và toàn hệ thống sụt giảm.... Trước

những bất ổn của hệ thống ngân hàng, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định

254/QĐ-TTg ngày 1-3-2012 thông qua Đề án 254 về “Cơ cấu lại hệ thống

các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015”. Theo nội dung của Đề án, giải

pháp cơ cấu lại NHTMCP là khuyến khích sáp nhập các ngân hàng yếu kém

vào các ngân hàng có năng lực tài chính lành mạnh với mục tiêu tập trung

lành mạnh hóa tình trạng tài chính và củng cố năng lực hoạt động của các tổ

chức tín dụng; cải thiện mức độ an toàn và hiệu quả hoạt động của các tổ chức

tín dụng; nâng cao trật tự, kỷ cương và nguyên tắc thị trường trong hoạt động

ngân hàng. Đây cũng là lúc thị trường chứng kiến một loạt thương vụ sáp

nhập NHTMCP. Nối tiếp những kết quả thu được sau Đề án 254, tại Quyết

định số 1058/QĐ-TTg ngày 19/7/2017, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề

án “Cơ cấu lại hệ thống các TCTD gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-

2020”. Theo đó, định hướng tái cơ cấu đối với NHTMCP là tiếp tục thúc đẩy

việc mua bán, sáp nhập trên cơ sở tự nguyện các tổ chức tín dụng thành các

định chế có quy mô lớn và quản trị tốt hơn, khuyến khích các định chế tài

chính nước ngoài sáp nhập NHTMCP yếu kém của Việt Nam.

Việc sáp nhập giữa các ngân hàng đồng nghĩa với việc chuyển giao các

quyền và nghĩa vụ trong hoạt động của ngân hàng bị sáp nhập ( bao gồm tài

sản, các khoản nợ cùng với quyền và nghĩa vụ đối với các chủ thể khác) sang

ngân hàng nhận sáp nhập. Các quyền và nghĩa vụ của cổ đông cả ngân hàng

bị sáp nhập và ngân hàng nhận sáp nhập sẽ bị ảnh hưởng bởi sự kế thừa giữa

hai chủ thể sáp nhập này. Từ đó, các vấn đề pháp lý cần đặt ra xung quanh

việc đảm bảo quyền lợi của các cổ đông trong quá trình sáp nhập giữa các

ngân hàng khi mà khuôn khổ pháp lý cho hoạt động sáp nhập ngân hàng ở

Việt Nam vẫn còn chưa được hoàn thiện.

Bởi những lý do trên, em chọn đề tài “Pháp luật về bảo vệ cổ đông

trong sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam” làm đề tài khóa

luận tốt nghiệp của mình.

2. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của Khóa luận là đề xuất những kiến nghị nhằm

nâng cao hiệu quả bảo vệ cổ đông trong sáp nhập NHTMCP ở Việt Nam. Để

đạt được mục đích nghiên cứu đó, Khóa luận tập trung nghiên cứu với mục

tiêu như sau:

(1) Nghiên cứu những vấn đề lý luận về sáp nhập NHTMCP, quyền

của cổ đông, làm rõ yêu cầu bảo vệ cổ đông trong sáp nhập NHTMCP,

các cơ chế bảo vệ cổ đông và nội dung pháp luật bảo vệ cổ đông trong

sáp nhập NHTMCP.

(2) Nghiên cứu về thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành quy

định pháp luật nhằm bảo vệ cổ đông trong hoạt động sáp nhập

NHTMCP.

(3) Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật bảo vệ cổ đông

trong hoạt động sáp nhập NHTMCP.

3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn

(1) Sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ cho quá trình học tập và

nghiên cứu đối với lĩnh vực pháp lý có liên quan.

(2) Góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ cổ đông trong hoạt động sáp

nhập NHTMCP.

4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Pháp luật hiện hành nhằm đảm bảo lợi ích của

cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam và thực

trạng việc bảo vệ lợi ích của cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương mại cổ

phần tại Việt Nam.

Phạm vi nghiên cứu: Khóa luận này tập trung nghiên cứu các vấn đề

pháp lý về bảo vệ cổ đông trong hoạt động sáp nhập ngân hàng tại Việt Nam,

với hình thức pháp lý của ngân hàng là NHTMCP và thông qua cơ chế tự bảo

vệ và thiết chế nội bộ. Trong phạm vi nghiên cứu, khóa luận tiếp cận pháp

luật bảo vệ cổ đông dựa vào các quy định của LDN 2014, Luật TCTD 2010,

Luật chứng khoán 2006 (sửa đổi bổ sung năm 2010), Thông tư 04/2010/TT-

NHNN quy định việc sáp nhập, hợp nhất, mua lại tổ chức tín dụng, Thông tư

36/2015/TT-NHNN quy định việc tổ chức lại tổ chức tín dụng và các Luật,

nghị định, thông tư khác có liên quan.

5. Phương pháp nghiên cứu

Các phương pháp chủ yếu được sử dụng để nghiên cứu nhằm làm sáng

tỏ những nội dung của đề tài bao gồm: phương pháp phân tích, phương pháp

tổng hợp, phương pháp luật học so sánh.

6. Kết cấu của Khóa luận

Kết cấu của khóa luận bao gồm ba chương:

Chương 1: Những vấn đề lý luận về bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần và pháp luật bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần

Chương 2: Thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về bảo vệ cổ

đông trong sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam

Chương 3: Những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về bảo vệ cổ đông

trong quá trình sáp nhập các ngân hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG

TRONG SÁP NHẬP NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VÀ

PHÁP LUẬT BẢO VỆ CỔ ĐÔNG TRONG SÁP NHẬP NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN

1.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại ngân hàng thương mại cổ phần

1.1.1. Khái niệm ngân hàng thương mại cổ phần

Ngân hàng thương mại ra đời và phát triển gắn liền với sự phát triển

của nền kinh tế và giao lưu hàng hóa, đóng vai trò quan trọng đối với nền

kinh tế. Các nhà kinh tế học định nghĩa: “Ngân hàng thương mại là những

trung gian tài chính có giấy phép kinh doanh của chính phủ để cho vay tiền

và mở tài khoản trên tiền gửi, kể cả các khoản tiền gửi mà dựa vào đó có thế

sử dụng được những tờ séc”[13].

Dưới góc độ pháp lý, ngân hàng thương mại là một trong những loại

hình TCTD được thực hiện tất cả các hoạt động kinh doanh ngân hàng như

cho vay, tiết kiệm, kinh doanh các loại giấy tờ có giá, các dịch vụ khác liên

quan đến hoạt động ngân hàng vì mục tiêu lợi nhuận.

Về bản chất, ngân hàng thương mại cũng là một doanh nghiệp vì vậy

hình thức pháp lý của ngân hàng thương mại sẽ là một trong những hình thức

pháp lý của một doanh nghiệp thông thường.

Như vậy NHTMCP là loại hình tổ chức tín dụng được được thành lập,

tổ chức dưới hình thức công ty cổ phần được thực hiện toàn bộ các nghiệp vụ

ngân hàng bao gồm nhận tiền gửi, cấp tín dụng, cung ứng dịch vụ thanh toán

và các hoạt động nghiệp vụ có liên quan.

1.1.2. Đặc điểm của ngân hàng thương mại cổ phần

Thứ nhất, vốn góp của NHTMCP được chia thành các phần bằng nhau

gọi là cổ phần và được phát hành dưới hình thức cổ phiếu. Cổ phiếu xác nhận

quyền sở hữu của cổ đông đối với phần tài sản tương ứng với tỉ lệ cổ phiếu họ

nắm giữa. Đồng thời, cổ phiếu xác nhận phần lợi nhuân được hưởng và quyền

chi phối điều hành của cổ đông.

Thứ hai, NHTMCP là loại hình tổ chức tín dụng kinh doanh nhằm mục

đích lợi nhuận, song vốn tự có thường không ổn định. Hoạt động kinh doanh

chủ yếu dựa trên vốn huy động từ xã hội, nhưng nguồn huy động này lại chịu

tác động từ nhiều yếu tố biến động như ổn định chính trị, tăng trưởng kinh

tế… hoặc đôi khi chỉ là hoạt động của một ngành, một lĩnh vực lớn như bất

động sản, chứng khoán… Chính vì vậy, hoạt động của NHTMCP thường

chứa đựng tính rủi ro cao. Do nhiều khoản nợ ngắn hạn nên rủi ro trong hoạt

động thường cao và dẫn đến hậu quả là ngân hàng đứng trước bờ vực phá sản.

1.1.3. Phân loại ngân hàng thương mại cổ phần

Các NHTMCP được phân loại theo hình thức sở hữu như sau:

Thứ nhất, loại hình NHTMCP tư nhân thành lập dưới sự góp vốn của

cá nhân hoặc pháp nhân trong đó một cá nhân hay pháp nhân chỉ được sở hữu

một số cổ phần nhất định

Thứ hai, loại hình NHTMCP có sự tham gia của cổ đông nhà nước.

Trong đó, nhà nước nắm giữ trên 50% tổng số cổ phần phát hành

Thứ ba, loại hình NHTMCP có vốn góp nước ngoài. Trong đó, cổ đông

nước ngoài nắm giữ một tỷ lệ cổ phần nhất định theo quy định của pháp luật.

1.2. Khái niệm, phương thức sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần

1.2.1. Khái niệm sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần

Trên thế giới hiện nay, có nhiều khái niệm về sáp nhập được đưa ra

trong các tài liệu báo cáo, nghiên cứu, với những quan điểm khác nhau.

Theo Từ điển Bách khoa toàn thư Wikipedia thì: “Sáp nhập là sự kết

hợp của hai hay nhiều công ty để tạo ra một công ty mới duy nhất có quy mô

lớn hơn. Sáp nhập thường do tự nguyện của các bên tham gia” [35].

Gaughan (2011) đưa ra định nghĩa “việc sáp nhập là một sự kết hợp

của hai công ty trong đó chỉ có một công ty tồn tại và các công ty còn lại

chấm dứt sự tồn tại” [22].

Andrew J. Sherman thì coi “sáp nhập là sự kết hợp của hai tổ chức có

sự tương đồng với nhau” [20].

Tác giả David L.Scott đưa ra định nghĩa về sáp nhập” “Sáp nhập hay

hợp nhất công ty là khái niệm để chỉ hai hoặc nhiều công ty thỏa thuận chia

sẻ tài sản, thị phần, thương hiệu với nhau để hình thành một công ty hoàn

toàn mới, với tên gọi mới, trong khi đó chấm dứt sự tồn tại của các công ty

cũ” [20].

