Vietnam J. Agri. Sci. 2024, Vol. 22, No. 11: 1512-1521
Tạp chí Khoa học Nông nghiệp Việt Nam 2024, 22(11): 1512-1521
www.vnua.edu.vn
1512
KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ QUẢN LÝ PHỤ PHẨM TRONG NÔNG NGHIỆP
GẮN VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ TUẦN HOÀN - BÀI TỔNG QUAN
Vũ Việt Hà1, Nguyễn Thị Minh Hiền2*, Vũ Huy Phúc3, Vũ Ngọc Huyên2
1Vụ Kế hoạch, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
2Học viện Nông nghiệp Việt Nam
3Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn
*Tác giả liên hệ: ntmhien@vnua.edu.vn
Ngày nhận bài: 23.04.2024 Ngày chấp nhận đăng: 28.11.2024
TÓM TẮT
Với áp lực từ sự gia tăng dân số và nhu cầu tiêu thụ tài nguyên, chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn
trong nông nghiệp đã trở thành yêu cầu cấp bách để quản lý chất thải hiệu quả và sử dụng bền vững các nguồn tài
nguyên. Nghiên cứu này tổng hợp các mô hình quản lý phụ phẩm nông nghiệp từ các quốc gia tiên tiến như Trung
Quốc, Mỹ, EU, Nhật Bản và Thái Lan với các chính sách và kỹ thuật nhằm tối ưu hóa sử dụng phụ phẩm. Qua việc
phân tích tài liệu từ các nguồn quốc tế, nghiên cứu đưa ra bài học kinh nghiệm về khung pháp lý và công nghệ để
thúc đẩy tái chế và tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp tại Việt Nam. Kết quả cho thấy, việc áp dụng kinh tế tuần
hoàn không chỉ giảm phát thải khí nhà kính mà còn tăng giá trị kinh tế từ phụ phẩm nông nghiệp, nâng cao sức cạnh
tranh của nông sản Việt, từ đó góp phần xây dựng nền nông nghiệp bền vững, đáp ứng các mục tiêu phát triển và
cam kết của Việt Nam về phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Từ khóa: Phụ phẩm nông nghiệp, xử lý phụ phẩm, kinh tế tuần hoàn.
International Experience
on Agricultural Byproduct Management Linked to Circular Economy Development
ABSTRACT
With increasing pressure from population growth and resource consumption demands, the transition to a circular
economy model in agriculture has become an urgent requirement for effective waste management and sustainable
resource utilization. This study synthesized models for managing agricultural by-products from advanced countries
such as China, EU, USA, Japan, and Thailand, focusing on policies and techniques aimed at optimizing the use of
agricultural by-products. By analyzing literature from international sources, the research provides lessons on legal
frameworks and technologies to promote the recycling and reuse of agricultural by-products in Vietnam. The findings
indicate that the adoption of a circular economy not only reduces greenhouse gas emissions but also enhances the
economic value of agricultural by-products, thereby improving the competitiveness of Vietnamese agricultural
products. This contributes to building a sustainable agricultural sector that meets development goals and Vietnam's
commitment to achieving net-zero emissions by 2050.
Keywords: Agricultural byproducts, byproduct treatment, circular agriculture economy.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Dāĉi áp lĆc gia tëng dån sø toàn cæu, dĆ
kiến đät 9,8 tď ngāĈi vào nëm 2050 và cò thể lên
đến 11,2 tď vào nëm 2100 (United Nations,
2022), nhu cæu về lāćng thĆc, nëng lāČng và tài
nguyên thiên nhiên ngày càng trĊ nên cçp thiết.
Tuy nhiên, sĆ gia tëng này khöng chî làm tëng
khai thác tài nguyên mà cñn gåy ra lāČng chçt
thâi khùng l÷, đe dõa nghiêm trõng đến môi
trāĈng tĆ nhiên. Theo FAO (2019), chuúi cung
ăng toàn cæu täo ra khoâng 1,3 tď tçn chçt thâi
múi nëm do quân lý tài nguyên kém và mô hình
tiêu dùng không bền vąng. Chính vì vêy, để
Vũ Việt Hà, Nguyễn Thị Minh Hiền, Vũ Huy Phúc, Vũ Ngọc Huyên
1513
chuyển đùi ngành nông nghiệp thành mût
ngành bền vąng hćn, việc thýc đèy các công
nghệ tái chế và tên dĀng chçt thâi là mût yêu
cæu cçp bách.
