Làm sao để quản trị doanh nghiệp hiệu quả?
Chuyện vị chủ tịch HĐQT kiêm tổng giám đốc một doanh nghiệp tự ý đem
tiền đi đầu tư chứng khoán và bị thua lỗ đã được nhắc đến nhiều gần đây.
Không dừng lại ở khía cạnh phân tích hệ thống kiểm soát nội bộ trong
doanh nghiệp, chúng ta thử bàn rộng đến tính hiệu quả của hệ thống quản
trị doanh nghiệp.
Hệ thống quản trị doanh nghiệp hiệu quả có nghĩa là việc quản lý và điều
hành doanh nghiệp theo cách mà tất cả quyền lợi của cổ đông luôn được bảo
vệ. Các doanh nghiệp đại chúng của Việt Nam hầu hết vẫn còn xa lạ với
khái niệm quản trị doanh nghiệp (Corporate Governance) và vì thế cũng
chưa nắm hết những lợi ích mà hệ thống này mang lại.
Quản trị doanh nghiệp
Quản trị doanh nghiệp (Corporate Governance) có thể được hiểu nôm na là
tổng hợp các hành vi quản trị gắn liền với đạo đức kinh doanh của ban giám
đốc cho mục tiêu tạo nên sự giàu có cho cổ đông. Nó bao gồm việc ban giám
đốc:
- Quản lý và điều hành doanh nghiệp theo mục tiêu được đề ra.
- Cân bằng giữa mục tiêu doanh nghiệp với mong đợi của xã hội.
- Giải trình việc quản lý và điều hành của mình trước cổ đông trong các kỳ
đại hội cổ đông thường niên.
Vai trò của hệ thống quản trị doanh nghiệp
Lợi ích đầu tiên là làm tăng khả năng tiếp cận thị trường vốn của doanh
nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Các doanh nghiệp nhỏ và
vừa của Việt Nam sau một thời gian tăng trưởng cao, nhu cầu cần thêm vốn
để mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh là rất lớn. Họ có thể tiếp cận các
quỹ đầu tư doanh nghiệp tư nhân, vay vốn từ ngân hàng hoặc gọi vốn góp từ
các cổ đông hiện hữu. Trong khi Việt Nam hiện nay chưa có một hệ thống
xếp hạng tín dụng (credit rating) hoàn chỉnh cho các nhà đầu tư tham khảo,
các nhà đầu tư sẽ đánh giá rất cao những doanh nghiệp sở hữu một hệ thống
quản trị doanh nghiệp hiệu quả.
Lợi ích thứ hai là nâng cao tính minh bạch trong quản lý và điều hành doanh
nghiệp. Mọi hoạt động của ban giám đốc đều chịu sự giám sát và đôn đốc từ
HĐQT thông qua một bộ phận kiểm toán độc lập (còn gọi là ban kiểm soát).
Có minh bạch mới tạo ra sự tin tưởng cho cổ đông, nhà đầu tư, nhân viên và
là động cơ thúc đẩy nhân viên làm việc và cống hiến cho doanh nghiệp.
Lợi ích thứ ba là giúp doanh nghiệp ngăn ngừa và phát hiện những gian lận
tài chính (financial fraud) và các hành vi tham nhũng. Có như thế, báo cáo
tài chính hàng năm của doanh nghiệp mới phản ánh trung thực, khách quan
và làm cơ sở cho các đối tượng có liên quan (cổ đông, ngân hàng, quỹ đầu
tư, nhà cung cấp, cơ quan quản lý nhà nước…) đánh giá đúng tình hình kinh
doanh của doanh nghiệp.
Lợi ích cuối cùng là giảm thiểu rủi ro cho doanh nghiệp. Xây dựng một hệ
thống quản lý rủi ro (risk management) giúp doanh nghiệp nhận diện kịp
thời rủi ro, đánh giá được mức độ và phạm vi ảnh hưởng của rủi ro và chủ
động đề ra các giải pháp để hạn chế chúng. Có rất nhiều rủi ro mà doanh
nghiệp đang gặp phải như rủi ro về thị trường, rủi ro về tỷ giá, rủi ro về lạm
phát, rủi ro về công nghệ, rủi ro sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính…
Yêu cầu của quản trị doanh nghiệp
Trong một doanh nghiệp, quyền lực không nên tập trung hoàn toàn vào một
cá nhân, vừa làm chủ tịch HĐQT lại kiêm luôn vai trò tổng giám đốc. Quản
trị doanh nghiệp đòi hỏi việc điều hành HĐQT và quản lý doanh nghiệp nên
là hai nhiệm vụ riêng biệt để tránh tình trạng quyền lực dồn hết vào một
người.