Các quan điểm về sáp nhập trên thế giới vẫn có những sự khác biệt

nhưng nhìn chung sáp nhập là sự kết hợp của hai hay nhiều tổ chức để mở

rộng quy mô và hậu quả của sáp nhập là sự tồn tại duy nhất của một tổ chức.

Tại Việt Nam, định nghĩa về sáp nhập được đưa ra ở nhiều văn bản

Luật, cụ thể như sau:

Luật doanh nghiệp năm 2014 (LDN 2014) định nghĩa sáp nhập doanh

nghiệp là “Một hoặc một số công ty (sau đây gọi là công ty bị sáp nhập) có

thể sáp nhập vào một công ty khác (sau đây gọi là công ty nhận sáp nhập)

bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang

công ty nhận sáp nhập, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của công ty bị sáp

nhập” (Khoản 1 Điều 195).

Luật cạnh tranh năm 2004 đưa ra khái niệm: “Sáp nhập doanh nghiệp

là việc một hoặc một số doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ

và lợi ích hợp pháp của mình sang một doanh nghiệp khác, đồng thời chấm

dứt sự tồn tại của doanh nghiệp bị sáp nhập” (Khoản 1 Điều 17).

Thông tư số 36/2015/TT-NHNN ngày 31 tháng 12 năm 2015 quy định

việc tổ chức lại tổ chức tín dụng (Thông tư 36/2015/TT-NHNN) có cách định

nghĩa “Sáp nhập tổ chức tín dụng là việc một hoặc một số tổ chức tín dụng

(sau đây gọi là tổ chức tín dụng bị sáp nhập) chuyển toàn bộ tài sản, quyền,

nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang một tổ chức tín dụng khác (sau đây gọi là

tổ chức tín dụng nhận sáp nhập), đồng thời chấm dứt sự tồn tại của tổ chức

tín dụng bị sáp nhập.”

Như vậy, sáp nhập NHTMCP được hiểu là sự chuyển giao toàn bộ tài

sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của ngân hàng bị sáp nhập sang ngân

hàng nhận sáp nhập và chấm dứt sự tồn tại của ngân hàng bị sáp nhập. Ngân

hàng nhận sáp nhập sẽ kế thừa các quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của

ngân hàng bị sáp nhập, đồng thời chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ và cam kết

với ngân hàng bị sáp nhập.

1.2.2. Các phương thức sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần

Một là, sáp nhập thông qua thương lượng

Đây là phương thức sáp nhập thông qua quá trình đàm phán, thương

lượng và đi đến ký kết hợp đồng sáp nhập giữa các bên tham gia sáp nhập.

Thông thường, quá trình đàm phán sẽ kéo dài do các bên cần phải cần phải

trao đổi, cân bằng lợi ích của tất cả các bên để tất các bên đều đạt được mục

tiêu khi thống nhất về phương án sáp nhập. Hợp đồng sáp nhập phải bao gồm

các điều khoản về các loại tài sản và giá trị tài sản, các khoản nợ trước thời

điểm sáp nhập, các nghĩa vụ và cam kết của bên nhận sáp nhập, tỷ lệ hoán đổi

cổ phần…

Sau khi sáp nhập, ngân hàng bị sáp nhập sẽ chấm dứt tồn tại. Vì vậy, cổ

đông của ngân hàng bị sáp nhập sẽ trở thành cổ đông của ngân hàng nhận sáp

nhập thông qua việc nhận cổ phiếu phát hành mới của ngân hàng nhận sáp

nhập theo tỷ lệ hoán đổi đã thỏa thuận hoặc nhận tiền mặt khi ngân hàng nhận

sáp nhập không phát hành cổ phần.

Hai là, sáp nhập thông qua chào mua cổ phần công khai

Phương thức này chỉ áp dụng cho hoạt động sáp nhập của ngân hàng đã

niêm yết trên thị trường chứng khoán. Theo phương thức này, ngân hàng nhận

sáp nhập có thể thực hiện việc chào mua công khai số lượng cổ phiếu nhất

định của ngân hàng mục tiêu thuộc đối tượng chào mua công khai theo quy

định của Luật chứng khoán, theo điều kiện và thời gian cụ thể. Một ngân hàng

có thể mua toàn bộ cổ phần từ các cổ đông của ngân hàng mục tiêu, sau đó ra

quyết định sáp nhập ngân hàng mục tiêu.

Để thực hiện phương thức này, ngân hàng nhận sáp nhập sẽ chào mua

công khai với tất cả các cổ đông của ngân hàng mục tiêu, công bố thông tin về

nhu cầu mua với một mức giá nhất định trong khoảng thời gian nhất định.

Nếu tất cả các cổ đông của ngân hàng mục tiêu chấp nhận chào mua thì ngân

hàng nhận sáp nhập đã sở hữu toàn bộ cổ phần của ngân hàng mục tiêu và có

thể đưa ra quyết định sáp nhập [18].

Ba là, sáp nhập thông qua thu gom cổ phiếu trên thị trường chứng khoán

Thu gom cổ phiếu trên thị trường chứng khoán là phương thức ngân

hàng chủ động có ý định thâu tóm sẽ tiến hành mua dần cổ phiếu của ngân

hàng mục tiêu thông qua giao dịch trên thị trường chứng khoán hoặc mua lại

từ các cổ đông chiến lược hiện hữu. Phương thức này đòi hỏi thời gian và tính

bảo mật vì nếu ý đồ thôn tính được tiết lộ sẽ làm giá cổ phiếu của ngân hàng

mục tiêu dao động mạnh trên thị trường. Sau khi thâu tóm cổ phiếu của ngân

hàng mục tiêu, ngân hàng mua lại cổ phần sẽ tiến hành sáp nhập với ngân

hàng mục tiêu.

1.3. Khái niệm cổ đông ngân hàng thương mại cổ phần và quyền của cổ

đông ngân hàng thương mại cổ phần

1.3.1. Khái niệm cổ đông ngân hàng thương mại cổ phần

Cổ đông là cá nhân hay tổ chức tham gia góp vốn vào công ty dưới

hình thức mua cổ phần. Khi đưa tài sản vào công ty, quyền sở hữu tài sản của

cổ đông được chuyển sang cho công ty và cổ đông nhận được cổ phần như

một chứng thư để ghi nhận cổ đông trở thành một trong những chủ sở hữu của

công ty. Bản chất NHTMCP cũng là một công ty cổ phần có ngành nghề kinh

doanh đặc thù, có quyền thực hiện một hoặc một số hoạt động ngân hàng. Bởi

vậy, có thể hiểu cổ đông của NHTMCP là cá nhân, tổ chức sở hữu cổ phần đã

phát hành và được ghi tên vào sổ cổ đông của NHTMCP. Về bản chất, cổ

đông là chủ sở hữu của NHTMCP. Lợi ích của cổ đông phụ thuộc vào kết quả

kinh doanh của NHTMCP. Về mặt pháp lý, tổ chức, cá nhân có quyền sở hữu

cổ phần khi trả tiền cổ phần, nhận cổ phần phát hành và ghi tên vào sổ cổ

đông của NHTMCP.

Cổ đông của NHTMCP có thể phân biệt dựa vào tỷ lệ cổ phần mà họ

đang năm giữa gồm cổ đông chiến lược và cổ đông nhỏ. Nếu xét về quốc tịch

thì cổ đông NHTMCP bao gồm cổ đông trong nước và cổ đông nước ngoài.

Dựa vào loại cổ phần mà họ nắm giữ thì cổ đông NHTMCP bao gồm cổ đông

phổ thông, cổ đông ưu đãi và cổ đông sáng lập.

1.3.2. Quyền của cổ đông của ngân hàng thương mại cổ phần

Quyền của cổ đông trong NHTMCP là các quyền về tài sản và quyền

về quản lý đối với hoạt động ngân hàng. Tương ứng với mỗi loại cổ phần và

tỷ lệ cổ phần nắm giữ, cổ đông sẽ có những quyền tương ứng. Quyền của của

cổ đông NHTMCP có thể chia thành hai nhóm:

Một là, nhóm quyền về tài sản của cổ đông sẽ bao gồm: Quyền nhận cổ

tức với tỷ lệ sở hữu, với định mức theo quyết định của ĐHĐCĐ, quyền ưu

tiên mua cổ phần mới chào bán tương ứng với tỷ lệ cổ phần phổ thông của

từng cổ đông trong công ty; quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của mình

cho người khác, trừ trường hợp quy định của pháp luật, Khi ngân hàng giải

thể hoặc phá sản, được nhận một phần tài sản còn lại tương ứng với tỷ lệ sở

hữu cổ phần tại ngân hàng.

Hai là, nhóm quyền về quản lý của cổ đông bao gồm: Quyền biểu

quyết tại ĐHĐCĐ, quyền tham dự và phát biểu ý kiến trong các cuộc họp

ĐHĐCĐ, được ứng cử, đề cử người vào HĐQT, BKS, quyền tiếp cận thông

tin, quyền khởi kiện.

Căn cứ vào tỷ lệ sở hữu cổ phần trong NHTMCP, cổ đông và nhóm cổ

đông sẽ có những quyền đặc biệt như quyền quyết định đối với những vấn đề

quan trọng trong hoạt động của NHTMCP, quyền triệu tập ĐHĐCĐ.

1.4. Yêu cầu bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần

Ở góc độ kinh tế, sáp nhập là sự chuyển giao, hợp nhất khối tài sản của

NHTMCP bị sáp nhập và NHTMCP nhận sáp nhập tạo nên tiềm lực kinh tế

lớn hơn cho ngân hàng sau sáp nhập. Ở góc độ pháp lý, sáp nhập là sự kế thừa

toàn bộ tài sản, quyền và nghĩa vụ hợp pháp của ngân hàng bị sáp nhập sang

ngân hàng sáp nhập, cùng với đó là sự chấm dứt tồn tại của ngân hàng bị sáp

nhập. Từ đây, các quyền là lợi ích của các cổ đông, tức chủ sở hữu của ngân

hàng chấm dứt tồn tại sẽ bị ảnh hưởng.