Kinh tế tuæn hoàn (KTTH) đāČc coi nhā
mût giâi pháp toàn diện cho vçn đề này, vĉi mĀc
tiêu tøi āu hòa tài nguyên, giâm thiểu chçt thâi
và tëng cāĈng giá trð sĄ dĀng. Khác vĉi mô hình
kinh tế tuyến tính - tài nguyên đāČc khai thác,
sĄ dĀng và cuøi cùng trĊ thành chçt thâi -
KTTH duy trì tài nguyên låu hćn qua các hoät
đûng nhā chia só, tái sĄ dĀng, sĄa chąa và tái
chế (European Parliament, 2015). Đðc biệt
trong nông nghiệp, KTTH không chî giúp giâm
phát thâi khí nhà kính mà còn tøi āu hòa tài
nguyên và täo thêm giá trð kinh tế.
Nhiều quøc gia trên thế giĉi đã và đang áp
dĀng mô hình KTTH trong quân lý phĀ phèm
nông nghiệp. Nhąng nāĉc có nền nông nghiệp
phát triển nhā Trung Quøc, Ấn Đû, Thái Lan và
Nhêt Bân đã xåy dĆng chính sách hú trČ tái sĄ
dĀng phĀ phèm trong KTTH, tên dĀng tøi đa
tài nguyên và giâm thiểu ô nhiễm. Täi các nāĉc
phát triển, các mô hình sân xuçt nông nghiệp
khép kín, sân xuçt phân bón hąu cć, nhiên liệu
sinh hõc và tái sĄ dĀng phĀ phèm đã đāČc triển
khai thành công, mang läi lČi ích lâu dài cho câ
nền kinh tế và möi trāĈng. Việt Nam có thể hõc
hói tĂ các quøc gia này để đðnh hình chính sách
quân lý phĀ phèm nông nghiệp theo hāĉng
KTTH, đâm bâo cân bìng lČi ích kinh tế vĉi bâo
vệ möi trāĈng.
Nhên thăc đāČc tæm quan trõng cþa KTTH,
Đâng và Nhà nāĉc Việt Nam đã đāa ra nhiều
cam kết và đðnh hāĉng cĀ thể. Täi Hûi nghð
COP26 nëm 2021, Thþ tāĉng Chính phþ cam
kết đät măc phát thâi ròng bìng 0 vào nëm
2050. Hāĉng tĉi nền kinh tế xanh, KTTH đāČc
nhçn mänh trong Chiến lāČc phát triển kinh tế
- xã hûi 2021-2030, vĉi mĀc tiêu sĄ dĀng hiệu
quâ ngu÷n tài nguyên và nâng cao giá trð tĂ phĀ
phèm (Chính phþ, 2022a). Đðc biệt, Quyết đðnh
150/QĐ-TTg nëm 2022 đðt ra chiến lāČc phát
triển nông nghiệp theo hāĉng “thuên thiên”,
giâm phát thâi và tái sĄ dĀng phĀ phèm, cùng
vĉi Quyết đðnh 687/QĐ-TTg phê duyệt Đề án
Phát triển KTTH, xây dĆng các giâi pháp thu
hýt đæu tā và phát triển ngu÷n nhân lĆc trong
lïnh vĆc này (Chính phþ, 2022b). Việt Nam
không chî quan tåm đến kinh tế tuæn hoàn vì
tính bền vąng mà còn vì nhu cæu cçp bách trong
bâo vệ möi trāĈng trāĉc áp lĆc ô nhiễm và biến
đùi khí hêu. Kinh nghiệm thành công tĂ các
nāĉc có nền sân xuçt lĉn nhā Trung Quøc, Nhêt
Bân và Thái Lan sô cung cçp nhąng mô hình
hąu ích, giúp Việt Nam giâm thiểu rþi ro và
triển khai nhanh chóng các chính sách kinh tế
tuæn hoàn hiệu quâ hćn. Đðc biệt, việc áp dĀng
nhąng kinh nghiệm này còn góp phæn nâng cao
săc cänh tranh cþa nông sân Việt trên thð
trāĈng quøc tế, khîng đðnh vð thế cþa Việt Nam
trong chuúi cung ăng toàn cæu.
