Ki n th c c b n v thu giá tr gia tăngế ơ ế
(VAT)
I. KHÁI NI M, C CH HO T ÐNG C A THU GIÁ TR GIA Ơ
TĂNG
1. Khái ni m:
Thu giá tr gia tăng có ngu n g c t thu doanh thu và Pháp là n cế ế ướ
đu tiên trên th gi i ban hành Lu t thu giá tr gia tăng - vào năm 1954. ế ế
Thu giá tr gia tăng theo ti ng Pháp g i là: Taxe Sur La Valeur Ajou téeế ế
(vi t t c là TVA), ti ng Anh g i là Value Added Tax (vi t t c là VAT),ế ế ế
d ch ra ti ng Vi t là thu giá tr gia tăng. Khai sinh t n c Pháp, thu ế ế ướ ế
giá tr gia tăng đã đc áp d ng r ng rãi nhi u n c trên th gi i. ượ ướ ế
Ngày nay, các qu c gia thu c kh i Liên minh Châu Âu, châu Phi, châu
M La Tinh và m t s qu c gia Châu á trong đó có Vi t Nam đã chính
th c áp d ng thu giá tr gia tăng .Các qu c gia khác cũng đang trong th i ế
ký nghiên c u lo i thu này.Tính đn nay đã có kho ng 130 qu c gia áp ế ế
d ng thu giá tr gia tăng. ế
n c ta, t i ký h p l n th 11 Qu c h i khoá 9, Qu c h i n c ta ướ ướ
đã thông qua Lu t thu giá tr gia tăng và có hi u l c thi hành k t ngày ế
01-01-1999.
Theo quy đnh c a Lu t thu giá tr gia tăng thì thu giá tr gia tăng là ế ế
m t lo i thu gián thu ế đánh trên kho n giá tr tăng thêm cu hàng hoá,
d ch v phát sinh trong quá trình t s n xu t, l u thông đn tiêu dùng và ư ế
đc n p vào ngân sách Nhà n c theo m c đ tiêu th hàng hóa, d chượ ướ
v .
Ðây là m t lo i thu doanh thu đánh vào m i giai đo n s n xu t, l u ế ư
thông s n ph m hàng hoá, t khi còn là nguyên li u thô s cho đn s n ơ ế
ph m hoàn thành, và cu i cùng là giai đo n tiêu dùng. Chính vì v y mà
chúng ta còn g i là thu doanh thu có kh u tr s thu đã n p giai ế ế
đo n tr c. Thu gía tr gia tăng đc c ng vào giá bán hàng hoá, d ch ướ ế ượ
v , và do ng i tiêu dùng ch u khi mua hàng hoá, s d ng d ch v . ườ
2. Vai trò cu thu giá tr gia tăng trong l u thông hàng hoá: ế ư
Lu t thu doanh thu quy đnh doanh thu phát sinh là c s đ th c ế ơ
hi n ch đ thu n p thu . Do đó Nhà n c đánh thu trên toàn b doanh ế ế ướ ế
thu phát sinh cu s n ph m qua m i l n chuy n d ch t khâu s n xu t,
l u thông đn tiêu dùng. N u các s n ph m, hàng hoá ch u thu càng quaư ế ế ế
nhi u khâu thì s thu Nhà n c thu cũng tăng thêm qua các khâu nên ế ướ
vi c áp d ng thu doanh thu d n đn tình tr ng thu thu trùng l p đi ế ế ế
v i ph n doanh thu đã ch u thu công đo n tr c. Ði u đó mang tính ế ướ
1
b t h p lý, tác đng tiêu c c đn s n xu t và l u thông hàng hoá. V i ế ư
tính u đi m cu thu giá tr gia tăng là Nhà n c ch thu thu đi v iư ế ướ ế
ph n giá tr tăng thêm cu các s n ph m t ng khâu s n xu t, l u thông ư
mà không thu thu đi v i toàn b doanh thu phát sinh nh mô hình thuế ư ế
doanh thu. N u nh không có các s ki n bi n đng v tài chính, ti n t ,ế ư ế
s n xu t và l u thông gi m su t, y u kém, kinh t suy thoái và các ư ế ế
nguyên nhân khác tác đng thì vi c áp d ng thu giá tr gia tăng thay cho ế
thu doanh thu s không nh h ng gì đn giá c các s n ph m tiêuế ưở ế
dùng, mà trái l i giá c càng h p lý h n, chính xác h n vì tránh đc ơ ơ ượ
thu ch ng lên thu .ế ế
Theo nghiên c u và th ng kê cu ngân hàng th gi i (WB) và Qu ti n ế
t qu c t (IMF) thì ph n l n các n c trong đó có c Vi t Nam sau khi ế ướ
áp d ng thu giá tr gia tăng, giá c các lo i hàng hoá, d ch v đu không ế
thay đi hay ch thay đi m t t l không đáng k và m c s n xu t cu
các doanh nghi p, m c tiêu dùng cu dân chúng không sút gi m, hay ch
su t gi m m t t l nh trong th i gian đu, k c các tr ng h p tăng ườ
thu su t thu giá tr gia tăng đi v i m t s m t hàng trong đnh kế ế
đi u ch nh. Nh v y ta có th k t lu n r ng thu giá tr gia tăng không ư ế ế
ph i là m t nhân t gây ra l m phát, gây khó khăn tr ng i cho vi c phát
tri n s n xu t, l u thông hàng hoá mà trái l i, vi c áp d ng thu giá tr ư ế
gia tăng đã góp ph n n đnh giá c , m r ng l u thông hàng hoá, góp ư
ph n thúc đy s n xu t phát tri n và đy m nh xu t kh u.