Đối với các cổ đông có tỷ lệ cổ phần sở hữu thấp, không đủ lớn để tác

động đến quyết định sáp nhập ngân hàng. Trong quá trình thâu tóm và sáp

nhập ngân hàng, các quyền lợi và ý kiến của cổ đông thiểu số có thể bị bỏ qua

trong cuộc họp đại hội đồng cổ đông để thông qua việc sáp nhập bởi vì số

phiếu của họ không đủ để phủ quyết Nghị quyết đại hội đồng cổ đông. Lúc

này cổ đông có thể lựa chọn theo ba hướng: Bán cổ phần của mình tại ngân

hàng, đề nghị ngân hàng mua lại cổ phần của mình hoặc chấp nhận việc sáp

nhập. Nếu các cổ đông thiểu số không hài lòng với phương án sáp nhập thì họ

có thể bán cổ phiếu của mình đi. Tuy nhiên họ sẽ bị thiệt thòi do khi họ bán

cổ phiếu là thời điểm thương vụ sáp nhập sắp hoàn tất cho nên giá của cổ

phiếu lúc này không còn được cao như thời điểm mới có thông tin của thương

vụ thâu tóm và sáp nhập.

Về phần các cổ đông của ngân hàng nhận sáp nhập, quyền và lợi ích

của họ cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi thông thường các thương vụ sáp nhập diễn ra

đã cho thấy ngân hàng nhận sáp nhập sẽ phải “kế thừa” những khoản nợ xấu

vô cùng lớn và kế hoạch kinh doanh của những người quản lý không chắc

chắn rằng sẽ đem lại hiệu quả và lợi ích cho cổ đông của ngân hàng như đã đề

ra. Việc sáp nhập mang lại lợi ích trong việc mở rộng quy mô kinh doanh,

phát triển hệ thống giao dịch trên toàn quốc nhưng đánh đổi lại là sự thiệt hại

về lợi nhuận của các ngân hàng sau khi sáp nhập. Một khi lợi nhuận bị giảm

sút, thậm chí các ngân hàng phải chấp nhận chịu lỗ trong khoảng thời gian

đầu sau sáp nhập, điều này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của cổ đông.

Bên cạnh đó, các vấn đề khác liên quan đến việc định giá tài sản của

ngân hàng bị sáp nhập, xác định tỷ lệ hoán đổi cổ phần và những thỏa thuận

về quyền và nghĩa vụ mỗi bên sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của cổ

đông từ cả hai phía ngân hàng bị sáp nhập và ngân hàng nhận sáp nhập. Trên

thực tế, không phải thương vụ sáp nhập nào cũng có thể hài hòa được lợi ích

của cổ đông, nhất là với các cổ đông nhỏ. Vì thế, việc quy định các quyền của

cổ đông và các thiết chế bảo vệ là cơ sở pháp lý cần thiết để bảo vệ cổ đông

trong sáp nhập NHTMCP.

1.5. Các cơ chế bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương

mại cổ phần

Công ty cổ phần nói chung, NHTMCP nói riêng không phải là sự tập

hợp đơn thuần của cổ đông mà là của một thực thể thống nhất có tổ chức chặt

chẽ. Bản thân công ty không thể quyết định được ý chí của mình hay tự mình

hành động như một thể nhân. Ý chí và hành vi của thể nhân giữ cương vị nhất

định trong công ty được xem là ý chí và hành vi của công ty. Theo lý thuyết đại

diện, sự tách bạch giữa sở hữu và quản lý làm nảy sinh xung đột giữa người đại

diện (các nhà quản lý) và người ủy quyền (các cổ đông) [24]. Trên thực tế,

quyết định và phương án sáp nhập được thông qua bởi nhóm cổ đông chiếm đa

số và có quyền chi phối hoạt động của công ty. Bên cạnh đó, những thỏa thuận

sáp nhập hoàn toàn phụ thuộc vào sự sắp đặt của các lãnh đạo, những người

nắm quyền điều hành quản lý của ngân hàng cả hai bên bị sáp nhập và nhận sáp

nhập. Do vậy, quyền lợi của một số nhóm cổ đông trong công ty sẽ bị tổn hại,

dẫn đến mẫu thuẫn và mất cân bằng về mặt về lợi ích trong trong quá trình sáp

nhập NHTMCP. Điều này đặt ra yêu cầu cần có những cơ chế bảo vệ cổ đông

của NHTMCP, đặc biệt là trong quá trình sáp nhập.

Để ngăn chặn và khắc phục những nguy cơ xâm hại đến quyền và lợi ích

hợp pháp của cổ đông trong quá trình trước, trong và sau sáp nhập NHTMCP, các

cơ chế được xây dựng bao gồm cơ chế tự bảo vệ, các thiết chế nội bộ và các thiết

chế bảo vệ bên ngoài giúp cho cổ đông có vận dụng được các quyền hợp pháp, có

ý thức tự bảo vệ quyền lợi của mình và được bảo vệ từ các cơ quan khác.

1.5.1. Cơ chế tự bảo vệ

Pháp luật trao cho cổ đông NHTMCP các quyền để cổ đông có thể tự

bảo vệ mình trong trường hợp các lợi ích của cổ đông có nguy cơ bị xâm hại

do hệ quả của quá trình sáp nhập NHTMCP. Những quyền này xuất phát từ

việc xây dựng pháp luật doanh nghiệp theo nguyên tắc đảm bảo đối xử công

bằng giữa các cổ đông. Để bảo vệ cổ đông một cách hiệu quả thì bản thân mỗi

cổ đông cần có ý thức tự bảo vệ quyền lợi của mình, tận dụng được những

quyền hợp pháp để đưa ra phương án hành động thích hợp bên cạnh sự tác

động từ thiết chế bên trong và bảo vệ từ các cơ quan bên ngoài.

1.5.2. Các thiết chế nội bộ

Bảo vệ cổ đông thông qua các thiết chế nội bộ được hiểu là cơ chế mà

cổ đông được bảo vệ thông qua các chủ thể bên trong NHTMCP như

ĐHĐCĐ, HĐQT, BKS.

ĐHĐCĐ là cơ quan đại diện có quyền quyết định cao nhất trong

NHTMCP. Thông qua ĐHĐCĐ, cổ đông có thể thực hiện được quyền quyết

định của mình đối với những vấn đề quan trọng trong hoạt động của

NHTMCP. Mỗi cổ đông dù chỉ sở hữu một cổ phần phổ thông cũng có thể

tham gia biểu quyết, góp phần vào việc thông qua những quyết định quan

trọng. Việc sáp nhập NHTMCP cũng là một trong những vấn đề cần có sự

thông qua của một số phần trăm biểu quyết nhất định của ĐHĐCĐ. Bằng việc

bỏ phiếu biểu quyết, cổ đông có thể thực hiện quyền quyết định trực tiếp liên

quan đến lợi ích của mình được ghi nhận trong phương án sáp nhập, hợp đồng

sáp nhập. Ngoài ra, trong quá trình sáp nhập, cuộc họp ĐHĐCĐ bất thường

có thể được tiến hành khi có sự yêu cầu từ cổ đông hoặc nhóm cổ có tỷ lệ sở

hữu có quyền biểu quyết nhất định.

HĐQT là cơ quan quản trị của NHTMCP, có quyền đưa ra các quyết

định không thuốc thẩm quyền của ĐHĐCĐ. Những quyết định và việc thực

hiện quyền và nghĩa vụ của thành viên HĐQT có thể ảnh hưởng đến quyền

của cổ đông NHTMCP. Thành viên HĐQT được đề cử bởi cổ đông, là những

người thay mặt cổ đông quản lý ngân hàng. Trong quá trình sáp nhập, HĐQT

của ngân hàng hai phía sáp nhập và bị sáp nhập sẽ đàm phán và đưa ra nội

dung về phương án sáp nhập, tỷ lệ hoán đổi cổ phần, quyền và nghĩa vụ của

các bên trong sáp nhập. Về nguyên tắc, thành viên HĐQT phải hành động vì

lợi ích của cổ đông và lợi ích của công ty. Thông qua HĐQT, cổ đông sẽ được

bảo vệ thông qua việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của thành viên HĐQT khi

cân nhắc đến lợi ích của cổ đông.

Mặc dù về nguyên tắc, thành viên HĐQT phải hành động vì lợi ích của

cổ đông và công ty. Tuy nhiên, không thể tránh được trường hợp những người

có đứng đầu này thực hiện những giao dịch tư lợi, đặt lợi ích cá nhân lên trên

lợi ích của cổ đông. Để khắc phục điều này, BKS là một thiết chế để giám sát

hoạt động của những người quản lý, đảm bảo HĐQT hoạt động đúng với mục

tiêu vì lợi ích của công ty và cổ đông. Thành viên BKS được trực tiếp bầu ra

và chịu sự giám sát của ĐHĐCĐ. Trong cơ cấu tổ chức của NHTMCP, BKS

độc lập với HĐQT và thành viên BKS được trao các quyền giám sát hoạt

động của HĐQT và quyền quyết định các quyết sách của công ty.

1.5.3. Các thiết chế bên ngoài

Cơ chế bảo vệ bên ngoài được hiểu là cổ đông được các chủ thể bên

ngoài NHTMCP bảo vệ. Khi các cổ đông đã tự bảo vệ mình bằng cách sử

dụng các quyền mà pháp luật cho phép nhưng quyền và lợi ích của họ vẫn bị

xâm phạm và các thiết chế bên trong không thực hiện được chức năng bảo vệ

cổ đông thì cơ chế bảo vệ cổ đông từ bên ngoài là cần thiết. Các cơ quan bảo

vệ từ bên ngoài sẽ bao gồm cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan tư pháp.

1.6. Pháp luật về bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương

mại cổ phần

1.6.1. Khái niệm pháp luật bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần

Bảo vệ cổ đông trong sáp nhập NHTMCP phải dựa trên các căn cứ về

pháp luật quy định quyền của cổ đông trong NHTMCP và pháp luật quy định

về sáp nhập NHTMCP.

Từ đó, ta có thể đưa ra khái niệm: Pháp luật về bảo vệ cổ đông trong

sáp nhập NHTMCP là hệ thống các quy phạm pháp luật do nhà nước ban

hành điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình sáp nhập

NHTMCP nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cổ đông.

1.6.2. Đặc điểm của pháp luật về bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân

hàng thương mại cổ phần

NHTMCP về bản chất là một doanh nghiệp hoạt động trên đối tượng

kinh doanh là tiền tệ. Hoạt động ngân hàng là một hoạt động kinh doanh đặc

thù, tính đặc thù thể hiện ở chỗ rủi ro cao, khó quản lý, khó giảm sát. Bởi vậy,

hoạt động ngân hàng không chỉ chịu sự điều chỉnh của Luật về các loại hình

tổ chức kinh doanh mà còn chịu sự điều chỉnh của các Luật chuyên ngành

trong lĩnh vực ngân hàng và các văn bản quy phạm pháp luật do cơ quan quản

lý nhà nước về ngân hàng ban hành.

