http://www.ebook.edu.vn 79
Ch¬ng iii: ®ôc chÆt, ca c¾t, dòa gät
3. 1. §ôc cã nh÷ng gãc c¾t nµo ? C«ng dông cña nã ra sao ?
Gãc c¾t chñ yÕu cña ®ôc cã gãc
tríc
J
, gãc sau
D
vµ gãc nªm
E
(h×nh 3-1)
Gãc tríc
J
lµ gãc kÑp gi÷a mÆt
tríc lìi ®ôc víi mÆt c¬ b¶n, khi gãc
tríc línth× biÕn d¹ng c¾t cña kim loai
gia c«ng nhá, ¾t nhanh nhÑ. Gãc sau
D
la gãc kÑp gi÷ mÆt sau cña ®ôcvíi
mÆt c¾t nã ¶nh hëng ®Õn sù ma s¸t
gi÷a
mÆt sau ®ôc víi mÆt ®É gia c«ng, cµng
chñ yÕu
h¬n lµ ¶nh hëng chiÒu s©u c¾tcña
®ôc. Cho nªn
khi mµi ®ôc vµ sö dông ph¶i b¶o ®¶m
trÞ sè hîp
lý cña gãc sau. Gãc sau qu¸ lín sÏ khiÕn ®ôc H×nh 3-1.
¨nvµo qu¸ s©u, ®ôc khã kh¨n, gãc sau qu¸ nhá,
®ôc cã thÓ trît trªn bÒ mÆt chi tiÕt, kh«ng ¨n
vµo kim lo¹i, th«ng thêng gãc s©u lÊy
00 85 y
D
.
Gãc nªm
E
lµ gãc kÑp gi÷a mÆttríc ®ôc víi mÆt sau ®ôc. Khi ®ôc nghiªngmét gãc
nhÊt ®Þnh víi chi tiÕt th×, gãc nªm cµng nhá gãc tríc cu¶®ôc cµng lín, ®ôc cµng s©u,
nhng cêng®é cµng gi¶m, gãc nªm cµng lín, cêng ®é cña ®ôc tuy t¨ng nhng lùc
c¾t khi®ôc sÏ lín. Khi ®ôc vËt liÖu cøng ( thÐp, gang) th× nªn chän gãc nªm t¬ng ®èi
lín, thêng lÊy 00 7060 y
E
, khi ®ôc vËt liÖu mÒm (®ång, nh«m, thêng
lÊy 00 6035 y
E
).
3. 2. §ôc thêng dïng cã nh÷ng lo¹i nµo ? T¸c dông mçi lo¹i ?
§ôc thî nguéi thêng dïng cã 3 lo¹i : ®ôc réng (®ôc dÑt), ®ôc hÑp (®ôc nhän),®ôc
r·nh dÇu (b¶ng 3-1). Bé phËn c¾t cña ®ôc réng th× dÑp b»ng,lìi c¾t h¬i cã h×nh vßng
cung, thêng dïng ®Ó ®ôc c¾t bavia, lç rãt trªn bÒ mÆt ph«i, chÆt c¾t vËt liÖu.lâi c¾t
®ôc hÑp t¬ng ®èi ng¾n, thÝch hîp víi ®ôc r·nhvµ ®ôc c¾t vËt liÖu tÊm theo ®êng
cong. Lìi c¾t cña ®uc r·nh dÇu nhên trªn bÒ mÆt chuyÓn ®éng t¬ng ®èivíi nhau.
http://www.ebook.edu.vn 80
B¶ng 3-1: ph©n lo¹i vµ t¸c dông cña ®ôc.
3. 3. §ôc thêng ®îc chÕ t¹o b»ng lo¹i vËt liÖu nµo ? xö lý nhiÖt ra sao ?
Tªn H×nh d¸ng T¸c dông
§ôc réng
(®ôc dÑt)
§ôc hÑp
(®ôc nhän)
§ôc r·nh
dÇu
§ôc mÆt ph¼ng, ®ôc
bá bavia chi tiÕt ®óc,
ph©n chia tÊm kim
lo¹i máng hoÆc chÆt
®øt vËt liÖu cay
®êng kinh nhá.