3. C ch ho t đng cu thu giá tr gia tăng:ơ ế
C s cu thu giá tr gia tăng chính là ph n giá tr tăng thêm cu s nơ ế
ph m do c s s n xu t, kinh doanh m i sáng t o ra ch a b đánh thu . ơ ư ế
Nói cách khác, c s cu thu giá tr gia tăng là kho n chênh l ch gi aơ ế
giá mua và giá bán hàng hoá, cung ng d ch v . Do đó c ch ho t đng ơ ế
cu thu giá tr gia tăng đc quy đnh nh sau: ế ượ ư
- M t trong nh ng nguyên t c c b n cu thu giá tr gia tăng là s n ơ ế
ph m, hàng hoá dù qua nhi u khâu hay ít khâu t s n xu t đn tiêu dùng, ế
đu ch u thu nh nhau. ế ư
- Thu giá tr gia tăng có đi m c b n khác v i thu doanh thu là ch cóế ơ ế
ng i bán hàng (ho c d ch v ) l n đu ph i n p thu giá tr gia tăng trênư ế
toàn b doanh thu bán hàng (ho c cung ng d ch v ). Còn ng i bán ườ
hàng (ho c d ch v ) các khâu ti p theo đi v i hàng hoá (ho c d ch v ) ế
đó, ch ph i n p thu trên ph n giá tr tăng thêm. Nói cách khác, thu giá ế ế
tr gia tăng là lo i thu duy nh t thu theo phân đo n chia nh , trong quá ế
trình s n xu t, l u thông hàng hoá ư (ho c d ch v ) t khâu đu tiên đn ế
ng i tiêu dùng, khi khép kín m t chu k kinh t . Ðn cu i chu k s nườ ế ế
xu t, kinh doanh ho c cung c p d ch v , t ng s thu thu đc các ế ượ
2
công đo n s kh p v i s thu tính trên giá bán hàng hoá ho c giá d ch ế
v cho ng i tiêu dùng cu i cùng. ườ
- Thu giá tr gia tăng không ch u nh h ng b i k t q a s n xu t, kinhế ưở ế
doanh c a đi t ng ượ n p thu , không ph i là y u t c a chi phí mà ch ế ế
đn thu n là m t kho n đc c ng thêm vào giá bán c a đi t ng cungơ ượ ượ
c p hàng hóa, d ch v .
- Thu giá tr gia tăng do ng i tiêu dùng chi nh ng không ph i doế ườ ư
ng i tiêu dùng tr c ti p n p mà là do ng i bán s n ph m (ho c d chườ ế ườ
v ) n p thay vào kho b c, do trong giá bán hàng hoá (ho c trong d ch v )
có c thu giá tr gia tăng. Vì qua t ng công đo n, thu giá tr gia tăng đã ế ế
đc ng i bán đa vào giá hàng hoá, d ch vu, cho nên thu này đcượ ườ ư ế ượ
chuy n toàn b cho ng i mua hàng hoá ho c s d ng d ch v cu i cùng ườ
ch u.