So với pháp luật về bảo vệ cổ đông trong các hoạt động của CTCP

thông thường, pháp luật về bảo vệ cổ đông trong hoạt động của NHTMCP sẽ

hàm chứa những quy định đặc thù để đảm bảo, kiểm soát an toàn cho hoạt

động kinh doanh của ngân hàng. Cụ thể, do NHTMCP cũng là một pháp nhân

kinh doanh nên hoạt động sáp nhập NHTMCP được điều chỉnh bằng cả hệ

thống pháp luật chung về sáp nhập doanh nghiệp và hệ thống pháp luật

chuyên ngành về tín dụng. Xuất phát từ tính đặc thù của hoạt động ngân hàng,

pháp luật về bảo vệ cổ đông trong sáp nhập NHTMCP sẽ chịu ảnh hưởng bởi

những quy định riêng về cơ cấu tổ chức, bộ máy quản trị của ngân hàng. Cùng

với đó là sự kiểm soát của NHNN, các quy định riêng đối với hoạt động tái cơ

cấu các tổ chức tín dụng thông qua hình thức sáp nhập so việc sáp nhập các loại

hình doanh nghiệp khác nhằm đảm bảo tính an toàn của cả hệ thống ngân hàng.

1.6.3. Nội dung pháp luật bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần

Nội dung pháp luật về bảo vệ cổ đông trong sáp nhập NHTMCP bao

gồm các quy định điều chỉnh quyền và nghĩa vụ của các chủ thể nhằm đảm

bảo các lợi ích của cổ đông trong mối quan hệ sở hữu của cổ đông với ngân

hàng, mối quan hệ giữa cổ đông và những người điều hành, quản lý của ngân

hàng và mối quan hệ giữa các chủ thể khác liên quan trực tiếp đến hoạt động

sáp nhập NHTMCP, cụ thể, như sau:

Một là, pháp luật bảo vệ cổ đông thông qua các quy định về sáp nhập

NHTMCP, bao gồm các quy định về điều kiện, nguyên tắc, trình tự thủ tục

sáp nhập NHTMCP

Hai là, pháp luật bảo vệ cổ đông thông qua các quy phạm quy định

quyền của cổ đông trong sáp nhập NHTMCP bao gồm các nhóm quyền về tài

sản như quyền nhận cổ tức, quyền chuyển nhượng cổ phần, quyền mua lại cổ

phần và nhóm quyền quản lý như quyền biểu quyết, quyền tiếp cận thông tin,

quyền yêu cầu triệu tập ĐHĐCĐ, quyền triệu tập họp ĐHĐCĐ, quyền giám

sát, quyền khởi kiện.

Ba là, pháp luật bảo vệ cổ đông thông qua các quy định các thiết chế

bên trong NHTMCP bao gồm các quy định về quyền hạn, nghĩa vụ, trách

nhiệm của các thiết chế nội bộ như ĐHĐCĐ, HĐQT, BKS.

Bốn là, pháp luật bảo vệ cổ đông bằng các thiết chế bên ngoài bao gồm

các quy định về thẩm quyền, chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan nhà nước

trong sáp nhập NHTMCP.

Về tổng thể, các nội dung pháp luật bảo vệ cổ đông trong sáp nhập

NHTMCP được quy định trong các luật, nghị định, thông tư và các văn bản

hướng dẫn thi hành của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền liên quan đến

sáp nhập NHTMCP.

Tiểu kết Chương 1

Trong nội dung của Chương 1, khóa luận tiếp cận những vấn đề chung

về bảo vệ cổ đông trong sáp nhập NHTMCP, đưa ra các khái niệm cơ bản về

NHTMCP, đặc điểm và phân loại NHTMCP; khái niệm sáp nhập NHTMCP

và các phương thức sáp nhập NHTMCP. Tiếp đó, khóa luận đưa khái niệm về

cổ đông của NHTMCP và các quyền của cổ đông NHTMCP, chỉ ra yêu cầu

bảo vệ cổ đông trong quá trình sáp nhập NHTMCP. Phần cuối của chương,

khóa luận đưa ra các đặc điểm, nội dung của pháp luật bảo vệ cổ đông trong

sáp nhập NHTMCP. Trên cơ sở các vấn đề lý luận về bảo vệ cổ đông trong

sáp nhập NHTMCP, thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về

bảo vệ cổ đông trong sáp nhập NHTMCP sẽ được trình bày ở Chương 2.

Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH

PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG TRONG SÁP NHẬP NGÂN

HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN Ở VIỆT NAM

2.1. Thực trạng pháp luật về bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần ở Việt Nam

2.1.1. Về điều kiện, trình tự, thủ tục sáp nhập ngân hàng thương

mại cổ phần

 Điều kiện sáp nhập

Luật quy định điều kiện để NHTMCP thực hiện hoạt động sáp nhập là

không thuộc trường hợp tập trung kinh tế bị cấm theo quy định của Luật cạnh

tranh 2004. Điều kiện sáp nhập sẽ tạo ra những hạn chế nhằm giảm thiểu rủi

ro do hoạt động sáp nhập mang lại đối với quá trình thực hiện các nghiệp vụ

kinh doanh của ngân hàng. Theo đó, những điều kiện được đặt ra để một

thương vụ sáp nhập ngân hàng được tiến hành cũng nhằm đảm bảo an toàn

cho cả hệ thống tài chính nói chung. Các tổ chức tín dụng tham gia các hoạt

động này phải phối hợp xây dựng đề án thực hiện sáp nhập không trái với nội

dung của hợp đồng đã ký. Ngoài ra, tổ chức tín dụng còn lại sau khi tiến hành

sáp nhập phải đảm bảo đáp ứng điều kiện về vốn pháp định theo quy định của

pháp luật. (Điều 10 Thông tư 36/2015/TT-NHNN)

 Trình tự, thủ tục sáp nhập

Tổ chức tín dụng tham gia sáp nhập phối hợp xây dựng đề án sáp nhập,

hợp đồng sáp nhập và điều lệ tổ chức tín dụng nhận sáp nhập. Nội dung điều

lệ ngân hàng nhận sáp nhập sau khi sáp nhập, đề án sáp nhập và hợp đồng sáp

nhập phải được cơ quan có thẩm quyền quyết định của ngân hàng tham gia

sáp nhập thông qua. Ngân hàng tham gia sáp nhập có văn bản thông báo cho

cơ quan quản lý cạnh tranh hoặc đề nghị được hưởng miễn trừ đối với trường

hợp sáp nhập bị cấm theo quy định của Luật cạnh tranh.

Sau đó, ngân hàng tham gia sáp nhập chuẩn bị hồ sơ đề nghị chấp thuận

sáp nhập Ngân hàng Nhà nước sẽ lấy ý kiến tham gia của chi nhánh Ngân

hàng Nhà nước tại địa phương, Uỷ ban nhân dân địa phương nơi tổ chức tín

dụng tham gia mua lại đặt trụ sở chính và nếu thấy cần thiết sẽ lấy ý kiến của

các Vụ, Cục thuộc Ngân hàng Nhà nước có chức năng, nhiệm vụ liên quan

đến một hoặc một số nội dung trong hồ sơ đề nghị mua lại và quan điểm về

việc mua lại để ra quyết định chấp thuận hoặc từ chối chấp thuận.

Nếu được chấp thuận nguyên tắc, các tổ chức tín dụng tham gia phải

lấy ý kiến của cơ quan có thẩm quyền của tổ chức tín dụng để thông qua lại

các nội dung thay đổi tại đề án trước khi lập hồ sơ chính thức gửi lại cho

Ngân hàng Nhà nước để được chấp thuận chính thức. Sau đó, các tổ chức

chấm dứt hoạt động cần phải hoàn tất thủ tục rút giấy phép kinh doanh, tổ

chức mới phải hoàn thành thủ tục đăng ký kinh doanh, đăng bố cáo hợp nhất

v.v... Thông tư 36/2015/TT-NHNN nghiêm cấm việc phân tán tài sản của tổ

chức tín dụng dưới mọi hình thức trong quá trình xin chấp thuận (Điều 9).

Để thực hiện theo các trình tự, thủ tục như trên, thẩm quyền quyết định

sáp nhập NHTMCP được pháp luật quy định đối với cơ quan nhà nước có thẩm

quyền và trong nội bộ NHTMCP. Luật NHNN quy định thẩm quyền quyết định

việc sáp nhập TCTD là NHNN (Khoản 9, Điều 4). Đối với thẩm quyền quyết

định tại nội bộ ngân hàng, theo Luật TCTD thì ĐHĐCĐ là cơ quan sẽ thông

qua phương án sáp nhập, quyết định việc sáp nhập NHTMCP. Luật các TCTD

quy định ĐHĐCĐ thông qua thông qua các quyết định nêu trên phải được số

cổ đông đại diện trên 65% tổng số phiếu biểu quyết của tất cả các cổ đông dự

họp chấp thuận hoặc tỷ lệ khác cao hơn do điều lệ của TCTD quy định (điểm c,

Khoản 2, Điều 59). Với các quy định của pháp luật hiện hành, có thể hiểu trình

tự, thủ tục mua lại, sáp nhập TCTD chỉ được áp dụng trong trường hợp thực

hiện tự nguyện, không có văn bản pháp luật nào quy định trình tự, thủ tục sáp

nhập bắt buộc.

Có thể thấy quá trình sáp nhập NHTMCP phải tuân theo trình tự, thủ

tục nhất định theo quy định pháp luật. Việc sáp nhập cũng phải được thông

qua và nằm trong sự kiểm soát của các cơ quan nhà nước ngay từ những bước

đầu tiên. Các NHTMCP muốn thực hiện sáp nhập cũng phải đảm bảo các điều

kiện nhằm đảm bảo an toàn cho hoạt động của các ngân hàng tham gia sáp

nhập nói riêng và cả hệ thống ngân hàng nói chung. Từ đó, cổ đông cũng đã

được bảo vệ khỏi những rủi ro phát sinh khi tiến hành sáp nhập NHTMCP.