Cũng ở khía cạnh này, một yêu cầu khác của quản trị doanh nghiệp là nên có
sự cân bằng giữa số lượng thành viên quản trị điều hành (executive
directors) và số lượng thành viên quản trị không điều hành (non-executive
directors) trong HĐQT. Quá trình bổ nhiệm vị trí chủ tịch HĐQT phải được
công khai, minh bạch và hàng năm HĐQT ngồi lại đánh giá hiệu quả công
việc của ban giám đốc.
Mới đây, Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu (ACB) đã mời ông Trần
Xuân Giá (nguyên Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư) và ông Lương Văn
Tự (nguyên Thứ trưởng Bộ Thương mại) là hai thành viên độc lập, không sở
hữu cổ phiếu của ngân hàng, giữ vị trí chủ tịch HĐQT và ủy viên HĐQT
nhằm bảo vệ tối đa quyền lợi của cổ đông.
Kế đến là việc xác định rõ vai trò thực sự của ban kiểm soát trong doanh
nghiệp. Ban kiểm soát trong các doanh nghiệp đại chúng nên là một bộ phận
độc lập giúp HĐQT giám sát việc điều hành doanh nghiệp của ban giám đốc,
và chỉ báo cáo trực tiếp lên HĐQT.
Thế nhưng trong thực tế, hầu hết các thành viên trong ban kiểm soát ở nhiều
doanh nghiệp vừa thiếu năng lực chuyên môn lẫn kinh nghiệm thực tế. Họ
thường là nhân viên cấp dưới của Ban giám đốc, thậm chí là nhân viên của
phòng kế toán tài chính, vì thế mà mất đi tính độc lập, khách quan và hiệu
quả của bộ phận này.
Vai trò và nhiệm vụ của ban kiểm soát
Hơn nữa, vai trò và nhiệm vụ của ban kiểm soát chưa thật rõ ràng và cụ thể.
Ở khía cạnh này, một hệ thống quản trị doanh nghiệp hiệu quả sẽ yêu cầu
HĐQT thành lập ban kiểm soát (hay còn gọi là ban kiểm toán - Audit
committee) độc lập để giám sát hoạt động của ban giám đốc, làm cầu nối
giữa HĐQT với ban giám đốc và cầu nối giữa doanh nghiệp với các cổ đông.
Người đứng đầu ban kiểm soát nên là thành viên quản trị không điều hành,
có phẩm chất đạo đức tốt, uy tín, có năng lực và kinh nghiệm chuyên môn;
thực hiện các công việc được chỉ định bởi HĐQT và trực tiếp báo cáo kết
quả lên HĐQT.
Ban kiểm soát không chỉ gói gọn phạm vi công việc của mình trong lĩnh vực
kế toán, tài chính. Thực tế, trách nhiệm chính của của ban kiểm soát là đảm
bảo rằng doanh nghiệp tuân thủ theo pháp luật hiện hành và các nội quy, quy
chế công ty được thực hiện (compliance audit), là nâng cao hiệu quả và năng
suất của hoạt động sản xuất kinh doanh (operation audit) và là đảm bảo tính
trung thực, chính xác của báo cáo tài chính.
Như vậy, công việc của ban kiểm soát xem ra rất nặng và chịu nhiều áp lực
vì hầu như bao trùm tất cả mọi hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp
thông qua một hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ và hiệu quả. Hệ thống này
được yêu cầu phải thường xuyên đánh giá, và ban kiểm soát phải đề xuất
được các giải pháp nhằm giúp doanh nghiệp hoàn thiện hơn.
Trong quản trị doanh nghiệp, ban kiểm soát được xem là bộ phận chính giúp
HĐQT xây dựng một hệ thống quản trị doanh nghiệp hiệu quả nhằm giúp
doanh nghiệp nâng cao giá trị và hình ảnh của mình. Bài toán cho các doanh
nghiệp Việt Nam bây giờ là làm sao “cân đo” giữa lợi ích của việc xây dựng
hệ thống quản trị doanh nghiệp hiệu quả và chi phí đầu tư cho việc này. Đây
cũng là một trong những biểu hiện hội nhập kinh tế của các doanh nghiệp
Việt Nam.