§ôc r·nh hoÆc chia
c¾t vËt liÖu tÊm theo
®êng cong.
§ôc r·nh dÇu nhên.
Lìi ®ôc §Çu ®ôc
Th©n ®ôc
®
http://www.ebook.edu.vn 81
§ôc thêng rÌn b»ng thÐp c«ng cô cacbon (T 7A) ®Ó n©ng cao ®é cøng vµ tÝnh chÞu
mµi cña ®ôc, bé phËn c¾t gät nã ph¶i t«i. Ph¬ng ph¸p t«i lµ, sau khi ra nhiÖt mét
®o¹n kho¶ng 20mm ë ®o¹n tríc ®ôc (bé phËn c¾t gät) lªn tíi 750 y07800(cã mµu ®á
sÉm), nhanh chãng nhóng phÇn c¾t gät vµo níc ®Ó lµm nguéi nhanh, ®ång thêi di
chuyÓn ®ôc theo chiÒu ngang, lîi dông sãng trªn mÆt níc do di chuyÓn ®ôc g©y nªn
lµm cho phÇn t«i cøng vµ phÇn kh«ng t«i cøng cña ®ôc cã ranh giíi ngay ng¾n nh»m
tr¸nh x¶y ra nøt g·y khi ®ôc.
Cïng víi sù h¹ nhiÖt, khi phÇn
trªn mÆt níc cña ®ôc ®· kh«i
phôc mµu s¾c b×nh thêng th× lÊy
ra khái níc, lîi dông phÇn nhiÖt
con l¹i cña phÇn trªn ®ôc, tiÕn
hµnh ram ®èi víi phÇn ®· t«i,
nh»m n©ng cao ®é dai cña nã,
nhiÖt ®é ram cã thÓ ph¸n ®o¸n
qua sù biÕn ®æi mµu s¾c cña
mµng oxy ho¸kim lo¹i trªn chi
tiÕt t«i.Th«ng thêng, mµu s¾c
khi míi lÊy ra khái níc lµ mµu
tr¾ng, sau ®ã dÇn dÇn chuyÓn
thµnh mµu vµng, cuèicïng tõ
mµu vµng biÕn thµnh
mµu xanh, khi chuyÓn thµnh mµu
vµng,
nhóng toµn bé ®ôc vµo trong
níc lµm
nguéi hoµn toµn gä lµ “t«i vµng”,
khi cã mµu xanh, nhónh toµn bé
®ôc vµo trong níc, gäi lµ “t«i
xanh”.§ôc t«i vµng cã ®é cøng
cao nhng ®é dai kÐm; ®ôc t«i
xanh tuy cã ®é dai tèt nhng ®é
cøng kh«ng ®ñ. §ôc sö dông ë
®iÒu kiÖn chung thêng t«i xanh
vµng, ®é cøng vµ ®é dai ®Òu võa
ph¶i, tÝnh n¨ng t¬ng ®èi tèt.
3. 4. H·y nãi ph¬ng ph¸p mµi ®ôc ?
Nãi chung, thêng mµi ®ôc trªn m¸y mµi, ph¬ng ph¸p cÇm ®ôc nh h×nh 3-2 thÓ
hiÖn. PhÇn cÇn mai cña ®ôc ph¶i cao h¬n t©m b¸nh mµi®Ó phßng ngõa b¸nh mµi quay
tèc ®é cao kÐo ®ôc vµo díi gi¸ b¸ng mµi g©y tai n¹n. PhÇn mµi cña ®ôc chñ yÕu lµ
mÆt tríc, mÆt sau vµ mÆt bªn khi mµi, ®ôc ph¶i di chuyÓn song song trÝa ph¶i toµn bé
chiÒu réng cña ®¸ mµi. Nh vËy, võa cã thÓ b¶o ®¶m bÒ mÆt mµi b»ng ph¼ng lai cã
thÓ lµm cho ®¸ mµi mßn ®Òu. Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh mµi cßn ph¶i thêng xuyªn
nhóng níc lµm m¸t phßng ngõa bé phËn c¾t gät qu¸ nãng lµm cho mÒm.