2.1.2. Về các quyền của cổ đông trong sáp nhập ngân hàng thương

mại cổ phần

 Quyền biểu quyết

Theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 114 LDN 2014 thì cổ đông phổ

thông có quyền được tham dự biểu quyết tại các cuộc họp của ĐHĐCĐ. Cổ

đông, là người nắm giữ ít nhất một cổ phần phổ thông đã phát hành của

NHTMCP, với tư cách là chủ sở hữu của ngân hàng nên họ phải có quyền

tham gia biểu quyết các vấn đề lớn trong hoạt động ngân hàng. Đặc biệt, vấn

đề sáp nhập của ngân hàng là một vấn đề lớn, ảnh hưởng đến quyền sở hữu và

các quyền khác của cổ đông đối với ngân hàng và liên quan trực tiếp đến lợi

ích của họ khi bỏ vốn đầu tư vào ngân hàng. Đối với cả cổ đông của bên ngân

hàng sáp nhập và bị sáp nhập, hậu quả pháp lý từ việc tiến hành sáp nhập giữa

các ngân hàng sẽ ảnh hưởng đến tỷ lệ sở hữu, các quyền và lợi ích được

hưởng từ việc đầu tư vào ngân hàng nên quyền biểu quyết là một thiết chế bảo

vệ cổ đông cơ bản nhất trong quá trình sáp nhập các ngân hàng.

Bằng cách quy định trong giấy mời ĐHĐCĐ về điều kiện để cổ đông

được tham gia cuộc họp ĐHĐCĐ là phải có lượng vốn tối thiểu như quy định.

Điều này đã tạo ra sự phân biệt giữa cổ đông lớn và cổ đông nhỏ. Nếu những

cổ đông nhỏ không sở hữu đủ lượng vốn theo quy định thì sẽ bị mất đi quyền

tham dự cuộc họp ĐHĐCĐ. Điều này sẽ tước đi quyền lợi quan trọng của các

cổ đông bởi lẽ, với tư cách là chủ sở hữu của ngân hàng, tất cả các cổ đông

đều có quyền theo dõi, giám sát hoạt động của ngân hàng, đặc biệt là đối với

một quyết định lớn ảnh hưởng đến sự tồn tại của ngân hàng (đối với ngân

hàng bị sáp nhập) như quyết định sáp nhập. Quy định nếu cổ đông không

tham gia đại hội và thực hiện quyền biểu quyết của mình thì đương nhiên ủy

quyền cho HĐQT số phiếu có quyền biểu quyết của mình. Quyền biểu quyết

là một trong những quyền cơ bản quan trọng của mỗi cổ đông phổ thông.

Trên thực tế việc tham gia cuộc họp ĐHĐCĐ của các cổ đông thiểu số do số

cổ phần của họ không đủ để tạo ra sự thay đổi và ảnh hưởng trong mỗi quyết

định. Tuy nhiên, dù với tỷ lệ sở hữu cổ phần không lớn trong cơ cấu vốn của

ngân hàng, cổ đông tham gia cuộc họp có thể chất vấn và đề nghị Ban lãnh

đạo ngân hàng làm rõ các vấn đề liên quan đến đề án sáp nhập để có cở sở

biểu quyết về vấn đề này.

Hiện nay, cổ đông có thể thực hiện quyền biểu quyết thông qua hệ

thống điện tử. Theo LDN 2014, cổ đông có thể tham gia biểu quyết dưới

hình thức khác tham dự cuộc họp và biểu quyết thông qua hội nghị trực

tuyến, bỏ phiếu điện tử; gửi phiếu biểu quyết đến cuộc họp thông qua gửi

thư, fax, thư điện tử (khoản 2 Điều 140). Quy định này có thể giúp các cổ

đông không cần ủy quyền hoặc di chuyển trực tiếp đến nơi tổ chức cuộc họp

để thực hiện quyền của mình mà vẫn có thể tham gia biểu quyết. Hình thức

này sẽ đảm bảo được sự dân chủ, công bằng, hiểu quả khi thông qua các

quyết định của ĐHĐCĐ và khắc phục được những yếu tố cản trở về mặt địa

lý. Tuy nhiên, tại khoản 4 Điều 59 Luật TCTD 2010 thì quyết định việc sáp

nhập các tổ chức tín dụng sẽ phải được thông qua bằng hình thức biểu quyết

tại cuộc họp ĐHĐCĐ. Như vậy, quy định này đã phần nào tạo nên bất lợi

cho các cổ đông nếu họ không có điều kiện có mặt tại cuộc họp ĐHĐCĐ vì

nhiều lý do khác nhau.

Thông thường, ĐHĐCĐ luôn quyết định các vấn đề căn cứ vào ý chí

của những cổ đông lớn, chiếm đa số cổ phần của ngân hàng. Nguyên tắc biểu

quyết theo đa số của NHTMCP dẫn đến việc một nhóm cổ đông có số cổ phần

mang tính quyết định sẽ đưa ra phương án sáp nhập nhằm phục vụ mục đích

riêng của họ để trục lợi, họ cũng là những người nắm bắt thông tin và thao

túng hoạt động của ngân hàng ngay từ đầu kế hoạch sáp nhập. Mặc dù cơ chế

biểu quyết được tạo ra nhằm tạo ra sự dân chủ, công bằng trong hoạt động của

NHTMCP song, với một tỷ lệ sở hữu áp đảo, cổ đông lớn và Ban điều hành

của ngân hàng sẽ có cơ hội để áp đặt ý chí của mình và coi nhẹ ý kiến của các

cổ đông thiểu số.

Quyền chi phối trong việc biểu quyết của các cổ đông ưu đãi biểu quyết

trong thời gian đầu sẽ ảnh hưởng đến quyền biểu quyết của các cổ đông khác.

Luật TCTD 2010 cho phép các các tổ chức được Chính phủ ủy quyền và cổ

đông sáng lập được quyền nắm giữ cổ phần ưu đãi biểu quyết. Quyền ưu đãi

biểu quyết sẽ có hiệu lực trong vòng 3 năm, kể từ ngày ngân hàng được cấp

Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh. Sau thời hạn đó, cổ phần ưu đãi biểu

quyết của cổ đông sáng lập sẽ chuyển thành cổ phần phổ thông. Như vậy, bên

cạnh việc nắm giữ quyền biểu quyết vượt trội từ cổ phần ưu đãi, nếu các cổ

đông sáng lập sở hữu thêm cổ phần phổ thông khác thì sẽ có khả năng vô hiệu

hóa quyền sự biểu quyết của các cổ đông nhỏ.

 Quyền yêu cầu triệu tập và triệu tập họp ĐHĐCĐ

Quá trình từ thương lượng, đàm phán đến khi thông qua quyết định sáp

nhập NHTMCP thường diễn ra trong một thời gian dài. Để giúp cho các cổ

đông có cơ sở thực hiện quyền theo dõi, giám sát hoạt động của ngân hàng,

đặc biệt là quá trình sáp nhập ngân hàng, pháp luật đã có những quy định về

quyền triệu tập họp ĐHĐCĐ. Đặc biệt, LDN 2014 còn đưa ra quy định nhằm

bảo vệ lợi ích của các cổ đông thiểu số khi cho phép nhóm cổ đông sở hữu từ

10% tổng số cổ phần phổ thông yêu cầu triệu tập họp ĐHĐCĐ (khoản 3 Điều

114) và quyền triệu tập họp ĐHĐCĐ (khoản 6 Điều 136).

Để thực hiện quyền triệu tập ĐHĐCĐ căn cứ vào việc HĐQT vi phạm

nghiêm trọng quyền của cổ đông, vi phạm nghĩa vụ của người quản lý hoặc ra

quyết định vượt quá thẩm quyền được giao thì cổ đông phải cung cấp được tài

liệu chứng cứ về việc vi phạm, mức độ vi phạm của HĐQT, những người điều

hành quản lý của ngân hàng trong quá trình triển khai sáp nhập NHTMCP.

Tuy nhiên, không có quy chuẩn nào cho việc xác định mức độ vi phạm thế

nào là nghiêm trọng quyền của cổ đông.

Việc cho phép các nhỏ lẻ liên kết thành nhóm cổ đông có tỷ lệ sở hữu

10% để thực hiện quyền triệu tập ĐHĐCĐ đã là một bước tiến bộ trong nỗ

lực bảo vệ các cổ đông thiểu số. LDN 2014 tại điểm đ, khoản 1 Điều 114

cũng đã quy định cổ đông có quyền xem xét, tra cứu, trích lục hoặc sao chụp

Điều lệ công ty, biên bản họp ĐHĐCĐ và các nghị quyết của ĐHĐCĐ nhằm

tạo điều kiện để các cổ đông có thể liên lạc và liên kết với nhau, tận dụng

quyền lợi của mình.

 Quyền yêu cầu ngân hàng mua lại cổ phần

Theo quy định pháp luật, các nghị quyết của ĐHĐCĐ liên quan đến

những hoạt động quan trọng của ngân hàng cần phải có sự thông qua của các

cổ đông, điển hình như nghị quyết về sáp nhập NHTMCP cần có sự thông qua

của cổ đông sở hữu trên 65% vốn điều lệ hoặc cổ phần có quyền biểu quyết

của ngân hàng bị sáp nhập. Trong trường hợp phản đối nghị quyết sáp nhập

cổ đông có thể yêu cầu ngân hàng mua lại cổ phần của mình theo quy định tại

Điều 129 LDN 2014, cụ thể là:

“1. Cổ đông biểu quyết phản đối nghị quyết về việc tổ chức lại

công ty hoặc thay đổi quyền, nghĩa vụ của cổ đông quy định tại Điều lệ

công ty có quyền yêu cầu công ty mua lại cổ phần của mình. Yêu cầu

phải bằng văn bản, trong đó nêu rõ tên, địa chỉ của cổ đông, số lượng

cổ phần từng loại, giá dự định bán, lý do yêu cầu công ty mua lại. Yêu

cầu phải được gửi đến công ty trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày Đại

hội đồng cổ đông thông qua nghị quyết về các vấn đề quy định tại

khoản này.

2. Công ty phải mua lại cổ phần theo yêu cầu của cổ đông quy

định tại khoản 1 Điều này với giá thị trường hoặc giá được tính theo

nguyên tắc quy định tại Điều lệ công ty trong thời hạn 90 ngày, kể từ

ngày nhận được yêu cầu. Trường hợp không thỏa thuận được về giá thì

các bên có thể yêu cầu một tổ chức thẩm định giá chuyên nghiệp định

giá. Công ty giới thiệu ít nhất 03 tổ chức thẩm định giá chuyên nghiệp

để cổ đông lựa chọn và lựa chọn đó là quyết định cuối cùng”.