MĀc tiêu cþa bài báo là tùng hČp các mô
hình quân lý phĀ phèm nông nghiệp theo hāĉng
kinh tế tuæn hoàn cþa mût sø quøc gia, tĂ đò rýt
ra bài hõc kinh nghiệm cho Việt Nam. Nghiên
cău sĄ dĀng thông tin tĂ các bài báo, báo cáo
khoa hõc trong và ngoài nāĉc, đ÷ng thĈi tham
khâo tĂ các tù chăc uy tín nhā GSO, FAO,
USDA, OECD. Tçt câ thöng tin đāČc trích dén
ngu÷n rô ràng, đâm bâo tính khách quan và
chính xác cþa nghiên cău.
2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUẢN LÝ PHỤ
PHẨM NÔNG NGHIỆP GẮN VỚI KINH TẾ
TUẦN HOÀN
Kinh tế tuæn hoàn là mô hình phát triển
bền vąng, têp trung vào việc tái sĄ dĀng các
ngu÷n tài nguyên, giâm thiểu chçt thâi và ô
nhiễm möi trāĈng, đ÷ng thĈi täo ra các hệ sinh
thái có khâ nëng tĆ tái täo (MacArthur
Foundation, 2013). Đåy khöng chî là mût quá
trình tái chế chçt thâi mà còn là cách tiếp cên
toàn diện, tích hČp các hoät đûng kinh tế để täo
ra vòng tuæn hoàn trong nền kinh tế. Mô hình
này giúp kéo dài chu trình sĄ dĀng vêt liệu,
phĀc h÷i và tái täo sân phèm, vêt liệu Ċ cuøi múi
chu kč sân xuçt và tiêu dùng.
Trong nông nghiệp, phĀ phèm và chçt thâi
bao g÷m nhąng thành phæn khöng đāČc tiêu
thĀ trĆc tiếp, ví dĀ nhā chçt thâi thĆc vêt và
đûng vêt không qua chế biến thành thĆc phèm
hoðc thăc ën chën nuöi (OECD, 1997). Nhąng
Kinh nghiệm quốc tế về quản lý phụ phẩm trong nông nghiệp fắn với phát triển kinh tế tuần hoàn - Bài tổng quan
1514
phĀ phèm này bao g÷m phân chu÷ng, xác đûng
vêt, các phæn thĂa tĂ thĆc phèm, thân cây,
hät, hoðc các chçt có häi nhā thuøc trĂ sâu,
thuøc diệt côn trùng (Obi & cs., 2016). Nếu
khöng đāČc quân lĎ đýng cách, chýng gåy ra
gánh nðng về kinh tế và môi trāĈng, đðc biệt là
trong nhąng vùng sân xuçt chuyên canh, nći
têp trung nhiều chçt thâi tĂ cây tr÷ng hoðc
chën nuöi (Gontard & cs., 2018). Tuy nhiên,
nếu đāČc chuyển hòa đýng cách, phĀ phèm
nông nghiệp có thể trĊ thành ngu÷n tài nguyên
giá trð nhĈ các công nghệ xĄ lý tiên tiến, täo ra
sân phèm có giá trð gia tëng nhā nëng lāČng
sinh hõc, phân bón sinh hõc và vêt liệu sinh
hõc (Dahiya & cs., 2018; Vea & cs., 2018).
Quân lý chçt thâi và phĀ phèm nông
nghiệp là mût chuúi hoät đûng chuyển đùi chçt
thâi thành tài nguyên có giá trð. Theo
Agamuthu (2009), quân lý phĀ phèm nông
nghiệp không chî giúp giâm ô nhiễm möi trāĈng
mà còn giâm sĆ phĀ thuûc vào tài nguyên hóa
thäch, góp phæn vào mût nền nông nghiệp säch,
an toàn và bền vąng. Quá trình này dĆa trên
các nguyên lĎ cć bân cþa kinh tế tuæn hoàn:
giâm thiểu, tái sĄ dĀng và tái chế, giúp giâm áp
lĆc möi trāĈng mà vén thýc đèy tëng trāĊng
kinh tế. TĂ đò, mö hình này giâm sĆ phĀ thuûc
vào tài nguyên thiên nhiên, duy trì an ninh
lāćng thĆc và nâng cao hiệu quâ sĄ dĀng tài
nguyên trong ngành nông nghiệp (UNEP, 2011;
Dahiya & cs., 2018).