H×nh 3-2 : Mµi ®ôc trªn m¸y mµi.
http://www.ebook.edu.vn 82
3. 5. Lµm thÕ nµo ®Ó l¾p c¸n bóa ? Khi sö dông nªn cÇm bóa nh thÕ nµo ?
Bóa tay gåm hai bé phËn : bóa vµ
c¸n gç. Qui c¸ch bóa tay biÓu thÞ
b»ng träng lîng cña bóa, vÝ dô 0,5
b¶ng,1 b¶ng, 1,5 b¶ng v.v.. Ngµy nay
dïng tiªu chuÈn quèc tÕ 0,25kg;
0,5kg; 1kg ®Ó biÓu thÞ. Bóa chÕ t¹o
thÐp c«ng cô c¸cbon T7, qua xö lý t«i.
C¸n gç lµm b»ng gç t¬ng ®èi cøng
dai nh gç ®µm h¬ng. §é dµi c¸n
bóa tïy theo bóa lín hay nhá mµ quyÕt ®Þnh. Th«ng thêng bóa nÆng 0,5kg th× chiÒu
dµi c¸n bóa cã thÓ dµi
thÝch hîp. §Ó phßng ngõa khi sö dông,
bóa tuét, khi l¾p c¸n bóa vµo lç bóa
cÇn ph¶i ®ãng chªm nh h×nh 3-3.
Cã hai c¸ch cÇm bóa khi sö dông lµ cÇm chÆt vµ cÇm láng. Ph¬ng ph¸p cÇm chÆt lµ
n¨m ngãn tay ph¶i n¾m chÆt c¸n bóa (nh h×nh 3-4) ngãn tay c¸i kÑp vµo ngãn trá,
h¬n gi÷a ngãn c¸i vµ ngãn trá nh»m ®óng híng bóa, ®u«i c¸n bóa d ra 15-30mm.
Trong qu¸ tr×nh ®¸nh bóa, 5 ngãn tay lu«n lu«n n¾m chÆt. §Ó gi¶m sù mÖt mái, trong
khi ®¸nh cã thÓ ¸p dông ph¬ng
ph¸p n¾m láng nh h×nh 3-5. YÕu
lÜnh c¬ b¶n lµ ngãn tay c¸i vµ ngãn
trá lu«n lu«n n¾m chÆt c¸n bóa, khi
®¸nh, ngãn gi÷a, ngãn ®eo nhÉn vµ
ngãn ót lÇn lît n¾m chÆt c¸n bóa,
khi vung lªn trªn th× lÇn lît th¶
láng ngãn ót, ngãn ®eo nhÉn vµ ngãn
gi÷a. C¸ch n¾m nµy cã thÓ gi¶m mÖt
mái mµ khi ®· sö dông thµnh th¹o cßn
cã thÓ t¨ng lùc ®¸nh.
3. 6. Khi ®ôc, vung bóa nh thÕ
nµo, n¾m ®ôc nh thÕ nµo?
Ph¬ng ph¸p vung bóa chia ra
lµm ba lo¹i: vung tay, vung khuûu vµ
vung c¸nh tay nh h×nh 3-6 thÓ hiÖn.
Trong ®ã, h×nh (a) lµ vung b»ng bµn
tay, chØ vËn ®éng cæ tay, lùc ®¸nh bóa
t¬ng ®èi nhá, thêng dïng khi b¾t
®Çu ®ôc hoÆt s¾p kÕt thóc ®ôc hay khi
®ôc n¹o r·nh dÇu. H×nh (b) lµ vung khuûu tay, tay vµ khuûu tay hiÖp ®ång ®éng t¸c,
lùc ®¸nh t¬ng ®èi lín. Ph¬ng ph¸p vung bóa nµy øng dông t¬ng ®èi réng r·i.H×nh
(c) lµ vung c¸nh tay; tay; khuûu tay vµ c¸nh tay cïng thùc hiÖn ®éng t¸c, lùc ®¸nh lín
nhÊt, sö dông vµo trêng hîp ®ôc m¹nh.