Với cổ đông của NHTMCP, quyền yêu cầu ngân hàng mua lại cổ phần

của mình được quy định chặt chẽ hơn tại Điều 57 Luật TCTD 2010: “Tổ chức

tín dụng chỉ được mua lại cổ phần của cổ đông nếu sau khi thanh toán hết số

cổ phần được mua lại mà vẫn bảo đảm các tỷ lệ an toàn trong hoạt động ngân

hàng, giá trị thực của vốn điều lệ không giảm thấp hơn mức vốn pháp định;

trường hợp mua lại cổ phần dẫn đến việc giảm vốn điều lệ của tổ chức tín

dụng thì phải được Ngân hàng Nhà nước chấp thuận trước bằng văn bản.”

Quy định này bảo vệ lợi ích của cổ đông trong trường hợp cổ đông hay

nhóm cổ đông lớn lạm dụng vị thế chi phối đưa ra những quyết định làm tổn

hại đến lợi ích chính đáng của nhóm cổ đông thiểu số

Như vậy, nếu ĐHĐCĐ của NHTMCP thông qua nghị quyết về việc tổ

chức lại ngân hàng hoặc thay đổi quyền, nghĩa vụ của cổ đông quy định tại

Điều lệ ngân hàng và cổ đông biểu quyết phản đối nghị quyết đó thì có thể

yêu cầu ngân hàng mua lại cổ phần.

 Quyền chuyển nhượng cổ phần

Cổ đông có thể chuyển nhượng cổ phần cho đối tượng khác theo quy

định tại khoản 1, khoản 2 Điều 126 LDN 2014, đó là:

“1. Cổ phần được tự do chuyển nhượng, trừ trường hợp quy định

tại khoản 3 Điều 119 của Luật này và Điều lệ công ty có quy định hạn

chế chuyển nhượng cổ phần. Trường hợp Điều lệ công ty có quy định

hạn chế về chuyển nhượng cổ phần thì các quy định này chỉ có hiệu lực

khi được nêu rõ trong cổ phiếu của cổ phần tương ứng.

2. Việc chuyển nhượng được thực hiện bằng hợp đồng theo cách

thông thường hoặc thông qua giao dịch trên thị trường chứng khoán.

Trường hợp chuyển nhượng bằng hợp đồng thì giấy tờ chuyển nhượng

phải được bên chuyển nhượng và bên nhận chuyển nhượng hoặc đại

diện ủy quyền của họ ký. Trường hợp chuyển nhượng thông qua giao

dịch trên thị trường chứng khoán, trình tự, thủ tục và việc ghi nhận sở

hữu thực hiện theo quy định của pháp luật về chứng khoán…”.

Như vậy, trong trường hợp không tán thành với nghị quyết sáp nhập

NHTMCP, cổ đông có thể lựa chọn giải pháp chuyển nhượng cổ phần bên

cạnh giải pháp yêu cầu công ty mua lại cổ phần của mình. Nếu Điều lệ ngân

hàng không có quy định hạn chế về chuyển nhượng cổ phần phổ thông thì cổ

đông có quyền tự do bán cổ phần của mình cho người khác. Việc bán cổ phần

được thực hiện bằng hợp đồng hoặc thông qua giao dịch trên thị trường chứng

khoán. Trường hợp Điều lệ công ty có quy định hạn chế về chuyển nhượng cổ

phần phổ thông và các quy định này được nêu rõ trong cổ phiếu thì việc

chuyển nhượng của cổ đông thực hiện theo các quy định đó.

 Quyền tiếp cận thông tin

Đối với mỗi thương vụ sáp nhập, việc tiếp cận thông tin sớm hay muộn

và nội dung những thông tin được tiếp cận là một yếu tố vô cùng quan trọng

ảnh hưởng đến lợi ích của các bên, bao gồm cả các cổ đông của NHTMCP.

Quyền tiếp cận thông tin ảnh hưởng trực tiếp đến các quyết định của cổ đông.

Trong mỗi hoạt động của NHTMCP, không chỉ riêng hoạt động sáp nhập, cổ

đông đều mong muốn được tiếp cận với những thông tin chính xác, đáng tin

cậy một cách kịp thời. Đối với NHTMCP, việc công khai thông tin một cách

minh bạch là cách để gây dựng lòng tin vào kêu gọi được sự ủng hộ của các

cổ đông trong việc thông qua và tiến hành sáp nhập NHTMCP.

Cổ đông NHTMCP có thể tiếp cận thông tin thông qua các hình thức:

(i) cổ đông chủ động tiếp cận, thu thập thông tin; (ii) cổ đông được các chủ

thể khác cung cấp thông tin.

Quyền tiếp cận thông tin là quyền cơ bản của cổ đông NHTMCP. Tuy

nhiên quyền này cũng phụ thuộc vào loại cổ phần, tỷ lệ sở hữu và thời hạn sở

hữu cổ phần mà cổ đông nắm giữ. Theo điểm đ,e Khoản 1 Điều 114 LDN

2014 và Khoản 5,6 Điều 53 Luật TCTD 2010, cổ đông phổ thông có quyền;

(i) xem xét, tra cứu và trích lục các thông tin trong Danh sách cổ đông có

quyền biểu quyết và yêu cầu sửa đổi các thông tin không chính xác; (ii) xem

xét, tra cứu, trích lục và sao chụp Điều lệ ngân hàng, biên bản họp ĐHĐCĐ

và các nghị quyết của ĐHĐCĐ

Theo Điều 170 LDN 2014, cổ đông sở hữu cổ phần của công ty liên tục

ít nhất một năm có quyền tự mình hoặc cùng với luật sư hoặc kế toán và kiểm

toán viên có chứng chỉ hành nghề trực tiếp xem xét các báo cáo theo quy định

trong thời gian hợp lý như: (i) Báo cáo kết quả kinh doanh của công ty; (ii)

Báo cáo tài chính; (iii) Báo cáo công tác quản lý, điều hành công ty

Cổ đông hoặc nhóm cổ đông sở hữu từ 10% tổng số cổ phần phổ thông

trở lên trong thời hạn liên tục ít nhất 06 tháng hoặc một tỷ lệ khác nhỏ hơn

theo quy định tại Điều lệ của công ty có quyền xem xét và trích lục sổ biên

bản và các nghị quyết của Hội đồng quản trị, báo cáo tài chính giữa năm và

hằng năm theo mẫu của hệ thống kế toán Việt Nam và các báo cáo của Ban

kiểm soát;

Trên phương diện công ty cổ phần phải có nghĩa vụ công bố thông

tin đối với mỗi loại hình NHTMCP thì sẽ có nghĩa vụ công bố thông tin

khác nhau

Đối với hình thức NHTMCP đại chúng, chế độ công bố thông tin được

quy định rõ ràng trong Luật chứng khoán năm 2006 (sửa đổi bổ sung năm 2010).

Đối với NHTMCP chưa đại chúng, LDN 2014 quy định việc công bố thông tin

liên quan đến báo cáo tài chính, một số tài liệu quan trọng để phản ánh tình

hình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp đó. Về cơ bản pháp luật Việt

Nam đã có hành lang pháp lý cụ thể nhằm bảo vệ nhà đầu tư, trong đó nhất

là cổ đông thiểu số.

Quyền xem xét, trích lục sổ sách tài liệu của cổ đông cho phép các cổ

đông có được danh sách cổ đông của toàn công ty để từ đó các cổ đông nhỏ lẻ

có thể tập hợp lại, trao đổi thông tin và gom cổ phiếu để cùng đưa ra các

quyết định.

 Quyền được ưu tiên mua cổ phần

Khi một NHTMCP sáp nhập vào một NHTMCP khác, tỷ lệ sở hữu của

các cổ đông sẽ bị giảm đi do việc tăng lên của vốn điều lệ. Cổ đông có thể từ

vị thế của một cổ đông lớn của ngân hàng bị sáp nhập chuyển thành cổ đông

nhỏ của ngân hàng sau sáp nhập. Việc tỷ lệ sở hữu dẫn đến việc mất đi một số

quyền nhất định của cổ đông. Vậy để khắc phục được điều này, cổ đông có

thể sử dụng quyền được ưu tiên mua lại cổ phần mới phát hành của ngân

hàng để gia tăng tỷ lệ sở hữu của mình. Luật TCTD 2010 quy định cổ đông

được ưu tiên mua cổ phần mới chào bán tương ứng với tỷ lệ cổ phần phổ

thông của từng cổ đông trong tổ chức tín dụng (khoản 3 Điều 53).

 Quyền giám sát

 Quyền kiểm soát những giao dịch lớn, tư lợi, nội gián

Bản thân người làm ở những vị trí quản lý điều hành NHTMCP thường

là những người trực tiếp thực hiện những giao dịch lớn và quan trọng trong

ngân hàng. Họ đồng thời là những người nắm rõ được những thông tin nội bộ

trực tiếp có lợi cho họ do đó có thể dễ dàng tiến hành những giao dịch nội

gián. Thực tế quy định về nội dung và cách thức công khai hóa giao dịch có

liên quan chưa hợp lý và đầy đủ. Bảo vệ cổ đông chính là giảm thiểu rủi ro tài

sản của ngân hàng bị chiếm đoạt bởi các giao dịch nội gián của công ty.

Khoản 2 Điều 162 LDN 2014 quy định: “HĐQT chấp thuận các hợp

đồng và giao dịch có giá trị nhỏ hơn 35% tổng giá trị tài sản doanh nghiệp ghi

trong báo cáo tài chính gần nhất hoặc một tỷ lệ khác nhỏ hơn quy định tại

Điều lệ công ty”. So với Luật doanh nghiệp 2005, giá trị giao dịch mà HĐQT

có quyền thông qua đã giảm xuống từ mức nhỏ hơn 50% tổng giá trị tài sản

doanh nghiệp ghi trong báo cáo tài chính gần nhất đến 35%. Quy định này đã

tạo thêm cơ hội cho cổ đông thiểu số thông qua các giao dịch có giá trị lớn

của công ty.