Mût chiến lāČc quân lý phĀ phèm nông
nghiệp hiệu quâ sô täo ra các vòng tuæn hoàn
khép kín trong nông nghiệp, dĆa trên các yếu tø
đæu vào bền vąng nhā nāĉc tái sĄ dĀng, nëng
lāČng sinh hõc và phân bón hąu cć/sinh hõc. Các
yếu tø này đāČc sân xuçt tĂ phĀ phèm và chçt
thâi nông nghiệp nhā phế phèm cây tr÷ng và
nāĉc thâi, sau đò quay läi phĀc vĀ hệ thøng sân
xuçt, täo nên chuúi tuæn hoàn khòp kín. Điều
này không chî giúp giâm thiểu chçt thâi và phát
thâi khí nhà kính mà còn nâng cao giá trð kinh
tế tĂ phĀ phèm nông nghiệp. Nguyên tíc “Tái
chế - Đa däng - SĄ dĀng nëng lāČng xanh - Tā
duy hệ thøng - Nền tâng sinh hõc” là nhąng trĀ
cût cć bân để hiện thĆc hóa kinh tế tuæn hoàn
trong nông nghiệp. Điều này đâm bâo rìng phĀ
phèm dễ dàng tái sĄ dĀng, sĆ kết nøi đa däng
và tāćng hú giąa các bên nhā doanh nghiệp, nhà
nāĉc và ngāĈi dån đāČc phát huy. Ngoài ra, việc
ăng dĀng nëng lāČng tái täo nhā điện giò, điện
mðt trĈi và tiến tĉi sân xuçt nhiều sân phèm tĂ
nguyên liệu sinh hõc là mĀc tiêu låu dài để täo
ra mût nền kinh tế bền vąng và sinh thái (Del
Borghi & cs., 2020).
3. MÔ HÌNH QUẢN LÝ PHỤ PHẨM GẮN
VỚI KINH TẾ TUẦN HOÀN TẠI MỘT SỐ
QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ TRONG
KHU VỰC
Trong bøi cânh phát triển bền vąng và bâo
vệ möi trāĈng, quân lý phĀ phèm nông nghiệp
gín vĉi kinh tế tuæn hoàn ngày càng trĊ thành
mût xu hāĉng quan trõng trên thế giĉi. Nó góp
phæn täo ra các ngu÷n tài nguyên sinh hõc tái
täo và chuyển đùi chýng thành dāċng chçt, sân
phèm sinh hõc và nëng lāČng sinh hõc
(European Environment Agency, 2018; Caudet
& cs., 2018). Hệ thøng khép kín trong nông
nghiệp góp phæn giâm thiểu phát thâi khí nhà
kính và tiêu thĀ nëng lāČng (Roghanian & cs.,
2019). Các quøc gia đang hāĉng tĉi các phāćng
thăc tên dĀng tøi đa ngu÷n phĀ phèm trong quá
trình sân xuçt nông nghiệp, nhìm giâm thiểu
lãng phí tài nguyên, giâm phát thâi khí nhà
kính, täo thêm giá trð kinh tế tĂ các phĀ phèm
này. Các sáng kiến kinh tế tuæn hoàn trong lïnh
vĆc nông nghiệp không chî giúp giâm áp lĆc lên
tài nguyên thiên nhiên, mà còn mĊ ra cć hûi
phát triển nhąng ngành công nghiệp phĀ trČ
nhā nëng lāČng sinh khøi, sân xuçt phân bón
hąu cć và thăc ën chën nuöi.
Nhiều nāĉc phát triển và đang phát triển
đã xåy dĆng nhąng khung chính sách và công
nghệ hiện đäi để khuyến khích việc tái sĄ dĀng,
tái chế phĀ phèm nông nghiệp, biến các phế
phèm này thành nhąng ngu÷n tài nguyên có giá
trð. NhĈ vào các chính sách này, quá trình sân
xuçt nông nghiệp không chî mang läi giá trð về
mðt sân phèm mà còn góp phæn xây dĆng hệ
sinh thái kinh tế tuæn hoàn bền vąng.