H×nh 3-2: §ãng chªm vµo ®Çu
trªn c¸n bóa.
H×nh 3-5 : C¸ch cÇm láng.
H×nh 3-4 : C¸ch cÇm chÆt.
http://www.ebook.edu.vn 83
CÇm ®ôc chñ yÕu sö dông ngãn gi÷a, ngãn nhÉn vµ ngãn ót tay tr¸i, ngãn c¸i vµ
ngãn trá khÐp l¹i tù nhiªn, phÇn ®Çu cña ®ôc d«i ra vµ ngoµi kho¶ng 20mm nh h×nh
3-7 thÓ hiÖn. Kh«ng nªn n¨m ®ôc qu¸ chÆt nh»m tr¸nh khi ®ôc tay chÞu chÊn ®éng
qu¸ lín. Khi ®ôc, c¼ng tay cÇm ®ôc ph¶i ®Ó b»ng tù nhiªn ®ôc ph¶i gi÷ gãc nghiªng
chÝnh x¸c, tøc gãc sau D b»ng 50y 80.
3. 7. Lµm sao b¶o ®¶m chÊt lîng ®ôc?
§Ó ®¶m b¶o chÊt lîng chi tiÕt gia c«ng, khi ®ôc dïng ªt« kÑp chÆt chi tiÕt, vËt liÖu
t¬ng ®èi mÒm hoÆc bÒ mÆt linh kiÖn ®é chÝnh x¸c gia c«ng ®· gia c«ng t¬ng ®èi
cao th× ph¶i dïng ngµm bÞt ®ång, ®ång thêi lu ý ®é lín nhá cña lùc kÑp vµ lùc ®¸nh,
phßng ngõa lµm háng bÒ mÆt linh kiÖn. Khi ®ôc cè g¾ng b¾t ®Çu ®ôc ë chç chuyÓn
gãc mÆt c¹nh chi tiÕt, v× r»ng n¬i nµy chiÒu dµi tiÕp xóc gi÷a dao c¾t víi chi tiÕt nhá,
lùc c¶n lín, dÔ ®ôc vµo chi tiÕt, cã thÓ
®iÒu khiÓn lîng ¨n vµo t¬ng ®èi
chÝnh x¸c. Ngoµi ra, khi ®ôc cßn ph¶i
chó ý giíi h¹n kÝch thíc, tr¸nh ®ôc ®i
qu¸ nhiÒu khiÕn ph¶i bá chi tiÕt. Khi
®ôc ®Õn c¸ch kho¶ng 10mm ®Çu tËn
cïng cña chi tiÕt, cÇn quay ®Çu ®ôc
ngîc chiÒu kim lo¹i cßn l¹i, ®ÆcbiÖt lµ
vËt liÖu gißn nh ®ång ®en, gang th×
cµng ph¶i nh vËy. NÕu kh«ng, phÇn
kim lo¹i ë tËn ®Çu dÔ nøt mÎ. NÕu chi
tiÕt ®ôc xong lµ bÒ mÆt cuèi cïng th×
líp ®ôc ph¶i máng mét chót nh»m ®¶m
b¶o bÒ mÆt ®ôc tr¬n tru b»ng ph¼ng.
3. 8. Lµm thÕ nµo ®ôc mÆt ph¼ng lín, r·nh chèt, r·nh dÇu vµ vËt liÖu tÊm?
(a) Vung tay (b) Vung khuûu tay (c) Vung canh tay
H×nh 3-6 : Ph¬ng ph¸p vung bóa.
H×nh 3-7 : Ph¬ng ph¸p n¾m ®ôc.