Đối với hợp đồng có liên quan đến cổ đông lớn hoặc ban điều hành,

theo Khoản 1 Điều 162 LDN 2014 thì cổ đông, người đại diện ủy quyền của

cổ đông sở hữu trên 10% tổng số cổ phần phổ thông của công ty và những

người có liên quan của họ; hoặc thành viên HĐQT, Giám đốc hoặc Tổng

giám đốc và người có liên quan của họ phải được ĐHĐCĐ hoặc HĐQT chấp

thuận. Những hợp đồng này tiềm ẩn nguy cơ trục lợi của những cổ đông chiến

lược hoặc Ban điều hành có thể lợi dụng vị trí, địa vị của mình để tạo điều

kiện thuận lợi cho mình hoặc những người có liên quan. Để cổ đông thực sự

kiểm soát được những giao dịch này đòi hỏi phải có một cơ chế giám sát nội

bộ hoạt động hiệu quả, những quy tắc đạo đức áp dụng cho người quản lý

công ty phải được tuân thủ. Do đó, quyền kiểm soát những giao dịch này của

cổ đông không hề dễ dàng. Một môi trường pháp lý vững chắc và việc thực

thi kiên quyết là điều quan trọng để kiềm chế các hành vi trục lợi, đảm bảo

đối xử công bằng với tất cả các cổ đông và tạo dựng độ tin cậy cho các nhà

đầu tư.

 Quyền yêu cầu thanh tra, kiểm tra tình hình hoạt động của

ngân hàng

Quyền được yêu thanh tra, kiểm tra tình hình của NHTMCP phụ thuộc

vào số lượng cổ phần và thời gian nắm giữ cổ phần. Theo đó có 2 nhóm đối

tượng như sau:

(1) Cổ đông hoặc nhóm cổ đông sở hữu từ 10% tổng số cổ phần phổ

thông trở lên trong thời hạn liên tục ít nhất 06 tháng hoặc một tỷ lệ khác nhỏ

hơn quy định tại Điều lệ ngân hàng có quyền: Yêu cầu BKS kiểm tra từng

vấn đề cụ thể liên quan đến quản lý, điều hành hoạt động của ngân hàng khi

xét thấy cần thiết.

(2) Cổ đông sở hữu cổ phần của ngân hàng liên tục trong thời hạn ít

nhất một năm có quyền yêu cầu HĐQT đình chỉ thực hiện quyết định của

HĐQT thông qua trái với quy định pháp luật hoặc Điều lệ công ty gây thiệt

hại cho ngân hàng thì các thành viên chấp thuận thông qua quyết định đó phải

cùng liên đới chịu trách nhiệm về quyết định đó và phải bồi thường thiệt hại

cho công ty; thành viên phản đối trách nhiệm nói trên được miễn trừ trách

nhiệm theo quy định tại khoản 4 Điều 149 LDN 2014.

Tuy nhiên quyền thanh tra, kiểm tra tình hình hoạt động ngân hàng của

các cổ đông không phải là quyền chủ động, họ hoàn toàn bị động do chỉ có

quyền yêu cầu BKS thực hiện. Nếu BKS không thực hiện hoặc thực hiện qua

loa thiếu trách nhiệm thì cổ đông sẽ khó có thể có được những thông tin trung

thực. Việc yêu cầu HĐQT đình chỉ thực hiện quyết định của HĐQT trái luật

hoặc Điều lệ ngân hàng cũng khó khả thi do HĐQT không có trách nhiệm

thông báo phiên họp và cổ đông thiểu số cũng không có quyền dự họp

ĐHĐCĐ do vậy nếu ngân hàng không cung cấp quyết định của HĐQT thì cổ

đông thiểu số cũng không thể biết để yêu cầu HĐQT ngừng thực hiện.

 Quyền khởi kiện

Để bảo vệ quyền lợi của mình, cổ đông có thể thực hiện khởi kiện được

quy định tại Điều 161 LDN 2014. Theo đó, cổ đông, nhóm cổ đông sở hữu ít

nhất 1% số cổ phần phổ thông liên tục trong thời hạn 6 tháng có quyền tự

mình hoặc nhân danh công ty khởi kiện trách nhiệm dân sự đối với thành viên

HĐQT, giám đốc hoặc tổng giám đốc trong các trường hợp sau: vi phạm

nghĩa vụ người quản lý công ty theo quy định tại Điều 160 của Luật này;

không thực hiện đúng các quyền và nghĩa vụ được giao, không thực hiện,

thực hiện không đầy đủ, không kịp thời nghị quyết của HĐQT; thực hiện các

quyền và nghĩa vụ được giao trái với quy định của pháp luật, điều lệ công ty

hoặc nghị quyết của ĐHCĐ; sử dụng thông tin, bí quyết, cơ hội kinh doanh

của công ty để tư lợi riêng hoặc phục vụ cho lợi ích của tổ chức, cá nhân

khác; sử dụng địa vị, chức vụ và sử dụng tài sản của công ty để tư lợi riêng

hoặc phục vụ lợi ích của tổ chức, cá nhân khác; các trường hợp khác theo quy

định của pháp luật và điều lệ công ty.

Trình tự, thủ tục khởi kiện thực hiện tương ứng theo quy định của pháp

luật về tố tụng dân sự.

Khi phát hiện các sai phạm của Ban lãnh đạo công ty, cổ đông có thể

nhân danh công ty khởi kiện đối với những cá nhân này ra tòa. Đáng chú ý,

chi phí khởi kiện khi cổ đông nhân danh công ty khởi kiện sẽ được tính vào

chi phí của công ty. Đây là một quy định mới được bổ sung trong LDN 2014,

tạo khung pháp lý cho phép cổ đông có thể khởi kiện đối với những người

quản lý công ty.

Mặc dù quy định cho phép cổ đông khởi kiện những người điều hành,

quản lý của ngân hàng khi phát hiện họ có những vi phạm trong quyền hạn và

thực hiện nghĩa vụ của mình, pháp luật vẫn chưa quy định rõ ràng về tư cách

khởi kiện của cổ đông. Điều 161 LDN 2014 không nói rõ đối tượng có quyền

khởi kiện có cần thiết phải nắm giữ cổ phần một cách liên tục từ thời điểm

được cho là xảy ra hành vi vi phạm đến thời điểm khởi kiện hay không; liệu

cổ đông nắm giữ 1% cổ phần khởi kiện là người nắm giữ cổ phần tại thời

điểm xảy ra hành vi vi phạm hay tại thời điểm khởi kiện? Mặt khác trong suốt

quá trình diễn vụ kiện thì cổ đông khởi kiện có bắt buộc vẫn là cổ đông của

công ty hay không và nếu trường hợp công ty tăng vốn và cổ đông hoặc nhóm

cổ đông không duy trì tỷ lệ tăng theo tương ứng, dẫn tới hệ quả là chỉ sở hữu

dưới 1% tỷ lệ cổ phần thì lúc đó tư cách nguyên đơn của bên khởi kiện có còn

được giữ hay không?

Hệ thống pháp luật Việt Nam chưa có những quy định tương thích với

khái niệm mới trong luật doanh nghiệp về quyền khởi kiện phái sinh và vai

trò đại diện tố tụng. Theo tư tưởng về quyền khởi kiện trách nhiệm dân sự thì

người bị thiệt hại trực tiếp sẽ là người khởi kiện. Tuy nhiên trong NHTMCP

không phải lúc nào hành vi vi phạm của người quản lý cũng gây hại trực tiếp

tới ngân hàng đầu tiên, sau đó thiệt hại của cổ đông mới là gián tiếp.

2.1.3. Về thiết chế nội bộ bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần

 Đại hội đồng cổ đông

ĐHĐCĐ gồm tất cả các cổ đông có quyền biểu quyết, là cơ quan quyết

định cao nhất của NHTMCP. Thông qua ĐHĐCĐ, các cổ đông của ngân hàng

có thể thực hiện quyền quyết định của mình đối với phương án sáp nhập, cũng

như thông qua các quyết định có liên quan và ảnh hưởng đến quyền lợi của

mình trong quá trình tiến hành sáp nhập NHTMCP. Các quyền và nghĩa vụ cụ

thể của ĐHĐCĐ được quy định tại Điều 135 LDN 2014.

ĐHĐCĐ là cơ chế quan trọng bởi thông qua ĐHĐCĐ, các cổ đông

thực hiện quyền của mình trong hoạt động quản lý, điều hành công ty. Cuộc

họp của ĐHĐCĐ là cơ hội quan trọng để các cổ đông có thể đối thoại, chất

vấn các thành viên HĐQT, Giám đốc/Tổng Giám Đốc và các thành viên quản

lý công ty. Mặt khác, cuộc họp của ĐHĐCĐ cũng là dịp để các thành viên

HĐQT, Giám đốc/Tổng Giám Đốc và các thành viên quản lý thể hiện trách

nhiệm đối với các cổ đông thông qua việc công bố thông tin, thông báo về

tình hình hoạt động của công ty, đưa ra khuyến nghị đối với tổ chức, cổ đông

về việc chấp nhận báo cáo tài chính, kế hoạch phân chia lợi nhuận, các thay

đổi căn bản (nếu có) về vốn và cơ cấu tổ chức của công ty, thù lao cho thành

viên HĐQT.. Vì vậy có thể thấy, để bảo vệ quyền của cổ đông, tăng tính hiệu

quả trong hoạt động của ĐHĐCĐ, LDN 2014 đã quy định rất cụ thể về thủ

tục, trình tự tiến hành họp ĐHĐCĐ, trách nhiệm thông báo, báo cáo công bố

thông tin cho các tổ chức trước cuộc họp, quyền của các cổ đông đưa ra các

vấn đề bàn bạc tại cuộc họp, thủ tục bỏ phiếu… Đối với quá trình sáp nhập

NHTMCP, ĐHĐCĐ là cơ quan mà thông qua đó các cổ đông thể hiện quan

điểm, quyền giám sát, biểu quyết của mình đối với phương án sáp nhập cũng

như nội dung cam kết giữa các bên tham gia sáp nhập về việc đảm bảo quyền

và lợi ích của cổ đông. Sau khi sáp nhập, cổ đông của ngân hàng bị sáp nhập

cũng có thể trở thành cổ đông của ngân hàng nhận sáp nhập. Lúc này, họ cũng

có tư cách để tham gia vào ĐHĐCĐ và thông qua cơ quan này, họ có thể thực

hiện quyền giám sát, biểu quyết các vấn đề liên quan đến hoạt động ngân

hàng, những quyết định trực tiếp ảnh hưởng đến quyền lợi của họ với tư cách

là chủ sở hữu mới của ngân hàng nhận sáp nhập.