Ð áp d ng thu giá tr gia tăng cho đúng đn, công b ng, có hi u qu , ế
đáp ng đc ch tr ng " góp ph n thúc đy s n xu t, khuy n khích ượ ươ ế
phát tri n n n kinh t qu c dân, đng viên m t ph n thu nh p cu ng i ế ườ
tiêu dùng vào ngân sách nhà n c", c nướ ph i gi i quy t tr c h t m t s ế ướ ế
v n đ sau:
- Các ho t đng s n xu t kinh doanh, mua bán hàng hóa, cung c p d ch
v l n và v a ph i th c hi n đy đ ch đ hoá đn, ch ng t h p l ế ơ
t o đi u ki n thu n l i cho vi c ki m tra, xác đnh doanh thu tính thu ế
và kh u tr thu đi v i t ng c s kinh doanh. ế ơ
- Công tác k toán doanh nghi p, nh t là k toán chi phí s n xu t và tínhế ế
giá thành s n ph m ph i đc h ng d n th c hi n th t t t, đm b o ượ ướ
đc giá thành s n ph m ph n nh trung th c các chi phí th c t phátượ ế
sinh đã c u t o ra s n ph m l u thông trên th tr ng đn tay ng i tiêu ư ườ ế ườ
dùng. H th ng bán l (các c a hàng, c a hi u, các siêu th ) cũng đc ượ
h ng d n ch đ s sách k toán h p l , th c hi n nghiêm ch nh vàướ ế ế
đc ki m tra ch t ch . Ch s giá c lên xu ng t ng th i k ph i đcượ ượ
quy đnh rõ đ ti n hành đi u ch nh giá bán l , đm b o giá tr tăng thêm ế
h p lý.
- Trình đ cán b qu n lý thu thu ph i đc nâng cao v ch đ hoá ế ượ ế
đn, ch ng t , s k toán, thông th o v ch đ qu n lý, tính thu , kh uơ ế ế ế
tr thu , hoàn thu giá tr gia tăng. H n n a, khi áp d ng thu giá tr gia ế ế ơ ế
tăng thì vai trò cu ng i thu thu đng th i cũng là ng i tr thu ư ế ườ ế
(thoái thu) và vai trò cu ng i n p thu cũng là ng i thu thu (đc ườ ế ư ế ư
c quan thu kh u tr ho c hoàn l i). Ng i thu thu ph i có kh năngơ ế ườ ế
tính đc m c thu ph i thu, m c thu kh u tr cho đúng, đũ, k p th i.ượ ế ế
V kh năng thì có th đào t o đc, nh ng v n đ quan tr ng nh t là ượ ư
ng i thu thu n u kém ph m ch t s có đi u ki n đ tiêu c c, đó làườ ế ế
3
vi c tính m c kh u tr , m c thoái thu cao h n m c chính xác, làm thi t ơ
h i cho ngân sách nhà n c ho c kh u tr không đ, hoàn thu ch m ướ ế
tr làm thi t h i cho các ch th đã ch u thu trong quá trình s n xu t, ế
kinh doanh. Ði v i ng i n p thu , t t nhiên ngoài kh năng tính toán ườ ế
đy đ s thu mình còn ph i n p sau khi đc kh u tr , còn ph i có ế ượ
đy đ ph m ch t cu m t nhà kinh doanh l ng thi n xem vi c n p ươ
thu đy đ, k p th i là m t nghĩa v h p lý và công b ng.ế
- M r ng di n thanh toán mua bán hàng hoá thông qua các tài kho n
ngân hàng, t o đi u ki n cho vi c xác đnh doanh thu bán hàng, làm căn
c cho vi c tính thu đc chính xác. ế ượ
- ý th c t nguy n, t giác ch p hành các lu t thu cu các doanh ế
nghi p t ng b c đc nâng lên, g n li n v i vi c x lý nghiêm các ướ ượ
hành vi vi ph m v thu . ế
- H th ng pháp lu t ngày càng hoàn thi n và đa d n vi c th c hi n ư
pháp lu t vào n n p, k c ng, c ế ươ trong nh n th c t t ng và trong ư ưở
hành đng th c t . ế
4. Vai trò cu thu giá tr gia tăng trong qu n lý nhà n c v kinh t : ế ư ế
Thu là công c r t quan tr ng đ Nhà n c th c hi n ch c năngế ướ
qu n lý vĩ mô đi v i n n kinh t . N n kinh t n c ta đang trong quá ế ế ướ
trình v n hành theo c ch th tr ng có s qu n lý cu nhà n c, do đó ơ ế ườ ướ
thu giá tr gia tăng có vai trò r t quan tr ng và đc th hi n nh sau:ế ượ ư
- Thu giá tr gia tăng thu c lo i thu gián thu và đc áp d ng r ng rãiế ế ượ
đi v i m i t ch c, cá nhân có tiêu dùng s n ph m hàng hoá ho c đc ượ
cung ng d ch v , nên t o đc ngu n thu l n và t ng đi n đnh cho ượ ươ
ngân sách nhà n c.ướ
- Thu tính trên giá bán hàng hoá ho c giá d ch v nên không ph i đi sâuế
xem xét, phân tích v tính h p lý, h p l cu các kho n chi phí, làm cho
vi c t ch c qu n lý thu t ng đi d dàng h n các lo i thu tr c thu. ươ ơ ế
- Ði v i hàng xu t kh u không nh ng không n p thu giá tr gia tăng ế
mà còn đc kh u tr ho c đc hoàn l i s thu giá tr gia tăng đuượ ượ ế
vào nên có tác d ng gi m chi phí, h giá thành s n ph m, đy m nh
xu t kh u, t o đi u ki n cho hàng xu t kh u có th c nh tranh thu n l i
trên th tr ng qu c t . ườ ế
- Thu giá tr gia tăng cùng v i thu nh p kh u làm tăng giá v n đi v iế ế
hàng nh p kh u, có tác d ng tích c c b o h s n xu t kinh doanh hàng
n i đa.