 Hội đồng quản trị

Theo Điều 149 LDN 2014, HĐQT là cơ quan quản lý công ty, có toàn

quyền nhân danh công ty để quyết định, thực hiện các quyền và nghĩa vụ của

công ty không thuộc thẩm quyền của ĐHĐCĐ. Khi thực hiện chức năng,

quyền và nghĩa vụ của mình, HĐQT tuân thủ đúng quy định của pháp luật,

Điều lệ công ty và nghị quyết của ĐHĐCĐ. Trong trường hợp nghị quyết do

HĐQT thông qua trái với quy định của pháp luật hoặc Điều lệ công ty gây

thiệt hại cho công ty thì các thành viên tán thành thông qua nghị quyết đó

cũng phải liên đới chịu trách nhiệm cá nhân về nghị quyết đó và phải đền bù

thiệt hại cho công ty, thành viên phản đối nghị quyết nói trên được miễn trừ

trách nhiệm.

Theo quy định tại Điều 62 Luật TCTD 2010, cơ cấu của HĐQT trong

NHTMCP như sau: (i) phải có không ít hơn 05 thành viên và không quá 11

thành viên, trong đó có ít nhất 01 thành viên độc lập. Hội đồng quản trị phải

có ít nhất một phần hai tổng số thành viên là thành viên độc lập và thành viên

không phải là người điều hành tổ chức tín dụng; (ii) cá nhân và người có liên

quan của cá nhân đó hoặc những người đại diện vốn góp của một cổ đông là

tổ chức và người có liên quan của những người này được tham gia Hội đồng

quản trị, nhưng không được vượt quá một phần ba tổng số thành viên Hội

đồng quản trị của một tổ chức tín dụng là công ty cổ phần, trừ trường hợp là

người đại diện phần vốn góp của Nhà nước.

Việc pháp luật đưa ra giới hạn đối với số lượng thành viên độc lập,

thành viên không điều hành trong HĐQT và tỷ lệ cá nhân và người có liên

quan của cá nhân đó hoặc những người đại diện vốn góp của một cổ đông là

tổ chức và người có liên quan của những người này tham gia vào HĐQT đã

tạo nên cơ chế để bảo vệ cổ đông trong quá trình hoạt động của NHTMCP nói

chung và quá trình sáp nhập NHTMCP. Đôi khi, những người lãnh đạo ngân

hàng đưa ra đề án sáp nhập với những điều kiện nhằm phục vụ mục đích riêng

của họ chứ không phải vì sự phát triển của ngân hàng cũng như lợi ích của tất

cả các cổ đông. Vì vậy, những thành viên HĐQT độc lập, không quản lý điều

hành hay những thành viên đại diện cho nhiều nhóm cổ đông khác nhau sẽ có

trách nhiệm đảm bảo lợi ích cho những cổ đông khác ngoài cổ đông lớn và cổ

đông chiến lược của NHTMCP. Sự có mặt của họ phần nào tạo nên sự khách

quan trong những quyết định của HĐQT và cân bằng lợi ích giữa các nhóm

cổ đông trong ngân hàng.

Trong mỗi thương vụ sáp nhập, HĐQT là những người trực tiếp tiến

hành đề xuất phương án sáp nhập, thương lượng đàm phán các vấn đề liên

quan đến sáp nhập như định giá tài sản của ngân hàng bị sáp nhập, tỷ lệ hoán

đổi cổ phần, quyền và nghĩa vụ của các bên trong quá trình sáp nhập,…

Những quyết định và nội dung thỏa thuận của những người lãnh đạo đứng đầu

các NHTMCP có ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của ngân hàng, hay cũng

chính là ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của các cổ đông – chủ sở hữu của

NHTMCP. Chính vì thế, những người lãnh đạo ngân hàng, những đại diện đã

được cổ đông bầu chọn vào HĐQT phải có trách nhiệm hành động vì quyền

và lợi ích của cổ đông khi thực hiện những công việc thuộc thẩm quyền của

mình trong quá trình sáp nhập NHTMCP.

 Ban kiểm soát

BKS là một cơ quan thuộc cơ cấu quản trị nội bộ của NHTMCP.

Chức năng của BKS là giám sát HĐQT, Giám đốc/Tổng giám đốc trong

việc quản lý và điều hành công ty, vì lợi ích của cổ đông và ngân hàng

nhằm ngăn chặn, phát hiện trường hợp sai phạm, thiếu sót, xung đột lợi

ích; đồng thời đề xuất các biện pháp, giải pháp khắc phục, cải tiến để hoạt

động quản lý, điều hành công ty đạt hiệu quả cao nhất. Trong khi HĐQT

chủ yếu phục vụ lợi ích của các cổ đông lớn, BKS được xem như được

bầu ra nhằm bảo vệ lợi ích cho nhóm cổ đông yếu thế

Về cơ cấu, BKS của tổ chức tín dụng có ít nhất 03 thành viên, số lượng

cụ thể do Điều lệ của tổ chức tín dụng quy định, trong đó phải có ít nhất một

phần hai tổng số thành viên là thành viên chuyên trách, không đồng thời đảm

nhiệm chức vụ, công việc khác tại tổ chức tín dụng hoặc doanh nghiệp khác.

(Khoản 2 Điều 44 Luật TCTD 2010).

2.2. Thực tiễn thi hành pháp luật bảo vệ cổ đông trong sáp nhập ngân

hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam

2.2.1. Về thủ tục sáp nhập ngân hàng thương mại cổ phần

Định giá tài sản ngân hàng bị sáp nhập là một bước quan trọng trong

việc đàm phán đi đến quyết định sáp nhập NHTMCP. Đây cũng là một nội

dung được ghi nhận trong hợp đồng sáp nhập dưới sự thỏa thuận của các bên

tham gia sáp nhập. Giá trị tài sản ngân hàng bị sáp nhập sẽ ảnh hưởng trực

tiếp và quyết định tỷ lệ hoán đổi cổ phần, quyền và nghĩa vụ của các bên

trong thương vụ sáp nhập. Tại Việt Nam hiện nay, tình trạng thiếu thông tin

và các dữ liệu thống kê không đầy đủ, thiếu tính chính xác và không được cập

nhật một cách đầy đủ đã làm cho vấn đề định giá doanh nghiệp rất khó khăn,

nhất là với loại hình doanh nghiệp đặc biệt như ngân hàng. Việc định giá tài

sản của ngân hàng gặp nhiều khó khăn hơn vì phần lớn các tài sản của ngân

hàng là các khoản cho vay, mỗi khoản cho vay đều có những rủi ro và thu

nhập khác nhau. Nếu chỉ định giá dựa trên các khoản mục bảng cân đối kế

toán thì hoàn toàn không phù hợp vì giá trị trên bảng cân đối kế toán chỉ là giá

trị sổ sách, không phản ánh thực chất giá trị thị trường của tài sản. Đồng thời,

một số tài sản vô hình của ngân hàng như giá trị thương hiệu, thị phần của

ngân hàng, các mối quan hệ... cũng rất khó để xác định. Thêm nữa, các số liệu

thống kê và kế toán thường không thống nhất với nhau và sự không thống

nhất với nhau về phương pháp thực hiện lại càng gây khó khăn cho định giá

trị của một ngân hàng. Chính vì vậy, các ngân hàng nên sử dụng kết hợp các

phương pháp khác nhau để có thể định giá tương đối chính xác giá trị của

ngân hàng để không gây thiệt thòi cho cả người bán lẫn người mua.

Thực trạng pháp luật hiện nay chưa có khung pháp lý chung về định giá

tài sản trong hoạt động ngân hàng; nhất là trong hoạt động sáp nhập, chủ yếu

là các ngân hàng tự thỏa thuận thống nhất với nhau theo mỗi cách định giá

ngân hàng khác nhau.

Cho đến nay, pháp luật nước ta vẫn chưa hướng dẫn cụ thể các thủ tục

sau sáp nhập để bảo vệ quyền lợi của cổ đông bên bị sáp nhập, bên nhận sáp

nhập. Trong hoạt động sáp nhập, sau sáp nhập, vốn cổ phần của ngân hàng

nhận sáp nhập tăng lên và tỷ lệ sở hữu cổ phần của các cổ đông ngân hàng bị

sáp nhập giảm xuống dẫn đến tiếng nói của họ tại các kỳ họp Ðại hội đồng cổ

đông không còn được coi trọng, có tính chất quyết định như trước đây nữa.

Ðể tiếp tục duy trì vai trò và bảo vệ lợi ích của mình tại ngân hàng mới (ngân

hàng nhận sáp nhập), cổ đông của ngân hàng bị sáp nhập có thể phải chấp

nhận các điều kiện, yêu cầu của ngân hàng nhận sáp nhập. Ðiển hình là vụ

HabuBank sáp nhập vào SHB, từ chỗ là cổ đông chiến lược sở hữu 10% vốn

cổ phần của HabuBank, sau sáp nhập tỷ lệ sở hữu cổ phần của Deutsche Bank

bị pha loãng giảm xuống còn khoản hơn 3% vốn điều lệ của ngân hàng nhận

sáp nhập. Với tỷ lệ sở hữu cổ phần này, Deutsche Bank có thể phải chấp nhận

một trong hai phương án theo đề xuất của ngân hàng nhận sáp nhập: bán lại

cổ phần sở hữu cho các cổ đông hiện hữu hoặc được mua thêm cổ phần, tăng

tỷ lệ sở hữu lên 10% vốn điều lệ để duy trì tư cách cổ đông chiến lược tại

ngân hàng nhận sáp nhập, kèm theo điều kiện phải cam kết gắn bó lâu dài với

ngân hàng nhận sáp nhập, hỗ trợ chiến lược phát triển, công nghệ, đào tạo

nhân sự… Rõ ràng cả hai phương án này đều khó xử đối với Deutsche Bank

vì nếu bán hết phần vốn góp thì Deutsche Bank phải chịu khoản lỗ lớn (khi

sáp nhập, 1 cổ phần HabuBank hoán đổi bằng 0,75 cổ phần SHB mới), trong

khi tiếp tục góp thêm vốn thì Deutsche Bank cũng khó thực hiện [27].

2.2.2. Về thực hiện các quyền của cổ đông trong sáp nhập ngân hàng

thương mại cổ phần

 Quyền biểu quyết

Sử dụng quyền biểu quyết để thông qua phương án sáp nhập NHTMCP

là cách thức cơ bản nhất để cổ đông bảo vệ quyền lợi của mình. Nhưng trên

thực tế quyền biểu quyết của cổ đông đôi khi sẽ không được đảm bảo do sự

can thiệp của những người quản lý điều hành hoặc những cổ đông lớn có tỷ lệ

sở hữu cao trong mỗi ngân hàng.