- T o đi u ki n thu n l i cho vi c ch ng th t thu thu đt hi u qu cao. ế
Vi c kh u tr thu giá tr gia tăng đc th c hi n căn c trên hoá đn ế ượ ơ
mua vào đã thúc đy ng i mua ph i đòi h i ng i bán xu t hoá đn, ườ ườ ơ
ghi doanh thu đúng v i ho t đng mua bán; kh c ph c đc tình tr ng ượ
4
thông đng gi a ng i mua và ng i bán đ tr n l u thu . khâu bán ườ ườ ế
l th ng x y ra tr n l u thu . Ng i tiêu dùng không c n đòi h i hoá ườ ế ườ
đn, vì đi v i h không còn x y ra vi c kh u tr thu . Tuy v y, khâuơ ế
bán l cu i cùng, giá tr tăng thêm th ng không l n, s thu thu khâu ư ế
này không nhi u.
- Thu giá tr gia tăng th ng có ít thu su t, b o đm s đn gi n, rõế ườ ế ơ
ràng. V i ít thu su t, lo i thu này mang tính trung l p, vì v c b n ế ế ơ
không can thi p sâu vào m c tiêu khuy n khính hay h n ch s n xu t, ế ế
kinh doanh d ch v , tiêu dùng, theo ngành ngh c th ; không gây ph c
t p trong vi c xem xét t ng m t hàng, ngành ngh có thu su t chênh ế
l ch nhau nhi u.
- Nâng cao đc tính t giác trong vi c th c hi n đy đ nghĩa v cuượ
ng i n p thu . Thông th ng, trong ch đ kê khai n p thu giá tr giaườ ế ườ ế ế
tăng, c quan thu t o đi u ki n cho c s kinh doanh t ki m tra, tínhơ ế ơ
thu , kê khai và n p thu . T đó, t o tâm lý và c s pháp lý cho đn vế ế ơ ơ
kinh doanh không ph i hi p th ng, tho thu n v m c doanh thu, m c ươ
thu v i c quan thu . Vi c ki m tra thu giá tr gia tăng cũng có m tế ơ ế ế
thu n l i vì đã bu c ng i mua, ng i bán ph i n p và l u gi ch ng ườ ườ ư
t , hoá đn đy đ nên vi c thu thu t ng đi sát v i ho t đng kinh ơ ế ươ
doanh t đó t p trung đc ngu n thu thu giá tr gia tăng vào ngân sách ượ ế
nhà n c ngay t khâu s n xu t và thu thu khâu sau còn ki m traướ ế
đc vi c tính thu , n p thu khâu tr c nên h n ch th t thu vượ ế ế ướ ế
thu .ế
- Tăng c ng công tác h ch toán k toán và thúc đy vi c mua bán hàngườ ế
hoá có hoá đn ch ng t ; vi c tính tu đu ra đc kh u tr s thuơ ế ượ ế
đu vào là bi n pháp kinh t góp ph n thúc đy c ng i mua và ng i ế ườ ườ
bán cùng th c hi n t t h n ch đ hoá đn, ch ng t . ơ ế ơ
- Vi c kh u tr thu đã n p đu vào còn có tác d ng khuy n khích ế ế
hi n đi hoá, chuyên môn hoá s n xu t, tăng c ng đu t mua s m ườ ư
trang thi t b m i đ h giá thành s n ph m.ế
- Thu giá tr gia tăng đc ban hành g n li n v i vi c s a đi, b sungế ượ
m t s lo i thu khác nh thu tiêu th đc bi t, thu xu t nh p ế ư ế ế
kh u...góp ph n làm cho h th ng chính sách thu cu Vi t Nam ngày ế
càng hoàn thi n, phù h p v i s v n đng và phát tri n cu n n kinh t ế
th tr ng, t ng đng v i h th ng thu trong khu v c và trên th gi i, ườ ươ ế ế
góp ph n đy m nh vi c m r ng h p tác kinh t và thu hút v n đu t ế ư
n c ngoài vào Vi t Nam.ướ
Nhìn chung trong các lo i thu gián thu, thu giá tr gia tăng đc coi ế ế ượ
là ph ng pháp thu tiên b nh t hi n nay, đc đánh giá cao do đt đcươ ượ ượ
các m c tiêu l n cu chính sách thu , nh t o đc ngu n thu l n cho ế ư ượ
5